Blog

  • CHƯƠNG II: BỆNH VIỆN GIÓ ĐÔNG – CHUYẾN XE ĐỊNH MỆNH (Tiếp theo)

    “Tên mới à? Mùi của ngươi… lạ lắm.”
    Ánh mắt của “bóng đen” – giờ đã là một gã đàn ông gầy gò, nước da xanh xao, khoác chiếc áo khoác bệnh nhân cũ kỹ – như những mũi kim châm vào Đan. Gã không chờ câu trả lời, khóe miệng nhếch lên một nụ cười vô hồn.
    “Không quan trọng. Trên xe này, chỉ có hai hạng người: kẻ sắp chết, và kẻ… biết cách sống.” Gã liếc nhìn về phía người đàn bà đang ôm búp bê. “Số 5. Cô ta sẽ là món quà cho Trạm 3.”
    Người đàn bà như nghe thấy điều gì đó, bỗng ôm chặt con búp bê vào lòng, hát ru càng lúc càng lớn, điên cuồng.
    “Hắn không phải là quản trò,” – Đan thầm nghĩ, mắt không rời gã ta. “Hắn chỉ là một con chó săn. Một kẻ đã học được ‘quy luật’ và đang lợi dụng nó.”
    “Trạm 3.”
    Lần này, xe dừng lại trước một cánh cổng sắt rỉ, phía sau là một dãy hành lang tối om, ẩm ướt. Mùi thuốc sát trùng ở đây nồng nặc đến nghẹt thở, hòa lẫn với mùi hôi thối của rác và chất thải.
    “Mời vị khách… số 5.”
    Người đàn bà khóc thét lên, ôm chặt con búp bê, lắc đầu điên cuồng. “Không! Không! Đừng bắt con tôi! ĐỪNG!”
    Nhưng một lần nữa, một sức mạnh vô hình kéo cô ta ra khỏi ghế, lê từng bước nặng nề về phía cửa. Trong cơn tuyệt vọng, cô ta vùng vẫy, và con búp bê rơi xuống đất, lăn đến chân Đan.
    Khoảnh khắc cô ta biến mất sau cánh cổng sắt, một thứ âm thanh kinh hoàng vang lên không phải từ bên ngoài, mà từ chính con búp bê. Nó không còn là tiếng hát ru. Đó là tiếng khóc thét của một đứa trẻ, thảm thiết, đau đớn, xé toạc bầu không khí vốn đã ngột ngạt.
    “MẸ! CỨU CON! MẸ ƠI!”
    Tiếng khóc ấy phát ra từ con búp bê vải rách nát. Nó giật giật, như đang quằn quại.
    Gã “bóng đen” bật cười, một âm thanh khô khốc. “Xem kìa. Linh hồn đứa bé thực sự vẫn còn kẹt lại trong đó. Thật thú vị phải không?”
    Đan nhìn xuống con búp bê. Một cảm giác buồn nôn dâng lên cổ họng. Đây không còn là một Phó bản đơn thuần. Đây là một nhà máy tra tấn và giam giữ linh hồn.
    “Sự tàn ác… tinh vi,” – giọng Liễu run rẩy, đầy vẻ kinh hãi. “Kẻ nào đã tạo ra nơi này… còn đáng sợ hơn gã hôn phu của ta gấp bội.”
    Và Đan biết, hắn ta chỉ có thể là một người: Bác sĩ Trần Lê Khoa. Kẻ duy nhất đủ “thẩm quyền” và kiến thức để biến một bệnh viện thành địa ngục trần gian này.
    Gã “bóng đen” khom người xuống, nhặt con búp bê lên. “Vật kỷ niệm.” Hắn ta ném nó về phía Đan. “Của ngươi đấy.”
    Con búp bê rơi vào lòng Đan. Tiếng khóc vẫn không dứt, thấm qua lớp vải, lạnh buốt.
    Trạm 4 sắp đến. Và Đan biết, món quà tiếp theo sẽ dành cho anh.

  • NƯỚC CỜ CUỐI CÙNG

    [PHÒNG HỌP MẬT – KHOẢNH KHẮC CHỜ ĐỢI] Vy nhắm mắt lại, hít một hơi thật sâu. Khi mở mắt ra, ánh mắt cô đã hoàn toàn khác – không còn là sự bình tĩnh giả tạo, mà là sự chấp nhận của một kẻ không còn gì để mất. “Ngài nói đúng, tôi chỉ là một quân cờ.” – Giọng Vy bỗng trở nên lạnh lùng. “Nhưng ngài có biết, ngay cả quân cờ cũng có thể hạ gục vua không?” Lão Đỗ Gia nhíu mày, lần đầu tiên tỏ ra bối rối. Vy mỉm cười, một nụ cười kỳ lạ. Cô giơ tay lên, trên đó là một chiếc vòng tay đơn giản. “Chiếc máy tính bảng kia chỉ là mồi nhử. Thứ thực sự quan trọng…” – cô chỉ vào chiếc vòng, “lại là thứ này.” Bíp! Bíp! Những tiếng bíp liên hồi vang lên từ các thiết bị của nhóm Hắc Long. Một trong số họ hốt hoảng báo cáo: “Đã phát hiện tín hiệu kích hoạt! Đó là… đó là tín hiệu định vị toàn cầu!” Lão Đỗ Gia lần đầu tiên biến sắc: “Cô đã làm gì?” “Tôi đã gửi đi tọa độ chính xác của nơi này,” – Vy nói, giọng đầy kiêu hãnh, “kèm theo toàn bộ bằng chứng về sự tồn tại của Hắc Long. Và không phải gửi cho giới truyền thông đâu…” Cô dừng lại, nhìn thẳng vào mắt lão già: “…mà là gửi thẳng cho ‘Cơ quan Điều tra Siêu nhiên Quốc tế’.” Cả phòng im phăng phắc. Ngay cả những thành viên Hắc Long cũng không khỏi run rẩy. Cơ quan Điều tra Siêu nhiên Quốc tế – tổ chức mà ngay cả họ Đỗ cũng không dám đối đầu. Lão Đỗ Gia lặng im một lúc, rồi bất ngờ… cười. “Hay! Rất hay!” – Ông ta vỗ tay. “Vậy thì chúng ta cùng thua. Nhưng trước khi họ tới…” Ánh mắt ông ta đột nhiên sắc lẻm: “…ta sẽ đảm bảo cô chết trước.” Đúng lúc đó, một tiếng nổ lớn vang lên từ phía trên. Cả tòa biệt thự rung chuyển. Bụi và đá vụn rơi lả tả từ trần nhà. “Đan…” – Vy thì thầm, nở nụ cười thực sự đầu tiên. Kế hoạch thực sự của cô cuối cùng cũng đã thành công.

  • XÃ HỘI THU NHỎ TRONG LÒ ĐÚC

    Trong khi Đan vật lộn với cỗ máy, cảnh tượng phía sau hắn là một màn hỗn loạn đáng sợ.

    · Những Lão Làng: Họ không nhúc nhích. Một nhóm đứng co cụm trong bóng tối, mắt lạnh lùng quan sát Đan và cỗ máy, đánh giá thực lực hai bên. Một vài tên khác thậm chí lợi dụng sự hỗn loạn, âm thầm “dọn dẹp” những tân binh yếu ớt xung quanh – mỗi cái chết đều đẩy nhanh tiến độ đạt 70%. Họ không quan tâm ai sống ai chết, chỉ cần bản thân không nằm trong số đó.

    · Những Tân Binh: Hoàn toàn bất lực. Có đứa khóc thét, ôm đầu chạy lung tung. Có đứa đứng hình, mắt trống rỗng nhìn cảnh người ta chém giết nhau mà không hiểu vì sao. Một vài đứa khác thì ngây thơ cố gắng kêu gọi: “Khoan đã! Sao mình không hợp tác lại?! Chúng ta có thể cùng nhau phá cái máy đó!” — Lời nói ngây thơ ấy lập tức bị chìm nghỉm trong tiếng gào thét và tiếng súng.

    · Kẻ Cơ Hội: Một tên lão làng gian xảo nhìn thấy Vy đang ẩn nấp gần cỗ máy. Hắn ta không tấn công cô, mà ném một quả lựu đạn khói về phía cô, với hi vọng khói sẽ làm lộ vị trí của Vy, buộc cỗ máy tấn công cô và tạo ra khe hở cho hắn ta hành động.

    Sự ích kỷ, hoảng loạn, và lòng tham được phơi bày trần trụi. Kẻ Thu Thập đã đúng. Chỉ cần một tia hy vọng mơ hồ (70% người chết thì số còn lại được sống) và một kẻ thù chung quá mạnh, con người sẽ tự động cắn xé lẫn nhau.

    Vy phải vừa tránh những tia năng lượng từ cỗ máy, vừa né tránh những âm mưu từ chính những người chơi khác. Cô siết chặt quả lựu đạn năng lượng trong tay, biết rằng cơ hội này là độc nhất, nhưng cũng có thể là cái bẫy chết người.

    Khoa hét lên với Đan, giọng đầy tuyệt vọng: “Đan! Chúng ta không thể tin ai cả! Bọn họ… bọn họ đang giết lẫn nhau kia kìa!”

    Đan, bị xúc tu kim loại kéo lê trên sàn, vẫn giữ được tinh thần lạnh lùng. Hắn nhìn thấy tất cả. Và hắn biết, không còn đường lui.

    “KHÔNG CẦN TIN!” – Hắn gầm lên, dùng hết sức bẻ gãy xúc tu kim loại, đứng dậy. Máu chảy ướt đẫm nửa người. “CHỈ CẦN PHÁ VỠ NÓ! MÀY VÀ VY CỨ LÀM NHỮNG GÌ MÀY CẦN LÀM! TAO SẼ LO PHẦN CÒN LẠI!”

    Hắn phóng thẳng về phía cỗ máy, lần này không dùng năng lượng, mà dùng chính thân thể làm mồi nhử, lao vào giữa những xúc tu để tạo ra một khoảng trống cho Vy.

  • Chương 4

    Những ngày Chủ Nhật của xứ rừng buồn bã. Phần đông người lao động làm công ăn lương, tìm đám đất vô chủ phát cái rẫy làm thêm lương thực. Cũng có người đi rừng lấy măng, tự luộc, tự phơi làm cái ăn dự trữ, làm quà khi về quê. Đám văn phòng rỗi chuyện thì túm tụm ăn nhậu lai rai cho hết ngày hết buổi. Tín chạy xe máy về làng Dung Dé lội suối leo rừng.

    – Anh lại muốn vào rừng vào suối. Em có bận gì không?

    – Không, anh em mình cùng đi.

    Hơ Thy tót lên chiếc xe Hon đa 67 tòng tọc cùng Tín luồn rừng.

    Ra khỏi làng là tuột xuống con dốc dài. Hai bên lối mòn cây cối tốt um tùm, phả lên vai, lên mặt. Con đường ngoằn ngoèo, len lỏi dưới những tán cây âm ẩm mát lịm. Thỉnh thoảng những con sóc vụt bay qua mặt đến giật mình. Chim thì chao chát như mở hội.

    Đang trong rừng nguyên sinh xanh tốt như thế, được mấy cây số, bỗng ngổn ngang những thân cây đổ vắt qua lối mòn. Xưa nay, người làng chỉ chặt cây ngã ngang con suối trong mùa mưa, làm cái cầu độc mộc vượt qua nước lũ. Chẳng ai chặt cây gác ngang lối đi như vậy.

    – Có đúng đường vào suối không vậy em?

    – Đúng mà. Em thường khi vẫn đi hái măng lối này đó thôi!

    – Sao ngổn ngang như ai ngăn lối thế! – Tín tỏ ra bán tín bán nghi.

    Thì ra cả bãi cây cổ thụ đổ rạp như có trận bom B52 tàn phá vậy. Đó là bãi trầm. Người đi điệu trầm, cứ gặp cây dó bầu cao sừng sững thì dang tay chặt hạ. Cây ngã rồi, hễ cứ có cái mắt sẹo, cái u cục nổi lên, người ta bập sâu mấy nhát rìu để tìm mạch trầm. Những nhát chặt vào thân cây hầu như lộ ra trắng hếu, họ thất vọng bỏ đi hạ tiếp cây khác.

    Dó bầu trong rừng thường mọc thành quần thể lớn. Chúng là cây thân gỗ mềm, thớ trắng, nên việc chặt hạ một cây cỡ người ôm chẳng khó khăn gì. Nhìn cảnh cây dó đổ rạt rừng, Tín như nhói đau ngao ngán. Cứ thầm tiếc thương cho rừng cho cây.

    Khó khăn lắm, hai người mới thoát được bãi dó bầu để đi tiếp. Rất may, bãi dó chỉ ở lưng chừng núi. Xuống thấp, lập địa rừng đã hoàn toàn thay đổi. Cảnh hoang tàn đã chấm dứt.

    Cuối cùng chiếc xe Hon đa 67 màu đen xỉn cũng luồn đến được sát mặt suối. Dưới kia dòng nước trong văn vắt, phả tràn trên những bãi đá rầm rì róc rách. Nước từ trong khe đá chảy ra tinh khiết rười rượi.

    Những chùm hoa rừng trắng muốt lòa xòa trên mặt nước.

    Thoang thoảng hương man mát như mơ.

    Gió và nắng cũng nồng nàn thơm nức.

    Trên một lùm cây cổ thụ, mấy con cà cưỡng cất lên tiếng hót hoang vu thăm thẳm. Nơi rừng sâu, tiếng khướu như xa xôi từ cõi nào đó vọng về. Buồn vẻ siêu thực. Trong phút chốc rừng trở nên thanh tịnh bình yên vô cùng.

    – Đăk Mơ đẹp quá, mơ mộng quá! Dung Dé cũng vậy!

    – Quê anh có cảnh rừng suối thế này không?

    – Có, nhưng lâu rồi. Giờ chẳng còn cảnh ấy!

    – Ôi, thế thì tiếc quá!

    – Nhiều thứ chẳng hiểu sao nữa!

    Tín nhìn xa xôi thoáng buồn…

    Gió đưa nhẹ mái tóc Hơ Thy, ngỡ như bàn tay vô hình ve vuốt. Đôi cánh hoa trắng muốt rụng lả tả trên làn nước. Có cánh hoa vô tình rơi trên mái tóc Hơ Thy, cài thêm chút vấn vương…

    – Anh xa quê đã bao lâu rồi!

    – Gần hai mươi năm em ạ.

    – Cha mẹ cứ cho anh đi hoài đi mãi như con thú hoang thế, không đòi về à?

    – Ừ, cha mẹ cũng nhớ anh lắm, nhưng không như người Tây Nguyên suốt đời chỉ ở làng.

    – Thế mà mãi, không vợ con gia đình, cô đơn lắm!

    – Anh cũng không hiểu sao nữa. Hình như anh quên. Quên từ lâu rồi. Chỉ đến khi gặp em, anh mới ngớ ra là mình quên. Quên một điều khá hệ trọng trong cuộc sống! Đúng ra thì hồi còn học ngoài Hà Nội, anh có quen một cô gái thành phố. Nhưng rồi hoàn cảnh không hợp, buộc phải xa nhau mãi mãi… Cũng tại cái phận anh nó quá nghèo hèn!

    – Đúng là không sao hiểu nổi được anh nữa!

    – Em thấy đấy, anh khòng khoeo thế này. Lại nhếch nhác. Lại nghèo. Anh nghĩ chẳng ai thiết mình! Lâu rồi thì thành quen.

    – Thôi anh, người làng Tây Nguyên thì rõ nghèo. Mà ai cũng có gia đình ấm cúng. Chẳng ai phải cô đơn cả!

    – Ừ, mà lạ thế. Gặp em anh mới nghĩ rằng mình là đàn ông cô đơn!

    – Anh Tín ơi, liệu mẹ anh có thích người dân tộc thiểu số Tây Nguyên không?

    – Thích quá đi chứ! Nhà anh thì ai cũng thật thà như người Tây Nguyên vậy. Vì thật thà thế mà anh mãi không quen được ai.

    – Tại anh kén quá ấy chứ! – Hơ Thy nhoẻn cười một cách hóm hỉnh.

    – Không! Người cứ khờ như anh, lại lãng tử nữa, chẳng cô nào chịu nổi, ngoài em ra thôi.

    – Em thấy anh đâu khờ. Đáng yêu thì có!

    – Khi về làm dâu nhà anh, liệu em có vui không?

    – Ờ, vui chớ. Sướng lắm. Nhất là không phải chặt củi cưới chồng!

    – Có cây củi mà cũng lo đến thế cơ à!

    – Lo chứ. Anh biết không, em mà lấy người làng thì phải mất một năm đốn củi. Gùi đủ một trăm bó to cho nhà chồng thì mới được bắt chồng, cưới chồng! Mà người quê em theo mẫu hệ. Nghĩa là con gái chủ động bắt chồng, lo cưới chồng. Có chồng rồi thì lo việc quản cả gia đình. Chồng theo vợ. Con theo mẹ.

    – Ôi, cưới chồng gì mà vất vả thế, lại mất nhiều củi quá. Hết cả cánh rừng còn gì?

    – Đó là tấm lòng, cũng là thước đo độ giỏi dang đấy anh ạ! Mà chẳng phải cứ vào rừng chặt phứa là được. Phải chọn đúng thứ cây dễ chẻ, là chặt khúc vừa tầm cái gùi, rồi chẻ hai đầu cho nứt ra như hình những bông hoa xòe cánh, cho nhanh khô, dễ tẽ nhỏ. Củi ấy phải cháy tốt, mà lại đượm than mới được.

    – Ừ, hay. Thế ra anh đã cứu được cả một đám rừng rồi nhá!

    Cả hai cùng cười ngặt nghẽo vì cái chuyện không đâu ấy.

    Hai người ngồi trên một nhánh sộp già ngã sà trên mặt suối, bốn bàn chân khỏa nước mát lịm. Tín vòng tay ôm nhẹ qua eo Hơ Thy. Anh thấy trong mình xôn xao lạ. Mũi chạm nhẹ làn tóc mượt mà như có một làn hương bồng bềnh tràn đầy lồng ngực. Hoa rừng hay tóc trinh nữ đang ướp hồn anh. Những bản năng ham muốn của tuổi trai trẻ ngỡ đã quên lãng ở đâu đó bỗng thức dậy rạo rực. Ơ, thế là Tín mơ. Thằng đàn ông trong anh ngỡ ngàng thức dậy.

    Từ nhỏ, Tín đã là một đứa trẻ èo uột. Một thời bị cam tẩu mã ăn mà loét hết hai lỗ mũi đến mấy năm. Sống mũi cứ thế phồng lên, chảy xệ, khi lành khỏi cam không đâu lại sập xuống khoằm khoằm như mỏ quạ. Răng mồm lại hóa hô. Người anh lêu đêu như cây sậy, chân tay lòng khòng, yểu điệu như con gái. Đi học cấp ba đã xa nhà, đói ăn. Rồi đi bộ đội Trường Sơn, vào tận miền Đông Nam Bộ. Đánh nhau đến mấy năm ác liệt, ai cũng nghĩ Tín không sao chịu nổi, thế mà anh sống sót chẳng sứt sẩy gì.

    Hết bộ đội lại đi học đại học xa quê đằng đẵng. Thế là thành thói quen. Học xong Tín xin vào Tây Nguyên công tác. Nơi còn hoang vu mờ mịt.

    Bao nhiêu lần mẹ già cứ giục anh lấy vợ, Tín mãi lần khân. Tuổi trẻ thì rụt rè. Lớn rồi thì lận đận. Khi đã đứng tuổi lại nghi ngại, chẳng dám tiếp xúc với đàn bà con gái. Có người đoán già đoán non anh bị khuyết tật sinh lý bẩm sinh. Lại có kẻ suy diễn anh bị nhiễm chất độc hóa học trong chiến trường. Mọi sinh hoạt cá nhân của Tín đều rất kín đáo, anh không muốn bất kỳ ai tò mò nhìn ngó. Hồi mới ra công tác, có đám còn vật anh ra kiểm tra. Chuyện đùa mà làm anh phát khóc.

    Sau thì lứa trẻ không còn, lứa già không muốn. Rồi lại sinh tự ti thân phận nghèo, khi xã hội thời bình đã trọng của, mặc dù có lúc anh cũng có địa vị khá sang trọng.

    Chẳng hiểu sao, cái thằng đàn ông trong Tín lại chợt thức. Chủ Nhật nào anh cũng muốn đi suối rừng cùng Hơ Thy, như một trải nghiệm về tuổi trẻ yêu đương, lúc thì trèo núi, lúc lại lội suối.

    Đang lúc hai người chìm vào giấc mơ rừng suối, bỗng nhiên một vạt cỏ bên kia bờ suối chợt bừng lên. Nắng lọt qua những tán cây cổ thụ như hoa, lung linh rải vàng trên mặt cỏ. Từ trong đám cây rậm rạp, đôi chim công xuất hiện. Con chim trống xòe bộ lông đuôi ngũ sắc long lanh, lấp lánh những hình mặt trăng mặt trời hư ảo. Đôi công múa giữa thiên nhiên hoang vắng tĩnh mịch. Đó là vũ điệu tỏ tình của con chim trống trước bạn tình. Một hình ảnh đẹp như mơ!

    – Em ngồi yên, anh đi lấy cái máy ảnh!

    – Đừng anh, đừng kinh động đến vẻ đẹp của rừng núi.

    – Nhưng anh phải ghi lại khoảnh khắc cái đẹp vi diệu này!

    Đúng như Hơ Thy dự đoán, khi Tín ra xe lấy được máy ảnh, giơ lên chưa kịp bấm “tách”, thì đôi công chợt sững lại một chút rồi như phát hiện ra sự khác lạ, chúng lủi vào rừng sâu.

    Hơ Thy bảo:

    – Nghe những người đi rừng nói gặp được công múa là hên lắm. Họ chỉ lặng lẽ ngồi yên mà xem.

    – Lỗi tại anh. Chắc là nhìn ống kính máy ảnh, chúng lại tưởng là súng! Chết thật!

    Tín hơi ân hận.

    Hóa ra mình lại là kẻ phá đám một cuộc tình.

    Hết chương 4

  • Chương 3

    Liên hiệp xí nghiệp Lâm Nông Công nghiệp Đăk Mơ, được thành lập ở quy mô toàn huyện như một mô hình thí điểm làm ăn lớn, nhằm đưa đồng bào dân tộc thiểu số Tây Nguyên, được xác định đang ở mạt kỳ công xã thị tộc, tiến lên làm ăn lớn theo lối hiện đại, đời sống văn minh thời công nghiệp hóa.

    Đó là một kiểu nhà nước kinh doanh, nhà nước làm kinh tế. Liên hiệp xí nghiệp trùm lên toàn huyện. Cơ cấu quyền lực của huyện thành cái bóng của Liên hiệp xí nghiệp. Liên hiệp nắm kinh tế, cần làm gì đụng đến tiền bạc, huyện phải ngửa tay ra xin. Nói đúng ra là huyện đã bị Liên hiệp xí nghiệp nuốt chửng.

    Cổ nhân nói: “Có thực mới vực được đạo!”.

    Lý luận Mác – Lênin cũng nói: “Vật chất quyết định ý thức”.

    Liên hiệp nắm trọn hết mọi vật chất, mọi nguồn “thực” của cả huyện.

    Liên hiệp xí nghiệp có Ban lãnh đạo gồm tổng giám đốc, ba phó tổng giám đốc. Bên dưới có các phòng ban như phòng Tổ chức lao động tiền lương, phòng Hành chính quản trị, phòng Kế Hoạch tài chính, phòng Kinh doanh, phòng Thi đua khen thưởng… Dưới nữa có các xí nghiệp Khai thác (cắt gỗ), xí nghiệp Chế biến (bản chất là xưởng cưa xẻ gỗ), xí nghiệp Khai hoang, xí nghiệp Trồng rừng, xí nghiệp Quy hoạch thiết kế (chức năng chính là lập tiểu khu và bài cây), xí nghiệp Xây dựng – Giao thông, đội xe máy, đội lò rèn… Mười hai xã trong huyện biến thành mười hai cụm Kinh tế – Kỹ thuật, một cái tên rất mỹ miều. Mỗi cụm Kinh tế – Kỹ thuật xã được bố trí bảy đến tám nhân lực có định suất lương do Liên hiệp xí nghiệp cấp.

    Một bộ máy khá hoàn thiện và toàn diện.

    Với một mớ lý luận chặt chẽ, đầy sức thuyết phục.

    Đề vừa là kiến trúc sư, đưa ra mọi ý tưởng của Liên hiệp, vừa là người quyết định tối cao mọi công việc lớn nhỏ trong đơn vị, nhưng y tựa như một phù thủy có bàn tay vô hình. Trên thì y dựa vào một cái bóng ông lớn, dưới thì y giao việc cho những kẻ thuộc quyền trực tiếp ký tá. Bản thân không hề đụng chân đụng tay, mà mọi việc vẫn chạy theo đúng chủ ý của mình, y vẫn ngồi ung dung hưởng lợi.

    – Tín, đây là ý kiến của ông Quyết. Mày ký rồi đưa lên tỉnh. – Khi cần ký tá, Đề chuyển ngay cho cấp phó.

    – Thôi, anh là tối thượng. Anh ký luôn đi cho dễ.

    – Ôi, mày. Phó cứ ký đi. Anh trưởng, ký có việc gì ai cứu. Các chú ký, có sao còn anh lo. Thế mới hợp lẽ!

    Bàn tay phù thủy nắm quyền lực trong bóng tối, hưởng mọi lợi lộc.

    Trước cuộc đời, Đề luôn mang đôi tay sạch.

    Y thao túng tất cả mà không chút dấu vết.

    Hết chương 3

  • Chương 4

    Những ngày Chủ Nhật của xứ rừng buồn bã. Phần đông người lao động làm công ăn lương, tìm đám đất vô chủ phát cái rẫy làm thêm lương thực. Cũng có người đi rừng lấy măng, tự luộc, tự phơi làm cái ăn dự trữ, làm quà khi về quê. Đám văn phòng rỗi chuyện thì túm tụm ăn nhậu lai rai cho hết ngày hết buổi. Tín chạy xe máy về làng Dung Dé lội suối leo rừng.

    – Anh lại muốn vào rừng vào suối. Em có bận gì không?

    – Không, anh em mình cùng đi.

    Hơ Thy tót lên chiếc xe Hon đa 67 tòng tọc cùng Tín luồn rừng.

    Ra khỏi làng là tuột xuống con dốc dài. Hai bên lối mòn cây cối tốt um tùm, phả lên vai, lên mặt. Con đường ngoằn ngoèo, len lỏi dưới những tán cây âm ẩm mát lịm. Thỉnh thoảng những con sóc vụt bay qua mặt đến giật mình. Chim thì chao chát như mở hội.

    Đang trong rừng nguyên sinh xanh tốt như thế, được mấy cây số, bỗng ngổn ngang những thân cây đổ vắt qua lối mòn. Xưa nay, người làng chỉ chặt cây ngã ngang con suối trong mùa mưa, làm cái cầu độc mộc vượt qua nước lũ. Chẳng ai chặt cây gác ngang lối đi như vậy.

    – Có đúng đường vào suối không vậy em?

    – Đúng mà. Em thường khi vẫn đi hái măng lối này đó thôi!

    – Sao ngổn ngang như ai ngăn lối thế! – Tín tỏ ra bán tín bán nghi.

    Thì ra cả bãi cây cổ thụ đổ rạp như có trận bom B52 tàn phá vậy. Đó là bãi trầm. Người đi điệu trầm, cứ gặp cây dó bầu cao sừng sững thì dang tay chặt hạ. Cây ngã rồi, hễ cứ có cái mắt sẹo, cái u cục nổi lên, người ta bập sâu mấy nhát rìu để tìm mạch trầm. Những nhát chặt vào thân cây hầu như lộ ra trắng hếu, họ thất vọng bỏ đi hạ tiếp cây khác.

    Dó bầu trong rừng thường mọc thành quần thể lớn. Chúng là cây thân gỗ mềm, thớ trắng, nên việc chặt hạ một cây cỡ người ôm chẳng khó khăn gì. Nhìn cảnh cây dó đổ rạt rừng, Tín như nhói đau ngao ngán. Cứ thầm tiếc thương cho rừng cho cây.

    Khó khăn lắm, hai người mới thoát được bãi dó bầu để đi tiếp. Rất may, bãi dó chỉ ở lưng chừng núi. Xuống thấp, lập địa rừng đã hoàn toàn thay đổi. Cảnh hoang tàn đã chấm dứt.

    Cuối cùng chiếc xe Hon đa 67 màu đen xỉn cũng luồn đến được sát mặt suối. Dưới kia dòng nước trong văn vắt, phả tràn trên những bãi đá rầm rì róc rách. Nước từ trong khe đá chảy ra tinh khiết rười rượi.

    Những chùm hoa rừng trắng muốt lòa xòa trên mặt nước.

    Thoang thoảng hương man mát như mơ.

    Gió và nắng cũng nồng nàn thơm nức.

    Trên một lùm cây cổ thụ, mấy con cà cưỡng cất lên tiếng hót hoang vu thăm thẳm. Nơi rừng sâu, tiếng khướu như xa xôi từ cõi nào đó vọng về. Buồn vẻ siêu thực. Trong phút chốc rừng trở nên thanh tịnh bình yên vô cùng.

    – Đăk Mơ đẹp quá, mơ mộng quá! Dung Dé cũng vậy!

    – Quê anh có cảnh rừng suối thế này không?

    – Có, nhưng lâu rồi. Giờ chẳng còn cảnh ấy!

    – Ôi, thế thì tiếc quá!

    – Nhiều thứ chẳng hiểu sao nữa!

    Tín nhìn xa xôi thoáng buồn…

    Gió đưa nhẹ mái tóc Hơ Thy, ngỡ như bàn tay vô hình ve vuốt. Đôi cánh hoa trắng muốt rụng lả tả trên làn nước. Có cánh hoa vô tình rơi trên mái tóc Hơ Thy, cài thêm chút vấn vương…

    – Anh xa quê đã bao lâu rồi!

    – Gần hai mươi năm em ạ.

    – Cha mẹ cứ cho anh đi hoài đi mãi như con thú hoang thế, không đòi về à?

    – Ừ, cha mẹ cũng nhớ anh lắm, nhưng không như người Tây Nguyên suốt đời chỉ ở làng.

    – Thế mà mãi, không vợ con gia đình, cô đơn lắm!

    – Anh cũng không hiểu sao nữa. Hình như anh quên. Quên từ lâu rồi. Chỉ đến khi gặp em, anh mới ngớ ra là mình quên. Quên một điều khá hệ trọng trong cuộc sống! Đúng ra thì hồi còn học ngoài Hà Nội, anh có quen một cô gái thành phố. Nhưng rồi hoàn cảnh không hợp, buộc phải xa nhau mãi mãi… Cũng tại cái phận anh nó quá nghèo hèn!

    – Đúng là không sao hiểu nổi được anh nữa!

    – Em thấy đấy, anh khòng khoeo thế này. Lại nhếch nhác. Lại nghèo. Anh nghĩ chẳng ai thiết mình! Lâu rồi thì thành quen.

    – Thôi anh, người làng Tây Nguyên thì rõ nghèo. Mà ai cũng có gia đình ấm cúng. Chẳng ai phải cô đơn cả!

    – Ừ, mà lạ thế. Gặp em anh mới nghĩ rằng mình là đàn ông cô đơn!

    – Anh Tín ơi, liệu mẹ anh có thích người dân tộc thiểu số Tây Nguyên không?

    – Thích quá đi chứ! Nhà anh thì ai cũng thật thà như người Tây Nguyên vậy. Vì thật thà thế mà anh mãi không quen được ai.

    – Tại anh kén quá ấy chứ! – Hơ Thy nhoẻn cười một cách hóm hỉnh.

    – Không! Người cứ khờ như anh, lại lãng tử nữa, chẳng cô nào chịu nổi, ngoài em ra thôi.

    – Em thấy anh đâu khờ. Đáng yêu thì có!

    – Khi về làm dâu nhà anh, liệu em có vui không?

    – Ờ, vui chớ. Sướng lắm. Nhất là không phải chặt củi cưới chồng!

    – Có cây củi mà cũng lo đến thế cơ à!

    – Lo chứ. Anh biết không, em mà lấy người làng thì phải mất một năm đốn củi. Gùi đủ một trăm bó to cho nhà chồng thì mới được bắt chồng, cưới chồng! Mà người quê em theo mẫu hệ. Nghĩa là con gái chủ động bắt chồng, lo cưới chồng. Có chồng rồi thì lo việc quản cả gia đình. Chồng theo vợ. Con theo mẹ.

    – Ôi, cưới chồng gì mà vất vả thế, lại mất nhiều củi quá. Hết cả cánh rừng còn gì?

    – Đó là tấm lòng, cũng là thước đo độ giỏi dang đấy anh ạ! Mà chẳng phải cứ vào rừng chặt phứa là được. Phải chọn đúng thứ cây dễ chẻ, là chặt khúc vừa tầm cái gùi, rồi chẻ hai đầu cho nứt ra như hình những bông hoa xòe cánh, cho nhanh khô, dễ tẽ nhỏ. Củi ấy phải cháy tốt, mà lại đượm than mới được.

    – Ừ, hay. Thế ra anh đã cứu được cả một đám rừng rồi nhá!

    Cả hai cùng cười ngặt nghẽo vì cái chuyện không đâu ấy.

    Hai người ngồi trên một nhánh sộp già ngã sà trên mặt suối, bốn bàn chân khỏa nước mát lịm. Tín vòng tay ôm nhẹ qua eo Hơ Thy. Anh thấy trong mình xôn xao lạ. Mũi chạm nhẹ làn tóc mượt mà như có một làn hương bồng bềnh tràn đầy lồng ngực. Hoa rừng hay tóc trinh nữ đang ướp hồn anh. Những bản năng ham muốn của tuổi trai trẻ ngỡ đã quên lãng ở đâu đó bỗng thức dậy rạo rực. Ơ, thế là Tín mơ. Thằng đàn ông trong anh ngỡ ngàng thức dậy.

    Từ nhỏ, Tín đã là một đứa trẻ èo uột. Một thời bị cam tẩu mã ăn mà loét hết hai lỗ mũi đến mấy năm. Sống mũi cứ thế phồng lên, chảy xệ, khi lành khỏi cam không đâu lại sập xuống khoằm khoằm như mỏ quạ. Răng mồm lại hóa hô. Người anh lêu đêu như cây sậy, chân tay lòng khòng, yểu điệu như con gái. Đi học cấp ba đã xa nhà, đói ăn. Rồi đi bộ đội Trường Sơn, vào tận miền Đông Nam Bộ. Đánh nhau đến mấy năm ác liệt, ai cũng nghĩ Tín không sao chịu nổi, thế mà anh sống sót chẳng sứt sẩy gì.

    Hết bộ đội lại đi học đại học xa quê đằng đẵng. Thế là thành thói quen. Học xong Tín xin vào Tây Nguyên công tác. Nơi còn hoang vu mờ mịt.

    Bao nhiêu lần mẹ già cứ giục anh lấy vợ, Tín mãi lần khân. Tuổi trẻ thì rụt rè. Lớn rồi thì lận đận. Khi đã đứng tuổi lại nghi ngại, chẳng dám tiếp xúc với đàn bà con gái. Có người đoán già đoán non anh bị khuyết tật sinh lý bẩm sinh. Lại có kẻ suy diễn anh bị nhiễm chất độc hóa học trong chiến trường. Mọi sinh hoạt cá nhân của Tín đều rất kín đáo, anh không muốn bất kỳ ai tò mò nhìn ngó. Hồi mới ra công tác, có đám còn vật anh ra kiểm tra. Chuyện đùa mà làm anh phát khóc.

    Sau thì lứa trẻ không còn, lứa già không muốn. Rồi lại sinh tự ti thân phận nghèo, khi xã hội thời bình đã trọng của, mặc dù có lúc anh cũng có địa vị khá sang trọng.

    Chẳng hiểu sao, cái thằng đàn ông trong Tín lại chợt thức. Chủ Nhật nào anh cũng muốn đi suối rừng cùng Hơ Thy, như một trải nghiệm về tuổi trẻ yêu đương, lúc thì trèo núi, lúc lại lội suối.

    Đang lúc hai người chìm vào giấc mơ rừng suối, bỗng nhiên một vạt cỏ bên kia bờ suối chợt bừng lên. Nắng lọt qua những tán cây cổ thụ như hoa, lung linh rải vàng trên mặt cỏ. Từ trong đám cây rậm rạp, đôi chim công xuất hiện. Con chim trống xòe bộ lông đuôi ngũ sắc long lanh, lấp lánh những hình mặt trăng mặt trời hư ảo. Đôi công múa giữa thiên nhiên hoang vắng tĩnh mịch. Đó là vũ điệu tỏ tình của con chim trống trước bạn tình. Một hình ảnh đẹp như mơ!

    – Em ngồi yên, anh đi lấy cái máy ảnh!

    – Đừng anh, đừng kinh động đến vẻ đẹp của rừng núi.

    – Nhưng anh phải ghi lại khoảnh khắc cái đẹp vi diệu này!

    Đúng như Hơ Thy dự đoán, khi Tín ra xe lấy được máy ảnh, giơ lên chưa kịp bấm “tách”, thì đôi công chợt sững lại một chút rồi như phát hiện ra sự khác lạ, chúng lủi vào rừng sâu.

    Hơ Thy bảo:

    – Nghe những người đi rừng nói gặp được công múa là hên lắm. Họ chỉ lặng lẽ ngồi yên mà xem.

    – Lỗi tại anh. Chắc là nhìn ống kính máy ảnh, chúng lại tưởng là súng! Chết thật!

    Tín hơi ân hận.

    Hóa ra mình lại là kẻ phá đám một cuộc tình.

    Hết chương 4

  • Chương 5

    Ông Quyết là một người hùng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Suốt những năm tháng chiến tranh, ông lăn lộn với nhân dân vùng Đăk Mơ cùng chịu đói, chịu khổ, cùng đánh giặc nước. Ông được người dân trong vùng thương yêu tin cậy, coi như người con ruột thịt. Cả cuộc đời ông, lấy một đời vợ kháng chiến xa nhau biền biệt, đến mấp mé tuổi già mà vẫn không có một mụn con. Ông luôn coi dân làng vùng Đăk Mơ là người thân thích, coi những đứa trẻ núi rừng như con như cháu. Thương yêu hết mực.

    Hòa bình thống nhất, ông đứng đầu tỉnh, trong lòng cứ canh cánh làm cách gì để dân Tây Nguyên bớt đói, bớt khổ. Nghĩ cho cùng, trong hoàn cảnh mới thoát khỏi cuộc chiến khốc liệt, thiếu thốn đủ đường, rồi những năm sau, đất nước bị bao vây cấm vận, để cứu người chỉ còn nhìn vào đất vào rừng. Mà lấy được cái ăn từ rừng vào lúc ấy cũng đâu dễ. Nào đường sá, nào phương tiện cơ giới, nào nhân lực vốn liếng… Cái nào cũng bí! Thế thì phải tập hợp, phải dùng sức mạnh của nhiều người.

    Muốn vậy phải có cơ chế.

    Cơ chế đặc biệt!

    Trăn trở mãi, ông nghĩ, phải ở địa vị cao mới tạo được cơ chế. Ông Quyết phấn đấu, cố vươn mình. Đến lúc cái đích cần đến đã đến, ông được vào Trung ủy, rồi mấy năm sau được rút về Trung ương.

    Khi là tư lệnh ngành, ông bắt đầu nghĩ hung về Đăk Mơ.

    Thời chiến tranh, không có trở lực nào ngăn được ông. Có lòng dân là có tất cả. Ông đã nghĩ ra bao nhiêu là sáng kiến hay, bao nhiêu phong trào tốt cho lực lượng kháng chiến. Những phong trào trồng mì (sắn), phong trào làm rẫy, cách mạng rẫy kháng chiến có thể nói là chống giặc đói giữa núi rừng rất thành công. Là cái gốc bền để chống giặc ngoại xâm đến ngày thắng lợi!

    Lúc đứng đầu ngành, với bao nhiêu là giáo sư tiến sĩ học bên Tây bên Tàu, bao nhiêu viện này cục nọ… ban đầu ông cũng hơi hoang mang. Mình học chắp vá chưa qua bậc phổ thông, nói lý thật khó với các tiến sĩ cạo giấy. Mặc dù bản thân ông rất coi thường bọn người bàn giấy. Ông là con người thực tiễn, lớn lên từ thực tiễn cuộc sống. Cuộc sống nuôi ông. Cuộc sống dạy ông bao nhiêu điều hay điều tốt. Thành công có, thất bại có, nhưng kết cuộc chỉ toàn những điều hay!

    Để khắc chế các nhà lý thuyết bàn giấy, ông rất cần mô hình thực tiễn.

    Thực tiễn có giá trị cao nhất!

    Thực tiễn sẽ thuyết phục tất cả!

    Đang lúc lúng túng trước các tiến sĩ lý thuyết thì ông gặp ngay một vị phó tiến sĩ Kinh tế rất thực dụng. Đó là tay Đề ở viện Quy hoạch. Trước hết Đề là đồng hương của ông. Con người Việt Nam rất trọng gốc gác. Cứ đồng hương là đồng cảm, là gần gũi. Đề là phó tiến sĩ học ở Liên Xô về. Liên Xô là anh cả, là nhất rồi, là đúng rồi!

    Nhân cuộc nói chuyện của ông Quyết ở Viện Quy hoạch, tranh thủ giờ giải lao, Đề tự giới thiệu và làm quen vị tư lệnh. Thật là cơ hội may, hiếm có cho hai người.

    Theo Đề thì nền hành chính của chúng ta đang có vấn đề. Cục vụ viện ở thủ đô thì nhiều quá. Người ta chen nhau về thủ đô cạo giấy ăn tem phiếu, đi nước ngoài. Ở tỉnh cũng vậy. Có cơ quan, cán bộ đi muộn thì hết chỗ ngồi. Trong lúc ở làng, ở xã, ở huyện lại thiếu nhân lực, nhất là vùng sâu vùng xa.

    – Phải làm một cuộc cách mạng anh ạ!

    – Theo cậu thì phải bắt đầu từ đâu?

    – Từ thực tiễn!

    – Đúng!

    Hai người đã tỏ ra tâm hợp ngay từ đầu. Ông Quyết như nuốt lấy từng lời của vị phó tiến sĩ. Té ra lâu nay ông cứ nghĩ tiến sĩ thì chỉ biết cạo giấy. Cũng có những tay thực tế phết. Có tầm nhìn. Mà tư duy cũng khá mạch lạc.

    – Thực tiễn là sao, cậu hiểu nó thế nào?

    – Là mô hình!

    – Rất đúng!

    – Anh ạ. Xét về mặt kinh tế, ta đang ngồi nhiều quá. Quá tải cục vụ viện. Chưa nói ở tỉnh huyện. Ngồi nhiều thì đói là phải thôi. Chẳng có đất nước nào ngồi nhiều như xứ mình. Người ta làm hùng hục suốt ngày mới mong giàu có được. Còn mình thì đủng đỉnh “cơm vua ngày trời”! Đói thì chung cả làng, chẳng phải với riêng ai!

    – Thế cậu nghĩ sao?

    – Phải chia đôi ra. Ý em là đưa một nửa bộ máy hành chính này trở thành bộ máy kinh doanh, làm ra tiền của. Phải động tay động chân, không được ngồi nữa! Như thế vừa hợp lý trong phân công lao động, vừa tạo được sản phẩm cho xã hội!

    – Quá đúng!

    Ơ, tay này xứng đáng là tiến sĩ. Sao Liên Xô lại chỉ cho hắn là phó! Ông Quyết nghĩ vậy và thầm khâm phục Đề. Một mũi tên được hai đích tốt cho xã hội. Vừa giảm bớt biên chế hành chính nặng nề từ bao nhiêu năm tích tụ nên, vừa tổ chức lại xã hội mới, cách làm mới, cho ra sản phẩm hữu ích. Đà này, tin rằng ông lại sẽ giải được bài toán nhân lực hành chính trì trệ xơ cứng!

    Thế là cuộc cách mạng Đăk Mơ được bắt đầu khởi sự.

    Cái sự tự ti học vấn của ông Quyết đã được lấp đầy, che chắn bởi vị phó tiến sĩ Liên Xô. Hai người dựa vào nhau tạo ra thế hoàn hảo để xoay chuyển thời cuộc.

    Quan trọng nhất của mọi vấn đề vẫn là cơ chế. Nắm trong tay quyền tối cao của ngành, lại là con người rất được trọng vọng ở địa phương Tây Nguyên, người không màng tư lợi, ông Quyết bảo sao người ta răm rắp làm vậy.

    Đầu tiên, ông muốn có một cơ chế riêng cho Đăk Mơ.

    Mô hình mới rất cần ưu ái.

    Đăk Mơ được phép đổi gỗ lấy hàng hóa, đổi gỗ lấy hạ tầng!

    Tiền của vốn liếng là từ rừng. Nhưng lấy được gỗ rừng vào thời ấy cũng không phải chuyện đùa. Nào con người, nào phương tiện cơ giới máy móc, nào vật tư, nào giao thông, nào mối lái… Đổi gỗ đứng lấy các thứ là thuận lợi nhất. Cho cơ chế, thầu gỗ các nơi tự chặt lấy gỗ đưa đi, mang về hàng hóa, làm cho hạ tầng. Liên hiệp coi như không phải ra tay mà có tất cả, chỉ cấp những chỉ tiêu thông qua những chữ ký.

    Đường làng, đường xã, đường huyện đều được đổi từ chỉ tiêu gỗ.

    Nhà cửa của xã, của huyện, của Liên hiệp cũng mọc lên từ chỉ tiêu gỗ.

    Đầu tiên có người gợi ý, cán bộ xã làm cái tờ trình, các cấp phê duyệt. Thế là xong!

    Với cơ chế đổi gỗ rừng lấy mọi thứ, ban đầu thấy khá ngon ăn, nhưng về sau đi vào thực tiễn thì việc khai thác có vẻ trở nên hỗn loạn. Ông Quyết đã đích thân về mở rất nhiều đợt tập huấn tại hiện trường về quy trình quy hoạch bài cây, khai thác gỗ… cho hàng loạt kỹ sư, tiến sĩ trong ngành. Họ ngồi nghe và im thin thít. Ông chủ trương, ngoài lô khoảnh, rừng phải chia thành tiểu khu. Cứ một nghìn héc ta rừng chia thành một tiểu khu vuông vức như đám ruộng. Xung quanh mỗi tiểu khu phải đào rãnh hào, đắp bờ ngăn. Nghĩa là phải lượng hóa, hình tượng hóa cụ thể từng mảnh rừng, từng khoảnh cây, từng lô khai thác gỗ trên thực địa. Quản lý cây rừng theo tiểu khu, “cân đong đo đếm” được từng tấc gỗ. Đó là điều cả đời ông Quyết tâm đắc nhất.

    Nghe nói thời Nhà Chu, để lượng hóa ruộng đất, người Trung Quốc đã lập ra phép “Tỉnh Điền”. Nghĩa là chia một miếng đất thành chín phần, theo hình “Chữ Tỉnh”. Tám ô xung quanh, giao cho tám hộ dân canh tác, hình thành một liên gia hỗ trợ nhau, tự quản nhau. Ô đất ở giữa đào một cái giếng. Chữ Nho, “tỉnh” nghĩa là giếng nước. Cái giếng cấp nước tưới cho tám đám đất của tám hộ xung quanh. Đám ở giữa, nơi có cái giếng chín hộ cùng làm chung để lấy thóc lúa nộp thuế cho nhà vua. Người Á Đông có khái niệm “trời tròn đất vuông” có lẽ cũng xuất phát từ ý niệm về chữ “Tỉnh” gồm nhiều ô vuông đó.

    Thì rừng cũng vậy. Ông Quyết nghĩ, nó cũng phải có hình tượng vuông vức cụ thể mà quản lý. Thấy được, sờ nắn được, đếm được…

    Trong quy hoạch bài cây, những cây xác định cho phép khai thác chặt hạ, phải buộc lạt vào gốc để phân biệt với cây khác. Cứ thế, cứ thế… Có tiến sĩ cười mỉm, ông Quyết bảo: Thưa các tiến sĩ, tôi học ít, nhưng tôi gần rừng, sống với rừng quá nhiều, đến mấy chục năm, nên có hiểu về cây. Tôi tin như vậy là đúng!

    Cái phép “Tỉnh Điền” giúp Nhà Chu quản lý đất nước Trung Hoa mênh mông vĩ đại suốt tám trăm năm, cứ tưởng như chân lý vĩnh hằng; không ngờ đến lúc có một người tên là Thương Ưởng đã phá bỏ nó, để mở đường cho xã hội khai mở tiến lên!

    Sau này khâu thiết kế bài cây rừng để khai thác kiểu thủ công buộc lạt không thể đáp ứng tiến độ công việc, lại thiếu cơ sở chính xác, các nhà quản lý, nhà khoa học, trên cơ sở ý tưởng ấy đã đề xuất việc đóng hai loại búa vào gốc cây, cho phép chặt hạ và vào lóng gỗ được cắt từ rừng. Theo đó, Liên hiệp yêu cầu được có đặc quyền giữ búa bài cây, búa kiểm lâm để tạo thế chủ động linh hoạt trong làm ăn. Họ làm văn bản lên tỉnh xin một ông phó chi cục kiểm lâm về làm phó tổng giám đốc Liên hiệp. Thế là đủ tin cậy cho tỉnh. Cơ quan Kiểm lâm liền đẩy ông Tín gàn đi trong dịp đó. Từ ý tưởng sơ khai ban đầu của ông Quyết về chia lô rừng, buộc lạt cây; đến lúc quyền đóng búa, đã trở thành một quyền tối thượng trong ngành lâm nghiệp và kiểm lâm. Bất di bất dịch, phải có cái “búa” ấy mới có quyền chặt cây, vận chuyển, mua bán từng lóng gỗ rừng một cách hợp pháp.

    Về bộ máy cán bộ lãnh đạo huyện, ông Quyết đã đưa ông Tâm, một cán bộ lãnh đạo chủ chốt của tỉnh đã nghỉ hưu, trở lại làm lãnh đạo đứng đầu cơ quan hành chính của huyện.

    – Cái này ông lại phải giúp tôi. Biết ông vẫn còn uy tín với dân Đăk Mơ lắm. Ngoài ông chẳng thể ai làm được! – Ông Quyết tâm tư với bạn cũ.

    – Nhưng, thế hóa ra tôi tham quyền cố vị! – Ông Tâm cởi lòng.

    – Ông yên tâm. Đứa nào nói ông như vậy là phá hoại! – Ông Quyết động viên, cố nói đùa đi.

    Tuy vậy, ông Quyết không hiểu hết cái khó của ông Tâm.

    Không như ông Quyết chỉ một thân một mình, dễ dàng hết lòng vì sự nghiệp cách mạng. Ông Tâm thì hai đời vợ. Bà đầu có một đứa con trai tên là Đáo. Khi thằng Đáo tầm chục tuổi, mẹ nó đã tử nạn trong cuộc chiến. Vì hoàn cảnh công tác, ông coi như bỏ mặc hết tuổi thơ của nó cho đồng đội cho thời cuộc. Nó được đưa ra Miền Bắc ăn học, được Nhà nước nuôi dưỡng, rồi cho đi nước ngoài. Hòa bình lập lại, thằng Đáo vào công tác tại một doanh nghiệp ở thành phố lớn Miền Nam. Cha con chẳng mấy khi gặp nhau. Trong lòng nó như nuôi bao nhiêu buồn hận về người cha. Gần đây, nghe nói Đáo đã theo bạn bè lên Tây Nguyên tìm mối làm ăn trong làng gỗ. Nó không gặp ông, không xin gì ông, nhưng cái bóng của ông cũng là chỗ dựa lặng thầm của nó trong các phi vụ kinh doanh trên đất Tây Nguyên. Ông rất áy náy và khó xử. Một mặt cứ nghĩ dù làm lớn ở đất này mà chẳng giúp gì được nó. Mặt khác lại luôn lo lắng, tuổi trẻ quá ham hố, nó làm việc gì đó quá tay, quá đà! Nay ông làm lãnh đạo đầu huyện, nơi mà cơ chế khai thác gỗ vào loại thoáng nhất trong vùng, nó coi như là có cơ hội làm ăn lớn. Chẳng thể cản nó được, dù lòng ông không tơ hào thiên vị.

    Trước cơ chế mới, thằng Đáo đã ngấp ngó “chân trong chân ngoài”, đơn giản chỉ cần móc nối làm ăn với tay Đề, chẳng ai có thể cản được mọi đường đi nước bước của họ.

    Cả hệ thống đã cố quản lý thật chặt khâu quy hoạch, thay việc buộc lạt vào gốc cây theo ý đồ của ông Quyết, bằng cách đóng búa bài cây khoa học hơn, chắc chắn hơn, nhưng quản lý gỗ rừng quả là nan giải, không như quản lý đồng ruộng. Những nạn búa giả búa lậu, nạn “giấy thiêu” (lý lịch gỗ vòng qua trạm kiểm lâm nhiều lần) cứ tràn lan theo các giao dịch ngầm như âm binh ma quái.

    Mới vào cuộc một thời gian, Đáo đã như con ma rừng. Hắn nắm rõ mọi ngõ ngách quy trình thủ tục hạ từng gốc cây đại thụ. Lần lần, Đáo thao túng toàn bộ đường dây khai thác gỗ của toàn Liên hiệp. Hắn nhận thấy ngay từ khâu thiết kế khai thác đã như là một lỗ hổng lớn. Thường thiết kế một, có thể khai thác gấp hai gấp ba. Việc đóng búa kiểm lâm cho phần gỗ dư, chỉ cần chi thêm hoa hồng thỏa đáng là xong. Hồ sơ qua trạm kiểm soát cửa rừng, lót một ít tiền là mọi việc ổn thỏa. Khi qua trạm phúc kiểm, một hồ sơ gỗ dùng xảo thuật có thể đi được hai đến ba lần. Lần sau cùng mới phải “khai tử”, tức là gạch chéo, lưu, nộp để làm tài liệu quản lý. Thủ đoạn đơn giản là cử người chân tay thân tín đưa gỗ đi trước. Đến trạm phúc kiểm của tỉnh, nếu không có “rơ” thì bảo hồ sơ làm muộn, đi sau, rồi cử người về lấy, nộp hồ sơ thật. Nếu qua lọt, giữ hồ sơ lại, đi tiếp đợt sau. Khi hồ sơ đi nhiều lần quá hạn, thì tìm cách chạy mánh, nêu lí do, xin gia hạn giấy tờ, coi như là hồ sơ hợp pháp.

    Một mánh khóe khác là mua gỗ thanh lý tạp nham giá rẻ rồi bỏ đi để lấy hồ sơ chuyển gỗ tốt, giá trị lớn.

    Cách tinh vi hơn nữa là đấu thầu tiểu khu gỗ kém chất lượng để lấy hồ sơ, khai thác vùng gỗ quý lân cận lăn vào rồi chở đi một cách công khai minh bạch…

    Từ ý tưởng ban đầu của ông Quyết về việc quản lý rừng, cây rừng cụ thể trên thực địa đến từng cây gỗ, từng lô khoảnh, có thể nhìn thấy, sờ thấy được, nó đã tạo ra một phương thức khiến rừng có chủ, được đo đếm chính xác đến từng mét vuông đất, từng gốc cây to nhỏ. Tuy nhiên trên thực tế chẳng ai đủ công sức mà làm được như vậy. Đó như là điều bất khả thi, lại không mang tính khoa học. Bề ngoài tưởng là chặt chẽ, thực tế rừng vẫn bị rút ruột, gỗ vẫn bị mất một cách không ngờ.

    Theo thời gian, các kỹ sư, tiến sĩ đã biến những lô thửa thô mộc ấy thành những tiểu khu mang tính trừu tượng trên giấy, trên bản đồ với bình độ, tọa độ, mốc giới một cách hư ảo. Theo đó, những năm về sau, việc quy hoạch, thiết kế khai thác bài cây được đi vào quy củ nề nếp hơn, dựa vào đủ thứ giấy tờ tài liệu trên bàn trong tủ.

    Để việc quản lý rừng, cây rừng tiếp cận phương thức hiện đại, Liên hiệp phải lập phương án điều chế rừng theo giai đoạn 5 năm đến 10 năm. Trong đó có nội dung khai thác gỗ; được bộ chủ quản cho phép mở cửa rừng. Từ đó mới có cơ sở xin chỉ tiêu khai thác. Tư vấn thiết kế cứ theo chỉ tiêu, phù hợp phương án điều chế rừng đã được phê duyệt để bài cây làm căn cứ cho việc cắt gỗ.

    Hồ sơ thiết kế khai thác sẽ được đơn vị quản lý nhà nước thẩm định. Trên cơ sở đó đơn vị tư vấn sẽ thực hiện công đoạn “bài cây”. Việc bài cây là vạc một phần vỏ cây, đóng 3 con dấu vuông ở phần gốc cây được phép chặt hạ khai thác. Hai con dấu búa cách gốc khoảng 1 mét 30 xen-ti-mét đóng đối diện nhau; 1 dấu búa lưu gốc cách mặt đất 20 xen-ti-mét.

    Khâu tiếp theo là cán bộ có chức năng quản lý ngành tiến hành thẩm định, xem xét hồ sơ mang tính nội nghiệp và đối chứng thực tế mang tính ngoại nghiệp (đếm cây, kiểm tra dấu búa bài). Nội dung công việc phải đạt được các chỉ số: Số lượng cây, khối lượng gỗ, chủng loại gỗ, vị trí lô khoảnh khai thác…

    Cuối cùng là khâu tham mưu cho cơ quan thẩm quyền cấp giấy phép khai thác bao gồm: Số lượng cây, khối lượng, chủng loại, vị trí, diện tích… Dựa trên giấy phép ấy, chủ rừng tự khai thác hoặc hợp đồng đơn vị bên ngoài vào khai thác. Cây cắt xong được đưa ra bãi một. Tại bãi hai, Chủ rừng lên lý lịch gỗ tròn, đề nghị cán bộ kiểm lâm đóng búa tròn cho từng lóng gỗ. Đơn vị Kiểm lâm cử người đi kiểm tra, đóng búa theo lý lịch gỗ của chủ rừng lập, gửi hạt kiểm lâm. Con dấu búa Kiểm lâm được đóng vào mặt cắt tiết diện hai đầu lóng, đó là hai dấu tròn. Búa Kiểm lâm có số hiệu riêng của từng hạt. Những cây gỗ cắt nhiều lóng sẽ được đóng nhiều búa kiểm lâm và đóng bổ sung búa bài cây.

    Gỗ đã đóng búa kiểm lâm sẽ được đưa ra bãi hai để bán. Ở bãi hai có trạm cửa rừng, kiểm tra dấu kiểm lâm trên từng lóng gỗ cụ thể.

    Gỗ đã được cấp bộ lý lịch và đóng búa kiểm lâm xong sẽ có quyền nhập xưởng chế biến hoặc xuất bán gỗ tròn ra thị trường.

    Cuối cùng, Trạm Phúc kiểm, kiểm tra hồ sơ lý lịch gỗ, “khai tử” từng chuyến xe.

    Nhìn chung quy trình lấy một lóng gỗ từ rừng ra đã rất bài bản, rất chặt chẽ, rất chính xác, rất khoa học.

    Rất khó để sai phạm.

    Rất khó để lọt những lóng gỗ lậu!

    Thế nhưng bọn Đáo lại vẫn cứ “tương kế tự kế” mà đối phó. Xứ rừng mơ hồ mông lung trăm chước ngàn phương…

    Ở Trạm cửa rừng có một bản phô tô lý lịch gỗ. Nguyên tắc kiểm tra tại cửa rừng phải xem xét từng lóng, phải “khai tử” từng lóng gỗ. Nếu kiểm tra thừa, số gỗ ngoài sổ sách sẽ bị giữ lại. Lúc ấy, phải tìm cách chi tiền mới đi lọt.

    Đường chở gỗ luôn có sẵn trong thiết kế khai thác. Thế nhưng với thế lực của mình, bọn Đáo lấy đủ lý do để xin mở đường tránh như dốc đèo, đường xấu, cự ly không hợp lý… tìm cách lách các trạm cửa rừng, trạm gác biên phòng…

    Trong khâu thiết kế bài cây, Đáo cũng nghiên cứu ra nhiều cách lách luật.

    Chỉ tiêu cho khai thác 100 mét khối gỗ trên một năm. Điều tra thiết kế được cộng trừ 5%. Lúc khai thác hắn sẽ tận dụng lấy cho bằng được số lượng gỗ tối đa.

    Khi chặt cây trên thực địa, lại có mánh lới làm việc với thiết kế, đóng búa bài cây gồm những cây gần giống nhau về chủng loại đường kính… với số lượng gấp đôi, rồi chia thành hai lần đi.

    Ngoài ra trên địa bàn huyện bọn Đáo lại xin lập xưởng cưa. Ra gỗ thành khí ngay tại huyện để làm mất dấu búa, phi tang nhập nhằng nguồn gốc. Lý lịch đóng búa Kiểm lâm thường chia làm hai phần: 50% xuất bán gỗ tròn, 50% nhập xưởng xẻ. Rất khó xác minh nguồn gốc gỗ thực. Khi trích lý lịch Kiểm lâm sẽ xác nhận có nhập, có xuất. Lợi dụng tỷ lệ thành khí ảo, một giấy xuất kho có thể đi hai ba lần, khối lượng gỗ vì vậy được tăng lên gấp mấy so với hồ sơ giấy tờ. Kỹ càng nữa thì cho máy cạp móc luôn gốc cây gỗ bị cắt lậu để đốt phi tang, coi như xong.

    Gỗ thành một chiến trường âm thầm mà nóng bỏng.

    Không như tư tưởng trong veo tinh khiết ban đầu của ông Quyết.

    Khi đã dày dạn con đường làm ăn, bọn Đáo mở mang nghề nghiệp, kiêm luôn thầu khoán xây dựng cơ bản theo phương châm đổi gỗ lấy cơ sở hạ tầng. Một mũi tên trúng mấy đích. Trong điều kiện dân vùng rừng sâu thiếu cơ sở hạ tầng nhưng quá nhiều rừng gỗ quý, họ lại quá ất ơ về khâu tính toán, nhất là những việc khó như xây dựng cơ bản đầy con số rối rắm.

    Các xã vùng xa đơn giản được hứa sẽ làm cho cái trụ sở, chỉ với điều kiện họ xin được cái giấy khai thác 100 khối gỗ. Nghe vậy ai cũng mừng, vì công việc quá đơn giản mà bỗng chốc có được cơ sở nhà cửa tốt đẹp bền chắc. Đổi lại những công trình ấy, trên thực tế có người bảo rừng mất đến hàng mấy trăm khối gỗ.

    Con đường làm ăn của Đáo và Đề rất êm xuôi nhịp nhàng.

    Kín đáo và hợp lẽ.

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 5. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 9: Trong khai thác gỗ, theo quy trình có các khâu bài cây, dùng búa của cơ quan quản lý ngành cấp tỉnh giao cho bên tư vấn thiết kế đóng vào gốc cây đã lựa chọn được chặt hạ (có dấu ở thân gỗ và dấu lưu gốc), búa kiểm lâm đóng vào 2 đầu lóng gỗ tròn ở bãi 1.

    Chú thích 10: Việc đóng búa khai thác vào thân cây và gốc cây gỗ rừng được xác định là đủ tiêu chuẩn khai thác, sẽ cho phép chặt hạ.

    Hết chương 5

  • Chương 2

    Mới gặp Hơ Thy lần đầu trong dịp đi khảo sát làng Dung Dé, Tín đã như bị hớp hồn. Một bông hoa rừng trắng ngần ngan ngát. Ở cô bé toát lên sự hồn nhiên, sự khéo léo thiên bẩm và nét duyên trời cho dịu dàng rực rỡ.

    – Nàng tiên ơi. Để anh chụp cho em một kiểu ảnh nhé! – Tín tìm cơ hội tán nịnh.

    – Ôi, anh chụp ảnh được hả? Thích quá! – Hơ Thy mừng quá reo lên một cảm xúc chân thật của người Tây Nguyên. Cô nhảy cẫng chân sáo một cách sung sướng.

    Nghe nói thời người Tây Phá Lăng mới lên Tây Nguyên, dân xứ rừng rất sợ chụp ảnh. Họ lo bị hớp mất bóng, mất hồn. Nay thì được chụp hình coi như một diễm phúc.

    – Nhưng phải chụp cho đẹp, không em bắt đền đấy!

    – Em yên tâm đi. Người đẹp thế, kiểu gì ảnh cũng đẹp!

    Việc chụp ảnh thành cái cớ cho hai người làm quen, chuyện trò cả buổi. Qua những câu chuyện, Tín như bị cuốn hút bởi những điều mới lạ từ ngôi làng ấy, vùng dân cư ấy.

    Làng Dung Dé có đến hơn hai mươi nóc nhà. Giữa làng có ngôi nhà rông cao vút, đó là ngôi nhà chung của cả cộng đồng. Nhà rông nổi trội trong tất cả quần thể nhà sàn, đẹp nhất, to lớn nhất, hùng vĩ nhất. Đêm đêm, thanh niên, con trai chưa lập gia đình vẫn thường tụ tập về nhà rông đốt lửa vui chơi, nghe già làng kể chuyện thời xưa, kể khan chuyện trường ca huyền sử. Khuya thì cùng nằm ngủ lại canh làng. Nhà rông còn là nơi họp bàn chuyện làng, nơi xét xử những vụ việc xảy ra trong làng. Ở nhà rông, luôn để sẵn khí giới, giáo mác, ná lao, treo các bộ cồng chiêng quý, những chiếc trống quý của làng. Giữa sàn nhà rông là những bếp lửa, đêm đêm giữ hơi ấm cho ngôi nhà. Một góc cao của nhà rông thường treo chiếc gùi. Trong đó đựng các vật quý gọi là Tơ Mong. Người làng hễ gặp những vật kỳ dị, mẫu đá, khúc gỗ… có hình thù lạ, cảm giác lạ, hiện tượng lạ, được báo mộng trong một giấc mơ lạ… họ đều cho đó là Tơ Mong. Tơ Mong là vật làm tin của giàng, sự ngỏ ý về một giao kết thần bí nào đó với các giàng. Vật đó được cất giữ như một của quý hiếm, như bảo vật. Nhà rông là cái rốn của làng. Nó kết tụ mọi con người, là nơi trao truyền những niềm tin, những kết ước từ nhiều đời đến với mai sau…

    Từ xa xưa, nhà rông được dựng trên một bãi đất rộng ở trung tâm làng. Ở đó ban đêm, mỗi địa điểm thường cột một con trâu đầu đàn, làm mối quần tụ đàn trâu của từng gia đình.

    Những ngôi nhà sàn quây quần bên nhau, xúm xít vây lấy ngôi nhà rông như đàn gà con quây quanh gà mẹ. Trong mỗi ngôi nhà sàn quy tụ nhiều gia đình nhỏ. Mỗi gia đình có một cái bếp riêng, hình thành từ một khung gỗ nhỏ trên sàn nhà. Xung quanh bếp là những quả bầu khô đen bóng, đựng nước uống và phòng hỏa hoạn. Đêm đến, thành viên trong mỗi gia đình, chủ yếu là người già và trẻ nhỏ, những người đã lập gia đình, quây quần nằm ngủ trên sàn nhà quanh bếp lửa. Các cô gái chưa bắt chồng, thì nằm ngủ nơi gian cuối cùng của dãy nhà dài, ở đó có chiếc cầu thang nhỏ bắc xuống ngay hồi nhà làm lối đi riêng.

    Phòng tiếp khách ở đầu hồi phía trước. Đó là một không gian khá rộng, ở giữa có một bếp lửa lớn. Khách đến nhà thì được tiếp chuyện ngay bên bếp than hồng. Phòng khách là nơi treo chiêng, dựng ghè của cả đại gia đình. Gian phòng ấy được trổ một ô cửa lớn, nối với sân sàn gỗ ngay đầu hồi nhà. Sân sàn là nơi đêm sáng trăng hoặc những buổi ban mai, con gái trong các gia đình ngồi dệt vải, hoặc đổi công xúm nhau giã gạo chày đôi. Lúa được đưa về từ kho ở rẫy, để nguyên cả vỏ trấu mà cho vào cối giã. Cối giã gạo là một đoạn gốc cây, khoét rỗng đầu nhỏ thành cái miệng, đầu to thành cái đế. Chày giã gạo đơn giản là một khúc cây kơ nia nhỏ, thẳng đuột, cỡ bằng bắp tay, cao tầm đầu người. Thường thì chỉ cây kơ nia mới được làm chày giã gạo. Khi bóc vỏ lúa, các cô gái dùng đầu ngọn nhỏ mà giã. Khi giã trắng cám, các cô lại cùng trở ngược, giã bằng đầu gốc to hơn.

    Ngay trên sân sàn gỗ là một chiếc cầu thang nối đất. Đó là một đoạn thân cây gỗ tròn, được đẽo vát hai đầu để gác lên sàn và kê xuống đất một cách chắc chắn, tránh lăn lật. Một phía của cây gỗ được chặt vạc những bậc vừa bước chân cho người lên xuống. Cầu thang vừa là một công cụ để lên xuống ngôi nhà sàn, cũng là những thông điệp tinh tế của ngôi nhà!

    Khi trong nhà có việc kiêng cữ, không muốn tiếp khách, người nhà sẽ vật lật úp cầu thang lại. Ý là không muốn tiếp khách, không muốn bị quấy rầy! Người ngoài thấy vậy thì không tiếp xúc, không gây phiền hà cho gia chủ.

    Ban đêm, khi đã đi ngủ, cầu thang được rút lên trên sân sàn để phòng thú giữ, giặc cướp tấn công.

    – Anh Tín ạ. Có dịp, mời anh vào làng dự đêm hội. Anh sẽ bị chìm vào một không gian hư ảo khác lạ.

    – Nhất định anh sẽ có dịp. Nhưng em cứ nói sơ bộ đi.

    – Rất khó diễn tả. Mọi sự sinh tử, vui buồn của người làng đều quẩn quanh trong vòng soang, dưới ánh lửa trại, nhịp cồng chiêng điệu trống. Rồi say tỉnh theo từng cang rượu cần…

    Những ngày hội lớn như mừng năm mới, ăn lúa mới, giữa thảo nguyên, làng đốt lên một đống lửa lớn, rực rỡ ấm nóng. Khi màn đêm xuống, trăng rừng trải ánh vàng mơ trên cỏ. Rượu cần dậy men nồng nàn. Những dàn cồng chiêng nổi lên hư ảo. Mỗi người con trai mang một nốt nhạc, họ hiệp lòng vừa di chuyển nhảy múa, vừa gõ, tấu nên những bản nhạc của núi rừng đê mê lãng mạn. Người người nắm tay nhau bồng bềnh đưa trôi trên cỏ, theo nhịp âm thanh tiếng bổng, tiếng trầm ngân nga. Cứ như say, cứ như mê thật đấy, nhưng lại không ai nhầm với ai. Nam nữ thanh tân cứ nắm lấy tay nhau đắm đuối mà không hề mờ ám, không sàm sỡ, không dối gian trước giàng.

    Cứ thế mà vui.

    Cái vui trong trẻo thanh sạch…

    Xa xưa, người làng có vẻ rất sợ máu. Hình như máu sẽ khiến ma lai ác quỷ ngửi thấy mà đến hại người. Đặc biệt, rất sợ đổ máu trong làng. Ăn bất kỳ con vật nào, người ta đều đập đầu và đốt. Nhỏ như con gà, để ăn thịt, người ta dùng vật cứng đập vào đầu cho chết, nhúng nước suối cho ướt hết rồi thui trên lửa cho nóng bốc hơi mà vặt sạch lông. Vật nuôi cũng như muông thú, muốn ăn thịt, đều đập đầu cho chết và thui trên lửa cho sém, rồi lăn ra bãi cỏ tạt nước lạnh vào cho hơi nước bay mù mịt mà cạo lông, mổ bụng. Việc giết thịt các con vật không ai cắt tiết, chọc tiết bao giờ.

    Tất cả những con vật trước khi mổ phanh bụng đều được đưa qua ngọn lửa.

    Rồi lại thui, lại nướng trên than lửa.

    Lửa làm sạch.

    Lửa làm chín.

    Lửa làm thơm mọi món ngon…

    Cá sông cá suối thì nướng lồ ô, nướng lá rừng cho chín, cho thơm mà ăn.

    Duy chỉ những con trâu (con bò) trong nghi thức đâm trâu là phóng lao chọc vào tim cho chết. Máu chảy vào trong. Máu ngập ổ bụng!

    Đâm trâu là một nghi thức hiến tế vừa linh thiêng, vừa kiêu dũng của người làng. Giữa bãi đất trống gần nhà rông hoặc ở bãi rừng gần nhà mả (tùy từng lễ hội), làng dựng một cột gơng, thường là cây pơ lang tươi chặt ở rừng về. Trên đó cột một cây nêu bằng lồ ô cao vút, gắn tua hoa tre phất phơ. Xung quanh có bốn cột gỗ vững chắc. Đó là cột đâm trâu của làng. Con trâu hiến tế, trước đó được tắm rửa sạch sẽ, được ăn ngon, thậm chí được uống rượu cần. Người ta vuốt ve nó cả đêm trước, tâm tư tình cảm gọi là “khóc trâu”. Con trâu đó là vật hy sinh thay cho con người hiến dâng lên giàng. Sáng ra trâu được tròng dây rừng từ cổ đến cột gơng, thành ra một quãng níu cho nó chạy vòng quanh một đường tròn có bán kính bằng sợi dây (gần giống như cách trâu kéo che mía ở đồng bằng).

    Vào lễ hội, những chàng trai ngực trần đóng khố, tay cầm khiên, tay cầm giáo, nhảy múa tiến lùi theo nhịp cồng chiêng, nhịp trống. Họ nhứ giáo như múa. Nhún nhảy diễn xướng như người lựa thế võ. Con trâu quay tròn, người cầm lao vờn theo. Cứ thế xoay quanh cột gơng trong tiếng cồng chiêng, trống dục, tiếng hô hú huyên náo. Khoảnh khắc ấy, con trâu không còn là trâu nữa. Người đâm lao cũng không còn là họ. Tất cả như giàng nhập. Khi đã đủ cảm hứng, đủ siêu thăng, thình lình người trai phóng lao. Cú phóng nhằm thẳng ngực sát vai con trâu. Mũi dáo cắm sâu vào tim, con trâu quỵ xuống. Đó là cú đâm thiện nghệ, đưa đến nhiều may mắn cho cả làng.

    – Ôi hay quá, thú vị quá! – Tín bật lên tấm tắc.

    – Anh đừng khen giả nha! – Hơ Thy hơi nghi ngại.

    – Ô, anh thích thật mà! – Tín thật thà xác nhận – Em cứ nói thêm đi. Cái cách làm ăn của làng thì sao?

    – Ôi, lạc hậu lắm. Em không muốn kể đâu! – Hơ Thy bỡ ngỡ rụt rè.

    – Không sao. Mọi thứ theo thời gian biết đâu nó lại tốt.

    – Em nghĩ đó chỉ là lối trồng cấy tối cổ anh ạ. Có thể nay mai, người ta sẽ lãng quên nó. Nói vậy em vẫn thấy có chút gì nuối tiếc.

    Với Tín hóa ra rất lạ.

    Trong cái nhìn của người kỹ sư lâm sinh, đó là một lối canh tác mang tính sinh thái hài hòa bền vững.

    Từ xa xưa, người xứ rừng Tây Nguyên phổ biến lối canh tác lúa cạn. Cách đơn giản là đến cuối mùa khô, chọn một khoảnh rừng, chặt những cây nhỏ, cây lùm bụi, để nguyên những cây đại thụ cao lớn theo một mật độ thưa tự nhiên. Chờ cho lá cành khô nỏ thì đốt. Sau đốt, cả đám đất ấy đầy tro than, sạch hết lá cỏ. Đất rừng tơi xốp nẩy lên màu mỡ. Rừng được đốt, coi như một lần diệt tiệt các loài côn trùng sâu hại. Những cây cao lớn bị cháy sém gốc, tựa như được dọn thực bì, được vệ sinh mầm bệnh, thiêu sạch mầm cỏ, hạt cỏ, chẳng những rất ít ảnh hưởng mà còn giúp cây rừng có đời sống tốt hơn. Không khai hoang, không đào gốc, không rà rễ, không vỡ đất. Đám rẫy mới vẫn còn những cây đại thụ, gốc cây, rễ cây vẫn nguyên lành trong lòng đất, cả bề mặt hầu như không bị tác động, cấu tượng đất không bị đào bới, không bị phá vỡ, màu không bị rửa trôi.

    Đến một ngày, khi già làng thấy cây pơ lang trơn (cây bông gòn) xé quả bung bông như thả dù mang cái hạt nhỏ đen tròn như hạt tiêu bay đi khắp bãi rừng; hay nhìn dòng suối gần làng đã sủi nhiều bọt nước thì kêu tất cả mọi con dân vào rẫy tỉa lúa. Trên mảnh đất rẫy đã phát đốt sạch cỏ lá, một người đàn ông đi trước, chỉ cần dùng hai đoạn cây gỗ có đầu nhọn chọt nhẹ theo nhịp bước, người đàn bà đi sau, bụng mang một cái giỏ nhỏ đựng lúa giống, nhẹ nhàng bỏ vào mỗi lỗ vài hạt giống. Hạt lúa đã tra cứ nằm im trong đất. Yên chí, mấy hạt mưa thấm đất, lúa sẽ lũ lượt nẩy mầm vươn xanh. Đó là cách canh tác lúa tối cổ “phát đốt chọc tỉa”. Nương lúa hầu như rất ít cỏ, không phải tranh chấp dinh dưỡng và nắng trời, cứ thế mà tốt. Lúa rẫy chủ yếu là những giống dài ngày thân cao. Lúa thì con gái, lên đến tầm ngực người lớn. Thời chiến tranh, người ta có thể trốn trong đám lúa rẫy một cách an toàn.

    Mỗi năm làm một mùa rẫy, khoảng 6 tháng, bắt đầu chớm mưa đến mùa khô thì lúa chín. Nó tuân thủ đúng một chu kỳ của những cỏ cây mang tính thời vụ trên đất cao nguyên. Lúa chín đúng vào mùa khô, thân lá, bông lúa, hạt lúa cứ thế phơi ra trong trời đất, cho đến khi khén thì mang gùi tuốt về kho (ngoại trừ những gốc lúa tốt, được cắt nguyên bông, về treo trong nhà rẫy làm giống cho vụ sau). Lúa rẫy cây cứng, ít bị đổ rạp, dé lúa dai, ít bị rụng rơi. Mỗi người mang một cái gùi nhỏ trước ngực, dùng đôi tay chai sạn nắm từng bông lúa tuốt lấy hạt khô nỏ, đem luôn vào kho trong rừng.

    Người Tây Nguyên xưa không gặt lúa, không tuốt lúa và phơi lúa ở sân.

    Họ sợ làm đau giàng lúa!

    Đó là một phương thức canh tác hầu như cộng sinh với rừng rất kỳ diệu. Đầu tiên là đất không bị phá hoang, khu hệ sinh vật trong lòng đất rất ít bị ảnh hưởng, cấu tượng đất không bị đảo lộn, vi lượng của đất không bị rửa trôi. Gốc rễ cây rừng không bị đào bới tuyệt diệt, cơ hội nảy mầm tái sinh rất cao. Yếu tố luân canh bỏ hóa, cho đất nghỉ “hưu canh” theo chu kỳ canh tác, không khai thác kiệt mỡ màu của đất.

    Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên xưa không chiếm hữu, không sở hữu đất rừng. Họ chỉ “mượn đất” của rừng trong mấy vụ. Tầm ba bốn mùa, người trả lại đất cho rừng để đi mượn đám đất khác. Đất cũ sẽ lại mọc thành rừng mới. Đó là lối canh tác luân canh bỏ hóa tự nhiên, rất phù hợp trên đất rừng nguyên sinh, dựa vào tài nguyên rừng mà tồn tại. Trồng lúa cách ấy ít phải làm cỏ, không phải bón phân và rừng chẳng bao giờ mất. Thả hạt giống xong thì chờ ngày tuốt hạt. Năng suất của lúa rẫy chỉ tầm một tấn rưỡi mỗi héc ta. Năng suất tuy không cao, nhưng bù lại chất lượng, hương vị hạt gạo thì lại là điều lý thú tuyệt ngon. Lúa rẫy Tây Nguyên xưa hạt tròn, nấu cơm mềm dẻo, thơm mà tơi, không dính tay, cơm để nguội vẫn mềm dẻo. Người Tây Nguyên thời trước, khi không có bát đũa, cơm nấu xong cho ra rổ rá hoặc tấm lá cây lớn, để nguội nhón bằng tay mà ăn. Cơm gạo ấy không cần ăn với thức ăn cầu kỳ. Có thể chấm với muối cỏ thơm, muối é, ăn với rau xào, măng le, nấm rừng, cá nướng, thịt nướng… mà xong bữa.

    Những điều ấy, có thứ Tín cũng đã biết, lại có thứ mới được nghe lần đầu.

    Tất cả qua lời Hơ Thy hóa ma mị, hoang mơ như cổ tích.

    Buổi nói chuyện với Hơ Thy đã cho Tín bao nhiêu điều thú vị về một miền quê, một vùng đất, một nền văn hóa, như được sống thêm một cuộc đời. Không ngờ một cô gái trẻ lại hiểu về làng đến như vậy. Một buổi giao tiếp ngẫu nhiên mà đầy bổ ích.

    Đang lúc các xã thành lập cụm kinh tế – kỹ thuật, Tín nghĩ cô bé này sẽ được việc lắm. Anh tiến cử Hơ Thy về xã.

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 2. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 5: Hồi trước người Tây Nguyên quen gọi người Pháp là Tây Phá Lăng.

    Chú thích 6: Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên thời xưa quan niệm con người có ba thể: Hình, bóng và hồn. Khi hồn lạc, mất bóng, con sẽ bị đổ bệnh và chết.

    Chú thích 7: Cối giã gạo của người dân tộc thiểu số Tây Nguyên được làm bằng một khúc gỗ cỡ người ôm. Khúc gỗ được khoét rỗng một đầu thành miệng cối. Tùy theo dân tộc mà có cối miệng loe hay đế loe. Người Gia Rai thường khoét miệng cối ở đầu nhỏ, tạo ra cối giã gạo có đế loe, vững chãi. Người Gia Rai ngược lại thường khoét miệng cối ở đầu to, tạo ra cái cối giã gạo đế chũm, miệng loe.

    Chú thích 8: Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên gọi việc giết thịt súc vật bằng các từ biểu tượng như: “Ăn”, “Đập”, “Đốt”; ăn 3 con trâu, ăn 2 con bò; đốt 1 con bò; đập 2 con heo…

    Hết chương 2

  • Chương 2

    Mới gặp Hơ Thy lần đầu trong dịp đi khảo sát làng Dung Dé, Tín đã như bị hớp hồn. Một bông hoa rừng trắng ngần ngan ngát. Ở cô bé toát lên sự hồn nhiên, sự khéo léo thiên bẩm và nét duyên trời cho dịu dàng rực rỡ.

    – Nàng tiên ơi. Để anh chụp cho em một kiểu ảnh nhé! – Tín tìm cơ hội tán nịnh.

    – Ôi, anh chụp ảnh được hả? Thích quá! – Hơ Thy mừng quá reo lên một cảm xúc chân thật của người Tây Nguyên. Cô nhảy cẫng chân sáo một cách sung sướng.

    Nghe nói thời người Tây Phá Lăng mới lên Tây Nguyên, dân xứ rừng rất sợ chụp ảnh. Họ lo bị hớp mất bóng, mất hồn. Nay thì được chụp hình coi như một diễm phúc.

    – Nhưng phải chụp cho đẹp, không em bắt đền đấy!

    – Em yên tâm đi. Người đẹp thế, kiểu gì ảnh cũng đẹp!

    Việc chụp ảnh thành cái cớ cho hai người làm quen, chuyện trò cả buổi. Qua những câu chuyện, Tín như bị cuốn hút bởi những điều mới lạ từ ngôi làng ấy, vùng dân cư ấy.

    Làng Dung Dé có đến hơn hai mươi nóc nhà. Giữa làng có ngôi nhà rông cao vút, đó là ngôi nhà chung của cả cộng đồng. Nhà rông nổi trội trong tất cả quần thể nhà sàn, đẹp nhất, to lớn nhất, hùng vĩ nhất. Đêm đêm, thanh niên, con trai chưa lập gia đình vẫn thường tụ tập về nhà rông đốt lửa vui chơi, nghe già làng kể chuyện thời xưa, kể khan chuyện trường ca huyền sử. Khuya thì cùng nằm ngủ lại canh làng. Nhà rông còn là nơi họp bàn chuyện làng, nơi xét xử những vụ việc xảy ra trong làng. Ở nhà rông, luôn để sẵn khí giới, giáo mác, ná lao, treo các bộ cồng chiêng quý, những chiếc trống quý của làng. Giữa sàn nhà rông là những bếp lửa, đêm đêm giữ hơi ấm cho ngôi nhà. Một góc cao của nhà rông thường treo chiếc gùi. Trong đó đựng các vật quý gọi là Tơ Mong. Người làng hễ gặp những vật kỳ dị, mẫu đá, khúc gỗ… có hình thù lạ, cảm giác lạ, hiện tượng lạ, được báo mộng trong một giấc mơ lạ… họ đều cho đó là Tơ Mong. Tơ Mong là vật làm tin của giàng, sự ngỏ ý về một giao kết thần bí nào đó với các giàng. Vật đó được cất giữ như một của quý hiếm, như bảo vật. Nhà rông là cái rốn của làng. Nó kết tụ mọi con người, là nơi trao truyền những niềm tin, những kết ước từ nhiều đời đến với mai sau…

    Từ xa xưa, nhà rông được dựng trên một bãi đất rộng ở trung tâm làng. Ở đó ban đêm, mỗi địa điểm thường cột một con trâu đầu đàn, làm mối quần tụ đàn trâu của từng gia đình.

    Những ngôi nhà sàn quây quần bên nhau, xúm xít vây lấy ngôi nhà rông như đàn gà con quây quanh gà mẹ. Trong mỗi ngôi nhà sàn quy tụ nhiều gia đình nhỏ. Mỗi gia đình có một cái bếp riêng, hình thành từ một khung gỗ nhỏ trên sàn nhà. Xung quanh bếp là những quả bầu khô đen bóng, đựng nước uống và phòng hỏa hoạn. Đêm đến, thành viên trong mỗi gia đình, chủ yếu là người già và trẻ nhỏ, những người đã lập gia đình, quây quần nằm ngủ trên sàn nhà quanh bếp lửa. Các cô gái chưa bắt chồng, thì nằm ngủ nơi gian cuối cùng của dãy nhà dài, ở đó có chiếc cầu thang nhỏ bắc xuống ngay hồi nhà làm lối đi riêng.

    Phòng tiếp khách ở đầu hồi phía trước. Đó là một không gian khá rộng, ở giữa có một bếp lửa lớn. Khách đến nhà thì được tiếp chuyện ngay bên bếp than hồng. Phòng khách là nơi treo chiêng, dựng ghè của cả đại gia đình. Gian phòng ấy được trổ một ô cửa lớn, nối với sân sàn gỗ ngay đầu hồi nhà. Sân sàn là nơi đêm sáng trăng hoặc những buổi ban mai, con gái trong các gia đình ngồi dệt vải, hoặc đổi công xúm nhau giã gạo chày đôi. Lúa được đưa về từ kho ở rẫy, để nguyên cả vỏ trấu mà cho vào cối giã. Cối giã gạo là một đoạn gốc cây, khoét rỗng đầu nhỏ thành cái miệng, đầu to thành cái đế. Chày giã gạo đơn giản là một khúc cây kơ nia nhỏ, thẳng đuột, cỡ bằng bắp tay, cao tầm đầu người. Thường thì chỉ cây kơ nia mới được làm chày giã gạo. Khi bóc vỏ lúa, các cô gái dùng đầu ngọn nhỏ mà giã. Khi giã trắng cám, các cô lại cùng trở ngược, giã bằng đầu gốc to hơn.

    Ngay trên sân sàn gỗ là một chiếc cầu thang nối đất. Đó là một đoạn thân cây gỗ tròn, được đẽo vát hai đầu để gác lên sàn và kê xuống đất một cách chắc chắn, tránh lăn lật. Một phía của cây gỗ được chặt vạc những bậc vừa bước chân cho người lên xuống. Cầu thang vừa là một công cụ để lên xuống ngôi nhà sàn, cũng là những thông điệp tinh tế của ngôi nhà!

    Khi trong nhà có việc kiêng cữ, không muốn tiếp khách, người nhà sẽ vật lật úp cầu thang lại. Ý là không muốn tiếp khách, không muốn bị quấy rầy! Người ngoài thấy vậy thì không tiếp xúc, không gây phiền hà cho gia chủ.

    Ban đêm, khi đã đi ngủ, cầu thang được rút lên trên sân sàn để phòng thú giữ, giặc cướp tấn công.

    – Anh Tín ạ. Có dịp, mời anh vào làng dự đêm hội. Anh sẽ bị chìm vào một không gian hư ảo khác lạ.

    – Nhất định anh sẽ có dịp. Nhưng em cứ nói sơ bộ đi.

    – Rất khó diễn tả. Mọi sự sinh tử, vui buồn của người làng đều quẩn quanh trong vòng soang, dưới ánh lửa trại, nhịp cồng chiêng điệu trống. Rồi say tỉnh theo từng cang rượu cần…

    Những ngày hội lớn như mừng năm mới, ăn lúa mới, giữa thảo nguyên, làng đốt lên một đống lửa lớn, rực rỡ ấm nóng. Khi màn đêm xuống, trăng rừng trải ánh vàng mơ trên cỏ. Rượu cần dậy men nồng nàn. Những dàn cồng chiêng nổi lên hư ảo. Mỗi người con trai mang một nốt nhạc, họ hiệp lòng vừa di chuyển nhảy múa, vừa gõ, tấu nên những bản nhạc của núi rừng đê mê lãng mạn. Người người nắm tay nhau bồng bềnh đưa trôi trên cỏ, theo nhịp âm thanh tiếng bổng, tiếng trầm ngân nga. Cứ như say, cứ như mê thật đấy, nhưng lại không ai nhầm với ai. Nam nữ thanh tân cứ nắm lấy tay nhau đắm đuối mà không hề mờ ám, không sàm sỡ, không dối gian trước giàng.

    Cứ thế mà vui.

    Cái vui trong trẻo thanh sạch…

    Xa xưa, người làng có vẻ rất sợ máu. Hình như máu sẽ khiến ma lai ác quỷ ngửi thấy mà đến hại người. Đặc biệt, rất sợ đổ máu trong làng. Ăn bất kỳ con vật nào, người ta đều đập đầu và đốt. Nhỏ như con gà, để ăn thịt, người ta dùng vật cứng đập vào đầu cho chết, nhúng nước suối cho ướt hết rồi thui trên lửa cho nóng bốc hơi mà vặt sạch lông. Vật nuôi cũng như muông thú, muốn ăn thịt, đều đập đầu cho chết và thui trên lửa cho sém, rồi lăn ra bãi cỏ tạt nước lạnh vào cho hơi nước bay mù mịt mà cạo lông, mổ bụng. Việc giết thịt các con vật không ai cắt tiết, chọc tiết bao giờ.

    Tất cả những con vật trước khi mổ phanh bụng đều được đưa qua ngọn lửa.

    Rồi lại thui, lại nướng trên than lửa.

    Lửa làm sạch.

    Lửa làm chín.

    Lửa làm thơm mọi món ngon…

    Cá sông cá suối thì nướng lồ ô, nướng lá rừng cho chín, cho thơm mà ăn.

    Duy chỉ những con trâu (con bò) trong nghi thức đâm trâu là phóng lao chọc vào tim cho chết. Máu chảy vào trong. Máu ngập ổ bụng!

    Đâm trâu là một nghi thức hiến tế vừa linh thiêng, vừa kiêu dũng của người làng. Giữa bãi đất trống gần nhà rông hoặc ở bãi rừng gần nhà mả (tùy từng lễ hội), làng dựng một cột gơng, thường là cây pơ lang tươi chặt ở rừng về. Trên đó cột một cây nêu bằng lồ ô cao vút, gắn tua hoa tre phất phơ. Xung quanh có bốn cột gỗ vững chắc. Đó là cột đâm trâu của làng. Con trâu hiến tế, trước đó được tắm rửa sạch sẽ, được ăn ngon, thậm chí được uống rượu cần. Người ta vuốt ve nó cả đêm trước, tâm tư tình cảm gọi là “khóc trâu”. Con trâu đó là vật hy sinh thay cho con người hiến dâng lên giàng. Sáng ra trâu được tròng dây rừng từ cổ đến cột gơng, thành ra một quãng níu cho nó chạy vòng quanh một đường tròn có bán kính bằng sợi dây (gần giống như cách trâu kéo che mía ở đồng bằng).

    Vào lễ hội, những chàng trai ngực trần đóng khố, tay cầm khiên, tay cầm giáo, nhảy múa tiến lùi theo nhịp cồng chiêng, nhịp trống. Họ nhứ giáo như múa. Nhún nhảy diễn xướng như người lựa thế võ. Con trâu quay tròn, người cầm lao vờn theo. Cứ thế xoay quanh cột gơng trong tiếng cồng chiêng, trống dục, tiếng hô hú huyên náo. Khoảnh khắc ấy, con trâu không còn là trâu nữa. Người đâm lao cũng không còn là họ. Tất cả như giàng nhập. Khi đã đủ cảm hứng, đủ siêu thăng, thình lình người trai phóng lao. Cú phóng nhằm thẳng ngực sát vai con trâu. Mũi dáo cắm sâu vào tim, con trâu quỵ xuống. Đó là cú đâm thiện nghệ, đưa đến nhiều may mắn cho cả làng.

    – Ôi hay quá, thú vị quá! – Tín bật lên tấm tắc.

    – Anh đừng khen giả nha! – Hơ Thy hơi nghi ngại.

    – Ô, anh thích thật mà! – Tín thật thà xác nhận – Em cứ nói thêm đi. Cái cách làm ăn của làng thì sao?

    – Ôi, lạc hậu lắm. Em không muốn kể đâu! – Hơ Thy bỡ ngỡ rụt rè.

    – Không sao. Mọi thứ theo thời gian biết đâu nó lại tốt.

    – Em nghĩ đó chỉ là lối trồng cấy tối cổ anh ạ. Có thể nay mai, người ta sẽ lãng quên nó. Nói vậy em vẫn thấy có chút gì nuối tiếc.

    Với Tín hóa ra rất lạ.

    Trong cái nhìn của người kỹ sư lâm sinh, đó là một lối canh tác mang tính sinh thái hài hòa bền vững.

    Từ xa xưa, người xứ rừng Tây Nguyên phổ biến lối canh tác lúa cạn. Cách đơn giản là đến cuối mùa khô, chọn một khoảnh rừng, chặt những cây nhỏ, cây lùm bụi, để nguyên những cây đại thụ cao lớn theo một mật độ thưa tự nhiên. Chờ cho lá cành khô nỏ thì đốt. Sau đốt, cả đám đất ấy đầy tro than, sạch hết lá cỏ. Đất rừng tơi xốp nẩy lên màu mỡ. Rừng được đốt, coi như một lần diệt tiệt các loài côn trùng sâu hại. Những cây cao lớn bị cháy sém gốc, tựa như được dọn thực bì, được vệ sinh mầm bệnh, thiêu sạch mầm cỏ, hạt cỏ, chẳng những rất ít ảnh hưởng mà còn giúp cây rừng có đời sống tốt hơn. Không khai hoang, không đào gốc, không rà rễ, không vỡ đất. Đám rẫy mới vẫn còn những cây đại thụ, gốc cây, rễ cây vẫn nguyên lành trong lòng đất, cả bề mặt hầu như không bị tác động, cấu tượng đất không bị đào bới, không bị phá vỡ, màu không bị rửa trôi.

    Đến một ngày, khi già làng thấy cây pơ lang trơn (cây bông gòn) xé quả bung bông như thả dù mang cái hạt nhỏ đen tròn như hạt tiêu bay đi khắp bãi rừng; hay nhìn dòng suối gần làng đã sủi nhiều bọt nước thì kêu tất cả mọi con dân vào rẫy tỉa lúa. Trên mảnh đất rẫy đã phát đốt sạch cỏ lá, một người đàn ông đi trước, chỉ cần dùng hai đoạn cây gỗ có đầu nhọn chọt nhẹ theo nhịp bước, người đàn bà đi sau, bụng mang một cái giỏ nhỏ đựng lúa giống, nhẹ nhàng bỏ vào mỗi lỗ vài hạt giống. Hạt lúa đã tra cứ nằm im trong đất. Yên chí, mấy hạt mưa thấm đất, lúa sẽ lũ lượt nẩy mầm vươn xanh. Đó là cách canh tác lúa tối cổ “phát đốt chọc tỉa”. Nương lúa hầu như rất ít cỏ, không phải tranh chấp dinh dưỡng và nắng trời, cứ thế mà tốt. Lúa rẫy chủ yếu là những giống dài ngày thân cao. Lúa thì con gái, lên đến tầm ngực người lớn. Thời chiến tranh, người ta có thể trốn trong đám lúa rẫy một cách an toàn.

    Mỗi năm làm một mùa rẫy, khoảng 6 tháng, bắt đầu chớm mưa đến mùa khô thì lúa chín. Nó tuân thủ đúng một chu kỳ của những cỏ cây mang tính thời vụ trên đất cao nguyên. Lúa chín đúng vào mùa khô, thân lá, bông lúa, hạt lúa cứ thế phơi ra trong trời đất, cho đến khi khén thì mang gùi tuốt về kho (ngoại trừ những gốc lúa tốt, được cắt nguyên bông, về treo trong nhà rẫy làm giống cho vụ sau). Lúa rẫy cây cứng, ít bị đổ rạp, dé lúa dai, ít bị rụng rơi. Mỗi người mang một cái gùi nhỏ trước ngực, dùng đôi tay chai sạn nắm từng bông lúa tuốt lấy hạt khô nỏ, đem luôn vào kho trong rừng.

    Người Tây Nguyên xưa không gặt lúa, không tuốt lúa và phơi lúa ở sân.

    Họ sợ làm đau giàng lúa!

    Đó là một phương thức canh tác hầu như cộng sinh với rừng rất kỳ diệu. Đầu tiên là đất không bị phá hoang, khu hệ sinh vật trong lòng đất rất ít bị ảnh hưởng, cấu tượng đất không bị đảo lộn, vi lượng của đất không bị rửa trôi. Gốc rễ cây rừng không bị đào bới tuyệt diệt, cơ hội nảy mầm tái sinh rất cao. Yếu tố luân canh bỏ hóa, cho đất nghỉ “hưu canh” theo chu kỳ canh tác, không khai thác kiệt mỡ màu của đất.

    Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên xưa không chiếm hữu, không sở hữu đất rừng. Họ chỉ “mượn đất” của rừng trong mấy vụ. Tầm ba bốn mùa, người trả lại đất cho rừng để đi mượn đám đất khác. Đất cũ sẽ lại mọc thành rừng mới. Đó là lối canh tác luân canh bỏ hóa tự nhiên, rất phù hợp trên đất rừng nguyên sinh, dựa vào tài nguyên rừng mà tồn tại. Trồng lúa cách ấy ít phải làm cỏ, không phải bón phân và rừng chẳng bao giờ mất. Thả hạt giống xong thì chờ ngày tuốt hạt. Năng suất của lúa rẫy chỉ tầm một tấn rưỡi mỗi héc ta. Năng suất tuy không cao, nhưng bù lại chất lượng, hương vị hạt gạo thì lại là điều lý thú tuyệt ngon. Lúa rẫy Tây Nguyên xưa hạt tròn, nấu cơm mềm dẻo, thơm mà tơi, không dính tay, cơm để nguội vẫn mềm dẻo. Người Tây Nguyên thời trước, khi không có bát đũa, cơm nấu xong cho ra rổ rá hoặc tấm lá cây lớn, để nguội nhón bằng tay mà ăn. Cơm gạo ấy không cần ăn với thức ăn cầu kỳ. Có thể chấm với muối cỏ thơm, muối é, ăn với rau xào, măng le, nấm rừng, cá nướng, thịt nướng… mà xong bữa.

    Những điều ấy, có thứ Tín cũng đã biết, lại có thứ mới được nghe lần đầu.

    Tất cả qua lời Hơ Thy hóa ma mị, hoang mơ như cổ tích.

    Buổi nói chuyện với Hơ Thy đã cho Tín bao nhiêu điều thú vị về một miền quê, một vùng đất, một nền văn hóa, như được sống thêm một cuộc đời. Không ngờ một cô gái trẻ lại hiểu về làng đến như vậy. Một buổi giao tiếp ngẫu nhiên mà đầy bổ ích.

    Đang lúc các xã thành lập cụm kinh tế – kỹ thuật, Tín nghĩ cô bé này sẽ được việc lắm. Anh tiến cử Hơ Thy về xã.

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 1. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 5: Hồi trước người Tây Nguyên quen gọi người Pháp là Tây Phá Lăng.

    Chú thích 6: Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên thời xưa quan niệm con người có ba thể: Hình, bóng và hồn. Khi hồn lạc, mất bóng, con sẽ bị đổ bệnh và chết.

    Chú thích 7: Cối giã gạo của người dân tộc thiểu số Tây Nguyên được làm bằng một khúc gỗ cỡ người ôm. Khúc gỗ được khoét rỗng một đầu thành miệng cối. Tùy theo dân tộc mà có cối miệng loe hay đế loe. Người Gia Rai thường khoét miệng cối ở đầu nhỏ, tạo ra cối giã gạo có đế loe, vững chãi. Người Gia Rai ngược lại thường khoét miệng cối ở đầu to, tạo ra cái cối giã gạo đế chũm, miệng loe.

    Chú thích 8: Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên gọi việc giết thịt súc vật bằng các từ biểu tượng như: “Ăn”, “Đập”, “Đốt”; ăn 3 con trâu, ăn 2 con bò; đốt 1 con bò; đập 2 con heo…

    Hết chương 2

  • Chương 2

    Mới gặp Hơ Thy lần đầu trong dịp đi khảo sát làng Dung Dé, Tín đã như bị hớp hồn. Một bông hoa rừng trắng ngần ngan ngát. Ở cô bé toát lên sự hồn nhiên, sự khéo léo thiên bẩm và nét duyên trời cho dịu dàng rực rỡ.

    – Nàng tiên ơi. Để anh chụp cho em một kiểu ảnh nhé! – Tín tìm cơ hội tán nịnh.

    – Ôi, anh chụp ảnh được hả? Thích quá! – Hơ Thy mừng quá reo lên một cảm xúc chân thật của người Tây Nguyên. Cô nhảy cẫng chân sáo một cách sung sướng.

    Nghe nói thời người Tây Phá Lăng5 mới lên Tây Nguyên, dân xứ rừng rất sợ chụp ảnh. Họ lo bị hớp mất bóng, mất hồn. Nay thì được chụp hình coi như một diễm phúc.

    – Nhưng phải chụp cho đẹp, không em bắt đền đấy!

    – Em yên tâm đi. Người đẹp thế, kiểu gì ảnh cũng đẹp!

    Việc chụp ảnh thành cái cớ cho hai người làm quen, chuyện trò cả buổi. Qua những câu chuyện, Tín như bị cuốn hút bởi những điều mới lạ từ ngôi làng ấy, vùng dân cư ấy.

    Làng Dung Dé có đến hơn hai mươi nóc nhà. Giữa làng có ngôi nhà rông cao vút, đó là ngôi nhà chung của cả cộng đồng. Nhà rông nổi trội trong tất cả quần thể nhà sàn, đẹp nhất, to lớn nhất, hùng vĩ nhất. Đêm đêm, thanh niên, con trai chưa lập gia đình vẫn thường tụ tập về nhà rông đốt lửa vui chơi, nghe già làng kể chuyện thời xưa, kể khan chuyện trường ca huyền sử. Khuya thì cùng nằm ngủ lại canh làng. Nhà rông còn là nơi họp bàn chuyện làng, nơi xét xử những vụ việc xảy ra trong làng. Ở nhà rông, luôn để sẵn khí giới, giáo mác, ná lao, treo các bộ cồng chiêng quý, những chiếc trống quý của làng. Giữa sàn nhà rông là những bếp lửa, đêm đêm giữ hơi ấm cho ngôi nhà. Một góc cao của nhà rông thường treo chiếc gùi. Trong đó đựng các vật quý gọi là Tơ Mong. Người làng hễ gặp những vật kỳ dị, mẫu đá, khúc gỗ… có hình thù lạ, cảm giác lạ, hiện tượng lạ, được báo mộng trong một giấc mơ lạ… họ đều cho đó là Tơ Mong. Tơ Mong là vật làm tin của giàng, sự ngỏ ý về một giao kết thần bí nào đó với các giàng. Vật đó được cất giữ như một của quý hiếm, như bảo vật. Nhà rông là cái rốn của làng. Nó kết tụ mọi con người, là nơi trao truyền những niềm tin, những kết ước từ nhiều đời đến với mai sau…

    Từ xa xưa, nhà rông được dựng trên một bãi đất rộng ở trung tâm làng. Ở đó ban đêm, mỗi địa điểm thường cột một con trâu đầu đàn, làm mối quần tụ đàn trâu của từng gia đình.

    Những ngôi nhà sàn quây quần bên nhau, xúm xít vây lấy ngôi nhà rông như đàn gà con quây quanh gà mẹ. Trong mỗi ngôi nhà sàn quy tụ nhiều gia đình nhỏ. Mỗi gia đình có một cái bếp riêng, hình thành từ một khung gỗ nhỏ trên sàn nhà. Xung quanh bếp là những quả bầu khô đen bóng, đựng nước uống và phòng hỏa hoạn. Đêm đến, thành viên trong mỗi gia đình, chủ yếu là người già và trẻ nhỏ, những người đã lập gia đình, quây quần nằm ngủ trên sàn nhà quanh bếp lửa. Các cô gái chưa bắt chồng, thì nằm ngủ nơi gian cuối cùng của dãy nhà dài, ở đó có chiếc cầu thang nhỏ bắc xuống ngay hồi nhà làm lối đi riêng.

    Phòng tiếp khách ở đầu hồi phía trước. Đó là một không gian khá rộng, ở giữa có một bếp lửa lớn. Khách đến nhà thì được tiếp chuyện ngay bên bếp than hồng. Phòng khách là nơi treo chiêng, dựng ghè của cả đại gia đình. Gian phòng ấy được trổ một ô cửa lớn, nối với sân sàn gỗ ngay đầu hồi nhà. Sân sàn là nơi đêm sáng trăng hoặc những buổi ban mai, con gái trong các gia đình ngồi dệt vải, hoặc đổi công xúm nhau giã gạo chày đôi. Lúa được đưa về từ kho ở rẫy, để nguyên cả vỏ trấu mà cho vào cối giã. Cối giã gạo là một đoạn gốc cây, khoét rỗng đầu nhỏ thành cái miệng, đầu to thành cái đế. Chày giã gạo đơn giản là một khúc cây kơ nia nhỏ, thẳng đuột, cỡ bằng bắp tay, cao tầm đầu người. Thường thì chỉ cây kơ nia mới được làm chày giã gạo. Khi bóc vỏ lúa, các cô gái dùng đầu ngọn nhỏ mà giã. Khi giã trắng cám, các cô lại cùng trở ngược, giã bằng đầu gốc to hơn.

    Ngay trên sân sàn gỗ là một chiếc cầu thang nối đất. Đó là một đoạn thân cây gỗ tròn, được đẽo vát hai đầu để gác lên sàn và kê xuống đất một cách chắc chắn, tránh lăn lật. Một phía của cây gỗ được chặt vạc những bậc vừa bước chân cho người lên xuống. Cầu thang vừa là một công cụ để lên xuống ngôi nhà sàn, cũng là những thông điệp tinh tế của ngôi nhà!

    Khi trong nhà có việc kiêng cữ, không muốn tiếp khách, người nhà sẽ vật lật úp cầu thang lại. Ý là không muốn tiếp khách, không muốn bị quấy rầy! Người ngoài thấy vậy thì không tiếp xúc, không gây phiền hà cho gia chủ.

    Ban đêm, khi đã đi ngủ, cầu thang được rút lên trên sân sàn để phòng thú giữ, giặc cướp tấn công.

    – Anh Tín ạ. Có dịp, mời anh vào làng dự đêm hội. Anh sẽ bị chìm vào một không gian hư ảo khác lạ.

    – Nhất định anh sẽ có dịp. Nhưng em cứ nói sơ bộ đi.

    – Rất khó diễn tả. Mọi sự sinh tử, vui buồn của người làng đều quẩn quanh trong vòng soang, dưới ánh lửa trại, nhịp cồng chiêng điệu trống. Rồi say tỉnh theo từng cang rượu cần…

    Những ngày hội lớn như mừng năm mới, ăn lúa mới, giữa thảo nguyên, làng đốt lên một đống lửa lớn, rực rỡ ấm nóng. Khi màn đêm xuống, trăng rừng trải ánh vàng mơ trên cỏ. Rượu cần dậy men nồng nàn. Những dàn cồng chiêng nổi lên hư ảo. Mỗi người con trai mang một nốt nhạc, họ hiệp lòng vừa di chuyển nhảy múa, vừa gõ, tấu nên những bản nhạc của núi rừng đê mê lãng mạn. Người người nắm tay nhau bồng bềnh đưa trôi trên cỏ, theo nhịp âm thanh tiếng bổng, tiếng trầm ngân nga. Cứ như say, cứ như mê thật đấy, nhưng lại không ai nhầm với ai. Nam nữ thanh tân cứ nắm lấy tay nhau đắm đuối mà không hề mờ ám, không sàm sỡ, không dối gian trước giàng.

    Cứ thế mà vui.

    Cái vui trong trẻo thanh sạch…

    Xa xưa, người làng có vẻ rất sợ máu. Hình như máu sẽ khiến ma lai ác quỷ ngửi thấy mà đến hại người. Đặc biệt, rất sợ đổ máu trong làng. Ăn bất kỳ con vật nào, người ta đều đập đầu và đốt. Nhỏ như con gà, để ăn thịt, người ta dùng vật cứng đập vào đầu cho chết, nhúng nước suối cho ướt hết rồi thui trên lửa cho nóng bốc hơi mà vặt sạch lông. Vật nuôi cũng như muông thú, muốn ăn thịt, đều đập đầu cho chết và thui trên lửa cho sém, rồi lăn ra bãi cỏ tạt nước lạnh vào cho hơi nước bay mù mịt mà cạo lông, mổ bụng. Việc giết thịt các con vật không ai cắt tiết, chọc tiết bao giờ.

    Tất cả những con vật trước khi mổ phanh bụng đều được đưa qua ngọn lửa.

    Rồi lại thui, lại nướng trên than lửa.

    Lửa làm sạch.

    Lửa làm chín.

    Lửa làm thơm mọi món ngon…

    Cá sông cá suối thì nướng lồ ô, nướng lá rừng cho chín, cho thơm mà ăn.

    Duy chỉ những con trâu (con bò) trong nghi thức đâm trâu là phóng lao chọc vào tim cho chết. Máu chảy vào trong. Máu ngập ổ bụng!

    Đâm trâu là một nghi thức hiến tế vừa linh thiêng, vừa kiêu dũng của người làng. Giữa bãi đất trống gần nhà rông hoặc ở bãi rừng gần nhà mả (tùy từng lễ hội), làng dựng một cột gơng, thường là cây pơ lang tươi chặt ở rừng về. Trên đó cột một cây nêu bằng lồ ô cao vút, gắn tua hoa tre phất phơ. Xung quanh có bốn cột gỗ vững chắc. Đó là cột đâm trâu của làng. Con trâu hiến tế, trước đó được tắm rửa sạch sẽ, được ăn ngon, thậm chí được uống rượu cần. Người ta vuốt ve nó cả đêm trước, tâm tư tình cảm gọi là “khóc trâu”. Con trâu đó là vật hy sinh thay cho con người hiến dâng lên giàng. Sáng ra trâu được tròng dây rừng từ cổ đến cột gơng, thành ra một quãng níu cho nó chạy vòng quanh một đường tròn có bán kính bằng sợi dây (gần giống như cách trâu kéo che mía ở đồng bằng).

    Vào lễ hội, những chàng trai ngực trần đóng khố, tay cầm khiên, tay cầm giáo, nhảy múa tiến lùi theo nhịp cồng chiêng, nhịp trống. Họ nhứ giáo như múa. Nhún nhảy diễn xướng như người lựa thế võ. Con trâu quay tròn, người cầm lao vờn theo. Cứ thế xoay quanh cột gơng trong tiếng cồng chiêng, trống dục, tiếng hô hú huyên náo. Khoảnh khắc ấy, con trâu không còn là trâu nữa. Người đâm lao cũng không còn là họ. Tất cả như giàng nhập. Khi đã đủ cảm hứng, đủ siêu thăng, thình lình người trai phóng lao. Cú phóng nhằm thẳng ngực sát vai con trâu. Mũi dáo cắm sâu vào tim, con trâu quỵ xuống. Đó là cú đâm thiện nghệ, đưa đến nhiều may mắn cho cả làng.

    – Ôi hay quá, thú vị quá! – Tín bật lên tấm tắc.

    – Anh đừng khen giả nha! – Hơ Thy hơi nghi ngại.

    – Ô, anh thích thật mà! – Tín thật thà xác nhận – Em cứ nói thêm đi. Cái cách làm ăn của làng thì sao?

    – Ôi, lạc hậu lắm. Em không muốn kể đâu! – Hơ Thy bỡ ngỡ rụt rè.

    – Không sao. Mọi thứ theo thời gian biết đâu nó lại tốt.

    – Em nghĩ đó chỉ là lối trồng cấy tối cổ anh ạ. Có thể nay mai, người ta sẽ lãng quên nó. Nói vậy em vẫn thấy có chút gì nuối tiếc.

    Với Tín hóa ra rất lạ.

    Trong cái nhìn của người kỹ sư lâm sinh, đó là một lối canh tác mang tính sinh thái hài hòa bền vững.

    Từ xa xưa, người xứ rừng Tây Nguyên phổ biến lối canh tác lúa cạn. Cách đơn giản là đến cuối mùa khô, chọn một khoảnh rừng, chặt những cây nhỏ, cây lùm bụi, để nguyên những cây đại thụ cao lớn theo một mật độ thưa tự nhiên. Chờ cho lá cành khô nỏ thì đốt. Sau đốt, cả đám đất ấy đầy tro than, sạch hết lá cỏ. Đất rừng tơi xốp nẩy lên màu mỡ. Rừng được đốt, coi như một lần diệt tiệt các loài côn trùng sâu hại. Những cây cao lớn bị cháy sém gốc, tựa như được dọn thực bì, được vệ sinh mầm bệnh, thiêu sạch mầm cỏ, hạt cỏ, chẳng những rất ít ảnh hưởng mà còn giúp cây rừng có đời sống tốt hơn. Không khai hoang, không đào gốc, không rà rễ, không vỡ đất. Đám rẫy mới vẫn còn những cây đại thụ, gốc cây, rễ cây vẫn nguyên lành trong lòng đất, cả bề mặt hầu như không bị tác động, cấu tượng đất không bị đào bới, không bị phá vỡ, màu không bị rửa trôi.

    Đến một ngày, khi già làng thấy cây pơ lang trơn (cây bông gòn) xé quả bung bông như thả dù mang cái hạt nhỏ đen tròn như hạt tiêu bay đi khắp bãi rừng; hay nhìn dòng suối gần làng đã sủi nhiều bọt nước thì kêu tất cả mọi con dân vào rẫy tỉa lúa. Trên mảnh đất rẫy đã phát đốt sạch cỏ lá, một người đàn ông đi trước, chỉ cần dùng hai đoạn cây gỗ có đầu nhọn chọt nhẹ theo nhịp bước, người đàn bà đi sau, bụng mang một cái giỏ nhỏ đựng lúa giống, nhẹ nhàng bỏ vào mỗi lỗ vài hạt giống. Hạt lúa đã tra cứ nằm im trong đất. Yên chí, mấy hạt mưa thấm đất, lúa sẽ lũ lượt nẩy mầm vươn xanh. Đó là cách canh tác lúa tối cổ “phát đốt chọc tỉa”. Nương lúa hầu như rất ít cỏ, không phải tranh chấp dinh dưỡng và nắng trời, cứ thế mà tốt. Lúa rẫy chủ yếu là những giống dài ngày thân cao. Lúa thì con gái, lên đến tầm ngực người lớn. Thời chiến tranh, người ta có thể trốn trong đám lúa rẫy một cách an toàn.

    Mỗi năm làm một mùa rẫy, khoảng 6 tháng, bắt đầu chớm mưa đến mùa khô thì lúa chín. Nó tuân thủ đúng một chu kỳ của những cỏ cây mang tính thời vụ trên đất cao nguyên. Lúa chín đúng vào mùa khô, thân lá, bông lúa, hạt lúa cứ thế phơi ra trong trời đất, cho đến khi khén thì mang gùi tuốt về kho (ngoại trừ những gốc lúa tốt, được cắt nguyên bông, về treo trong nhà rẫy làm giống cho vụ sau). Lúa rẫy cây cứng, ít bị đổ rạp, dé lúa dai, ít bị rụng rơi. Mỗi người mang một cái gùi nhỏ trước ngực, dùng đôi tay chai sạn nắm từng bông lúa tuốt lấy hạt khô nỏ, đem luôn vào kho trong rừng.

    Người Tây Nguyên xưa không gặt lúa, không tuốt lúa và phơi lúa ở sân.

    Họ sợ làm đau giàng lúa!

    Đó là một phương thức canh tác hầu như cộng sinh với rừng rất kỳ diệu. Đầu tiên là đất không bị phá hoang, khu hệ sinh vật trong lòng đất rất ít bị ảnh hưởng, cấu tượng đất không bị đảo lộn, vi lượng của đất không bị rửa trôi. Gốc rễ cây rừng không bị đào bới tuyệt diệt, cơ hội nảy mầm tái sinh rất cao. Yếu tố luân canh bỏ hóa, cho đất nghỉ “hưu canh” theo chu kỳ canh tác, không khai thác kiệt mỡ màu của đất.

    Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên xưa không chiếm hữu, không sở hữu đất rừng. Họ chỉ “mượn đất” của rừng trong mấy vụ. Tầm ba bốn mùa, người trả lại đất cho rừng để đi mượn đám đất khác. Đất cũ sẽ lại mọc thành rừng mới. Đó là lối canh tác luân canh bỏ hóa tự nhiên, rất phù hợp trên đất rừng nguyên sinh, dựa vào tài nguyên rừng mà tồn tại. Trồng lúa cách ấy ít phải làm cỏ, không phải bón phân và rừng chẳng bao giờ mất. Thả hạt giống xong thì chờ ngày tuốt hạt. Năng suất của lúa rẫy chỉ tầm một tấn rưỡi mỗi héc ta. Năng suất tuy không cao, nhưng bù lại chất lượng, hương vị hạt gạo thì lại là điều lý thú tuyệt ngon. Lúa rẫy Tây Nguyên xưa hạt tròn, nấu cơm mềm dẻo, thơm mà tơi, không dính tay, cơm để nguội vẫn mềm dẻo. Người Tây Nguyên thời trước, khi không có bát đũa, cơm nấu xong cho ra rổ rá hoặc tấm lá cây lớn, để nguội nhón bằng tay mà ăn. Cơm gạo ấy không cần ăn với thức ăn cầu kỳ. Có thể chấm với muối cỏ thơm, muối é, ăn với rau xào, măng le, nấm rừng, cá nướng, thịt nướng… mà xong bữa.

    Những điều ấy, có thứ Tín cũng đã biết, lại có thứ mới được nghe lần đầu.

    Tất cả qua lời Hơ Thy hóa ma mị, hoang mơ như cổ tích.

    Buổi nói chuyện với Hơ Thy đã cho Tín bao nhiêu điều thú vị về một miền quê, một vùng đất, một nền văn hóa, như được sống thêm một cuộc đời. Không ngờ một cô gái trẻ lại hiểu về làng đến như vậy. Một buổi giao tiếp ngẫu nhiên mà đầy bổ ích.

    Đang lúc các xã thành lập cụm kinh tế – kỹ thuật, Tín nghĩ cô bé này sẽ được việc lắm. Anh tiến cử Hơ Thy về xã.

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 1. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 5: Hồi trước người Tây Nguyên quen gọi người Pháp là Tây Phá Lăng. 

    Chú thích 6: Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên thời xưa quan niệm con người có ba thể: Hình, bóng và hồn. Khi hồn lạc, mất bóng, con sẽ bị đổ bệnh và chết.

    Chú thích 7: Cối giã gạo của người dân tộc thiểu số Tây Nguyên được làm bằng một khúc gỗ cỡ người ôm. Khúc gỗ được khoét rỗng một đầu thành miệng cối. Tùy theo dân tộc mà có cối miệng loe hay đế loe. Người Gia Rai thường khoét miệng cối ở đầu nhỏ, tạo ra cối giã gạo có đế loe, vững chãi. Người Gia Rai ngược lại thường khoét miệng cối ở đầu to, tạo ra cái cối giã gạo đế chũm, miệng loe. 

    Chú thích 8: Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên gọi việc giết thịt súc vật bằng các từ biểu tượng như: “Ăn”, “Đập”, “Đốt”; ăn 3 con trâu, ăn 2 con bò; đốt 1 con bò; đập 2 con heo…

    Hết chương 2