Blog

  • CHƯƠNG III: MÀY KHÔNG MUỐN NHẬN TAO LÀ CHỒNG?

    Bà này tên ở khai sinh là gì không rõ: cái xã hội các me ở Thị Cầu cứ gọi là bà Kiểm lâm thì tôi cũng đành cứ gọi là bà Kiểm lâm.

    Bà ta đã sẵn lòng kéo ghế mời tôi, mặc dầu lúc ấy đã quá mười một giờ.

    Tại sao người làm báo xưa nay vẫn bị người ta ghê là kẻ đi bới móc để tống tiền, mà khi nghe xong chức nghiệp với mục đích của tôi, bà Kiểm lâm đã không nghi ngại gì cả?

    Ngồi ở giường, hai tay thấm bông vào một bát dấm rồi đập vào cổ, má, trán, mũi, bà cứ kể lể các chuyện của bà một cách dễ dàng và thực thà khiến tôi cảm động rồi kính phục một người có can đảm nói những cái cũng chẳng sang trọng gì mà chẳng sợ ai khinh.

    Hạng người chúng tôi là hạng bỏ đi, ông ạ. Dù xã hội không khinh chăng nữa, chúng tôi cũng đã tự biết phận mình. Bây giờ nghèo hèn, tôi cũng chẳng còn sợ ai cười, chỉ cố chí làm giàu để sau này có thể ở ác được lại với những kẻ đã khinh tôi mà thôi. Nhưng mà cứ phú quý giật lùi ông ạ. Xuất thân lấy chồng xi vin 1 hẳn hoi. Sau chồng về Tây, phải giang hồ lưu lạc, lâm đến cảnh đi lấy chồng cô lôn hần 2. Bây giờ thì đến với các anh lính lê dương cũng không xong. Xưa kia, giữa lúc đương xuân, nào có phải đâu tôi không lấy nổi một tấm chồng ta danh giá!

    Hỡi bạn độc giả! Con đường công danh của những thợ đàn bà trong Kỹ nghệ lấy Tây này thật là gập ghềnh, khuất khúc, lầy lội và quanh co. Phái đàn ông ta, không ai lại có thể đỗ cử nhân trước, rồi đỗ thành chung sau, rồi đỗ sơ học sau cùng. Nhưng cái công danh của một người đàn bà đi lấy Tây có thể ví như thế được đấy. Vì mỗi một người chồng nói đúng ra, mỗi một đời chồng cũng có giá trị như một cái giấy chứng chỉ để tiện việc kiếm chồng, nghĩa là sinh nhai.

    Bà Kiểm lâm đã lâu không dám về thăm bố mẹ giàu ở làng. Phải, cứ thế, trước kia làm gì chẳng lấy được người chồng hẳn hoi. Con gái một nhà quyền thế vì lắm của, lại đẹp, như thế ai dám bảo ế chồng. Ngay bây giờ, cái mặt phong trần của bà cũng vẫn còn phảng phất những nét đẹp hồi xuân xưa. Bà ta có thể hưởng một cuộc đời bình an.

    Khốn nỗi sự đau khổ của loài người đã muốn rằng bà ta lại đa tình, đã có một quả tim đáng quý vì biết thổn thức trước một sự đáng yêu. Trong lúc đương xuân và còn hưởng mọi sự giàu sang, cô gái trẻ đã yêu một người. Gia cảnh đôi bên không cân nhau, việc dạm hỏi không thành, người đàn bà đã đau khổ. Thế rồi… một buổi chiều…

    Một bức thư tuyệt mệnh!

    Không, tôi đã nghĩ: Chẳng tội gì mà quyên sinh! Chỉ cốt để bố mẹ tưởng là mình chết rồi thì thôi, có muốn thương cũng không thương được nữa. Thế rồi thì là cái đời giang hồ.

    Bà Kiểm lâm gục đầu xuống bàn một lúc lâu. Tôi tưởng bà ta khóc. Nhưng khi bà ta ngẩng lên, nét mặt chỉ thoáng mấy nét bơ phờ… Một người đáng thương làm sao! Cái quả tim đã già cằn rồi, bây giờ không còn thổn thức được nữa. Cô thiếu nữ đa cảm khi xưa nay đã đến nỗi hóa ra một con quái vật trên đời!

    Vì rằng một người đàn bà hết nước mắt có thể gọi là một con quái vật được.

    Thế câu chuyện xảy ra vừa rồi thì nguyên do
    bởi đâu?

    À, tại nó chứ không phải tại tôi chút nào cả. Vẫn hay chúng tôi lấy họ là vì tiền chứ không bao giờ vì tình. Nhưng họ cũng nhiều khi quá lắm. Có khi sẵn tiền, họ tìm đến bọn trẻ hơn mình mà chơi kia. Hết tiền lại đòi quay về, làm thế nào mình có thể ừ được?

    Không có lẽ người lính lê dương nào cũng lại
    thế cả?

    Phải, cũng có nhiều anh trung hậu lắm chứ. Nhưng cái số tôi nó thế, chỉ gặp những đồ không ra gì mà thôi. Làm thế nào? Anh chàng vừa rồi là một người Đức đấy. Mà ở nước anh ta, anh ta là quân giết người rồi bỏ xứ sở ra đi. Chao ôi! Ông bảo chúng tôi có gan không? Ngủ với cả những quân đã giết người! Mặt nó đẹp đẽ thế mà linh hồn nó rất xấu.

    Giọng nói của bà Kiểm lâm khẽ dần… Bà hầu như châu đầu vào tôi.

    … Một đêm kia, bác lính lê dương đã khêu to ngọn đèn cúi xuống nhìn kỹ vợ và hỏi:

    Tao đẹp lắm phải không?

    Đẹp thật.

    Thế mà tao xưa kia đã giết một người!

    Đừng nói dối!

    Nói dối à? Mày có muốn biết rõ cái độc ác của
    tao không?

    Thế là bác lính lê dương nghiến răng, cau mặt lại nhìn vợ trừng trừng. Cái mặt đẹp trai bỗng chốc hóa ra mặt một kẻ đầu trâu mặt ngựa, trông rất ghê gớm. Bà Kiểm lâm đã sợ hãi, rú lên một tiếng rồi quay đi.

    Ông có đời nào tin được rằng một người đẹp đẽ, có thể khiến mình say mê mà bỗng chốc làm mình sợ hãi được không? Tôi, tôi đã thấy một cái mặt… một cái mặt… hai cái mặt như thế đấy!

    Đến đây, bà trỏ ba đứa con ngồi ở giường ngây ra nghe chuyện từ nãy mà rằng:

    Từ lần ấy, tôi cứ nơm nớp sợ rằng có một ngày, nổi ghen lên, anh ta sẽ giết chết ba đứa con của ba chồng cũ của tôi. Tội gì bây giờ sẵn có cớ bỏ, tôi lại không cự tuyệt!

    Mười hai giờ. Gió thổi mạnh nhưng mà may không mưa. Tôi đứng lên, xin một lần sau sẽ đến. Tiễn tôi ra khỏi cửa, bà Kiểm lâm lại thêm rằng:

    Ông chớ tưởng tôi cạn tàu ráo máng với người ta quá. Dẫu rằng để cho mình bị đánh đập, tôi cũng là người khôn. Nếu cứ nhận, có phen họ giết mình. Vì rằng lấy chồng là vì tiền, như thế họ tha thứ mình được. Nếu tôi nhận, họ có thể cho tôi là đĩ, mà vợ đã đĩ thì có thể họ vắng nhà, vợ ngủ với những thằng đẹp hơn. Lúc nãy ấy à? Nếu tôi ừ thì biết đâu họ chẳng giết tôi chứ không phải chỉ có đánh!

    Mới hay có thể có những kẻ nghĩ sâu xa khác thường!

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương [số chương]. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:  

    Chú thích 1: Dân sự.

    Chú thích 2: Lính thuộc địa. 

  • CHƯƠNG II: CỰ MÔN THÊ THIẾP

    Vì rằng ông bạn mới quen nhưng đã tri kỷ của tôi đã có hai hơi một chai bố nên nay ông nói chuyện nhiều nhiều. Rượu làm nóng máu, máu nóng bắt người ta nghĩ đến ái tình, mà ái tình bao giờ cũng khiến người ta phải đau thương. Trước mắt tôi, nằm dài tại khay đèn một cách cũng xoàng xĩnh như tôi là một vị anh hùng của chính phủ kê rên xki. Ông đã cao tuổi, kêu chỉ ao ước một chế độ trọng sự tự do cá nhân như chính thể cộng hoà của nước Pháp thôi, nên ông phải bỏ nước xa nhà. Sang Paris, Đi mi tốp đã làm đầu bếp một khách sạn lớn. Việc bắt mất tích nguyên soái ku tiê pô khiến ông ta rùng mình rồi đăng vào đội lính lê dương. Ngày nay… than ôi! Ngày nay Đi mi tốp chỉ còn là một người đội lê dương, và rồi có khi đến… bẹp tai nữa.

    Tôi đã sang Bắc Kỳ lần này là hai lần, mỗi lần hai năm sáu tháng, nghĩa là 5 năm. Trong 5 năm mới gặp ông là phái viên nhà báo, lần này là lần đầu. Ồ, tôi sẽ nói hết các chuyện cho ông hiểu tại sao một người đàn ông như tôi mà một đời lấy đến mười bốn người vợ. Mà người đàn bà Bắc Kỳ, trời ơi! Thật là những đứa trẻ ốm yếu và mười hai lần nhơ bẩn theo lời thi sĩ nhà binh Pháp đờ vi ni! Xin lỗi ông, ông có giận tôi vì lại nói xấu người đàn bà xứ sở ông không? Chắc không, vì ông cần biết những sự thực. Còn nếu ông không bằng lòng thì, tôi xin lỗi ông!

    Không, không! Việc gì ông lại phải xin lỗi?

    Tôi đỡ lời như vậy mà thấy khoái chí vô cùng. Cái gì nhỉ? Một người anh hùng muốn nói xấu một người đàn bà mà lại phải xin phép tôi ư? Phái viên một nhà báo, dễ thường Đi mit tốp cũng tưởng tôi oai như ông pi ơ sơz hay một ông lu i ru bô nào chắc!

    Rồi tôi nghĩ đến lúc bà hàng nước huyên thuyên chỉ chờ nói những câu tiếng Tây khó hiểu để giới thiệu tôi với ông ta. Lại lúc mời ông ta một chầu phở thì sao mà khó vô cùng! Bây giờ mọi sự đã thay đổi hẳn. Cái gian nhà gỗ ở bên đường sau Nhà Ngựa này đã tình cờ giấu kín dưới mái bao lời tâm sự của một viên tướng võ mà những sự nghiệp anh hùng nay cũng không còn dấu vết ở Nga la tư.

    Bên ngoài, trời vẫn mưa. Mưa đã một tuần lễ rồi.

    Tiếng cửa kẹt, bác chủ tiệm đã mua thuốc về. Chúng tôi chỉ còn nằm lại để nhường chỗ cho người nằm tiêm.

    Trong sách Tử Vi có câu Cự Môn thê thiếp, đa bất mãn hoài. Dám chắc Đi mi tốp có cái số ấy. Ông ta đã khoe lấy đến mười bốn người vợ tất cả. Nhưng trong số đó chỉ 9 người là đàn bà Bắc Kỳ mà thôi.

    Từ nay trở đi, tôi đã có ý không bao giờ lấy vợ nữa. Tôi đã tự cầm dao đâm vào quả tim tôi, cái quả tim chịu đau thương, đúng 14 lần! Tất cả 14 đứa đều đã lừa tôi, mỗi đứa một cách, vào một trường hợp…

    Ông cho biết những sự lừa đảo của 9 người đàn bà ở đây.

    Con mụ thứ nhất, béo chứ không đẹp, trước khi lấy tôi đã lấy biết bao nhiêu là đời chồng. Vì rằng ngoài sự có hai hàm răng trắng kiểu Tây phương, nó lại có nhiều cử chỉ thạo đời làm cho tôi sung sướng và làm cho tôi đau khổ. Sung sướng vì được hầu hạ vừa ý, mà đau khổ vì phải nghĩ đến những thằng đã nằm cùng giường với nó trước tôi.

    Đến đây, Đi mi tốp ngừng đau khổ để… sung sướng hưởng điếu thuốc thứ nhất là điếu thuốc danh dự. Kéo xong, ông lại ngồi nhỏm lên mà rằng:

    Vậy thì, dù sao đi nữa, tôi cũng không sướng hẳn. Tôi, tôi là kẻ có can đảm, đeo 60 ki lô vào người, để đi mỗi ngày 30 cây số, tôi không có sức nói với nó lấy một điều ái ân. Ngày nào cũng thường cãi cọ nhau: nó mắng tôi là khốn nạn vì ghen tuông, tôi mắng nó là khốn nạn vì đĩ thoã. Một buổi, đáng lẽ dọn rượu vang ra bàn, thì nó đi dọn hai chai rượu bản xứ, đúng cái thứ ta uống với nhau vừa rồi. Sinh nghi tôi hỏi thì nó bảo rượu vang đắt và không bổ, rượu bản xứ rẻ tiền mà khoẻ hơn. Thế là… tôi uống cả hai chai. Rồi sau ra sao, ông có biết không? Ông không biết, tôi cũng không biết! Chỉ biết một vài giờ sau, bốn tên lính tuần phòng tóm cổ tôi ngoài phố ga, bắt về trại. Hôm sau, tỉnh rượu, tôi mới biết là tờ biên bản kể rằng tôi đã đập phá nhà một hiệu xe đạp ngoài ga. Một người đàn bà đã bị tôi đánh cho chảy máu trán. Mười lăm ngày tù. Mất lương. Hết hạn nhà pha, lại được tha ra, thì vợ tôi đã lấy người khác! Mà người chồng ấy, sau tôi mới nhớ rõ, chính là một người trong bốn người lính tuần phòng đã bắt tôi! Hay là chúng nó đã đồng mưu với nhau đổ rượu cho tôi? Tức quá, tôi muốn thưa vợ. Tôi đi hỏi mấy anh em. Chao ôi! Họ chỉ nhìn tôi mà rũ người ra cười. Lúc ấy, vì mới sang đây nên tôi chưa hiểu phong tục. Rõ những phong tục mới đẹp và kỳ làm sao? Ở đây, tình nghĩa vợ chồng phải đi theo đồng tiền. Tôi bị nhà pha, không có tiền lương đưa cho vợ tôi, thế cũng như là ở phương Tây, toà đã cho cặp vợ chồng ly dị! Đó không phải là điều luật, đó là một điều lệ mà thôi! Cái con vợ bỏ tôi, tôi không được phép trách nó! Ông thử nghĩ xem: loài người với nhau mà thế à? Tiền bạc có thế lực làm suy vong quả tim của người ta đến thế à?

    Đi mi tốp vừa nói vừa đập vào ngực mình thình thình sừng sộ như muốn cà khịa với tôi.

    Nhưng ông ta cũng không nên nằm ngay xuống đón dọc tẩu mà người chủ tiệm đã tiêm thuốc xong nhưng chưa chìa ngay ra.

    Phải, Đi mi tốp đương đau đớn mà lị!…

    Người thứ hai không có gì lạ – Đi mi tốp nói tiếp, cả đến người thứ ba cũng vậy. Hai người ấy bị tôi bỏ vì không hiểu được tiếng Tây. Hai nữa, cả hai đều xấu quá. Ông Trời của tôi! Xấu mà lại ngu, thật là những cái kỷ lục của sự ngu. Khi ông bảo chúng nó đánh cái mũ, nó đi lau ngay cho ông đôi giày. Khi bảo chúng nó mua thuốc lá chưa quấn thì nó lấy về thuốc 20 điếu! Chẳng lẽ tôi lại có tiền thuê một người thông ngôn. Mà mặt mũi chúng nó xấu đâu xấu đến thế! Chúng tôi mỗi tuần lễ chỉ được phép không ngủ trong trại có ba đêm thôi. Thế mà khi về nhà, nằm xuống giường nhìn đến mặt vợ…

    Đi mi tốp so vai không nói nữa. Tôi bàn:

    Nhưng mà có vợ xấu thì mình mới yên tâm.
    Vợ đẹp lắm tôi tưởng là sự nguy hiểm. Người dân ở đây nghĩ thế cả, không biết dân phương Tây nghĩ thế nào…

    Nếu ông nói thế thì ra có vợ xấu nghĩa là có hạnh phúc?

    Có lẽ. Mà người ta oẻ họe lắm thì có sướng bao giờ đâu!

    Vẫn hay thế, nhưng mà ông nói ngược đời lắm. Có vợ đẹp mà lại có thể tin được rằng vợ không bao giờ phản mình, thì sướng đến đâu! Phải, có khi nằm nhắm mắt bên cạnh một người đàn bà không có nhan sắc, mình có thể lấy làm tự hào rằng được người đàn bà ấy yêu, không hề nghĩ đến chuyện ngủ với kẻ khác. Rồi mình sung sướng đi. Rồi mình nhắm mắt khoái chí đi. Nhưng mà nếu lại mở mắt mà xem, chao ôi! Mình lại có món triết lý khác: Mình sẽ nghĩ rằng… thà rằng…

    Thà rằng…?

    Thà rằng có vợ đẹp vẫn đi ngủ trộm với kẻ khác!

    Nói xong, Đi mi tốp mím môi cười! Điếu thuốc thứ sáu của ông ta mà là thứ chín của người nằm tiêm. Trời vẫn mưa lại thêm gió thổi mạnh.

    Đến người thứ tư…

    À, người thứ tư! Chỉ có người ấy là tôi bỏ rồi tôi phải hối hận. Đành rằng nó không nói một câu tiếng Pháp nhưng tôi cũng yêu. Chúng tôi hợp nhau. Không phải hợp nhau về tinh thần, đã không cùng một thứ lưỡi thì hiểu nhau làm sao được…? Nhưng nó hợp tôi về… xác thịt. Bây giờ bỏ rồi, tôi lại tiếc. Không thể nào lại còn tìm được một người đàn bà thứ hai có cái thân thể bốc lửa ngùn ngụt đến thế nữa. Dễ nó đi Tông mất rồi.

    Thằng cha này hoặc lẩn thẩn, hoặc có khối óc phê phán xuất chúng.

    Hết thuốc, say, Đi mi tốp nằm chập chờn. Người tiêm thuốc sang cái chõng nằm, để chúng tôi được thảnh thơi hơn.

    Ông đừng hỏi tôi đến người vợ thứ năm nhé?

    Sao vậy?

    Nhắc đến nó, tôi buồn rầu.

    Thế nói những người về sau vậy.

    Tôi còn phải kể chuyện bốn người nữa. Bốn con đàn bà này cũng chẳng ra gì. Lỗi ở chúng cả – tôi không phải hạng người đổi vợ như thay áo lót mình như ai. Vả lại đó là bọn đàn bà mà tôi lấy khi đăng sang Bắc Kỳ đây lần thứ hai, nên xảy ra điều gì, tôi cũng không bực tức nữa. Tôi biết rõ: họ chỉ vì tiền. Tôi yên trí họ không thể hiểu được chúng tôi. Thành thử sang đây lần thứ hai là tôi gọi ai tôi cũng coi như thuê gái trong một hạn dài vậy. Không còn bao giờ tưởng nhầm đến cái nghĩa cả: vợ chồng. Con đàn bà thứ sáu, một đêm bất kỳ ở trại ra, về nhà không thấy đâu, tức thì tôi bỏ. Con thứ bảy bị tôi bắt được đi chơi với một người nhân tình An nam. Con thứ tám bỏ tôi vì không bắt được tôi trả nhiều tiền. Nó làm ăn hoang toàng vụng về quá, mỗi tháng 18 đồng bạc mà đến nỗi lỗ vốn. Nó bỏ tôi đi lấy người khác, đó không phải lỗi ở tôi. Còn con thứ chín. Nó nhà quê mà tinh khôn làm sao! Đẹp đẽ, nó khiến tôi lại muốn coi nó là vợ. Ở với nhau hai tháng, một hôm về nhà, tôi gặp một người đàn ông nhà quê. Nó nhận là anh nó… Hôm sau, tự nhiên có giấy gọi tôi ra sở cẩm. Rồi tôi thấy viên cẩm trỏ ông anh vợ tôi ấy mà bảo tôi rằng không nên quyến rũ vợ người ta. Nếu tôi không buông tha, sở cẩm sẽ nhờ quan binh xử hộ!

    Một hồi kèn gọi từ trại vang ra.

    Đi mi tốp ngồi lên, cài khuy, thắt lưng, đi giày. Sau cùng bắt tay tôi, hẹn hôm sau lại đến. Nhưng, chưa ra khỏi, đã thấy có tiếng đàn bà…

    Đi mi tốp! Vén s…

    Ông ta rảo cẳng ra.

    Tôi đưa mắt hỏi, người có khay đèn lắc đầu chán nản, ra vẻ không thể hiểu nổi bao nhiêu chuyện tình rắc rối của lính lê dương.

    Một bức thư tuyệt mệnh!
     

  • CHƯƠNG II: CỰ MÔN THÊ THIẾP

    Vì rằng ông bạn mới quen nhưng đã tri kỷ của tôi đã có hai hơi một chai bố nên nay ông nói chuyện nhiều nhiều. Rượu làm nóng máu, máu nóng bắt người ta nghĩ đến ái tình, mà ái tình bao giờ cũng khiến người ta phải đau thương. Trước mắt tôi, nằm dài tại khay đèn một cách cũng xoàng xĩnh như tôi là một vị anh hùng của chính phủ kê rên xki. Ông đã cao tuổi, kêu chỉ ao ước một chế độ trọng sự tự do cá nhân như chính thể cộng hoà của nước Pháp thôi, nên ông phải bỏ nước xa nhà. Sang Paris, Đi mi tốp đã làm đầu bếp một khách sạn lớn. Việc bắt mất tích nguyên soái ku tiê pô khiến ông ta rùng mình rồi đăng vào đội lính lê dương. Ngày nay… than ôi! Ngày nay Đi mi tốp chỉ còn là một người đội lê dương, và rồi có khi đến… bẹp tai nữa.

    Tôi đã sang Bắc Kỳ lần này là hai lần, mỗi lần hai năm sáu tháng, nghĩa là 5 năm. Trong 5 năm mới gặp ông là phái viên nhà báo, lần này là lần đầu. Ồ, tôi sẽ nói hết các chuyện cho ông hiểu tại sao một người đàn ông như tôi mà một đời lấy đến mười bốn người vợ. Mà người đàn bà Bắc Kỳ, trời ơi! Thật là những đứa trẻ ốm yếu và mười hai lần nhơ bẩn theo lời thi sĩ nhà binh Pháp đờ vi ni! Xin lỗi ông, ông có giận tôi vì lại nói xấu người đàn bà xứ sở ông không? Chắc không, vì ông cần biết những sự thực. Còn nếu ông không bằng lòng thì, tôi xin lỗi ông!

    Không, không! Việc gì ông lại phải xin lỗi?

    Tôi đỡ lời như vậy mà thấy khoái chí vô cùng. Cái gì nhỉ? Một người anh hùng muốn nói xấu một người đàn bà mà lại phải xin phép tôi ư? Phái viên một nhà báo, dễ thường Đi mit tốp cũng tưởng tôi oai như ông pi ơ sơz hay một ông lu i ru bô nào chắc!

    Rồi tôi nghĩ đến lúc bà hàng nước huyên thuyên chỉ chờ nói những câu tiếng Tây khó hiểu để giới thiệu tôi với ông ta. Lại lúc mời ông ta một chầu phở thì sao mà khó vô cùng! Bây giờ mọi sự đã thay đổi hẳn. Cái gian nhà gỗ ở bên đường sau Nhà Ngựa này đã tình cờ giấu kín dưới mái bao lời tâm sự của một viên tướng võ mà những sự nghiệp anh hùng nay cũng không còn dấu vết ở Nga la tư.

    Bên ngoài, trời vẫn mưa. Mưa đã một tuần lễ rồi.

    Tiếng cửa kẹt, bác chủ tiệm đã mua thuốc về. Chúng tôi chỉ còn nằm lại để nhường chỗ cho người nằm tiêm.

    Trong sách Tử Vi có câu Cự Môn thê thiếp, đa bất mãn hoài. Dám chắc Đi mi tốp có cái số ấy. Ông ta đã khoe lấy đến mười bốn người vợ tất cả. Nhưng trong số đó chỉ 9 người là đàn bà Bắc Kỳ mà thôi.

    Từ nay trở đi, tôi đã có ý không bao giờ lấy vợ nữa. Tôi đã tự cầm dao đâm vào quả tim tôi, cái quả tim chịu đau thương, đúng 14 lần! Tất cả 14 đứa đều đã lừa tôi, mỗi đứa một cách, vào một trường hợp…

    Ông cho biết những sự lừa đảo của 9 người đàn bà ở đây.

    Con mụ thứ nhất, béo chứ không đẹp, trước khi lấy tôi đã lấy biết bao nhiêu là đời chồng. Vì rằng ngoài sự có hai hàm răng trắng kiểu Tây phương, nó lại có nhiều cử chỉ thạo đời làm cho tôi sung sướng và làm cho tôi đau khổ. Sung sướng vì được hầu hạ vừa ý, mà đau khổ vì phải nghĩ đến những thằng đã nằm cùng giường với nó trước tôi.

    Đến đây, Đi mi tốp ngừng đau khổ để… sung sướng hưởng điếu thuốc thứ nhất là điếu thuốc danh dự. Kéo xong, ông lại ngồi nhỏm lên mà rằng:

    Vậy thì, dù sao đi nữa, tôi cũng không sướng hẳn. Tôi, tôi là kẻ có can đảm, đeo 60 ki lô vào người, để đi mỗi ngày 30 cây số, tôi không có sức nói với nó lấy một điều ái ân. Ngày nào cũng thường cãi cọ nhau: nó mắng tôi là khốn nạn vì ghen tuông, tôi mắng nó là khốn nạn vì đĩ thoã. Một buổi, đáng lẽ dọn rượu vang ra bàn, thì nó đi dọn hai chai rượu bản xứ, đúng cái thứ ta uống với nhau vừa rồi. Sinh nghi tôi hỏi thì nó bảo rượu vang đắt và không bổ, rượu bản xứ rẻ tiền mà khoẻ hơn. Thế là… tôi uống cả hai chai. Rồi sau ra sao, ông có biết không? Ông không biết, tôi cũng không biết! Chỉ biết một vài giờ sau, bốn tên lính tuần phòng tóm cổ tôi ngoài phố ga, bắt về trại. Hôm sau, tỉnh rượu, tôi mới biết là tờ biên bản kể rằng tôi đã đập phá nhà một hiệu xe đạp ngoài ga. Một người đàn bà đã bị tôi đánh cho chảy máu trán. Mười lăm ngày tù. Mất lương. Hết hạn nhà pha, lại được tha ra, thì vợ tôi đã lấy người khác! Mà người chồng ấy, sau tôi mới nhớ rõ, chính là một người trong bốn người lính tuần phòng đã bắt tôi! Hay là chúng nó đã đồng mưu với nhau đổ rượu cho tôi? Tức quá, tôi muốn thưa vợ. Tôi đi hỏi mấy anh em. Chao ôi! Họ chỉ nhìn tôi mà rũ người ra cười. Lúc ấy, vì mới sang đây nên tôi chưa hiểu phong tục. Rõ những phong tục mới đẹp và kỳ làm sao? Ở đây, tình nghĩa vợ chồng phải đi theo đồng tiền. Tôi bị nhà pha, không có tiền lương đưa cho vợ tôi, thế cũng như là ở phương Tây, toà đã cho cặp vợ chồng ly dị! Đó không phải là điều luật, đó là một điều lệ mà thôi! Cái con vợ bỏ tôi, tôi không được phép trách nó! Ông thử nghĩ xem: loài người với nhau mà thế à? Tiền bạc có thế lực làm suy vong quả tim của người ta đến thế à?

    Đi mi tốp vừa nói vừa đập vào ngực mình thình thình sừng sộ như muốn cà khịa với tôi.

    Nhưng ông ta cũng không nên nằm ngay xuống đón dọc tẩu mà người chủ tiệm đã tiêm thuốc xong nhưng chưa chìa ngay ra.

    Phải, Đi mi tốp đương đau đớn mà lị!…

    Người thứ hai không có gì lạ – Đi mi tốp nói tiếp, cả đến người thứ ba cũng vậy. Hai người ấy bị tôi bỏ vì không hiểu được tiếng Tây. Hai nữa, cả hai đều xấu quá. Ông Trời của tôi! Xấu mà lại ngu, thật là những cái kỷ lục của sự ngu. Khi ông bảo chúng nó đánh cái mũ, nó đi lau ngay cho ông đôi giày. Khi bảo chúng nó mua thuốc lá chưa quấn thì nó lấy về thuốc 20 điếu! Chẳng lẽ tôi lại có tiền thuê một người thông ngôn. Mà mặt mũi chúng nó xấu đâu xấu đến thế! Chúng tôi mỗi tuần lễ chỉ được phép không ngủ trong trại có ba đêm thôi. Thế mà khi về nhà, nằm xuống giường nhìn đến mặt vợ…

    Đi mi tốp so vai không nói nữa. Tôi bàn:

    Nhưng mà có vợ xấu thì mình mới yên tâm.
    Vợ đẹp lắm tôi tưởng là sự nguy hiểm. Người dân ở đây nghĩ thế cả, không biết dân phương Tây nghĩ thế nào…

    Nếu ông nói thế thì ra có vợ xấu nghĩa là có hạnh phúc?

    Có lẽ. Mà người ta oẻ họe lắm thì có sướng bao giờ đâu!

    Vẫn hay thế, nhưng mà ông nói ngược đời lắm. Có vợ đẹp mà lại có thể tin được rằng vợ không bao giờ phản mình, thì sướng đến đâu! Phải, có khi nằm nhắm mắt bên cạnh một người đàn bà không có nhan sắc, mình có thể lấy làm tự hào rằng được người đàn bà ấy yêu, không hề nghĩ đến chuyện ngủ với kẻ khác. Rồi mình sung sướng đi. Rồi mình nhắm mắt khoái chí đi. Nhưng mà nếu lại mở mắt mà xem, chao ôi! Mình lại có món triết lý khác: Mình sẽ nghĩ rằng… thà rằng…

    Thà rằng…?

    Thà rằng có vợ đẹp vẫn đi ngủ trộm với kẻ khác!

    Nói xong, Đi mi tốp mím môi cười! Điếu thuốc thứ sáu của ông ta mà là thứ chín của người nằm tiêm. Trời vẫn mưa lại thêm gió thổi mạnh.

    Đến người thứ tư…

    À, người thứ tư! Chỉ có người ấy là tôi bỏ rồi tôi phải hối hận. Đành rằng nó không nói một câu tiếng Pháp nhưng tôi cũng yêu. Chúng tôi hợp nhau. Không phải hợp nhau về tinh thần, đã không cùng một thứ lưỡi thì hiểu nhau làm sao được…? Nhưng nó hợp tôi về… xác thịt. Bây giờ bỏ rồi, tôi lại tiếc. Không thể nào lại còn tìm được một người đàn bà thứ hai có cái thân thể bốc lửa ngùn ngụt đến thế nữa. Dễ nó đi Tông mất rồi.

    Thằng cha này hoặc lẩn thẩn, hoặc có khối óc phê phán xuất chúng.

    Hết thuốc, say, Đi mi tốp nằm chập chờn. Người tiêm thuốc sang cái chõng nằm, để chúng tôi được thảnh thơi hơn.

    Ông đừng hỏi tôi đến người vợ thứ năm nhé?

    Sao vậy?

    Nhắc đến nó, tôi buồn rầu.

    Thế nói những người về sau vậy.

    Tôi còn phải kể chuyện bốn người nữa. Bốn con đàn bà này cũng chẳng ra gì. Lỗi ở chúng cả – tôi không phải hạng người đổi vợ như thay áo lót mình như ai. Vả lại đó là bọn đàn bà mà tôi lấy khi đăng sang Bắc Kỳ đây lần thứ hai, nên xảy ra điều gì, tôi cũng không bực tức nữa. Tôi biết rõ: họ chỉ vì tiền. Tôi yên trí họ không thể hiểu được chúng tôi. Thành thử sang đây lần thứ hai là tôi gọi ai tôi cũng coi như thuê gái trong một hạn dài vậy. Không còn bao giờ tưởng nhầm đến cái nghĩa cả: vợ chồng. Con đàn bà thứ sáu, một đêm bất kỳ ở trại ra, về nhà không thấy đâu, tức thì tôi bỏ. Con thứ bảy bị tôi bắt được đi chơi với một người nhân tình An nam. Con thứ tám bỏ tôi vì không bắt được tôi trả nhiều tiền. Nó làm ăn hoang toàng vụng về quá, mỗi tháng 18 đồng bạc mà đến nỗi lỗ vốn. Nó bỏ tôi đi lấy người khác, đó không phải lỗi ở tôi. Còn con thứ chín. Nó nhà quê mà tinh khôn làm sao! Đẹp đẽ, nó khiến tôi lại muốn coi nó là vợ. Ở với nhau hai tháng, một hôm về nhà, tôi gặp một người đàn ông nhà quê. Nó nhận là anh nó… Hôm sau, tự nhiên có giấy gọi tôi ra sở cẩm. Rồi tôi thấy viên cẩm trỏ ông anh vợ tôi ấy mà bảo tôi rằng không nên quyến rũ vợ người ta. Nếu tôi không buông tha, sở cẩm sẽ nhờ quan binh xử hộ!

    Một hồi kèn gọi từ trại vang ra.

    Đi mi tốp ngồi lên, cài khuy, thắt lưng, đi giày. Sau cùng bắt tay tôi, hẹn hôm sau lại đến. Nhưng, chưa ra khỏi, đã thấy có tiếng đàn bà…

    Đi mi tốp! Vén s…

    Ông ta rảo cẳng ra.

    Tôi đưa mắt hỏi, người có khay đèn lắc đầu chán nản, ra vẻ không thể hiểu nổi bao nhiêu chuyện tình rắc rối của lính lê dương.

    Một bức thư tuyệt mệnh!
     

  • CHƯƠNG I: ĐẦU VÀ TAI

    Nhà bà bán hàng nước ấy đã bắt đầu run…

    Trước một cơn thịnh nộ vô nghĩa lý của một kẻ sức lực hơn mình, tôi vội phải đứng ngay lên và lùi mấy bước để giữ thế thủ. Giữ một cách kể cũng hèn, vì cái thế mình đúng là mình không dám để lộ, mình vẫn cứ phải làm như chỉ nhượng bộ, và sợ sệt, và khuất phục nữa, vì sợ cái thế thủ của mình cũng đủ khiêu khích cho bên địch lại càng khởi thế công!

    Những lời doạ nạt vẫn không thôi hắt vào mặt tôi như một cơn mưa nặng hạt:

    Phải! Một trăm thằng thì đều lấy cớ là đến du lịch cả trăm. Nhưng bọn chúng ta không còn ai lạ gì! Cái đất Thị Cầu này vẫn là chỗ để cho bọn trẻ tuổi nhàn cư đến ăn trộm ái tình hoặc giở giói những thủ đoạn hèn mạt khác, bọn người bản xứ khốn nạn ấy thường cũng có những bộ dạng khả nghi y như anh(1).

    Kẻ gây sự như thế với tôi vừa la xong thì hai bàn tay hộ pháp của va đã nắm tròn. Cái mặt va khiến tôi phải nhớ đến một vài vai trò trong phim Bíc hau. Mép, cằm và quai hàm của va tua tủa những sợi râu mới đâm ra vài hôm làm cho va có cái vẻ ngang tàng của zin van zan khi mới vượt ngục.

    Chừng như nước mật của va chỉ có đến thế, và chỉ còn cách nhổ xuống đất một cái tỏ ý khinh bỉ và dồn cả sự căm hờn vào đôi mắt đe doạ tôi. Trước mắt tôi là một con hổ đang muốn gầm. Nhưng trước mắt con hổ lại có sự thản nhiên bình tĩnh của tôi, lớp rào sắt ngăn nó vậy. Tôi đợi va căm tức tôi chán chê đi rồi mới đáp:

    Tôi đây không thuộc hạng người mà các ông chồng ghen tuông phải gặp mặt thì mới xong đâu! Anh đừng vội nhầm.

    Sau cùng, va lầu nhầu:

    Tôi rất hy vọng thế đó. Và tôi xin báo trước anh rằng, nếu tôi sẽ bắt được quả tang anh làm một chuyện bất lịch sự gì thì mặc lòng là thiệt hại cho tôi, hoặc chỉ thiệt hại cho ông bạn đồng ngũ của tôi ở đây, tôi cũng sẵn lòng hầu hạ anh ngay!

    Tôi đáp gọn:

    Xin vâng. Và cảm tạ.

    Thế xong va mới chịu quay đi, lộp cộp in xuống mặt đường lầy bùn dấu giày đầy những vết đanh khuy to tướng.

    Đó là một dân nước nào bên Tây phương? Người Đức hay người Nga? Người Ý hay người Bỉ? Hay một người Ba Lan?

    Tôi không biết và có lẽ cũng không cần biết rõ đến thế. Điều tôi cầm chắc là bác lính lê dương ấy, thấy một người trẻ tuổi lạ mặt ở giang sơn mình mà đã nổi nóng, tất nhiên có phen bị vợ, hạng phụ nữ Việt Nam đi lấy Tây2 lừa dối hẳn hoi rồi. Nghĩ kỹ ra người ta cũng có quyền nghi ngờ mình và sinh sự với mình. Lẽ thứ nhất vì người Âu ở Đông Dương có cái thói quen hễ cứ thấy một người bản xứ làm báo thì nghi cho là làm hội kín cũng như thấy một người ăn vận âu phục lại gần nhà mình là chỉ có một nghề đi chim vợ Tây!

    Và lẽ thứ hai là vì ở cái… Kỹ nghệ lấy Tây nữa.

    Những cuộc phối hợp của một số đông phụ nữ nước nhà với những người Tây phương liệu có đáng là những cuộc nhân duyên hẳn hoi không? Hay đó chỉ là, chỉ như…, chỉ hao hao giống… chỉ phảng phất… đáng gọi là một thứ kỹ nghệ?

    Trước khi nêu lên đây những việc có thể đáp lời cho câu hỏi ấy, tôi hãy xin kể qua mấy cảnh mà, nhờ đó, tôi thấy ra trong cái óc cái câu hỏi kỳ lạ trên kia.

    Trước nhà thờ chính, Hà Nội…

    Buổi sáng, tiếng chuông đương khua động cả kinh thành.

    Bốn chục chiếc xe hơi từ thềm nhà thờ nối nhau một hàng dài vắt ra phố la zis kê như một con rắn bể kỳ quái nằm vươn mình: một đám cưới Tây. Mặt trời tươi tỉnh rọi ánh sáng để điểm thêm cho những bộ áo của những ngày đại tiệc. Hàng đám người ta đón chào vồn vã nhau, ồ ạt kéo nhau vào nhà thờ. Tại một góc thềm nọ, hai nhà, một gia đình Pháp một trăm phần trăm và một gia đình Pháp, Việt đương tưng bừng trò chuyện với nhau. Cái gia đình Pháp chỉ có hai người: bà vợ trẻ và rất đẹp, còn ông chồng đã già, tóc đã bạc phơ, tinh thần trông oai nghiêm sang trọng như một ông công sứ nào vậy. Còn cái gia đình Pháp, Việt thì có bốn người: ông chồng Pháp, bà vợ Nam, với hai con, tất nhiên là lai trai và gái. Cặp vợ chồng quý phái người Pháp trăm phần trăm kia đã bắt tay bà đầm ta một cách kính cẩn không ngờ. Bà này cứ khanh khách cả cười, tiếng Pháp làu làu, tiếp chuyện đã tự nhiên, mà bệ vệ, mà sang trọng!

    Một cảnh như thế khiến ta có cái cảm tưởng dễ chịu khi thấy một người đàn bà là dân một nước còn dã man, lấy chồng người bảo hộ mình hẳn hoi mà cũng không lép vế. Lấy tây như thế hẳn là không phải làm một kỹ nghệ.

    Một cảnh khác nữa…

    Một cái nhà tây nhỏ ở vùng châu thành.

    Ngoài sân.

    Dân quê qua đường thường phải ngạc nhiên mà dừng chậm đà chân mỗi khi thấy một ông Tây chân đi guốc mộc quai cao su lúi húi cầm bồ cào san một luống rau giữa lúc vợ ông ngồi chễm chệ trên ghế mây ở dưới hiên, đan một cái áo len và tặng cho mấy đứa con lai nghịch ngợm những tiếng nói cả Pháp lẫn Nam, thứ thì để chỉ tên súc vật, với thứ nữa, chuyên chỉ để réo đến năm đời, mười đời. Đó tưởng cũng là một bức tranh về hạnh phúc gia đình, mặc lòng có những lời nguyền rủa tục tằn của người đàn bà An nam. Người chồng vốn là cựu chiến binh, có lẽ đã quen tai với những tiếng súng đại bác ở Vơ đun, nên cũng không chấp chi ngôn ngữ mọi rợ của một mụ đàn bà mọi rợ.

    Nếu chỉ thấy toàn những cảnh như thế, tôi đã chẳng dám nghĩ đến sự viết một thiên phóng sự với cái nhan đề Kỹ nghệ lấy Tây.

    Nhưng, một buổi sáng kia, một me Tây trước vành móng ngựa toà trừng trị đã nói một câu khiến cho công chúng quên khuấy ngay mình đang ở chỗ trang nghiêm, tưởng dè lúc đó đương xem hát bội mà thích chí cười ồ.

    Viên thông ngôn vừa dứt tiếng gọi. Một thị khua rộn gót giày mang cá đỏng đảnh dẫn xác lên. Cử chỉ tuy vô lễ, khả ố, song cái mặt trông lại khả ái.

    Tên là gì?

    Nguyễn Thị Ba.

    Bao nhiêu tuổi?

    Hăm nhăm.

    Làm nghề gì?

    Trước lấy một ông phó đoan, sau lại lấy
    một ông…

    Im! Nghề gì chứ ai hỏi chồng!

    Sau lấy một ông cập ten.

    Viên thông ngôn cáu kỉnh làm luôn:

    Không có nghề phải không? Vô nghề nghiệp (quay lên quan toà). săn pô phơ sừn.

    Việc gì mà vô nghề nghiệp?

    Thế làm nghề gì?

    Làm nghề gì? Làm nghề… làm nghề lấy Tây!

    Công chúng cười ồ. Viên mõ toà đứng lên suỵt suỵt hoài mà ở cuối toà vẫn có tiếng cười khúc khích. Đáp một câu hỏi của quan biện lý, viên thông ngôn bực mình cứ việc:

    el đê la giéc xê lơ mê ti ê đê pu zê lê zơ rô pâng

    Ông biện lý ngẩn người ra nhìn ông chánh án. Ông chánh án cũng ngẩn người ra nhìn ông biện lý. Rồi hai ông mỉm cười.

    Lời khai nọ cũng đã ngộ nghĩnh, cũng đã táo tợn thay. Nhưng sao thị kia dám sưng sưng như thế? Hay là có nghề lấy Tây thật? Mà sao hai ông quan toà lại chỉ mỉm cười? Chỉ tha thứ, hay là hai Ngài đã hiểu lời khai ấy không sai với sự thực đó chăng?

    Tôi muốn hiểu sự mỉm cười tha thứ của hai ông quan toà.

    Cho nên buổi sáng mưa phùn gió bấc, tôi đã đội vào đầu một cái cát két, ôm dưới nách một cái cặp nhỏ, đáp chuyến xe hơi thứ nhất đi Thị Cầu.

    Các me đã chia chồng Tây ra làm ba hạng: xi vin, cô lô nhần và lê dương.

    Tôi muốn đến chỗ có thứ hàng hạ giá nhất đã.

    Trước khi thẳng tiến trên con đường vào làng
    Cổ Mễ nó dắt tôi qua xóm các me, tôi mới kịp ngồi tránh mưa tại một hàng nước có một bà nguyên vợ Tây ngồi bán, thì thình lình bác lính nọ đến gây sự với tôi.

    Một anh làm báo trẻ tuổi và yếu ớt, lại lăn lóc ở chỗ có những ông chồng cả ghen người Âu châu thì cũng là một sự nguy hiểm đấy.

    Khốn nỗi, tôi chỉ muốn hiểu nghĩa lý cái mỉm cười của hai ông quan toà.

    Bóng người lính lê dương ấy đã khuất sau bức tường của Nhà Ngựa, bà hàng nước mới hết tái mặt hộ người khál, là tôi và hỏi:

    Anh chàng cà cái gì thế ông?

    Có gì đâu: họ ghen tôi đấy. Sao bà lại cười?

    Bà hàng nước vẫn cười, cười mãi, rồi mới nói:

    Biết mà! Anh chàng ghen là phải. Vừa mới chủ nhật tuần trước, anh chàng bắt được quả tang vợ đi chơi với giai.

    Thế à!

    Bà hàng tiếp:

    Hôm ấy chẳng may hắn lại săng ty nền nên không làm gì được vợ. Về sau chị vợ chối mà bảo đấy là đi với em họ sang có việc nhà. Phúc làm sao nó chỉ cho mấy cái tát.

    Bị mấy cái tát mà còn nói là có phúc! Độc giả nên cố hiểu đi, chứ người nói thế không hoá dại một tí nào. Nếu mình đi tưởng rằng ấy là câu pha trò thì lại là không tri kỷ với bà ta.

    Thế ông ở đâu, đến đây làm gì?

    Nguyên tôi làm nghề nhật trình, đi chơi lang thang, có gì hay thì viết.

    Thôi chết tôi rồi. Còn trách gì bác lính kia?

    Bà hàng cứ gật gù cười một cách tinh quái làm sao! Bà ta cũng nghi tôi nốt!

    Vội vàng tôi phải nói một cách rất đứng đắn cho bà ta nghe là tôi không có nhân tình nhân ngãi với ai ở đây, và hỏi bà ta những điều cần hỏi. Nhờ cuộc trò chuyện, tôi mới biết đại khái đồn Thị Cầu.

    Trời vẫn rả rích mưa to, nhưng vũ vô kiềm toả… Cho nên bà hàng nước cũng buồn, chẳng còn cách gì khác là kể hết, kể hết cho tôi.

    Tuy chỉ có vài ngọn đồi, một nhà ga với vài trại lính, Thị Cầu cũng đáng gọi là một tỉnh quốc tế, cũng như Chùa Thông, Tuyên Quang hay Việt Trì. Bề ngoài thì nó còn có gì tỏ ra cái tính cách quốc tế được! Nhưng ta thử ngẫm về cái tinh thần nó xem! Ba trăm lính lê dương đóng đồn tại đó thì biết bao nhiêu thứ người các nước bên Tây phương? Trong các hàng ngũ người Đức đứng cạnh một người Nga, một người Lỗ đứng cạnh một người Bồ đào, nhưng ai cũng đều bập bẹ nói tiếng Pháp cả. Trong 300 người, mỗi khối óc là một thế giới riêng. Ba trăm cái tiểu sử hoặc lâm ly hoặc bi hùng trộn lẫn nhau tại đó. Muốn tưởng tượng ra được những cuộc đời của họ, ta cần phải đã có xem chiếu những phim: lơ grăng giơ, zơ xuy ơn ê va đê, lơ pa xa giơ, vân vân… Người này có lẽ đã chọc một mũi dao nhọn vào cái cổ trắng nõn như ngà của một người đàn bà đã phụ bạc… Kẻ kia có lẽ bắn súng lục vào ngực một người mẹ đã cho bố mình mọc sừng. Một kẻ khác nữa có lẽ đã đâm chết vài thằng phản đảng một đảng quá khích.

    Rồi họ đăng lính, đến đây để tìm sự sống còn, hay tìm cái Quên.

    Dù xưa kia là… một kẻ sát nhân xoàng, một người lê dương thì ít ra cũng đã là một ông cọp. Họ thường có những lá gan, quả mật to phi thường. Nếu họ phải lấy một người vợ đất Nam Việt thì đó là hùm thiêng khi đã sa cơ.

    Mà 300 lính ít ra cũng phải chế tạo được 350 me Tây và vì bao giờ cũng phải có một số các me nghỉ việc. Thí dụ cứ cho là 50 me thất nghiệp thôi, ta cũng đã có thể đoán trước được những sự cạnh tranh hèn hạ, phỗng tay trên nhau, phá giá nhau. Một người chồng không mỗi lúc đã trở mặt hoá ngay ra được một bạc tình lang, nếu luật cung không quá luật cầu.

    Trước, tôi chỉ muốn hỏi: lấy Tây có thể gọi được là một kỹ nghệ không thì sau khi trò chuyện với bà hàng, tôi thấy rằng kỹ nghệ ấy đã đến hồi suy đốn nữa!

    Vì rằng bà ấy đã nói:

    Tuần lễ trước có cả mấy cô thiếu nữ Hà thành cũng sang đây để kiếm chồng! Có chồng rồi, vì không biết nên cho được đồng lương cao, thành ra không đủ tiền mua rượu, thuốc lá, đồ hộp cho chúng nó. Thiếu thốn, bị chồng vặc, chưa chi đã sợ, ấy thế là bảo nhau tìm đường chuồn. Thành thử lấy chồng lỗ vốn! Rõ khốn nạn! Tài có, sắc có, chữ nghĩa cũng có mà thế đấy! Bảo via như tôi thì đã đành. Nghe đâu bây giờ có một cô ả trong bọn ấy sang một tiệm nhảy ở Đáp Cầu xin vào làm ca va li e.

    Nào cô Nguyễn Thị Kiêm đâu?

    Đó, một tài liệu cho cô để diễn thuyết về vấn đề chức nghiệp của phụ nữ!

    Tự nhiên bà hàng lại mách:

    Lại còn điều này mới chua chát: bây giờ vô số anh không chịu lấy vợ, chỉ rượu và quây quần nhau lại một chỗ để bẹp tai.

    Sẵn dịp, tôi liền hỏi:

    Bà có biết anh nào hiện không vợ và dễ dãi, thích nói chuyện, có thể nhận lời mời của tôi không?

    Bà ta:

    Có! Tôi quen thì nhiều.

    Không cần nhiều. Chỉ cần một người, nhưng mà dễ dãi.

    À, thế thì có lão cai Đi mi tốp.

    Làm cách nào bén chuyện làm quen được?

    Đến chiều, hết giờ la gát thì thế nào anh chàng cũng đi qua đây.

    Thì bà mách cho tôi nhé?

    Được. Khó gì điều ấy? Lão ta đã lấy nhiều vợ lắm, mà gặp phải những đứa không ra gì cả nên lão bây giờ lử đử lù đù như người chán đời, chỉ thích trò. Ông muốn lão cởi hết ruột gan ra thì cứ việc nói xấu người đàn bà nước ông cho nó nhiều vào! Nhiều vào! Và mời lão đi cát cút 3 hay là đi chén rượu ty với phở tái cũng được cả.

    Tôi hẹn giờ quay lại rồi đứng lên cáo từ.

    Bà hàng thế mà là người tốt, mặc lòng tôi thường thấy rợn cả tóc gáy mỗi khi bà ta cười mà để lộ hai hàm răng trắng nhởn ra.

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 1. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 1: Nếu độc giả thấy câu văn là ngây ngô thì xin nhớ cho rằng tôi cố dịch những lời nói tiếng Pháp đúng từng chữ một để khỏi sai lạc tinh thần những người nói.

    Chú thích 2: Chữ Tây ở đây xin độc giả hiểu cho là Tây phương, lấy Tây là lấy người Tây phương chứ người Tây không chỉ là người Pháp.

    Chú thích 3: Cát cút, nghĩa là bóp vỡ cùi bánh, nghĩa là ăn bánh với các thức ăn nguội.
     

  • CHƯƠNG I: ĐẦU VÀ TAI

    Nhà bà bán hàng nước ấy đã bắt đầu run…

    Trước một cơn thịnh nộ vô nghĩa lý của một kẻ sức lực hơn mình, tôi vội phải đứng ngay lên và lùi mấy bước để giữ thế thủ. Giữ một cách kể cũng hèn, vì cái thế mình đúng là mình không dám để lộ, mình vẫn cứ phải làm như chỉ nhượng bộ, và sợ sệt, và khuất phục nữa, vì sợ cái thế thủ của mình cũng đủ khiêu khích cho bên địch lại càng khởi thế công!

    Những lời doạ nạt vẫn không thôi hắt vào mặt tôi như một cơn mưa nặng hạt:

    Phải! Một trăm thằng thì đều lấy cớ là đến du lịch cả trăm. Nhưng bọn chúng ta không còn ai lạ gì! Cái đất Thị Cầu này vẫn là chỗ để cho bọn trẻ tuổi nhàn cư đến ăn trộm ái tình hoặc giở giói những thủ đoạn hèn mạt khác, bọn người bản xứ khốn nạn ấy thường cũng có những bộ dạng khả nghi y như anh(1).

    Kẻ gây sự như thế với tôi vừa la xong thì hai bàn tay hộ pháp của va đã nắm tròn. Cái mặt va khiến tôi phải nhớ đến một vài vai trò trong phim Bíc hau. Mép, cằm và quai hàm của va tua tủa những sợi râu mới đâm ra vài hôm làm cho va có cái vẻ ngang tàng của zin van zan khi mới vượt ngục.

    Chừng như nước mật của va chỉ có đến thế, và chỉ còn cách nhổ xuống đất một cái tỏ ý khinh bỉ và dồn cả sự căm hờn vào đôi mắt đe doạ tôi. Trước mắt tôi là một con hổ đang muốn gầm. Nhưng trước mắt con hổ lại có sự thản nhiên bình tĩnh của tôi, lớp rào sắt ngăn nó vậy. Tôi đợi va căm tức tôi chán chê đi rồi mới đáp:

    Tôi đây không thuộc hạng người mà các ông chồng ghen tuông phải gặp mặt thì mới xong đâu! Anh đừng vội nhầm.

    Sau cùng, va lầu nhầu:

    Tôi rất hy vọng thế đó. Và tôi xin báo trước anh rằng, nếu tôi sẽ bắt được quả tang anh làm một chuyện bất lịch sự gì thì mặc lòng là thiệt hại cho tôi, hoặc chỉ thiệt hại cho ông bạn đồng ngũ của tôi ở đây, tôi cũng sẵn lòng hầu hạ anh ngay!

    Tôi đáp gọn:

    Xin vâng. Và cảm tạ.

    Thế xong va mới chịu quay đi, lộp cộp in xuống mặt đường lầy bùn dấu giày đầy những vết đanh khuy to tướng.

    Đó là một dân nước nào bên Tây phương? Người Đức hay người Nga? Người Ý hay người Bỉ? Hay một người Ba Lan?

    Tôi không biết và có lẽ cũng không cần biết rõ đến thế. Điều tôi cầm chắc là bác lính lê dương ấy, thấy một người trẻ tuổi lạ mặt ở giang sơn mình mà đã nổi nóng, tất nhiên có phen bị vợ, hạng phụ nữ Việt Nam đi lấy Tây2 lừa dối hẳn hoi rồi. Nghĩ kỹ ra người ta cũng có quyền nghi ngờ mình và sinh sự với mình. Lẽ thứ nhất vì người Âu ở Đông Dương có cái thói quen hễ cứ thấy một người bản xứ làm báo thì nghi cho là làm hội kín cũng như thấy một người ăn vận âu phục lại gần nhà mình là chỉ có một nghề đi chim vợ Tây!

    Và lẽ thứ hai là vì ở cái… Kỹ nghệ lấy Tây nữa.

    Những cuộc phối hợp của một số đông phụ nữ nước nhà với những người Tây phương liệu có đáng là những cuộc nhân duyên hẳn hoi không? Hay đó chỉ là, chỉ như…, chỉ hao hao giống… chỉ phảng phất… đáng gọi là một thứ kỹ nghệ?

    Trước khi nêu lên đây những việc có thể đáp lời cho câu hỏi ấy, tôi hãy xin kể qua mấy cảnh mà, nhờ đó, tôi thấy ra trong cái óc cái câu hỏi kỳ lạ trên kia.

    Trước nhà thờ chính, Hà Nội…

    Buổi sáng, tiếng chuông đương khua động cả kinh thành.

    Bốn chục chiếc xe hơi từ thềm nhà thờ nối nhau một hàng dài vắt ra phố la zis kê như một con rắn bể kỳ quái nằm vươn mình: một đám cưới Tây. Mặt trời tươi tỉnh rọi ánh sáng để điểm thêm cho những bộ áo của những ngày đại tiệc. Hàng đám người ta đón chào vồn vã nhau, ồ ạt kéo nhau vào nhà thờ. Tại một góc thềm nọ, hai nhà, một gia đình Pháp một trăm phần trăm và một gia đình Pháp, Việt đương tưng bừng trò chuyện với nhau. Cái gia đình Pháp chỉ có hai người: bà vợ trẻ và rất đẹp, còn ông chồng đã già, tóc đã bạc phơ, tinh thần trông oai nghiêm sang trọng như một ông công sứ nào vậy. Còn cái gia đình Pháp, Việt thì có bốn người: ông chồng Pháp, bà vợ Nam, với hai con, tất nhiên là lai trai và gái. Cặp vợ chồng quý phái người Pháp trăm phần trăm kia đã bắt tay bà đầm ta một cách kính cẩn không ngờ. Bà này cứ khanh khách cả cười, tiếng Pháp làu làu, tiếp chuyện đã tự nhiên, mà bệ vệ, mà sang trọng!

    Một cảnh như thế khiến ta có cái cảm tưởng dễ chịu khi thấy một người đàn bà là dân một nước còn dã man, lấy chồng người bảo hộ mình hẳn hoi mà cũng không lép vế. Lấy tây như thế hẳn là không phải làm một kỹ nghệ.

    Một cảnh khác nữa…

    Một cái nhà tây nhỏ ở vùng châu thành.

    Ngoài sân.

    Dân quê qua đường thường phải ngạc nhiên mà dừng chậm đà chân mỗi khi thấy một ông Tây chân đi guốc mộc quai cao su lúi húi cầm bồ cào san một luống rau giữa lúc vợ ông ngồi chễm chệ trên ghế mây ở dưới hiên, đan một cái áo len và tặng cho mấy đứa con lai nghịch ngợm những tiếng nói cả Pháp lẫn Nam, thứ thì để chỉ tên súc vật, với thứ nữa, chuyên chỉ để réo đến năm đời, mười đời. Đó tưởng cũng là một bức tranh về hạnh phúc gia đình, mặc lòng có những lời nguyền rủa tục tằn của người đàn bà An nam. Người chồng vốn là cựu chiến binh, có lẽ đã quen tai với những tiếng súng đại bác ở Vơ đun, nên cũng không chấp chi ngôn ngữ mọi rợ của một mụ đàn bà mọi rợ.

    Nếu chỉ thấy toàn những cảnh như thế, tôi đã chẳng dám nghĩ đến sự viết một thiên phóng sự với cái nhan đề Kỹ nghệ lấy Tây.

    Nhưng, một buổi sáng kia, một me Tây trước vành móng ngựa toà trừng trị đã nói một câu khiến cho công chúng quên khuấy ngay mình đang ở chỗ trang nghiêm, tưởng dè lúc đó đương xem hát bội mà thích chí cười ồ.

    Viên thông ngôn vừa dứt tiếng gọi. Một thị khua rộn gót giày mang cá đỏng đảnh dẫn xác lên. Cử chỉ tuy vô lễ, khả ố, song cái mặt trông lại khả ái.

    Tên là gì?

    Nguyễn Thị Ba.

    Bao nhiêu tuổi?

    Hăm nhăm.

    Làm nghề gì?

    Trước lấy một ông phó đoan, sau lại lấy
    một ông…

    Im! Nghề gì chứ ai hỏi chồng!

    Sau lấy một ông cập ten.

    Viên thông ngôn cáu kỉnh làm luôn:

    Không có nghề phải không? Vô nghề nghiệp (quay lên quan toà). săn pô phơ sừn.

    Việc gì mà vô nghề nghiệp?

    Thế làm nghề gì?

    Làm nghề gì? Làm nghề… làm nghề lấy Tây!

    Công chúng cười ồ. Viên mõ toà đứng lên suỵt suỵt hoài mà ở cuối toà vẫn có tiếng cười khúc khích. Đáp một câu hỏi của quan biện lý, viên thông ngôn bực mình cứ việc:

    el đê la giéc xê lơ mê ti ê đê pu zê lê zơ rô pâng

    Ông biện lý ngẩn người ra nhìn ông chánh án. Ông chánh án cũng ngẩn người ra nhìn ông biện lý. Rồi hai ông mỉm cười.

    Lời khai nọ cũng đã ngộ nghĩnh, cũng đã táo tợn thay. Nhưng sao thị kia dám sưng sưng như thế? Hay là có nghề lấy Tây thật? Mà sao hai ông quan toà lại chỉ mỉm cười? Chỉ tha thứ, hay là hai Ngài đã hiểu lời khai ấy không sai với sự thực đó chăng?

    Tôi muốn hiểu sự mỉm cười tha thứ của hai ông quan toà.

    Cho nên buổi sáng mưa phùn gió bấc, tôi đã đội vào đầu một cái cát két, ôm dưới nách một cái cặp nhỏ, đáp chuyến xe hơi thứ nhất đi Thị Cầu.

    Các me đã chia chồng Tây ra làm ba hạng: xi vin, cô lô nhần và lê dương.

    Tôi muốn đến chỗ có thứ hàng hạ giá nhất đã.

    Trước khi thẳng tiến trên con đường vào làng
    Cổ Mễ nó dắt tôi qua xóm các me, tôi mới kịp ngồi tránh mưa tại một hàng nước có một bà nguyên vợ Tây ngồi bán, thì thình lình bác lính nọ đến gây sự với tôi.

    Một anh làm báo trẻ tuổi và yếu ớt, lại lăn lóc ở chỗ có những ông chồng cả ghen người Âu châu thì cũng là một sự nguy hiểm đấy.

    Khốn nỗi, tôi chỉ muốn hiểu nghĩa lý cái mỉm cười của hai ông quan toà.

    Bóng người lính lê dương ấy đã khuất sau bức tường của Nhà Ngựa, bà hàng nước mới hết tái mặt hộ người khál, là tôi và hỏi:

    Anh chàng cà cái gì thế ông?

    Có gì đâu: họ ghen tôi đấy. Sao bà lại cười?

    Bà hàng nước vẫn cười, cười mãi, rồi mới nói:

    Biết mà! Anh chàng ghen là phải. Vừa mới chủ nhật tuần trước, anh chàng bắt được quả tang vợ đi chơi với giai.

    Thế à!

    Bà hàng tiếp:

    Hôm ấy chẳng may hắn lại săng ty nền nên không làm gì được vợ. Về sau chị vợ chối mà bảo đấy là đi với em họ sang có việc nhà. Phúc làm sao nó chỉ cho mấy cái tát.

    Bị mấy cái tát mà còn nói là có phúc! Độc giả nên cố hiểu đi, chứ người nói thế không hoá dại một tí nào. Nếu mình đi tưởng rằng ấy là câu pha trò thì lại là không tri kỷ với bà ta.

    Thế ông ở đâu, đến đây làm gì?

    Nguyên tôi làm nghề nhật trình, đi chơi lang thang, có gì hay thì viết.

    Thôi chết tôi rồi. Còn trách gì bác lính kia?

    Bà hàng cứ gật gù cười một cách tinh quái làm sao! Bà ta cũng nghi tôi nốt!

    Vội vàng tôi phải nói một cách rất đứng đắn cho bà ta nghe là tôi không có nhân tình nhân ngãi với ai ở đây, và hỏi bà ta những điều cần hỏi. Nhờ cuộc trò chuyện, tôi mới biết đại khái đồn Thị Cầu.

    Trời vẫn rả rích mưa to, nhưng vũ vô kiềm toả… Cho nên bà hàng nước cũng buồn, chẳng còn cách gì khác là kể hết, kể hết cho tôi.

    Tuy chỉ có vài ngọn đồi, một nhà ga với vài trại lính, Thị Cầu cũng đáng gọi là một tỉnh quốc tế, cũng như Chùa Thông, Tuyên Quang hay Việt Trì. Bề ngoài thì nó còn có gì tỏ ra cái tính cách quốc tế được! Nhưng ta thử ngẫm về cái tinh thần nó xem! Ba trăm lính lê dương đóng đồn tại đó thì biết bao nhiêu thứ người các nước bên Tây phương? Trong các hàng ngũ người Đức đứng cạnh một người Nga, một người Lỗ đứng cạnh một người Bồ đào, nhưng ai cũng đều bập bẹ nói tiếng Pháp cả. Trong 300 người, mỗi khối óc là một thế giới riêng. Ba trăm cái tiểu sử hoặc lâm ly hoặc bi hùng trộn lẫn nhau tại đó. Muốn tưởng tượng ra được những cuộc đời của họ, ta cần phải đã có xem chiếu những phim: lơ grăng giơ, zơ xuy ơn ê va đê, lơ pa xa giơ, vân vân… Người này có lẽ đã chọc một mũi dao nhọn vào cái cổ trắng nõn như ngà của một người đàn bà đã phụ bạc… Kẻ kia có lẽ bắn súng lục vào ngực một người mẹ đã cho bố mình mọc sừng. Một kẻ khác nữa có lẽ đã đâm chết vài thằng phản đảng một đảng quá khích.

    Rồi họ đăng lính, đến đây để tìm sự sống còn, hay tìm cái Quên.

    Dù xưa kia là… một kẻ sát nhân xoàng, một người lê dương thì ít ra cũng đã là một ông cọp. Họ thường có những lá gan, quả mật to phi thường. Nếu họ phải lấy một người vợ đất Nam Việt thì đó là hùm thiêng khi đã sa cơ.

    Mà 300 lính ít ra cũng phải chế tạo được 350 me Tây và vì bao giờ cũng phải có một số các me nghỉ việc. Thí dụ cứ cho là 50 me thất nghiệp thôi, ta cũng đã có thể đoán trước được những sự cạnh tranh hèn hạ, phỗng tay trên nhau, phá giá nhau. Một người chồng không mỗi lúc đã trở mặt hoá ngay ra được một bạc tình lang, nếu luật cung không quá luật cầu.

    Trước, tôi chỉ muốn hỏi: lấy Tây có thể gọi được là một kỹ nghệ không thì sau khi trò chuyện với bà hàng, tôi thấy rằng kỹ nghệ ấy đã đến hồi suy đốn nữa!

    Vì rằng bà ấy đã nói:

    Tuần lễ trước có cả mấy cô thiếu nữ Hà thành cũng sang đây để kiếm chồng! Có chồng rồi, vì không biết nên cho được đồng lương cao, thành ra không đủ tiền mua rượu, thuốc lá, đồ hộp cho chúng nó. Thiếu thốn, bị chồng vặc, chưa chi đã sợ, ấy thế là bảo nhau tìm đường chuồn. Thành thử lấy chồng lỗ vốn! Rõ khốn nạn! Tài có, sắc có, chữ nghĩa cũng có mà thế đấy! Bảo via như tôi thì đã đành. Nghe đâu bây giờ có một cô ả trong bọn ấy sang một tiệm nhảy ở Đáp Cầu xin vào làm ca va li e.

    Nào cô Nguyễn Thị Kiêm đâu?

    Đó, một tài liệu cho cô để diễn thuyết về vấn đề chức nghiệp của phụ nữ!

    Tự nhiên bà hàng lại mách:

    Lại còn điều này mới chua chát: bây giờ vô số anh không chịu lấy vợ, chỉ rượu và quây quần nhau lại một chỗ để bẹp tai.

    Sẵn dịp, tôi liền hỏi:

    Bà có biết anh nào hiện không vợ và dễ dãi, thích nói chuyện, có thể nhận lời mời của tôi không?

    Bà ta:

    Có! Tôi quen thì nhiều.

    Không cần nhiều. Chỉ cần một người, nhưng mà dễ dãi.

    À, thế thì có lão cai Đi mi tốp.

    Làm cách nào bén chuyện làm quen được?

    Đến chiều, hết giờ la gát thì thế nào anh chàng cũng đi qua đây.

    Thì bà mách cho tôi nhé?

    Được. Khó gì điều ấy? Lão ta đã lấy nhiều vợ lắm, mà gặp phải những đứa không ra gì cả nên lão bây giờ lử đử lù đù như người chán đời, chỉ thích trò. Ông muốn lão cởi hết ruột gan ra thì cứ việc nói xấu người đàn bà nước ông cho nó nhiều vào! Nhiều vào! Và mời lão đi cát cút 3 hay là đi chén rượu ty với phở tái cũng được cả.

    Tôi hẹn giờ quay lại rồi đứng lên cáo từ.

    Bà hàng thế mà là người tốt, mặc lòng tôi thường thấy rợn cả tóc gáy mỗi khi bà ta cười mà để lộ hai hàm răng trắng nhởn ra.

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương [số chương]. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 1: Nếu độc giả thấy câu văn là ngây ngô thì xin nhớ cho rằng tôi cố dịch những lời nói tiếng Pháp đúng từng chữ một để khỏi sai lạc tinh thần những người nói.

    Chú thích 2: Chữ Tây ở đây xin độc giả hiểu cho là Tây phương, lấy Tây là lấy người Tây phương chứ người Tây không chỉ là người Pháp.

    Chú thích 3: Cát-cút, nghĩa là bóp vỡ cùi bánh, nghĩa là ăn bánh với các thức ăn nguội.
     

  • Chương 11. Dân tộc ta hiện đang mắc bệnh thận suy

    Kinh Lễ có câu rằng: Vào nước nào có thể biết sự giáo hóa của nước ấy: mềm mỏng trung hậu là giáo hóa của Kinh Thi; sâu sắc trầm tiềm là giáo hóa của Kinh Dịch…. Câu đó tuy là đối với các nước trong đời Chiến quốc mà nói, nhưng cũng có thể dùng làm phương pháp quan sát tình trạng của dân tộc đời này. Theo phương pháp đó, suy cho rộng ra,
    tôi quả quyết rằng: Dân tộc Việt Nam hiện đang mắc bệnh suy thận.

    Nói thế không phải là tôi đã đi điều tra ở các bệnh viện. Chẳng cần thế, chỉ cần đọc quảng cáo của các dựơc phòng, y quán cũng rõ lắm rồi.

    Phải! Hầu hết y quán, dược phòng xứ này chẳng là cơ quan làm tiền của bọn kỹ sư bịp à? Các kỹ sư ấy như con ma khôn, hễ mà trong xứ nhiều người mắc bệnh gì, thì họ đua nhau rao mãi thuốc chữa bệnh ấy. Trước đây có lúc họ rao toàn thuốc hoa liễu, rồi lại có khi họ rao toàn thuốc lao phổi, thậm chí họ rao cả thuốc đau màng óc nữa!

    Khốn nạn! Đau màng óc là bệnh cực kỳ nguy hiểm, chỉ chậm vài giờ đồng hồ thì chết…

    Thế mà họ cũng cố dử người ta dùng thuốc của mình, khiến cho người ta chậm tìm thuốc khác, rồi thì không gỡ được nữa. Vì vậy mà bao nhiêu người chết oan!

    Bây giờ đây, họp lại thi nhau rao thuốc bổ thận.

    Thấy tính người mềm mỏng trung hậu biết là giáo hóa Kinh Thi; thấy tính người sâu sắc trầm tiềm, biết là giáo hóa của Kinh Dịch, thì thuốc nhan nhản những quảng cáo bổ thận, biết là dân tộc thận suy chứ gì!

    Nếu không nhiều người suy thận, thì đâu có lắm kẻ ăn quanh cái thận như vậy?

    Hy Cừ
    Đông Pháp, Số 5772, ngày 18 tháng 7 năm 1944
     

  • Chương 10. Những ông lang nào sẽ bị số phận đào thải?

    Hiện nay không rõ số thầy lang ở Hà Nội có bao nhiêu, vì người ta thấy nhan nhản ở các phố ta, nhất là các phố buôn bán, không mấy phố không có hiệu thuốc nam thuốc bắc, cố nhiên phải có thầy lang, hoặc chính chủ hay thuê người khác, mặc dầu thầy lang đó có đọc thông sách thuốc hay không.

    Nhưng có điều mà ai ai cũng nhận thấy, là trong số 100 ông lang có lẽ đến 90 ông lang vườn, nghĩa là tuy sống về nghề thuốc mà thực ra không am tường nghề của mình. Làm nghề chữa bệnh mà không học thật không có gì bảo đảm cho bệnh nhân. Chẳng trách lắm người đã bị chết oan vì gặp phải tay lang băm làm hại.

    Nghị định hạn chế số thầy lang ban hành thật là một phương pháp hợp thời. Nhưng nếu số thầy lang hiện có ở Hà Nội trước ngày nghị định này thi hành mà nhiều hơn số thầy lang đã ấn định, thì rồi đây không biết những thầy lang nào bị số phận đào thải bớt?

    Có lẽ nhiều ông lang đang lo.

    Nhưng chớ ngại, nhà cầm quyền đã để ý đến việc làm của các thầy lang, tất nhiên không bao giờ bỏ đi những người thật có học, có tài bắt phải giải nghệ mà lại để còn lại toàn hạng vô học mượn dao cầu ô kéo để mưu sinh một cách đàng hoàng sung sướng!

     TH.H.
    Đông Pháp, Số 5636 năm 1944
     

  • Chương 8. Từ nay chắc ít người chết oan vì thuốc

    Trong thời kỳ chiến tranh, hầu hết các nghề đều chỉ được hoạt động theo như thể lệ của chính phủ định cho, duy có nghề làm ông lang An Nam thì vẫn được tự do, nên lắm ông lang không hề giở đến quyển sách thuốc bao giờ mà vẫn đắt khách, lắm hiệu thuốc chế những thứ thuốc lăng nhăng mà vẫn loè được người cần mua và nẹt bằng giá rất đắt.

    Đến nay, do một đạo nghị định của quan toàn quyền vừa ban hành, mới là lúc các lang băm cùng các nhà chế thuốc cán bật sắp bị đào thải.

    Thật vậy, theo lệ định mới, những người muốn làm lang thuốc, đều phải qua một thời kỳ tập sự, nếu trong óc không có một chữ nào, không dám lợi dụng cái nghề giết người không gươm đó để kiếm lợi. Cả đến những người chế thuốc phải xin phép trước và phải thuộc sở Thanh tra bào chế kiểm sát, không thể tự do che mắt người ta mà kiếm tiền. Và cũng theo thể lệ mới, từ nay sẽ không còn ai dám quảng cáo mình là thánh thuốc nọ, vua thuốc kia để lừa người không biết nữa.

    Đối với thể lệ mới, về phần những người làm thuốc và chế thuốc nam chắc không khỏi có người cho là sự không lợi cho mình, song riêng phần tôi, tôi cho là một điều may mắn để vun đắp nền phúc cho các nhà đó, vì từ nay sẽ không giết oan mạng người nữa như trước đây nhiều người đồng nghiệp của các nhà đó đã nhẫn tâm làm hại biết bao người vì những thứ thuốc nhảm.

     Hy Cừ
    Đông Pháp, Số 5487 năm 1943
     

  • Chương 8. Bệnh thương hàn với một ông cử nhân

    Ông cử nhân Lê Xuân Dư ở Hương Sơn vừa mới viết thư đến đây thách tôi cắt nghĩa về nguyên nhân và chứng trạng của bệnh thương hàn.

    Là vì, đã lâu, trong bài Lĩnh Nam là đâu, nhân nói đến sự hiểu lầm hai chữ Lĩnh Nam của các cụ tiền bối, cao hứng tôi có nhắc lại lời của Hải Thượng Lãn Ông bảo xứ Lĩnh Nam không có bệnh thương hàn và tôi cho câu đó Lãn Ông chẳng qua chỉ theo ý kiến của sách Phùng thị cẩm nang, kỳ thực đối với xứ này nó không đúng với sự thực.

    Ông cử nhân Lê Xuân Dư chắc muốn bênh vực Lãn Ông, nên mới đổ lỗi như thế. Sự thách đố kể cũng không phiền cho tôi. Có điều không hiểu vì sao cuối thư ấy, ông cử nhân Lê Xuân Dư lại dặn tôi rằng: Đây là nói về thuốc Á Đông, xin ông đừng kể chứng bệnh theo người Thái Tây?

    Có lẽ ông cử Lê Xuân Dư muốn tôi phải nhận thương hàn là chứng uất hỏa chỉ ở phía bắc nước Tàu những nơi rét rụng ngón tay, mới có như ý của Phùng Triệu Trương chứ gì?

    Thưa ông cử nhân, chúng ta nên biết, nói bệnh thương hàn cần phải theo Trương Trọng Cảnh, một vị thánh y đời Hán. Họ hàng ông ấy trước cũng khá lớn, rải rác cả vùng Giang Nam, thế mà vì bệnh thương hàn, mười phần chết đến tám phần, ông ấy biết thương hàn là bệnh nguy hiểm nên mới soạn ra 113 phương thuốc để chữa bệnh ấy. Những phương thuốc đó ở trong mấy cuốn Thương hàn luận, Ngọc hàm kinh và Kim qui yếu lược có chép, mấy nghìn năm nay y giới Đông phương đều phải dùng làm khuôn phép. Ông muốn biết rõ nguyên nhân và chứng trọng của bệnh thương hàn, thì nên cố kiếm những bộ Thương hàn luận có Thành Vô Kỷ chú thích, Y tôn Kim giản có Kha Vân Bá chú thích, Y học nhập môn của Lý Diêu, Công dư y lục của Trần Tu Viên, nhất là mua được Hoàng Hán y học của Thang Bán, Cầu Chân mà đọc càng hay. Ở các sách ấy người ta đã theo ý của Trọng Cảnh, và cắt nghĩa về bệnh thương hàn kỹ lắm. Ông đừng bắt tôi nói lại làm chi. Tôi không tiếc công nhưng ở đây thật không đủ chỗ.

    Điều nên thêm là, nghề thuốc tuy chia Đông Tây nhưng chứng bệnh chỉ có một thứ. Hiện nay ở xứ ta có bệnh thương hàn thì chúng ta phải nhận là có bệnh thương hàn. Đừng nên bênh cái sai lầm của tiểu nhân mà cố cãi xằng. Theo thuốc Thái Tây xứ mình có bệnh ấy, theo thuốc Á Đông thì không.

    Bởi vì bây giờ đã là thế kỷ thứ hai mươi rồi. Nói thế người ta cười cho.

      Hy Cừ
    Đông Pháp, Số 5116 ngày 1 tháng 5 năm 1942

     

  • Chương 7. Thằng tim lia

    Ấm chè đã tàn. Thằng nhỏ như đã quen lệ, lễ phép cầm ấm thay chè, pha một lượt khác.

    Sau khi đã ngồi nghỉ một vài phút để dấp giọng và lấy hơi, ông đồ Đông lại tiếp tục câu chuyện đương dở:

    Ông đã đi nhiều, trải nhiều, chắc cũng biết rộng hơn tôi. Tôi tuy ở xó nhà quê, nhưng về tình hình của xã hội hiện thời, cũng biết đại khái.

    Theo chỗ nhận thấy của tôi, thì hiện nay, trong nước Đại Việt nhà ta, cái nạn hoa liễu đương là thời kỳ bành trướng.

    Trước hết tôi xin khen báo Thời vụ đã cố giữ được liêm sỉ, tuy trong tháng đầu, cũng đăng vài cái quảng cáo về thuốc hoa liễu, nhưng từ tháng thứ hai đã thấy bỏ hết. Ấy là một điều rất lạ trong báo giới, chỉ có báo Thời vụ làm được mà thôi. Còn các báo khác từ hàng tuần cho đến hàng ngày, tôi không thấy tờ báo nào không có độ một, hai cái quảng cáo bẩn thỉu ấy. Nghĩa là ít ra người ta cũng đăng năm, sáu cái quảng cáo dơ dáy ấy trở lên.

    Tôi rất lấy làm buồn khi giở đến tờ báo, liền thấy từ trang thứ hai thứ ba trở đi, nhan nhản những câu tuyệt nọc, trừ căn, năm phút khỏi bệnh, không khỏi trả tiền lại.

    Ông thử nghĩ coi: còn gì khổ cho độc giả bằng bên cạnh những bài thơ văn kiệt tác, chêm vào những cái quảng cáo ô uế ấy!

    Nhưng tôi nói vậy, không phải để công kích các báo đã đăng những cái quảng cáo cho thuốc hoa liễu. Vì với các báo, sự công kích ấy là thừa. Chủ ý của tôi, chỉ cốt chứng rằng nghề thuốc hoa liễu trong mấy năm nay đã phát triển một cách không ngờ vậy.

    Thật vậy, tại khắp các tỉnh, từ tỉnh nhỏ đến tỉnh lớn, từ tỉnh hạ du đến tỉnh thượng du, đâu đâu cũng có những nhà bán thuốc hoa liễu, hoặc là tổng cục hoặc là đại lý hay chi điếm của họ. Tôi đã để ý xét lai lịch của nhiều nhà: Nhà nào cũng vậy, lúc mới mở ra đều còn lèm bèm, nhom nhem, cách chừng một năm, nửa năm chi đó, đã thấy trang hoàng rực rỡ, y như hiệu bào chế Tây vậy.

    Chắc ông cũng thừa biết rằng: bọn lang hạ bộ không phải thần thánh gì đâu, họ toàn là những hạng vô học thức và vô giáo dục, trong tay không có nghề gì kiếm ăn, nên mới xoay ra cứu nhân độ thế.

    Thực ra nào họ có biết nghề thuốc là gì, tôi chưa thấy người nào dùng thuốc của họ mà được khỏi bệnh. Vậy mà họ đều sống cả, hơn nữa, họ còn sống một cách đế vương, có khi còn hơn cả đốc tờ. Ấy là vì trình độ dân mình hãy còn quá thấp, không biết suy nghĩ nông sâu, trong lúc có bệnh, thấy ai nói sao liền nghe làm vậy. Cho nên họ mới nhờ về những lời quảng cáo vô liêm sỉ mà lừa thiên hạ. Trong hai nhăm triệu con rồng cháu tiên, mỗi người bị lừa một bận thì họ giàu sụ!

    Người Pháp trong các bài diễn văn, thường khoe cái công giữ gìn trật tự cho nước Nam. Nhưng theo tôi, nước Nam vẫn là nước vô trật tự.

    Phải cho những người thi đậu bằng nọ bằng kia thường chỉ sống khổ, sống sở bằng cái lương công nhật đồng bạc một ngày, mà một lũ vô học, vô giáo dục vẫn được nhờ về ngón lừa đảo để tậu nhà, tậu đất, tậu xe hơi, như thế là vô trật tự, chứ gì.

    Nói đến câu này, ông đồ như nghĩ ra, liền quay trở lại:

    Ấy chết, ông tha lỗi cho! Tôi vì cao hứng đã nói ra ngoài đầu đề nhiều quá.

    Sở dĩ tôi nhắc đến sự phát đạt của bọn thầy lang hạ bộ, là muốn đem chứng rõ sự thịnh vượng của bệnh hoa liễu đó thôi.

    Thanh niên ở thành thị ngày nay, tôi thấy ít người thoát khỏi cái bệnh quái gở ấy. Có người mắc đi mắc lại đến năm, bảy lần mà vẫn không chừa. Trong các gia đình vợ chồng còn trẻ, tôi thấy nhiều đứa trẻ con vì cái di tộc của hoa liễu mà chốc lở, gầy còm, xanh xao, sống một vài tuổi thì chết, thật là tội nghiệp.

    Bây giờ đây, số người của mình còn đương mỗi ngày mỗi tăng, các báo và các nhà cầm quyền luôn luôn phải lo đến nạn nhân mãn. Nhưng mà nạn ấy chẳng bao lâu nữa thì hết, bởi vì trong máu An Nam vi trùng hoa liễu lẫn vào đã nhiều. Chỉ độ năm chục năm nữa, nó sẽ làm cho nòi giống của mình điêu linh dần dần, không khéo một ngày kia sẽ đến tiêu diệt, có thể nào nhân mãn mãi được.

    Thế là bệnh hoa liễu bây giờ đã trở thành cái bệnh thông thường của người mình rồi.

    Ba mươi năm về trước đâu có như thế.

    Tôi còn nhớ, một năm, vào khoảng giáp Tết, tôi cùng người bạn lên chơi vùng Sóc Sơn, khi về, tiện thể vào thăm cảnh chợ Cổ Loa.

    Chợ ấy kể cũng vào hạng chợ lớn trong xứ Bắc Kỳ. Nó là chỗ mua bán của nhân dân mấy huyện Đông Anh, Kim Anh, Đông Ngàn, Yên Phong, và Gia Lâm. Những thứ lâm sản như măng tre, nấm hương ở thượng du vẫn đem về đó tiêu thụ. Rồi những đồ dệt như vải lụa, khăn áo… và các đồ đan như rổ rá, thúng mẹt… của trung châu đều do đó mà tải lên thượng du.

    Hôm đó nhằm ngày phiên chợ, đáng lẽ người họp đông lắm mới phải. Trái lại, tôi thấy quang cảnh thật là quạnh hiu. Trời đã gần trưa mà trong chợ vẫn lèo tèo độ vài trăm người, mấy ông hàng trâu, mấy ông hàng lợn, rồi vài chục người bán gạo, bán củi. Người bán thì có, nhưng người mua thì vắng ngăn ngắt.

    Sự lạ lùng ấy bắt tôi phải chú ý ngắm khắp cả chợ. Thì ra về phần đàn bà ít quá, thỉnh thoảng mới có bà lão độ ngoài sáu mươi, ăn mặc cực kỳ rách rưới. Còn hạng từ năm chục trở xuống, nhất là con gái đến tuổi đến thì tuyệt nhiên không có người nào.

    Tôi cũng biết có sự bất thường, nhưng không dám hỏi và cũng không biết hỏi ai. Bấy giờ tôi phỏng đoán rằng, hôm nay chắc có toán lính nào sắp sửa qua chợ, đàn bà con gái sợ họ chòng ghẹo, cho nên không ai dám đi.

    Khi về đến làng, hỏi lại người làng, mới biết rằng mình đoán sai. Không phải là có lính tráng nào cả. Chỉ vì đàn bà con gái nghe đồn cạnh chợ có thằng tim la, sợ nó bị hiếp, cho nên không ai dám đi.

    Ông có biết thằng tim la trong óc đàn bà con gái thế nào không? Ôi thôi, thật là một thứ yêu ma quỷ quái không phải là người.

    Có người nói rằng: Mười đầu ngón tay của thằng tim la lớn như mười quả chuối tiêu, nó nắm được ai, ấy là người ấy không thể cựa được.

    Có người nói rằng: Bàn tay và ống chân của thằng tim la đều có mắt cả. Bởi thế, đàn bà con gái đi ở đằng xa nó đã trông thấy.

    Có người nói rằng: Thằng tim la chỉ hay ăn mắt đàn bà con gái, mỗi khi hiếp một người nào, nó liền móc lấy hai mắt mà ăn.

    Có người nói rằng: Nó chỉ thích liếm hạ bộ của con gái. Người nào bị nó liếm, tự nhiên bị bệnh lở loét mà chết.

    Rồi thì có người lại nói: Nó là một vị dâm thần trên trời sai xuống để giết cho đủ ba trăm đàn bà. Bây giờ nó mới giết hơn một trăm người, còn thiếu hơn một trăm người nữa…

    Còn nhiều nữa, các bà ấy còn tả với tôi nhiều cái bộ dạng kỳ dị hơn nữa. Nhưng đại khái bà nào cũng tin thằng tim la không phải là người như ta.

    Những lời nói ấy tuy là ấu trĩ vô lý, nhưng cũng chứng rằng nước mình khi ấy rất ít người mắc bệnh tim la. Người ta không biết bệnh ấy thế nào, nên mới tưởng tượng ra cái hình dạng đáng ghê sợ ấy.

    Trong khoảng hơn ba chục năm, người có bệnh đã đi từ chỗ yêu ma quỷ quái đến chỗ phổ thông, nước mình thật đã tiến được một bước khá dài vậy.

    Đó có phải là tai vạ của văn minh vật chất hay không?

    Ông hãy ngồi đây, tôi xin thêm một bằng chứng nữa…

     Thuyết Hải
    Thời vụ, Số 110 ngày 14 tháng 3 năm 1939