Category: Uncategorized

  • CHƯƠNG II: ĐÊM ẤY, TẠI HÀNG CƠM

    Tôi không cần nói rõ hàng cơm nào, ở phố nào làm gì. Các ngài chỉ cần biết rằng một hàng cơm cũng như nghìn vạn hàng cơm khác, nghĩa là khi ta mới bước chân vào thì bổn phận ta là thấy lập tức buồn nôn buồn oẹ. Nó là mùi cá mè, mùi thịt trâu, thịt lợn thiu, mùi lòng lợn, lòng bò, mùi me chua, mùi dưa khú… Thôi thì đủ một trăm nghìn thứ mùi khó chịu mà lạ nhất là nó không hề bận đến hai lỗ mũi của bà chủ luôn luôn nắm trong tay cái quạt nan, cởi trần trùng trục và thỉnh thoảng lại cao hứng vén quần lên đến bẹn mà gãi sồn sột, tự nhiên như đàn ông.

    Lúc ấy đã khuya lắm rồi.

    Một mụ già làm nghề đưa người đưa tôi đến chỗ này mà bảo bà chủ: “Bà cho anh ấy ngủ đây vài tối, bao giờ anh ấy có việc làm, tôi xin đưa tiền trọ”. Thì bà chủ chẳng buồn nhìn tôi nữa, đập một con muỗi ở cổ đến bốp một cái, gãi vung lên một hồi nữa rồi mới chọc chọc cái quạt về phía sau lưng, ra ý bảo tôi cứ việc vào trong kia mà nằm. Trước khi ra đi, mụ già lại dặn tôi:

    Ngày mai nhớ ra ngã ba cho sớm đấy!

    Vâng ạ.

    Tôi đáp xong, rón rén lần vào phía trong. Thật vậy, chân tôi chưa bao giờ phải giẫm lên trên một lớp bùn quánh và nhớp nháp đến như thế. Đến chỗ mấy cái giường cách nhau mỗi giường một manh cót thì tôi không biết nên đặt lưng vào giường nào, vì giường nào cũng đã thấy đầu những người là người, nằm ngổn nằm ngang… Tôi đương bỡ ngỡ thì bà chủ hàng cơm quát:

    Thằng Hai đâu! Bảo nó lên sân gác, chỗ những đứa ở ấy mà nằm!

    Rồi thì một anh chàng chạy ra dắt tôi qua một cái sân, đến một cái thang tre mà bảo:

    Lên đây.

    Tôi theo lời, leo thang. Lên đến nơi thì đó là một gian gác cũng khá rộng. Trên mặt sàn chỉ có mấy cái chiếu mà tường thì vàng ệch những khói ám, từ cái bếp gần ngay đó đưa ra.

    Bọn cơm thầy cơm cô nằm ngổn ngang như lợn cả, bọn đực nằm phía bên kia, bọn cái nằm phía bên này. Bốn thằng nhỏ bằng trạc tuổi tôi với ba con sen, một con độ lên mười, một con mười lăm, còn một con nữa trông đã đứng tuổi. Trong khi hai đứa trẻ tuổi nằm hớ hênh vô ý thì con đứng tuổi khép nép vào một xó tường, khẽ nâng cái quạt nhìn tôi.

    Tôi bèn lần đến phía bọn con trai, ngồi xuống một góc chiếu. Tôi nom trước nom sau không có người của hàng cơm mới mạn phép khơi to ngọn đèn hoa kỳ. Rồi tôi lấy cái ống diêm ra dắt thuốc lào vào lỗ thủng, để lên miệng…

    Chợt có một đứa nói:

    Tội gì mà hút thế cho nóng! Với lấy cái điếu cày ở kia kìa.

    Tôi quay cổ lại nhìn thì thằng vừa nói đã ngồi nhỏm lên chạy ra tìm điếu. Sau điếu thuốc lào tôi cho nó hút che tàn thì chúng tôi đã là quen thuộc nhau hẳn hoi. Nó hỏi tôi:

    Trông đằng ấy có vẻ thạo lắm. Chắc đã ở tỉnh
    lâu rồi.

    Tôi ngửa cổ ra sau lưng lấy oai mà nạt rằng:

    A, cái đó thì đã hẳn!

    Chỉ một câu nói đó khiến nó đủ sợ tôi. Vì rằng từ đó trở đi nó luôn luôn gọi tôi là anh để cho tôi cứ tự nhiên mà gọi nó là mày.

    Còn mày thì bỡ ngỡ lắm. Mày mới ở nhà quê ra có phải không?

    Vâng.

    Mày đã đi làm lần nào chưa?

    Dạ ngót một tháng ở nhà phố B… rồi không ở được phải xin ra. Chủ ác quá.

    Làm sao?

    Nó chửi suốt ngày.

    Mày thì chưa đủ tư cách nếm cơm đâu! Đừng đứng núi này trông núi nọ mà ông cho có phen chết
    rã họng!

    Mãi đến lúc ấy vẫn còn thấy tiếng người làm chạy ra chạy vào rộn rịp cả hàng cơm. Bên ngoài người ta đã kỳ cạch lên cửa, vậy mà bên trong hình như lúc ấy người ta mới bắt đầu xào xáo… Tiếng bát đũa chạm nhau lạch cạch, tiếng nước giội xuống sân ào ào, tiếng mỡ nhảy trong xanh ran cả tai. Có lẽ những gia nhân của hàng cơm không biết phân biệt đêm ngày. Một thằng hát vang lên cho cả bọn nói bông nói đùa nhau khỏi buồn ngủ.

    Tôi lại bảo cái thằng ấy:

    Cứ việc bịt tai lại, chủ nó chửi chủ nó nghe, biết không? Cốt sao giữ lấy việc làm khỏi chết đói là phúc!

    Nó chớp mắt sợ hãi rồi sẽ cãi:

    Bốn hào một tháng mà cấm bữa nào được ăn no! Anh bảo làm như thế thì “nước mẹ” gì?

    Nhưng mà tôi, tôi cần gì lời cãi của nó. Tôi hãy nói khoác cho nó sợ tôi đã.

    Bao giờ như anh mày đây này, lúc đó hãy đứng núi này trông núi kia biết chưa?

    Nó họa theo:

    Phải, như anh thì tất nhiên đã thạo lắm.

    Chứ lại còn bàn, ra máy chỉ hét lên một cái là lấy được hai thùng nước. Mà món ăn nào cũng nấu thạo, cả món ăn ta món ăn Tây…

    Thế sao anh cũng mất việc?

    Tôi trừng mắt lườm nó mà rằng:

    Mất việc à? Hai đồng rưỡi lương tháng rồi,
    ông đòi thêm năm hào nữa mà không thêm thì ông bỏ đấy!

    Nó lè lưỡi tỏ ý kính phục tôi lắm. Mà ngần ấy
    điều chỉ cốt để con bé nằm nhìn trộm tôi phải cho tôi là một kiện tướng trong bọn cơm thầy cơm cô. Tôi đã có cơ trong cuộc giương vây vì từ lúc này trở đi, con bé cứ mải nhìn tôi, ngắm nghía tôi, đánh giá tôi chứ không ngủ.

    Nói khoác mãi cũng thất sách tôi bèn hỏi:

    Thế đằng ấy thích làm cho những nhà như
    thế nào?

    Nó đáp:

    Khốn nạn, nào tôi có tài giỏi gì mà còn dám nếm cơm ai! Tôi chỉ cầu vào một cửa đãi mình cho vừa phải, đừng bắt mình làm quá sức, đừng đánh mình, chửi mình mà cái nhà tôi vừa bỏ thì khốn nạn, nó năm cha ba mẹ quá, ai cũng đánh chửi được mình! Người này sai chưa làm xong việc này, người khác đã lại ới. Thành ra mình là cái thân ba vạ.

    Nó kêu chưa bao giờ nó thấy một nhà nào lại tồi tệ như thế cả. Thật vậy, đến nó là kẻ phải đem thân đi ở mà mỗi khi nghĩ đến nhà chủ là thấy khinh.
    Nó chỉ là con nhà bố cu mẹ đĩ thôi cũng không đến nỗi khốn nạn bao giờ. Thật vậy, nếu những lời nó nói là thật.

    Sau khi nghe chuyện, tôi phải xếp đặt lại một cảnh gia đình không ai tưởng tượng là có được, ở giữa đất văn vật ngàn năm…

    Nhà có sáu người, ông bố với bà mẹ già, người con giai cả đi làm tùy phái cho một công sở, với vợ, cộng thêm hai cô con gái…

    Sáu người cùng chung máu mủ hoặc là vợ chồng mà mỗi bữa ăn mỗi người đều vào bếp thổi một niêu cơm. Lúc ăn người ta tuy cùng ngồi với nhau, song ai cũng có thức ăn riêng của người ấy. Đại khái ông bố đã có đĩa chả, bà mẹ đĩa đậu rán, con trai với con dâu: một đĩa xào, các con gái: bát dưa, bát canh… Người ta tuy cùng ngồi ăn một mâm chung, nếu ai bị sự cám dỗ mà đưa đũa xâm phạm đến món ăn của người khác thì tức khắc sẽ có cái lườm đến đổ trời.

    Ấy là cái cảnh của nhà ấy bằng vài nét vẽ phác.

    Vậy thì một bữa, khi nàng dâu để phần chồng, một đĩa chả rươi, chẳng may ông bố chồng ăn cơm trước đã đụng đũa vào. Đi làm về, ông con trai mở lồng bàn thấy món mỹ vị đã bị thất thiệt, bèn quát rầm lên:

    Đứa nào ăn của ông đây? Ông đi làm khó nhọc mà ông chưa ăn, đứa nào ăn trước ông, mau mau khai ra!

    Ông bố chạy lại dịu giọng đáp:

    Thưa cậu, tôi đấy ạ. Tôi tưởng chị ấy có rươi mới thì làm cho tôi nên tôi nhầm, trót nhỡ ăn phải mấy miếng…

    Thế thì các ngài có đoán được là ông con nói thế nào không? Muốn để các ngài đoán dễ hơn, tôi xin thưa, thằng nhỏ kia đã nói với tôi: ông bố thuê gác trong, ông con thuê gác ngoài.

    Thôi các ngài đoán chẳng ra đâu, vì Victor Hugo cũng chưa hề tưởng tượng ra một kẻ khốn nạn đến như thế.

    Ông con đã nói cho ông bố nghe một câu thâm thúy như thế này:

    Nhầm… Thằng thuê gác trong, thằng thuê gác ngoài, mà vợ người ta để phần cơm người ta, mà lại nhầm! Nhầm kể cũng lạ!

    Rồi thằng nhỏ khí khái kết luận rằng:

    Tớ nghĩ đi ở mà được chủ hay cũng đẹp mặt, còn đi ở phải những chủ như thế nhục lắm!

    Tôi gật gù đồng ý với nó rồi lại mất thêm cho nó một điếu thuốc, một que diêm, nhưng lãi ở chỗ được cái cười giòn của con bé nằm ở góc tường. Cái cười kia xui tôi có gan cầm đèn soi vào tận mặt nó.
     

  • CHƯƠNG III: MUỐN BÁN MƯỜI SÁU NGƯỜI

    Nên có những chữ này kẻ thật đẹp vào bảng để trước chỗ chúng tôi ngồi, có lẽ những người đi đường mới thèm để ý và chúng tôi mới thoát khỏi nạn ngồi giơ mặt cho ruồi bâu. Theo lời mụ làm nghề đưa người ở, tôi đã ra góc phố Amiral Courbet từ bảy giờ. Thoạt đầu chỉ còn bọn bảy đứa chúng tôi ở hàng cơm ra. Về sau, cứ mỗi lúc lại thấy thêm mấy đứa nữa, không biết từ đâu mà chui ra, dễ ở trên cao rơi xuống cũng chưa biết chừng, cũng đến họp ở ngã tư này, như ruồi thấy mùi mật vậy. Vì tôi không cần có việc nên tôi thản nhiên được mà nhìn bọn người đến tranh cơm cướp áo nhau trong bọn họ. Còn cái thằng quýt đã thức suốt đêm với tôi hôm qua ở hàng cơm thì mỗi lúc thấy một ai, bất cứ đực hay cái, đến giữ chỗ, là lại càu nhàu:

    Giời ơi, lại cứ thêm, thêm mãi thì bao giờ cho tôi mới có việc đây!

    Thật vậy, bất cứ ở bực thang nào trong xã hội, một kẻ đồng nghiệp cũng là một kẻ đáng ghét, một vú già cũng cấm cảu chửi một câu bâng quơ:

    Tiên nhân nhà nó! Cứ ùn mãi người lên thế này!

    Cả đám người ấy ngồi tản mạn thành từng tốp nho nhỏ. Trẻ với trẻ, già với già, đàn bà với đàn bà, con trai với con trai. Mà mụ đưa người thì không ngồi, chỉ đi đi lại lại, nhìn người này, nhìn người nọ như một viên võ quan lúc điểm binh và mấp máy cái mồm, không hiểu là đếm hay là đánh giá những kẻ chịu lụy mụ. Người ta nói chuyện rầm rì huyên thuyên lên, cái đó đã cố nhiên. Người ta lại chửi nhau cho vui, và bắt chấy cho nhau cắn đỡ đói.

    Tôi thấy mụ trùm ế hàng mà tôi lo cho bọn khốn nạn kia. Còn chính mụ, mụ lại ra ý sung sướng, tôi chưa hiểu vì lẽ gì. Rồi tôi nghĩ đến bọn thất nghiệp ở cảng hẹn nhau một chỗ nhất định, họp đông hơn đám biểu tình. Đằng này, Hà thành không có sự tổ chức, đám dân hạ lưu chia nhau ra khắp các phố thành thử những người lịch sự tưởng Hà thành lịch sự, mà các nhà xã hội học cũng tưởng là Hà thành không có chuyện gì bi thương.

    Chính ra, nó rất là thương tâm…

    Nó đã cất tiếng gọi dân quê bỏ những nơi đồng khô cỏ héo đến đây để chết đói một lần thứ hai sau khi bỏ cửa bỏ nhà. Nó đã làm cho giá con người phải ngang hàng với giá loài vật; nó đã làm cho bọn trẻ đực vào nhà hỏa lò và một bọn trẻ cái làm nghề mãi dâm!

    Muốn bán mười sáu người!

    Cả buổi sáng hôm nay không có một khách hàng nào muốn mua.

    Vậy mười sáu kẻ kia đáng giá như thế nào? Đó là tại bán đắt nên ế hàng hay là bán rẻ mà cũng vẫn ế?
     

  • CHƯƠNG IV: CÁI GIÁ TRỊ LÀM NGƯỜI

    … Nghĩa là có khi không bằng giá súc vật. Thật vậy, tôi thấy một vài con chó còn được chủ mua thịt bò cho ăn. Có khi con chó mỗi tháng khiến chủ tốn kém hơn một đứa tôi tớ trong nhà.

    Mười sáu người đủ hạng lớn, bé, trẻ già này, mỗi người chỉ cầu như một con chó, mà lại còn đem chân tay ra làm nhiều việc có ích, rất nặng nhọc, mà vẫn không kiếm được việc.

    Tôi chỉ bọn trẻ, trai và gái chưa qua mười hai tuổi và hỏi mụ già:

    Cái bọn này thì bà định kiếm cho chúng mỗi tháng độ bao nhiêu công?

    Mụ già khinh khỉnh nhìn tôi từ đầu đến chân rồi quay đi chỗ khác. Mãi mới đáp:

    Thời buổi này, bọn nhãi nhép ấy cứ được người ta mượn cơm không thôi đã là phúc!

    Thế thì tiền quà của bác chắc chả mấy…

    Cái đó đã hẳn! Nhưng mà được năm xu một hào, thì cũng đủ. Bói rẻ còn hơn ngồi không…

    Tôi chỉ cái bọn thằng nhỏ cùng loạt tuổi tôi mà hỏi:

    Thế bọn này?

    Đứa năm hào, đứa ba hào…

    Thế mấy bà lão định ở vú già, đương ngồi ăn ngô ở gốc cây kia kìa?

    Cũng quanh quẩn đâu vào cái giá ấy.

    Tôi chỉ vào một người đàn bà đi ở vú mà hỏi:

    Thế cô vú em kia?

    Mụ ấy đổi giọng đáp:

    A, cái con mẹ ấy thì phải tìm cho nó chỗ ít nhất cũng hai đồng bạc công mới được! Mà tiền quà thì ít nhất cũng phải đòi một đồng! Nó sạch sẽ lắm! Sữa tốt hạng nhất đấy.

    Lúc này mụ ngó ra phía xa rồi về hè ngồi. Một lát sau thấy một bà già đứng tuổi, áo the trắng, hoa tai to, đến vẫy mụ.

    Này u! Con vú tháng trước xin phép ra rồi!

    Mụ già đưa người như bị cái lò xo nào đẩy lên kêu:

    Chết chửa! Làm sao thế ạ?

    Chồng nó chết, nó xin về mười lăm hôm. Tôi phải cho nó thôi hẳn.

    May quá, con tưởng hay lại có điều tiếng gì.

    Thế là trước một tin buồn người chết mụ đã thở dài một cái ra ý được nhẹ mình nên sung sướng lắm. Bà kia hỏi tiếp:

    Mợ ký nó nhà tôi còn mệt lắm, u có người nào ngay bây giờ không?

    Mụ già làm ra vẻ nghĩ ngợi mãi mới đáp:

    Thưa cụ đây, có u này đây… Nhưng mà con đã trót hẹn với cụ Lý con ở dưới kia… Không biết có nên để cho nó về ngay với cụ không hay là để nó chờ…

    Bà kia hớ hênh nói ngay:

    Thôi, xem có mướn được thì để ngay nó cho tôi. Mợ ký nó nhà tôi mệt chưa khỏi.

    Bẩm con nể cụ quá.

    Ôi chà! Bây giờ khối người ra, chả khó như ngày xưa. Rồi u tìm cho cụ Lý nhà u một người khác cũng được.

    Đứng lên, ra đây mau lên chứ ngồi ngẩn mặt ra thế à?

    Bà kia nhìn người vú từ đầu đến chân đoạn gật gù cái đầu mà rằng:

    Ừ, trông cũng sạch sẽ đấy, cho xem sữa nào?

    Mụ già vội nói ngay:

    Bẩm cụ, ấy ở nhà quê, chị ta là vợ một ông phó lý kia đấy. Xưa nay chẳng phải chân lấm tay bùn bao giờ!

    Vú em vạch yếm để hở cái ngực trắng nõn, vắt sữa vào lòng một bên bàn tay. Bà kia xem qua loa kêu:

    Tạm được.

    Tức thì mụ già giãy nảy người lên mà rằng:

    Cha mẹ ơi! Sữa như thế mà mẹ lại còn bảo là “tạm được”. Tốt vào hạng nhất rồi đấy mẹ ạ.

    Bà kia bĩu môi:

    Phải, hạng nhất đấy!

    Chứ gì, chị ấy mới đẻ con so, xưa nay lại không phải chân lấm tay bùn bao giờ, lại là vợ ông phó lý, chả phải khổ sở như người khác thì làm gì sữa chả tốt?

    Thế là bao nhiêu?

    Người vú em chưa kịp đáp, mụ già đã nói trước:

    Xin cụ cho cũng như cụ Lý con dặn nó…

    Thế là bao nhiêu?

    Ấy cụ Lý con bảo tìm hộ một chị sữa tốt sạch sẽ mỗi tháng độ chừng ba đồng. Ấy con còn bận một tí nên chưa đưa chị ấy lại cụ con đấy.

    Bà đi mướn vú bĩu môi mà rằng:

    Thôi tôi trả công cho như con vú trước, nghĩa là hai đồng.

    Tức thì mụ già chắp tay vái lấy vái để như đứng trước một cửa điện nào vậy, rồi quay mặt ra chỗ khác, không đáp.

    Thế nào?

    Lạy mẹ, mẹ cứ trả nó hai đồng chín hào chín xu xem nó bằng lòng được không?

    Phát khùng lên rồi, bà già kia phải gắt:

    Thì việc gì đến u đấy nào? U cứ biết cái phận u cứ nhận tiền quà thôi có được không, sao lại cứ chõ vào công xá của người ta thế?

    Người vú em lấm lét nhìn mụ già đoạn khẽ thưa rằng:

    Lạy cụ, cụ có mượn thì xin cụ cũng cho công như cụ Lý con dưới kia, thì con sai hẹn mới bõ.

    Bà kia đứng thừ người ra hồi lâu rồi quay gót. Tôi hỏi mụ già:

    Này u, lúc nãy tôi thấy u nói chỉ cần hai đồng một tháng…

    Ấy thế nhưng mà cái món này bóp được hơn. Rồi anh xem thế nào chốc nữa lại chả ra ngay đây bây giờ.

    Độ nửa giờ sau, quả nhiên lại thấy bà già kia ra, nói:

    Thôi thì tôi cũng bằng lòng trả cho chị ấy ba đồng một tháng vậy, còn về phần u lúc nào rỗi thì lại mà lấy tiền quà.

    Một cách khả ố, mụ già gãi đầu một hồi, rồi cau có nét mặt mà phàn nàn rằng:

    Lạy mẹ, thật nể mẹ quá đi mất! Bây giờ con lại phải đi tìm ngay con vú khác cho cụ Lý con dưới kia đây… Mẹ cứ cho con xin một nửa trước vậy.

    Vì nhận được của bà kia năm hào rồi, mụ già bảo người vú em kia:

    Thôi cứ theo cụ về nhà, rồi chiều hôm nay tôi lại lấy nốt tiền quà thì tôi tạt về nhà đem cho cái thúng quần áo… Này, cụ là người phúc đức, cậu ký, mợ ký cũng là người biết thương thì u cũng ăn ở cho nó lễ phép, cho nó nên ơn nên nghĩa, phải ngoan ngoãn mà trông nom em, biết chưa?

    Họ chia tay nhau… Mụ đưa người đã thành công trong cái việc “bóp cổ” người. Cái giá trị làm người, đối với bọn cơm thầy cơm cô, không phải ở cái sức làm việc của con người mà treo trên đầu lưỡi của con mẹ nặc nô mềm nắn rắn buông và suốt đời không bao giờ biết nói thật.

    Một buổi sáng qua như thế cho mãi đến chiều. Mụ già chỉ “tiêu thụ” được có một vú em thôi, nhưng mụ đã được đồng bạc. Còn mười lăm người nữa đói thì mụ cần gì, vì chính mụ, mụ có phải đói hộ người khác đâu. Bọn kia cứ việc bày hàng đầy rẫy ở đầu hè, duỗi dài chân ra, hoặc là xoạc cẳng ra, quần vén lên đến đùi để mà “khảo cứu” về cái lông chân loài người, hoặc để ngủ gật.

    Vậy thì tôi phải hỏi đến cái con sen mà tôi đã hỏi chuyện đêm qua tại hàng cơm. Đứng lên tìm quanh, tôi thấy nó chúi vào một xó hè, ngốn một mẹt bún chả tướng. Tôi hỏi:

    Gớm, phong lưu lắm nhỉ?

    Nó cười một cách ngây thơ và đáp:

    Phép quà anh! Anh tính mới thôi việc có dăm ngày, làm gì đến nỗi mà lại chả có thể ăn được ba xu quà!

    Này, cái nhà tớ vừa bỏ ấy mà, nó cần người mà chưa mướn được ai cả đấy. Đằng ấy có muốn làm thì tớ mách cho.

    Nó nhạt nhẽo đáp suông một câu:

    Giã ơn cái bụng tốt của anh lắm.

    Có bằng lòng không thì nói ngay đi, tớ không nói đùa mà.

    Nó vẫn lãnh đạm:

    Chủ nhà có tử tế không?

    Sao lại không?

    Nó cười nhạt:

    Tử tế đến nỗi anh phải bỏ việc, tử tế lắm nhỉ?

    Tôi cãi rằng:

    Không, tôi bỏ việc vì một lẽ riêng, chứ không phải tại chủ đểu.

    Thế à?

    Nó hỏi một câu cho mình đỡ ngượng rồi lại điềm nhiên gục đầu xuống ăn. Thì ra con bé, dầu đương lúc thất nghiệp, cũng không cần có việc làm! Nó cứ thờ ơ thế thôi!

    Tôi quay ra tán với mụ trùm nó:

    Này u, cái chỗ tôi bỏ đi ấy mà, họ đang cần một con sen đấy. U dắt con bé kia lại nhé? Bằng lòng không thì tôi chỉ chỗ cho. Chắc nó thì sẽ được người ta bằng lòng.

    Mụ già này cũng thờ ơ:

    Thật hay bỡn?

    Thật, chứ sao lại bỡn?

    Người ta cần thì người ta ra đây!

    Nhưng mà dắt nó đến nó có việc sớm ngày nào lợi ngày ấy có hơn không? Chả hơn để nó chết đói mà chờ việc à?

    Mụ bĩu ngay cái mồm cho rõ dài:

    Nó đương chết đói ngay đấy!

    Thế nó có cần đi làm không?

    Anh hỏi nó xem!

    Nếu nó cần thì chỗ ấy là tốt nhất!

    Mụ gắt lên mà rằng:

    Khỉ lắm, đừng nói nữa, anh thử hỏi nó xem, nó có cần làm không?

    Ồ! Lạ! Một đứa đi ở, khi mất việc, lại không muốn có việc làm! Thế là nghĩa lý gì? Tôi phải biết tường tận mới được.
     

  • CHƯƠNG II: ĐÊM ẤY, TẠI HÀNG CƠM

    Tôi không cần nói rõ hàng cơm nào, ở phố nào làm gì. Các ngài chỉ cần biết rằng một hàng cơm cũng như nghìn vạn hàng cơm khác, nghĩa là khi ta mới bước chân vào thì bổn phận ta là thấy lập tức buồn nôn buồn oẹ. Nó là mùi cá mè, mùi thịt trâu, thịt lợn thiu, mùi lòng lợn, lòng bò, mùi me chua, mùi dưa khú… Thôi thì đủ một trăm nghìn thứ mùi khó chịu mà lạ nhất là nó không hề bận đến hai lỗ mũi của bà chủ luôn luôn nắm trong tay cái quạt nan, cởi trần trùng trục và thỉnh thoảng lại cao hứng vén quần lên đến bẹn mà gãi sồn sột, tự nhiên như đàn ông.

    Lúc ấy đã khuya lắm rồi.

    Một mụ già làm nghề đưa người đưa tôi đến chỗ này mà bảo bà chủ: “Bà cho anh ấy ngủ đây vài tối, bao giờ anh ấy có việc làm, tôi xin đưa tiền trọ”. Thì bà chủ chẳng buồn nhìn tôi nữa, đập một con muỗi ở cổ đến bốp một cái, gãi vung lên một hồi nữa rồi mới chọc chọc cái quạt về phía sau lưng, ra ý bảo tôi cứ việc vào trong kia mà nằm. Trước khi ra đi, mụ già lại dặn tôi:

    Ngày mai nhớ ra ngã ba cho sớm đấy!

    Vâng ạ.

    Tôi đáp xong, rón rén lần vào phía trong. Thật vậy, chân tôi chưa bao giờ phải giẫm lên trên một lớp bùn quánh và nhớp nháp đến như thế. Đến chỗ mấy cái giường cách nhau mỗi giường một manh cót thì tôi không biết nên đặt lưng vào giường nào, vì giường nào cũng đã thấy đầu những người là người, nằm ngổn nằm ngang… Tôi đương bỡ ngỡ thì bà chủ hàng cơm quát:

    Thằng Hai đâu! Bảo nó lên sân gác, chỗ những đứa ở ấy mà nằm!

    Rồi thì một anh chàng chạy ra dắt tôi qua một cái sân, đến một cái thang tre mà bảo:

    Lên đây.

    Tôi theo lời, leo thang. Lên đến nơi thì đó là một gian gác cũng khá rộng. Trên mặt sàn chỉ có mấy cái chiếu mà tường thì vàng ệch những khói ám, từ cái bếp gần ngay đó đưa ra.

    Bọn cơm thầy cơm cô nằm ngổn ngang như lợn cả, bọn đực nằm phía bên kia, bọn cái nằm phía bên này. Bốn thằng nhỏ bằng trạc tuổi tôi với ba con sen, một con độ lên mười, một con mười lăm, còn một con nữa trông đã đứng tuổi. Trong khi hai đứa trẻ tuổi nằm hớ hênh vô ý thì con đứng tuổi khép nép vào một xó tường, khẽ nâng cái quạt nhìn tôi.

    Tôi bèn lần đến phía bọn con trai, ngồi xuống một góc chiếu. Tôi nom trước nom sau không có người của hàng cơm mới mạn phép khơi to ngọn đèn hoa kỳ. Rồi tôi lấy cái ống diêm ra dắt thuốc lào vào lỗ thủng, để lên miệng…

    Chợt có một đứa nói:

    Tội gì mà hút thế cho nóng! Với lấy cái điếu cày ở kia kìa.

    Tôi quay cổ lại nhìn thì thằng vừa nói đã ngồi nhỏm lên chạy ra tìm điếu. Sau điếu thuốc lào tôi cho nó hút che tàn thì chúng tôi đã là quen thuộc nhau hẳn hoi. Nó hỏi tôi:

    Trông đằng ấy có vẻ thạo lắm. Chắc đã ở tỉnh
    lâu rồi.

    Tôi ngửa cổ ra sau lưng lấy oai mà nạt rằng:

    A, cái đó thì đã hẳn!

    Chỉ một câu nói đó khiến nó đủ sợ tôi. Vì rằng từ đó trở đi nó luôn luôn gọi tôi là anh để cho tôi cứ tự nhiên mà gọi nó là mày.

    Còn mày thì bỡ ngỡ lắm. Mày mới ở nhà quê ra có phải không?

    Vâng.

    Mày đã đi làm lần nào chưa?

    Dạ ngót một tháng ở nhà phố B… rồi không ở được phải xin ra. Chủ ác quá.

    Làm sao?

    Nó chửi suốt ngày.

    Mày thì chưa đủ tư cách nếm cơm đâu! Đừng đứng núi này trông núi nọ mà ông cho có phen chết
    rã họng!

    Mãi đến lúc ấy vẫn còn thấy tiếng người làm chạy ra chạy vào rộn rịp cả hàng cơm. Bên ngoài người ta đã kỳ cạch lên cửa, vậy mà bên trong hình như lúc ấy người ta mới bắt đầu xào xáo… Tiếng bát đũa chạm nhau lạch cạch, tiếng nước giội xuống sân ào ào, tiếng mỡ nhảy trong xanh ran cả tai. Có lẽ những gia nhân của hàng cơm không biết phân biệt đêm ngày. Một thằng hát vang lên cho cả bọn nói bông nói đùa nhau khỏi buồn ngủ.

    Tôi lại bảo cái thằng ấy:

    Cứ việc bịt tai lại, chủ nó chửi chủ nó nghe, biết không? Cốt sao giữ lấy việc làm khỏi chết đói là phúc!

    Nó chớp mắt sợ hãi rồi sẽ cãi:

    Bốn hào một tháng mà cấm bữa nào được ăn no! Anh bảo làm như thế thì “nước mẹ” gì?

    Nhưng mà tôi, tôi cần gì lời cãi của nó. Tôi hãy nói khoác cho nó sợ tôi đã.

    Bao giờ như anh mày đây này, lúc đó hãy đứng núi này trông núi kia biết chưa?

    Nó họa theo:

    Phải, như anh thì tất nhiên đã thạo lắm.

    Chứ lại còn bàn, ra máy chỉ hét lên một cái là lấy được hai thùng nước. Mà món ăn nào cũng nấu thạo, cả món ăn ta món ăn Tây…

    Thế sao anh cũng mất việc?

    Tôi trừng mắt lườm nó mà rằng:

    Mất việc à? Hai đồng rưỡi lương tháng rồi,
    ông đòi thêm năm hào nữa mà không thêm thì ông bỏ đấy!

    Nó lè lưỡi tỏ ý kính phục tôi lắm. Mà ngần ấy
    điều chỉ cốt để con bé nằm nhìn trộm tôi phải cho tôi là một kiện tướng trong bọn cơm thầy cơm cô. Tôi đã có cơ trong cuộc giương vây vì từ lúc này trở đi, con bé cứ mải nhìn tôi, ngắm nghía tôi, đánh giá tôi chứ không ngủ.

    Nói khoác mãi cũng thất sách tôi bèn hỏi:

    Thế đằng ấy thích làm cho những nhà như
    thế nào?

    Nó đáp:

    Khốn nạn, nào tôi có tài giỏi gì mà còn dám nếm cơm ai! Tôi chỉ cầu vào một cửa đãi mình cho vừa phải, đừng bắt mình làm quá sức, đừng đánh mình, chửi mình mà cái nhà tôi vừa bỏ thì khốn nạn, nó năm cha ba mẹ quá, ai cũng đánh chửi được mình! Người này sai chưa làm xong việc này, người khác đã lại ới. Thành ra mình là cái thân ba vạ.

    Nó kêu chưa bao giờ nó thấy một nhà nào lại tồi tệ như thế cả. Thật vậy, đến nó là kẻ phải đem thân đi ở mà mỗi khi nghĩ đến nhà chủ là thấy khinh.
    Nó chỉ là con nhà bố cu mẹ đĩ thôi cũng không đến nỗi khốn nạn bao giờ. Thật vậy, nếu những lời nó nói là thật.

    Sau khi nghe chuyện, tôi phải xếp đặt lại một cảnh gia đình không ai tưởng tượng là có được, ở giữa đất văn vật ngàn năm…

    Nhà có sáu người, ông bố với bà mẹ già, người con giai cả đi làm tùy phái cho một công sở, với vợ, cộng thêm hai cô con gái…

    Sáu người cùng chung máu mủ hoặc là vợ chồng mà mỗi bữa ăn mỗi người đều vào bếp thổi một niêu cơm. Lúc ăn người ta tuy cùng ngồi với nhau, song ai cũng có thức ăn riêng của người ấy. Đại khái ông bố đã có đĩa chả, bà mẹ đĩa đậu rán, con trai với con dâu: một đĩa xào, các con gái: bát dưa, bát canh… Người ta tuy cùng ngồi ăn một mâm chung, nếu ai bị sự cám dỗ mà đưa đũa xâm phạm đến món ăn của người khác thì tức khắc sẽ có cái lườm đến đổ trời.

    Ấy là cái cảnh của nhà ấy bằng vài nét vẽ phác.

    Vậy thì một bữa, khi nàng dâu để phần chồng, một đĩa chả rươi, chẳng may ông bố chồng ăn cơm trước đã đụng đũa vào. Đi làm về, ông con trai mở lồng bàn thấy món mỹ vị đã bị thất thiệt, bèn quát rầm lên:

    Đứa nào ăn của ông đây? Ông đi làm khó nhọc mà ông chưa ăn, đứa nào ăn trước ông, mau mau khai ra!

    Ông bố chạy lại dịu giọng đáp:

    Thưa cậu, tôi đấy ạ. Tôi tưởng chị ấy có rươi mới thì làm cho tôi nên tôi nhầm, trót nhỡ ăn phải mấy miếng…

    Thế thì các ngài có đoán được là ông con nói thế nào không? Muốn để các ngài đoán dễ hơn, tôi xin thưa, thằng nhỏ kia đã nói với tôi: ông bố thuê gác trong, ông con thuê gác ngoài.

    Thôi các ngài đoán chẳng ra đâu, vì Victor Hugo cũng chưa hề tưởng tượng ra một kẻ khốn nạn đến như thế.

    Ông con đã nói cho ông bố nghe một câu thâm thúy như thế này:

    Nhầm… Thằng thuê gác trong, thằng thuê gác ngoài, mà vợ người ta để phần cơm người ta, mà lại nhầm! Nhầm kể cũng lạ!

    Rồi thằng nhỏ khí khái kết luận rằng:

    Tớ nghĩ đi ở mà được chủ hay cũng đẹp mặt, còn đi ở phải những chủ như thế nhục lắm!

    Tôi gật gù đồng ý với nó rồi lại mất thêm cho nó một điếu thuốc, một que diêm, nhưng lãi ở chỗ được cái cười giòn của con bé nằm ở góc tường. Cái cười kia xui tôi có gan cầm đèn soi vào tận mặt nó.
     

  • PHẦN 18: ĂN MỪNG

    Bữa nay cụ Phán Uyên, đã được hiểu rõ cái gì là cái vinh quang, những đồ mừng quý giá, những tấm câu đối đỏ treo la liệt khắp tường, đã đủ an ủi về số tiền bỏ ra. Cái cảnh ăn uống ầm ầm hai hôm nay không khiến cụ sốt ruột nữa. Đọc những chữ chúc mừng rất văn chương bằng dạ đen trên nền đỏ, cụ mới khám phá ra rằng: chao ôi thì ra mình xưa nay vẫn có nhiều đức tính mà chính mình không biết, để mà sướng như một kẻ chết được lắm câu đối khóc có thể được thỏa cái vong hồn… Thật là linh đình, và vui vẻ. Thật là vinh dự cho tổ tiên.

    Trong hai ngày ăn uống thì hôm qua để cho họ hàng và con cháu trong nhà. Chính hôm nay mới là để mời khách ở tỉnh. Đây, bàn các bạn đồng sự của cụ, phần nhiều là nhà nho, số đông đã có nhiều phẩm hàm, huy chương. Tô điểm cho dăm đám người ấy có một quan Bố và một quan Phủ, họ bên nhà vợ của cụ, và đã làm cho cụ tăng thêm sĩ diện. Kia là bàn các ông cũng tai to mặt nhớn thuộc tân học, bạn hữu của “anh Tham”, nghĩa là vào hàng con cháu cụ mà thôi. Ở buồng xép bên cạnh thì các cô đốc, cô giáo, bạn hữu của con gái cụ vậy. Ai cũng về dự tiệc vui vẻ và đông đủ. Thì phải biết cái cách xử thế xưa nay cụ là tròn trĩnh thế nào! Một khi cụ đã về làng thì cũng phải thế nào cho đẹp mặt với người làng! Khách tỉnh về tới tấp hết lượt này đến lượt khác, phần nhiều bằng xe nhà, và có cả hai chiếc xe hơi đỗ ngoài cửa đình nữa! Nghĩ như thế, cụ lại kiêu ngạo như một đứa bé con…

    Chúng mày đâu cả rồi! Rõ thế đấy! Ngần ấy con người để sai bảo mà gọi lấy thêm có một ít giấm nữa cũng không đứa nào đi lấy được đấy!

    Lời gắt của cụ lẫn lộn mất vào tiếng đàn, tiếng trống, tiếng hát, tiếng phách… Cụ nhìn trước nhìn sau, lắc đầu thở dài… Vì có ba tên người nhà thì hai đứa đương bưng những bát cỗ mới hâm cho những bàn ở xa, còn một đứa thì đương chới với, buộc bánh pháo dài vào ống máng. Cụ toan tiến bước xuống phía nhà bếp thì chợt một bàn tay nắm cụ lại, trước một câu nói sốt sắng thế này:

    Cụ ơi, cụ hãy vào đây với con!

    Đó là một ông khách trẻ tuổi, mà cụ không nhớ rõ tên, âu phục chải chuốt khiến cụ kính nể lắm.

    Con tấp tểnh cũng làm được một bài hát để mừng cụ, chẳng biết hay dở như thế nào, xong cũng xin mạn phép các quan khách đây một phen…

    Người ấy mời cụ ngồi xuống ghế, đưa ra một bài thơ bằng mực đen giấy trắng, lại nhét luôn cả cái dùi trống vào tay cụ nữa, nói tiếp:

    Bài hát mừng cụ thì xin cụ thưởng thức mấy tiếng trống cho chúng con cùng nghe.

    Thẹn quýnh cả người, cụ Phán Uyên đẩy cái trống ra, ấp úng:

    Văn chương của ông… thì xin… để phần ông, vì thật tình, tôi cũng không biết đánh trống cô đầu.

    Rồi cụ giương mục kỉnh lên đọc bài hát nói ấy; xong mỗi câu lại thấy mặt cụ vui tươi thêm lên. Sau cùng, cũng không biết bình phẩm dài lời, cụ chỉ đưa trả tác giả bài hát với cái dùi trống và từ chối:

    Hay lắm! Nhưng mà tiếc rằng tôi không biết đánh trống, để xin ông cho nghe… Văn hay lắm!

    Khi đưa cho đào nương mảnh giấy, cụ rất hổ thẹn, thấy rằng mình quê mùa một cách đáng giận, và thú ả đào quả là một thú văn chương tao nhã thật, chứ không phải chỉ là những trò bậy bạ như người ta vẫn nói xưa nay.

    Cố nhiên, tác giả những câu hát nói kia nhất quyết chối từ. Cuối cùng, danh dự thưởng văn về tay người cao chức nhất bàn tiệc, là quan bố chánh, ông anh họ nhà vợ của cụ chủ. Quan Bố gọi cụ Phán đến ngồi bên mình, rót một cốc rượu nhỏ để trước mặt cụ, giao hẹn bằng một thứ tiếng đồng sang sảng, nghiêm nghị và đáng sợ như những lệnh ban ra giữa công đường:

    Đây, cứ mỗi tiếng chát thì ông lại cạn một cốc rượu, vì mỗi tiếng chát của tôi không những là thưởng một câu văn mà thôi, nhưng còn đồng ý với tác giả để ca tụng cái cảnh phú quý, an nhàn của
    ông nữa.

    Mọi người vỗ tay, rồi có đến hàng mấy chục người nữa vỗ tay theo. Bên buồng xép ở tận trong kia, đám phụ nữ cũng bỏ đũa bát để đứng thấp thoáng trong mành nhìn ra, chú ý đến cái đại sự ấy nó làm tăng phần long trọng cho cuộc vui tuy vậy trước vẫn tẻ ngắt. Cụ Phán Uyên xoa tay xin lỗi một cách hiền lành đáng tức cười:

    Bẩm, mỗi tiếng chát lại một cốc rượu thì có lẽ cũng nhiều quá, vậy xin cho xong bài thì hãy cho một cốc.

    Tuy có một vài cụ già phản đối lại cụ Phán để về bè với quan Bố nhưng sau cùng các quý khách cũng biết nể cái sức khỏe của mái tóc hoa râm. Rồi thì cô đào e hèm dọn giọng, rồi bác kép vặn lại dây đàn, rồi quan Bố tom tom tom cho khách ăn ngừng đũa lắng tai nghe để trở nên một cử tọa nghiêm chỉnh.

    Cành mai hạc đậu thêm xinh,

    Bốn mươi năm nữa, khang ninh còn dài,

    Ngày xuân cảnh thế tươi cười,

    Đào nguyên há để riêng người ngày xưa!

    Gia nhân chinh cát,

    Trên tiệc đào kẻ trước dắt người sau…

    Cuộc trăm năm trời có hẹn ai đâu?

    Con hạc trắng bấy lâu về bến Nhuệ,

    Mai cốt cách mai già mai vẫn thế,

    Đào nhởn nhơ đào thắm vẻ thêm xuân,

    Lắng tai nghe tiếng chúc lẫn cung đàn,

    Cất chén chúc mừng người trên thọ tịch,

    Khách bạch ốc nào ai tiên trích

    Xin dang tay “giật phịch” quả đào tiên…

    Cõi trần cũng có Đào nguyên.

    Quan Bố ngất ngưởng đánh luôn: tom tom tom chát tom!

    Đoạn cụ gật gù nói rõ to:

    Hay thật đấy chứ! Văn chương như thế mới gọi là tân thời… “Xin dang tay giật phịch quả đào tiên”. Thế có lẳng lơ không? Chuyến này thì cụ Phán nhà tôi sẽ vì câu thơ ấy mà cải lão hoàn đồng!

    Quan Bố ngừng một lát, trông trước nhìn sau, rồi vẫy tay gọi một cô trong bốn cô đào rượu đang mải tiếp cho các quan khác gần đấy:

    Này, cô kia! Cô áo đỏ kia! Lại đây đỡ hộ chén rượu cho chủ nhân cạn hộ đi.

    Khi cô đào trẻ tuổi đến đứng bên cụ Phán, bẽn lẽn nâng cốc rượu thì nhanh như cắt, quan Bố đã nắm lấy một bên cánh tay cụ Phán mà quệt một cái vào ngực cô ả, để rồi cười nức nở cắt nghĩa:

    Này thì đây: xin dang tay giật phịch quả đào tiên! Các ngài đã thấy chưa?

    Lúc ấy cụ Phán Uyên đương mải hớp chén rượu, cho nên khi cụ vội lôi được tay ra, cái cử chỉ bó buộc kia cũng đã xong hoàn toàn. Cụ thẹn đỏ cả mặt, sung sướng đến ứa nước mắt, vì lúc ấy, cử tọa khen cụ sốt sắng như khi họ đi xem đá bóng mà gặp lúc có quả vừa sút vào gôn. Cụ vội vàng đứng lên chạy tuy không biết định chạy đi đâu, như người muốn đi trốn. Sau cùng, cụ đánh trống lảng bằng cách gọi đầy tớ ra mà mắng:

    Lấy thêm ít giấm tây vào bàn này! Sao mày đốn thế, mày để tao gào rát cả cổ!

    Tuy nhiên giọng gắt của cụ thật tình lúc ấy cũng không dữ tợn là mấy, vì cụ vẫn còn thấy rõ cái cảm giác dịu dàng về một bên ngực cô đào trẻ nó chưa tiêu tan hẳn mà lại còn như đọng quyện lại ở cả năm đầu ngón tay già nua đã mấy chục năm rồi chẳng còn biết gì là mùi xuân.

    Chợt thấy quan Phủ gọi cụ rồi nói một hồi dài:

    Này chủ nhân ơi! Nhà nho là thâm lắm đấy nhé! Thôi xin các ngài cũng đừng ai nỡ ép duyên ông anh tôi nữa. Ông anh tôi đã trình bày cái cảnh ngộ éo le, khó xử, của ông anh tôi, ra với thiên hạ rồi! Đấy các cụ xem: quan Bố tôi vừa mới ép duyên xong thì ông anh tôi tức khắc gọi người nhà lấy thêm giấm. Chao ôi, thế thì ông anh tôi đã đủ thâm trầm hay chưa? Vì rằng trong Kiều có câu: Giấm chua lại tội bằng ba lửa nồng!

    Rất nhiều người lại vỗ tay ran, cười to đến vỡ nhà vỡ cửa. Một cụ bảo cô đào non áo đỏ:

    Này em ơi, thôi thế thì em cứ cam chịu ở trầm luân khổ ải thôi chứ người quân tử chẳng vớt em đâu!

    Một người trẻ tuổi đứng lên nói:

    Thưa các cụ, trăm điều chẳng qua chỉ tại tác giả cái bài hát nói ấy.

    Ông khách âu phục trẻ tuổi từ nãy ngồi lặng im vừa thẹn vừa kiêu ngạo về cái bài văn của mình, đương lắng tai nghe xem có ai thì thào chỉ trích gì không, bấy giờ đành phải đứng lên, đón đỡ:

    Bẩm các cụ, chúng tôi không ngờ rằng cụ Bố tôi đây ngài lại hiểu bài văn ấy một cách kỹ đến thế để mà đem lý thuyết thực hành ngay như thế.

    Quan Bố cười khà khà, lên râu bảo thiếu niên:

    Thế thì đôi ta tri kỷ lắm chứ còn gì nữa! À quên, xin các cụ thưởng một cốc cho tác giả bài văn hữu tình. Chị áo đỏ đâu, chị lại mời ông ấy cho tôi một cốc nữa.

    Lại vỗ tay…

    Nhưng chợt một ông khác, cũng trẻ tuổi, mặt đỏ nhất tất cả, đứng lên trịnh trọng nói:

    Bẩm trên các cụ, dưới các ông…

    Mọi người giật mình lắng tai nghe biết là sắp có chuyện. Ông kia tiếp:

    Quan Bố chánh thưởng tác giả bài hát nói ấy cốc rượu là vì nó có tính cách hữu tình. Tôi cũng xin hoan nghênh. Nhưng mà xong rồi thì tôi xin các cụ và các ông cho tôi phạt nhà thi sĩ ấy ba chén vì đó là một nhà thi sĩ tham lam! Vì sao? Vì cụ Phán nhà tôi đây bữa nay chỉ có khánh thành nhà mới thôi, vậy mà bài hát mừng có câu mừng cả tiệc thượng thọ nữa, thì, cái lối “tiện dịp” như thế là có hại cho tôi, vì sang năm đúng sáu mươi mà cụ Phán tôi không khao thượng thọ nữa thì là lỗi ở nhà thi sĩ ấy. Vậy thì
    phải phạt.

    Tác giả bài hát nhìn quanh một lượt thấy trong dăm chục quan khách có một số đông gật gù biểu đồng tình với ông phản đối kia, thì rất lấy làm lo, bèn cãi:

    Tôi xin uống ba chén rượu ông phạt! Nhưng nếu sang năm cụ Phán tôi lại khao thượng thọ nữa, thì ông sẽ đáp tôi ra sao? Và có lẽ ông chưa nghe kĩ bài hát!

    Ông kia gân cổ lên, hùng hồn chẳng kém:

    Tôi cho ông phạt trước tôi ba chén nữa, sau khi ông uống ba chén mà các cụ phạt ông!

    Nhiều người lên tiếng xôn xao, không chịu nhận trách nhiệm về ba chén rượu phạt ấy, ông kia lại nói:

    Sao tôi lại chưa nghe kỹ! Ông chả có câu: “Cất chén chúc mừng người trên thọ tịch” là gì! Vậy ông thử đọc tất cả câu đối đây xem có ai mừng thọ tịch không?

    Có một người cãi hộ:

    Nhưng mà thọ tịch ở đây là ý phụ không phải ý chính!

    Tham Châu vỗ vai ông kia, khẽ gắt:

    Thôi đi, tôi van ông nữa, ông đừng gây sự thế! Ông say lắm rồi! Và ông uống ít chứ!

    Thưa chú, tôi chưa say, và trước mặt công chúng thế này, xin chú đừng mắng tôi! Chú còn là đàn em, biết chưa!

    Ông ấy vừa nói được có thế thì đã đưa tay lên giữ cổ, khòm lưng xuống, rồi nôn ồng ộc ngay ra đấy như một cái ống máng! Thiên hạ ghê tởm quay nhìn đi chỗ khác và nhà thi sĩ thì khẽ so vai một cái hả hê. Đầy tớ mau quét dọn, trong khi Tham Châu nhăn nhó ôm xốc ông quý khách ấy vào bàn đèn thuốc phiện:

    Các ông mau tiêm cho ông ấy một điếu cho dã rượu… Rõ khổ quá, cứ uống như một cái phễu!

    1939
     

  • PHẦN 19: BẮT VÍCH

     

    Tuy vậy, đôi bạn cũng vui vẻ đội rổ lên đầu, sóng đôi nhau bước đi. Họ tiến đến cái chỗ có đống cát xám nhoi lên cái đường thẳng mịn màng của bãi sa mạc mà nước thủy triều đã tốn công san mãi cho phẳng phiu và dịu dàng cho bàn chân như tấm nhung to giải rộng.

    Đống cát to một cách bất ngờ, vì con vích này là một con vật khổng lồ đã sống lâu năm. Cứ kể riêng cái bề ngang của nó thôi, cũng đã dài một cánh tay. Đầu nó vươn dài ra, mồm nó chúc xuống mặt cát, quờ quạng như muốn bám răng vào một vật gì để quên bớt cơn đau. Hai con mắt nó tuy giương tròn thao láo ra đấy, nhưng sự thật, nó không trông thấy gì cả, hoặc giả nó cũng có biết là đương có sự nguy hiểm cho mình, nhưng vì đau quá, không thể nhúc nhích được.

    Phách và Trì cứ việc tự tiện thảnh thơi ngồi xuống phía sau đuôi con vật, lấy bàn tay bới cát ra hai bên. Đến khi có chỗ đủ thọc tay xuống hố rồi thì để kề cái rổ ngay vào đấy, nhặt trứng dưới hố lên bỏ vào rổ. Công việc ấy thật là dễ dàng một cách tức cười. Có khi ta chỉ việc đưa tay ra hứng ở đuôi con vật chờ cho quả trứng rơi vào tay ta…

    Con này đẻ ít ra cũng phải dăm chục quả nữa…

    Hiểu ý của Trì, Phách gật đầu bàn:

    Vậy thì anh ngồi đây, để tôi chạy ra đằng kia xem sao, và bao giờ cần thì hoặc tôi gọi anh, hoặc anh liệu gọi tôi.

    Trì gật đầu: Phách chạy tới chỗ cách đấy chừng ngót hai trăm thước, cũng có một con vích đương nằm đó.

    Trời đã tối sầm hẳn lại. Trăng, sao đã bị nhiều tầng mây che kín, bể và trời chỉ còn một màu đen ngòm. Phách và Trì không trông thấy nhau đâu nữa. Thốt nhiên, những tiếng sóng dào dạt nghe bỗng có một tính chất rùng rợn, có thể làm dựng đứng tóc gáy kẻ nào yếu bóng vía. Ta tưởng chừng như những núi nước quằn quại đương xô đẩy nhau ấy sắp ngập lụt chỗ ta ngồi để lôi cuốn ta ra ngoài khơi Vì một khi trời tối đi, thì mực sóng hình như gần lại…

    Bỗng Trì phải đứng ngay, hai tay bắc loa ngoài miệng gào thét:

    Phách! Anh Phách ơi! Mau lại với tôi.

    Gió mạnh quá, sóng bể đập dữ dội quá, tiếng kêu của anh bạt đi.

    Anh định thần cố nhìn qua cái mờ mờ ấy về phía bạn, nhưng không động tĩnh gì cả, cũng như chẳng thể nào biết được rằng bạn đã nghe thấy anh gọi chưa, đã đáp chưa. Nguy quá, những quả trứng từ đuôi con vích rơi xuống cát đã thưa thớt lắm, tỏ rằng con vật sắp đẻ xong! Nếu không kịp mau ra tay lật ngửa nó lên, nó mà đã đủ hồi sức để chạy ra bể, thì một người không tài nào bắt nổi nó nữa.

    Trì lại bắc loa cầu cứu, cố sức lấy giọng đàn áp tiếng gió và tiếng sóng:

    Phách! Phách ơi! Mau lên! Phách ơi!

    Anh tưởng đã thất vọng thì thấy có tiếng khẽ đáp từ xa vẳng lại:

    Đây, tôi đây!

    May quá, lúc con vật sắp cử động, đôi bạn đã có mặt chỗ ấy rồi. Trì vội vàng quỳ xuống cạnh con vật, vốc hai nắm cát bôi lên mai nó để có thế giữ cho đỡ trơn tay. Rồi anh cong lưng giữ rịt lấy một nửa mình con vật, về phía dưới, để cho, ở bên kia, Phách cũng quỳ xuống, nhịn thở, chuyển tất cả sức lực vào hai cánh tay, để bẩy nó lên như ta muốn vần một cái cối đá nặng. Bởi lẽ tảng đá khổng lồ ấy tuy vậy cũng biết cử động, cũng biết chống cự bằng cách bò nhoài đi, hoặc quẫy chân bơi chèo vung lên, cho nên lật ngửa nó chẳng phải dễ nào! Hai người cùng lúng túng, ì ạch một lúc khá lâu… mãi đến khi Phách đã đứng được lom khom lên, Trì vội vàng né mình tránh về phía sau, để cho Phách được thẳng hai tay đẩy mạnh một cái… Cát ẩm đáp lại một tiếng bịch nặng nề; trong cái tối màu xám, một vòng tròn trắng hếu hiện ra. Thế là con vích đã nằm ngửa, vô kế khả thi, cho dầu nó vẫn quờ quạng bốn chân một cách thậm vô ích, và thở phì phì, tưởng chừng như hung tợn khác hẳn thế.

    Đôi bạn cũng đứng nhìn, và thở một lúc. Rồi Phách giục bạn:

    Thôi ta chạy lại đằng này đi thì vừa!

    Nói rồi cùng cắm đầu chạy…

    Vì hành động trong tối đã lâu, bây giờ hai người đã nhìn lờ mờ thấy sự vật trên bãi cát, không còn bị quáng như lúc mới tối nữa. Con vật thứ hai không gây ra sự khó nhọc gì, vì lẽ nó nhỏ hơn con kia. Phách và Trì, mỗi người đã buộc thừng vào một chân trước con vật, cắm cổ lôi nó sền sệt qua một khoảng cát đi mất nửa cây số thì đã đến chuồng vích. Trì tháo then, mở cánh cổng tre, đun con vích vào, rồi hai bạn lại quay ra phía khơi. Sau khi bắt về được con vích lớn đã lật ngửa từ trước con vật đầu tiên của buổi đi săn hai người mới lại quay ra những chỗ cũ tìm những ổ trứng.

    Trên không gian, mặt trăng cứ bị che khuất mãi. Bãi biển lúc tối thêm một chút, có lúc lại sáng thêm một chút, tùy theo cái sự tụ họp của mây đen, lúc mau, lúc thưa. Nhưng không lúc nào chị Hằng được ló hẳn cái mặt lộng lẫy. Đã quá nửa đêm, vũ trụ thiên về bên dương, cho nên nước thủy triều đã rút ra rất xa, và những làn sóng cũng chỉ còn tung hoành được ở ngoài khơi thôi. Gió bể, vì vậy, thổi cũng đã bớt mạnh.

    Khi đem được về tới chuồng con vích thứ bảy, nhận thấy rằng còn lâu lắm mới sáng. Phách, đứng dưới gốc gạo tạm nghỉ, đã nhắc lại với bạn:

    Đấy, tôi đã nói: đêm nay có Trời giúp chúng ta! Chẳng đúng là gì!

    1939
     

  • PHẦN 17: GƯƠNG… TỐNG TIỀN

    Thôi chả chừa nổi đâu! Dậy cầm lấy hai hào đi mua về mà kéo.

    Không, không việc gì. Tôi còn chịu được, bác cứ mặc tôi.

    Lê Vân đáp xong bạn, mím môi quay mặt vào tường. Chàng tuy rất khốn khổ, nhưng không muốn chịu lụy bạn nữa. Nghiện hút đã ba năm mà muốn cai khan là chuyện rất khó, song Vân đã quả quyết dám có ý nghĩ: chết thì thôi. Nếu không thoát nạn phù dung, rồi Vân cũng đến phải tự tử. Vân đã chán cái sống bêu rếu ở đời.

    Hơn nữa, người bạn ấy chưa chắc đã có bụng chân thành. Biết đâu chẳng định bắt chàng chịu ân rồi thì để có cớ buộc Vân làm một việc nhẫn tâm mà Vân không muốn nghĩ đến nữa.

    Trước kia, Vân đã là kẻ thắng trận trong tình trường. Nhưng những phút sung sướng bao giờ cũng ngắn. Sau, người yêu của Vân phụ Vân. Chàng bèn làm bạn với ả phù dung, những muốn hưởng hạnh phúc trong cái quên, muốn lên cái cảnh thiên đường mà người ta có thể thò tay ra với được.

    Từ một thiếu niên có tương lai tốt đẹp, Vân đã hóa ra kẻ bị xã hội khinh bỉ… ma dại thân tàn. Giữa lúc này, người bạn cưu mang chàng xui chàng… đem đánh giá những dòng chữ ái ân mà người yêu Vân đã gửi cho Vân khi xưa.

    Không, thà chịu chết còn hơn bị ghét. Hoặc phải có cách gì sang trọng hơn kia. Chứ để bị khinh bỉ, Vân không muốn làm. Thà chàng cứ chịu cho những cơn nghiện vô hình nó vật vã đã.

    Sự tê mỏi các đầu xương và đau quặn ruột gan lôi Vân phải ngồi nhỏm lên mà ôm bụng như bị có kẻ đâm: “Trời! Đau chết!”. Người bạn vội tung chăn dậy, đấm lưng cho chàng. Hai mắt Vân lúc đó quắc lên những ánh sáng, long sòng sọc như mắt người điên. Mặt Vân chằng chịt những nét nhăn đau đớn.

    Không thể chịu nổi nữa, Vân đã muốn đổi ý. Chàng đã thấy rằng vẫn cứ yêu kẻ đã phụ mình là ngu. Lại thêm người bạn thừa cơ xúc xiểm:

    Anh Vân, nên biết nghe lẽ phải. Ở đời này… tội gì? Đời bạc như vôi mà mình cứ chung tình thì mình là thằng ngốc. Tôi vẫn còn nhớ cái ngày, năm năm trước đây, anh đến tìm tôi nói ba hoa như đã nắm được hạnh phúc ở đời, vì Loan thương yêu anh. Thế nhưng mà tôi còn nhớ rõ hơn: một ngày tiết lạnh gió đông, anh đến tìm tôi để phô cái dáng người lừ đừ, nhọc đời của anh, rồi kéo tôi đi hút thuốc phiện. Loan đã không đủ can đảm cưỡng lời mẹ cha, đã vâng chịu lấy chồng! Anh còn nhớ không? Nằm dài bên khay đèn, anh kêu không còn cần gì nữa, vì đời anh đã là đời bỏ đi! Bây giờ… bây giờ, đời anh quả thật đã là đời bỏ đi! Nhưng mà, bây giờ thì… đời Loan ra làm sao? Loan là vợ một ông Tham! Có hai đứa con, có một ô tô, có năm nóc nhà! Tôi muốn hỏi anh về cái khốn khổ của anh đây, phải chăng Loan đã có một phần trách nhiệm?

    Vân không đáp, nhắm mắt để rơi hai hàng lệ. Người bạn khẽ bảo:

    Những thư từ trước của Loan gởi cho anh đâu? Đưa quách đây tôi!

    Vân thở dài, thò tay móc túi rồi vứt xuống chiếu cái chìa khóa va li của chàng.

    Bà Tham ngồi nghe như một người chịu tội. Vân nằm đó ngượng lắm, nhưng biết chạy trốn đi đâu? Hai nữa, chính vì Loan, thân thế chàng nay mới đổ sụp đến thế. Rồi Vân nghĩ: “Phải chăng ta là kẻ đáng thẹn trước mặt người đàn bà bạc tình?”. Nghĩ rồi, hình như chàng thấy lương tâm đáp hộ rằng: Không. Đã thế thì Vân cứ việc nằm dài, ngạo mạn nhìn Loan chứ ngại gì nữa.

    Ông bạn của Vân cứ nói mãi, khiến Loan đến táng đởm kinh hồn:

    Thưa bà, không phải tôi có ý tống tiền bà. Tôi chỉ muốn giúp bạn tôi. Bà trông lại mà xem cái bộ mặt ghê gớm, xanh xao vì ả phù dung của một kẻ thất vọng vì tình. Nếu bà đã chung tình, bạn tôi có đâu đến nỗi. Bây giờ bạn tôi cần độ ba trăm bạc để tính đường buôn bán, mong bà giúp cho. Rồi bạn tôi sẽ trả lại hết những bức thư xưa của bà. Tôi cũng mong không khi nào ông Tham nhà phải lo phiền về những cuộc ái ân mà vợ ông ta đã trải cảnh… trước khi về với ông.

    Bà Tham đứng dậy:

    Thưa ông, vâng. Cảm ơn ông đã cho gọi tôi đến nói rõ mọi chuyện. Nhưng tiền không có ngay bây giờ, ông để đến chiều, tôi xin cầm sang.

    Ông bạn của Vân cười gằn:

    Vâng, chiều mời bà sang cho. Mà xin bà nghĩ cho kỹ. Hay bà có đi trình sở Liêm phóng thì để tôi dự bị làm vỡ chuyện một thể!

    Bà Tham tái mặt, lắp bắp: “Có khi nào!”. Rồi, trước khi xuống thang, Loan quay lại nói với Vân: “Tôi không đời nào để cậu khổ sở, cậu cứ yên tâm!”.

    Hai tay đút túi quần, người bạn của Vân lắc lư cái đầu, đi đi lại lại, giọng nói tuy ôn tồn nhưng gằn từng tiếng một mà hăm dọa bà Tham:

    Giá bà đúng hẹn cho thì phải hơn. Tôi thật
    không ngờ!

    Thưa ông, ông cũng xét cho… Giữa lúc này, chạy được ba trăm bạc nào phải chuyện dễ!

    Mỗi phút bà để chậm là một phút khổ cho
    bạn tôi.

    Thế mới khốn nạn cho tôi! Trời ơi! Làm thế nào có ngay bây giờ?

    Bà thử ngó lại mà đoán bệnh trạng bạn tôi xem? Xin tùy bà.

    Loan đưa mắt nhìn thì Vân lúc đó đang mải miết đọc lại một lá thư. Mặt Vân cứ theo dòng trong thư mà mỗi lúc một thêm tươi tỉnh. Sau cùng, chợt thấy Vân ngồi lên xua tay reo lớn: “Hãy khoan!”. Cả hai người chưa kịp hiểu ra sao, Vân đã lại thêm: “Thôi, không! Tôi không muốn bắt đền Loan nữa! Đó là lỗi tại tôi, chỉ tại tôi mà thôi!”.

    Người bạn đập mạnh một cái xuống bàn. Nhưng Vân cứ bình tĩnh tiếp:

    Thật thế bác ạ. Đây để tôi đọc bác nghe lời lẽ trong một lá thư của Loan: “…Muốn cho vẹn chữ yêu thương cùng nhau, tất phải có thể tính với nhau cuộc trăm năm mới được. Hai gia đình chênh lệch như vậy, chắc không khi nào mình lấy nổi tôi đâu. Vậy thì, thà ta không nên yêu nhau, mai sau mới mong khỏi phải đau lòng. Tôi van mình, xin đừng đem chữ yêu thương ra cám dỗ tôi, để tôi sa ngã, rồi mai sau biết đâu chẳng đến đau khổ…?”. Đấy, bác xem!… Có phải lỗi tại Loan đâu. Sở dĩ tôi thế này là vì thân làm tội đời, mình làm mình chịu! Thôi, Loan ạ, anh xin lỗi em. Em cứ việc về.

    Thế này là nghĩa lý gì?

    Không đáp lời, Vân ném cả tập thư vào lò sưởi.

    Trời ơi! Thằng điên! Mày đốt mất ba trăm bạc!

    Người bạn kêu xong chạy lại lò sưởi nhưng Vân nhanh chân đã đứng ngăn được. Bị bạn đẩy, Vân ôm xốc lấy bạn đè xuống giường, chờ lúc tập thư đã ra tro cả mới đứng lên. Cáu quá, người bạn sửa lại tóc và cổ cồn quát:

    Đồ khốn nạn! Thế này rồi thì mày bước khỏi nhà tao!

    Vân gượng cười:

    Tôi xin lỗi bác. Mà bác có mời tôi cũng không mặt nào dám ở.

    Mời anh cứ ở chơi. Nhà tôi dắt các cháu đi xem hát, khuya mới về.

    Thôi, thế là đủ, chả còn chuyện gì nữa. Mình sung sướng là tôi sung sướng. Thôi, tôi đi được an lòng.

    Vân nói xong, hấp tấp lại cầm lấy va li. Loan vội đưa ra tập giấy bạc.

    Ô hay! Thế là cái gì?

    Tiền, số tiền ba trăm. Lúc ấy tôi đã toan đưa ra song sợ chỉ béo thằng cha ấy nên tôi tìm kế trì hoãn. Tôi vẫn nghi hoặc lắm, không lẽ mình lại nỡ xử thế với tôi. Chắc chỉ cái thằng khốn nạn ấy xúi giục! Thế rồi khi mình vứt thư vào lửa, tôi sung sướng vô cùng. Không phải vì khỏi mất tiền, nhưng vì mình vẫn có lòng yêu tôi. Tôi lại toan đưa ngay tiền ra. Song chợt nghĩ rằng như vậy chỉ béo thằng khốn nạn kia, tôi lại không đưa nữa. Bây giờ tôi mới đưa mình, để mình hưởng riêng mà thôi. Cầm lấy!

    Không! Tôi không muốn lấy thế. Đối với bạn tôi, như vậy là bất lương. Dù người ấy hết là bạn tôi, tôi cũng không muốn bất lương với người ta. Ai nỡ mặt chó lấy tiền tiêu riêng một mình!

    Ôi chà, vẽ! Việc gì mà phải đạo đức thế! Anh muốn không bất lương, nhưng em đã có lòng thành. Xin chớ phụ lòng thành của em.

    Không, Loan ạ, anh không đáng hưởng. Năm năm xưa, anh đã yêu em. Bây giờ anh lại yêu em. Nhưng còn cái lúc gọi em sang tống tiền, lúc đó, anh đã định phụ em, làm hại em. Tại sao trước sau đã chẳng giữ vững một lòng yêu mà thôi? Tại sao lại có cái phút điên rồ mà… đổ đốn? Do thế, anh tuyên án cho anh không đáng được hưởng sự giúp đỡ của Loan chút nào.

    Thôi thì dù sao anh cũng đã biết hối hận rồi. Người biết hối không đến nỗi là người bỏ. Anh cứ nhận cho. Loan van anh.

    Vân ngần ngừ một lát rồi giơ tay nhận tiền.

    *
    * *

    Vân lừ lừ cầm va li vào, đến giường ngồi phịch xuống. Chàng chờ xem bạn có thái độ thế nào, nhưng bạn chỉ ngồi im. Vân làm ra bộ chịu nhục:

    Bác ơi! Bây giờ bác đuổi tôi đi thì tôi biết đi đâu? Thôi, bác tha thứ cho tôi, tôi sẽ kiếm cách đền bù bằng cách khác.

    Bác dại lắm! Ba trăm bạc đối với nó mùi gì?

    Khốn nỗi tôi không muốn bạc tình.

    Thì nó chung tình gì với bác?

    Nhưng mà tôi đã trót yêu. Yêu nghĩa là tha thứ. Muốn tỏ với đời rằng mình cũng đáng có lòng yêu thì phải quân tử.

    Bác là thằng gàn!

    Thế bác có dung cho tôi được nhờ vả những ngày tàn ở đây nữa không?

    Có gì mà chẳng được. Nghĩa là cùng lúc túng quẫn, anh em mới phải xui nhau “làm tiền”. Song bác đã muốn quân tử thì thôi. Còn lúc nãy, lúc quá nóng vì tiếc tiền, tôi đã nói những điều gì thì bác bỏ ngoài tai cho. Bác đi xong tôi hối quá. Tôi thấy tôi đê tiện. May sao bác lại quay trở lại. Thôi, những việc xảy ra ta nên quên đi. Bác cứ ở đây với tôi, tôi sẽ nghĩ cách khác làm tiền.

    Trời ơi! Làm thế nào cho có tiền bây giờ!

    Lúc nãy thì lại chả nhớ đến cái lo ấy.

    Tôi không thể nào cai được, bác ạ.

    Hay là hút? Còn hai hào đây! Dù khuya, tôi cũng xin đi đấm cửa.

    Dễ tôi phải hút đến bốn hào!

    Thôi, chỉ còn hai thì hãy hút hai. Mai ta lại chạy vậy.

    Vân nghe xong đứng lên vỗ vào vai bạn:

    Anh thật là người tri kỷ của tôi.

    Đoạn Vân vất xuống chiếu tập giấy ba trăm đồng. Người bạn ngẩn người ra nhìn, kinh ngạc đến nỗi không nói được nữa. Vân cười sằng sặc khoan thai kéo điếu thuốc lào rồi mới cắt nghĩa cho bạn nghe:

    Anh không tinh chút nào. Cách tống tiền của anh chỉ tổ để nó oán. Đằng này, tôi tống tiền mà nên ơn nên nghĩa, mà nó phải yêu thương kia. Lúc bước vào, trông thần thái nó rất mạnh bạo, đứa không có tiền tất không thế được. Nó trì hoãn vì nó căm những sự hằm hè của anh mà thôi. Lúc ấy, chả lẽ lạy nó? Tôi mới đánh vào mặt cảm tình. Những lúc đọc thư, vứt thư vào lửa chỉ là đóng kịch cả. Thế cho nên có tiền ngay đấy, đấy anh xem. Mà trước khi muốn để anh cùng chung hưởng giàu sang, tôi còn về thử anh đã. Cũng may cho anh vẫn giữ được lòng tốt nên mới có sự này. Nếu anh đểu cáng thì tôi đã đi ngay, hưởng riêng một mình tôi. Chúng ta là tri kỷ với nhau: tuy anh thiếu khóe gian hùng, song có lòng trung hậu gỡ lại. Mà phải nhớ rằng không phải ba trăm này mà thôi đâu. Ta tống tiền nó nhưng nó vẫn phải thương yêu ta, có thế mới đáng làm việc… không danh giá gì cho lắm. Bây giờ tôi lại hút. Hết tiền sẽ lại có tiền, có tiền bằng cách không phải tống tiền! Vậy anh đã vui chưa?

    Nói xong, Vân nằm xuống giường bắc tay ngang trán mà cười gằn, cười cái cười chua chát, ý vị: khinh người và cũng tự bỉ mình.

     
     

  • PHẦN 18: ĂN MỪNG

    Bữa nay cụ Phán Uyên, đã được hiểu rõ cái gì là cái vinh quang, những đồ mừng quý giá, những tấm câu đối đỏ treo la liệt khắp tường, đã đủ an ủi về số tiền bỏ ra. Cái cảnh ăn uống ầm ầm hai hôm nay không khiến cụ sốt ruột nữa. Đọc những chữ chúc mừng rất văn chương bằng dạ đen trên nền đỏ, cụ mới khám phá ra rằng: chao ôi thì ra mình xưa nay vẫn có nhiều đức tính mà chính mình không biết, để mà sướng như một kẻ chết được lắm câu đối khóc có thể được thỏa cái vong hồn… Thật là linh đình, và vui vẻ. Thật là vinh dự cho tổ tiên.

    Trong hai ngày ăn uống thì hôm qua để cho họ hàng và con cháu trong nhà. Chính hôm nay mới là để mời khách ở tỉnh. Đây, bàn các bạn đồng sự của cụ, phần nhiều là nhà nho, số đông đã có nhiều phẩm hàm, huy chương. Tô điểm cho dăm đám người ấy có một quan Bố và một quan Phủ, họ bên nhà vợ của cụ, và đã làm cho cụ tăng thêm sĩ diện. Kia là bàn các ông cũng tai to mặt nhớn thuộc tân học, bạn hữu của “anh Tham”, nghĩa là vào hàng con cháu cụ mà thôi. Ở buồng xép bên cạnh thì các cô đốc, cô giáo, bạn hữu của con gái cụ vậy. Ai cũng về dự tiệc vui vẻ và đông đủ. Thì phải biết cái cách xử thế xưa nay cụ là tròn trĩnh thế nào! Một khi cụ đã về làng thì cũng phải thế nào cho đẹp mặt với người làng! Khách tỉnh về tới tấp hết lượt này đến lượt khác, phần nhiều bằng xe nhà, và có cả hai chiếc xe hơi đỗ ngoài cửa đình nữa! Nghĩ như thế, cụ lại kiêu ngạo như một đứa bé con…

    Chúng mày đâu cả rồi! Rõ thế đấy! Ngần ấy con người để sai bảo mà gọi lấy thêm có một ít giấm nữa cũng không đứa nào đi lấy được đấy!

    Lời gắt của cụ lẫn lộn mất vào tiếng đàn, tiếng trống, tiếng hát, tiếng phách… Cụ nhìn trước nhìn sau, lắc đầu thở dài… Vì có ba tên người nhà thì hai đứa đương bưng những bát cỗ mới hâm cho những bàn ở xa, còn một đứa thì đương chới với, buộc bánh pháo dài vào ống máng. Cụ toan tiến bước xuống phía nhà bếp thì chợt một bàn tay nắm cụ lại, trước một câu nói sốt sắng thế này:

    Cụ ơi, cụ hãy vào đây với con!

    Đó là một ông khách trẻ tuổi, mà cụ không nhớ rõ tên, âu phục chải chuốt khiến cụ kính nể lắm.

    Con tấp tểnh cũng làm được một bài hát để mừng cụ, chẳng biết hay dở như thế nào, xong cũng xin mạn phép các quan khách đây một phen…

    Người ấy mời cụ ngồi xuống ghế, đưa ra một bài thơ bằng mực đen giấy trắng, lại nhét luôn cả cái dùi trống vào tay cụ nữa, nói tiếp:

    Bài hát mừng cụ thì xin cụ thưởng thức mấy tiếng trống cho chúng con cùng nghe.

    Thẹn quýnh cả người, cụ Phán Uyên đẩy cái trống ra, ấp úng:

    Văn chương của ông… thì xin… để phần ông, vì thật tình, tôi cũng không biết đánh trống cô đầu.

    Rồi cụ giương mục kỉnh lên đọc bài hát nói ấy; xong mỗi câu lại thấy mặt cụ vui tươi thêm lên. Sau cùng, cũng không biết bình phẩm dài lời, cụ chỉ đưa trả tác giả bài hát với cái dùi trống và từ chối:

    Hay lắm! Nhưng mà tiếc rằng tôi không biết đánh trống, để xin ông cho nghe… Văn hay lắm!

    Khi đưa cho đào nương mảnh giấy, cụ rất hổ thẹn, thấy rằng mình quê mùa một cách đáng giận, và thú ả đào quả là một thú văn chương tao nhã thật, chứ không phải chỉ là những trò bậy bạ như người ta vẫn nói xưa nay.

    Cố nhiên, tác giả những câu hát nói kia nhất quyết chối từ. Cuối cùng, danh dự thưởng văn về tay người cao chức nhất bàn tiệc, là quan bố chánh, ông anh họ nhà vợ của cụ chủ. Quan Bố gọi cụ Phán đến ngồi bên mình, rót một cốc rượu nhỏ để trước mặt cụ, giao hẹn bằng một thứ tiếng đồng sang sảng, nghiêm nghị và đáng sợ như những lệnh ban ra giữa công đường:

    Đây, cứ mỗi tiếng chát thì ông lại cạn một cốc rượu, vì mỗi tiếng chát của tôi không những là thưởng một câu văn mà thôi, nhưng còn đồng ý với tác giả để ca tụng cái cảnh phú quý, an nhàn của
    ông nữa.

    Mọi người vỗ tay, rồi có đến hàng mấy chục người nữa vỗ tay theo. Bên buồng xép ở tận trong kia, đám phụ nữ cũng bỏ đũa bát để đứng thấp thoáng trong mành nhìn ra, chú ý đến cái đại sự ấy nó làm tăng phần long trọng cho cuộc vui tuy vậy trước vẫn tẻ ngắt. Cụ Phán Uyên xoa tay xin lỗi một cách hiền lành đáng tức cười:

    Bẩm, mỗi tiếng chát lại một cốc rượu thì có lẽ cũng nhiều quá, vậy xin cho xong bài thì hãy cho một cốc.

    Tuy có một vài cụ già phản đối lại cụ Phán để về bè với quan Bố nhưng sau cùng các quý khách cũng biết nể cái sức khỏe của mái tóc hoa râm. Rồi thì cô đào e hèm dọn giọng, rồi bác kép vặn lại dây đàn, rồi quan Bố tom tom tom cho khách ăn ngừng đũa lắng tai nghe để trở nên một cử tọa nghiêm chỉnh.

    Cành mai hạc đậu thêm xinh,

    Bốn mươi năm nữa, khang ninh còn dài,

    Ngày xuân cảnh thế tươi cười,

    Đào nguyên há để riêng người ngày xưa!

    Gia nhân chinh cát,

    Trên tiệc đào kẻ trước dắt người sau…

    Cuộc trăm năm trời có hẹn ai đâu?

    Con hạc trắng bấy lâu về bến Nhuệ,

    Mai cốt cách mai già mai vẫn thế,

    Đào nhởn nhơ đào thắm vẻ thêm xuân,

    Lắng tai nghe tiếng chúc lẫn cung đàn,

    Cất chén chúc mừng người trên thọ tịch,

    Khách bạch ốc nào ai tiên trích

    Xin dang tay “giật phịch” quả đào tiên…

    Cõi trần cũng có Đào nguyên.

    Quan Bố ngất ngưởng đánh luôn: tom tom tom chát tom!

    Đoạn cụ gật gù nói rõ to:

    Hay thật đấy chứ! Văn chương như thế mới gọi là tân thời… “Xin dang tay giật phịch quả đào tiên”. Thế có lẳng lơ không? Chuyến này thì cụ Phán nhà tôi sẽ vì câu thơ ấy mà cải lão hoàn đồng!

    Quan Bố ngừng một lát, trông trước nhìn sau, rồi vẫy tay gọi một cô trong bốn cô đào rượu đang mải tiếp cho các quan khác gần đấy:

    Này, cô kia! Cô áo đỏ kia! Lại đây đỡ hộ chén rượu cho chủ nhân cạn hộ đi.

    Khi cô đào trẻ tuổi đến đứng bên cụ Phán, bẽn lẽn nâng cốc rượu thì nhanh như cắt, quan Bố đã nắm lấy một bên cánh tay cụ Phán mà quệt một cái vào ngực cô ả, để rồi cười nức nở cắt nghĩa:

    Này thì đây: xin dang tay giật phịch quả đào tiên! Các ngài đã thấy chưa?

    Lúc ấy cụ Phán Uyên đương mải hớp chén rượu, cho nên khi cụ vội lôi được tay ra, cái cử chỉ bó buộc kia cũng đã xong hoàn toàn. Cụ thẹn đỏ cả mặt, sung sướng đến ứa nước mắt, vì lúc ấy, cử tọa khen cụ sốt sắng như khi họ đi xem đá bóng mà gặp lúc có quả vừa sút vào gôn. Cụ vội vàng đứng lên chạy tuy không biết định chạy đi đâu, như người muốn đi trốn. Sau cùng, cụ đánh trống lảng bằng cách gọi đầy tớ ra mà mắng:

    Lấy thêm ít giấm tây vào bàn này! Sao mày đốn thế, mày để tao gào rát cả cổ!

    Tuy nhiên giọng gắt của cụ thật tình lúc ấy cũng không dữ tợn là mấy, vì cụ vẫn còn thấy rõ cái cảm giác dịu dàng về một bên ngực cô đào trẻ nó chưa tiêu tan hẳn mà lại còn như đọng quyện lại ở cả năm đầu ngón tay già nua đã mấy chục năm rồi chẳng còn biết gì là mùi xuân.

    Chợt thấy quan Phủ gọi cụ rồi nói một hồi dài:

    Này chủ nhân ơi! Nhà nho là thâm lắm đấy nhé! Thôi xin các ngài cũng đừng ai nỡ ép duyên ông anh tôi nữa. Ông anh tôi đã trình bày cái cảnh ngộ éo le, khó xử, của ông anh tôi, ra với thiên hạ rồi! Đấy các cụ xem: quan Bố tôi vừa mới ép duyên xong thì ông anh tôi tức khắc gọi người nhà lấy thêm giấm. Chao ôi, thế thì ông anh tôi đã đủ thâm trầm hay chưa? Vì rằng trong Kiều có câu: Giấm chua lại tội bằng ba lửa nồng!

    Rất nhiều người lại vỗ tay ran, cười to đến vỡ nhà vỡ cửa. Một cụ bảo cô đào non áo đỏ:

    Này em ơi, thôi thế thì em cứ cam chịu ở trầm luân khổ ải thôi chứ người quân tử chẳng vớt em đâu!

    Một người trẻ tuổi đứng lên nói:

    Thưa các cụ, trăm điều chẳng qua chỉ tại tác giả cái bài hát nói ấy.

    Ông khách âu phục trẻ tuổi từ nãy ngồi lặng im vừa thẹn vừa kiêu ngạo về cái bài văn của mình, đương lắng tai nghe xem có ai thì thào chỉ trích gì không, bấy giờ đành phải đứng lên, đón đỡ:

    Bẩm các cụ, chúng tôi không ngờ rằng cụ Bố tôi đây ngài lại hiểu bài văn ấy một cách kỹ đến thế để mà đem lý thuyết thực hành ngay như thế.

    Quan Bố cười khà khà, lên râu bảo thiếu niên:

    Thế thì đôi ta tri kỷ lắm chứ còn gì nữa! À quên, xin các cụ thưởng một cốc cho tác giả bài văn hữu tình. Chị áo đỏ đâu, chị lại mời ông ấy cho tôi một cốc nữa.

    Lại vỗ tay…

    Nhưng chợt một ông khác, cũng trẻ tuổi, mặt đỏ nhất tất cả, đứng lên trịnh trọng nói:

    Bẩm trên các cụ, dưới các ông…

    Mọi người giật mình lắng tai nghe biết là sắp có chuyện. Ông kia tiếp:

    Quan Bố chánh thưởng tác giả bài hát nói ấy cốc rượu là vì nó có tính cách hữu tình. Tôi cũng xin hoan nghênh. Nhưng mà xong rồi thì tôi xin các cụ và các ông cho tôi phạt nhà thi sĩ ấy ba chén vì đó là một nhà thi sĩ tham lam! Vì sao? Vì cụ Phán nhà tôi đây bữa nay chỉ có khánh thành nhà mới thôi, vậy mà bài hát mừng có câu mừng cả tiệc thượng thọ nữa, thì, cái lối “tiện dịp” như thế là có hại cho tôi, vì sang năm đúng sáu mươi mà cụ Phán tôi không khao thượng thọ nữa thì là lỗi ở nhà thi sĩ ấy. Vậy thì
    phải phạt.

    Tác giả bài hát nhìn quanh một lượt thấy trong dăm chục quan khách có một số đông gật gù biểu đồng tình với ông phản đối kia, thì rất lấy làm lo, bèn cãi:

    Tôi xin uống ba chén rượu ông phạt! Nhưng nếu sang năm cụ Phán tôi lại khao thượng thọ nữa, thì ông sẽ đáp tôi ra sao? Và có lẽ ông chưa nghe kĩ bài hát!

    Ông kia gân cổ lên, hùng hồn chẳng kém:

    Tôi cho ông phạt trước tôi ba chén nữa, sau khi ông uống ba chén mà các cụ phạt ông!

    Nhiều người lên tiếng xôn xao, không chịu nhận trách nhiệm về ba chén rượu phạt ấy, ông kia lại nói:

    Sao tôi lại chưa nghe kỹ! Ông chả có câu: “Cất chén chúc mừng người trên thọ tịch” là gì! Vậy ông thử đọc tất cả câu đối đây xem có ai mừng thọ tịch không?

    Có một người cãi hộ:

    Nhưng mà thọ tịch ở đây là ý phụ không phải ý chính!

    Tham Châu vỗ vai ông kia, khẽ gắt:

    Thôi đi, tôi van ông nữa, ông đừng gây sự thế! Ông say lắm rồi! Và ông uống ít chứ!

    Thưa chú, tôi chưa say, và trước mặt công chúng thế này, xin chú đừng mắng tôi! Chú còn là đàn em, biết chưa!

    Ông ấy vừa nói được có thế thì đã đưa tay lên giữ cổ, khòm lưng xuống, rồi nôn ồng ộc ngay ra đấy như một cái ống máng! Thiên hạ ghê tởm quay nhìn đi chỗ khác và nhà thi sĩ thì khẽ so vai một cái hả hê. Đầy tớ mau quét dọn, trong khi Tham Châu nhăn nhó ôm xốc ông quý khách ấy vào bàn đèn thuốc phiện:

    Các ông mau tiêm cho ông ấy một điếu cho dã rượu… Rõ khổ quá, cứ uống như một cái phễu!

    1939
     

  • PHẦN 19: BẮT VÍCH

     

    Tuy vậy, đôi bạn cũng vui vẻ đội rổ lên đầu, sóng đôi nhau bước đi. Họ tiến đến cái chỗ có đống cát xám nhoi lên cái đường thẳng mịn màng của bãi sa mạc mà nước thủy triều đã tốn công san mãi cho phẳng phiu và dịu dàng cho bàn chân như tấm nhung to giải rộng.

    Đống cát to một cách bất ngờ, vì con vích này là một con vật khổng lồ đã sống lâu năm. Cứ kể riêng cái bề ngang của nó thôi, cũng đã dài một cánh tay. Đầu nó vươn dài ra, mồm nó chúc xuống mặt cát, quờ quạng như muốn bám răng vào một vật gì để quên bớt cơn đau. Hai con mắt nó tuy giương tròn thao láo ra đấy, nhưng sự thật, nó không trông thấy gì cả, hoặc giả nó cũng có biết là đương có sự nguy hiểm cho mình, nhưng vì đau quá, không thể nhúc nhích được.

    Phách và Trì cứ việc tự tiện thảnh thơi ngồi xuống phía sau đuôi con vật, lấy bàn tay bới cát ra hai bên. Đến khi có chỗ đủ thọc tay xuống hố rồi thì để kề cái rổ ngay vào đấy, nhặt trứng dưới hố lên bỏ vào rổ. Công việc ấy thật là dễ dàng một cách tức cười. Có khi ta chỉ việc đưa tay ra hứng ở đuôi con vật chờ cho quả trứng rơi vào tay ta…

    Con này đẻ ít ra cũng phải dăm chục quả nữa…

    Hiểu ý của Trì, Phách gật đầu bàn:

    Vậy thì anh ngồi đây, để tôi chạy ra đằng kia xem sao, và bao giờ cần thì hoặc tôi gọi anh, hoặc anh liệu gọi tôi.

    Trì gật đầu: Phách chạy tới chỗ cách đấy chừng ngót hai trăm thước, cũng có một con vích đương nằm đó.

    Trời đã tối sầm hẳn lại. Trăng, sao đã bị nhiều tầng mây che kín, bể và trời chỉ còn một màu đen ngòm. Phách và Trì không trông thấy nhau đâu nữa. Thốt nhiên, những tiếng sóng dào dạt nghe bỗng có một tính chất rùng rợn, có thể làm dựng đứng tóc gáy kẻ nào yếu bóng vía. Ta tưởng chừng như những núi nước quằn quại đương xô đẩy nhau ấy sắp ngập lụt chỗ ta ngồi để lôi cuốn ta ra ngoài khơi Vì một khi trời tối đi, thì mực sóng hình như gần lại…

    Bỗng Trì phải đứng ngay, hai tay bắc loa ngoài miệng gào thét:

    Phách! Anh Phách ơi! Mau lại với tôi.

    Gió mạnh quá, sóng bể đập dữ dội quá, tiếng kêu của anh bạt đi.

    Anh định thần cố nhìn qua cái mờ mờ ấy về phía bạn, nhưng không động tĩnh gì cả, cũng như chẳng thể nào biết được rằng bạn đã nghe thấy anh gọi chưa, đã đáp chưa. Nguy quá, những quả trứng từ đuôi con vích rơi xuống cát đã thưa thớt lắm, tỏ rằng con vật sắp đẻ xong! Nếu không kịp mau ra tay lật ngửa nó lên, nó mà đã đủ hồi sức để chạy ra bể, thì một người không tài nào bắt nổi nó nữa.

    Trì lại bắc loa cầu cứu, cố sức lấy giọng đàn áp tiếng gió và tiếng sóng:

    Phách! Phách ơi! Mau lên! Phách ơi!

    Anh tưởng đã thất vọng thì thấy có tiếng khẽ đáp từ xa vẳng lại:

    Đây, tôi đây!

    May quá, lúc con vật sắp cử động, đôi bạn đã có mặt chỗ ấy rồi. Trì vội vàng quỳ xuống cạnh con vật, vốc hai nắm cát bôi lên mai nó để có thế giữ cho đỡ trơn tay. Rồi anh cong lưng giữ rịt lấy một nửa mình con vật, về phía dưới, để cho, ở bên kia, Phách cũng quỳ xuống, nhịn thở, chuyển tất cả sức lực vào hai cánh tay, để bẩy nó lên như ta muốn vần một cái cối đá nặng. Bởi lẽ tảng đá khổng lồ ấy tuy vậy cũng biết cử động, cũng biết chống cự bằng cách bò nhoài đi, hoặc quẫy chân bơi chèo vung lên, cho nên lật ngửa nó chẳng phải dễ nào! Hai người cùng lúng túng, ì ạch một lúc khá lâu… mãi đến khi Phách đã đứng được lom khom lên, Trì vội vàng né mình tránh về phía sau, để cho Phách được thẳng hai tay đẩy mạnh một cái… Cát ẩm đáp lại một tiếng bịch nặng nề; trong cái tối màu xám, một vòng tròn trắng hếu hiện ra. Thế là con vích đã nằm ngửa, vô kế khả thi, cho dầu nó vẫn quờ quạng bốn chân một cách thậm vô ích, và thở phì phì, tưởng chừng như hung tợn khác hẳn thế.

    Đôi bạn cũng đứng nhìn, và thở một lúc. Rồi Phách giục bạn:

    Thôi ta chạy lại đằng này đi thì vừa!

    Nói rồi cùng cắm đầu chạy…

    Vì hành động trong tối đã lâu, bây giờ hai người đã nhìn lờ mờ thấy sự vật trên bãi cát, không còn bị quáng như lúc mới tối nữa. Con vật thứ hai không gây ra sự khó nhọc gì, vì lẽ nó nhỏ hơn con kia. Phách và Trì, mỗi người đã buộc thừng vào một chân trước con vật, cắm cổ lôi nó sền sệt qua một khoảng cát đi mất nửa cây số thì đã đến chuồng vích. Trì tháo then, mở cánh cổng tre, đun con vích vào, rồi hai bạn lại quay ra phía khơi. Sau khi bắt về được con vích lớn đã lật ngửa từ trước con vật đầu tiên của buổi đi săn hai người mới lại quay ra những chỗ cũ tìm những ổ trứng.

    Trên không gian, mặt trăng cứ bị che khuất mãi. Bãi biển lúc tối thêm một chút, có lúc lại sáng thêm một chút, tùy theo cái sự tụ họp của mây đen, lúc mau, lúc thưa. Nhưng không lúc nào chị Hằng được ló hẳn cái mặt lộng lẫy. Đã quá nửa đêm, vũ trụ thiên về bên dương, cho nên nước thủy triều đã rút ra rất xa, và những làn sóng cũng chỉ còn tung hoành được ở ngoài khơi thôi. Gió bể, vì vậy, thổi cũng đã bớt mạnh.

    Khi đem được về tới chuồng con vích thứ bảy, nhận thấy rằng còn lâu lắm mới sáng. Phách, đứng dưới gốc gạo tạm nghỉ, đã nhắc lại với bạn:

    Đấy, tôi đã nói: đêm nay có Trời giúp chúng ta! Chẳng đúng là gì!

    1939