Blog

  • Chương 12

    Sau 10 năm làm điểm, Liên hiệp lâm nông công nghiệp Đăk Mơ tổng kết mô hình. Cuộc tổng kết như một sự định sẵn chẳng đừng đặng. Ai cũng biết kết cục sẽ thế nào.

    Có cái được.

    Có cái mất.

    Có khen.

    Có chê.

    Trung tâm huyện từ một vùng rừng núi thâm u, đường sá lầy lội đèo dốc, trở thành một vùng phong quang, đường ngang lối dọc băng băng. Cùng với thầu gỗ, là những đoàn xe tải nườm nượp ngày đêm đến rồi đi. Những người làm công tấp nập như đại công trường. Quán xá ồn ã nhộn nhịp cả một vùng. Tiếng nhạc xập xình, đèn mờ xanh đỏ thâu đêm. Rồi hội nhảy, hội hát mê cuồng. Lạ là những thứ ấy rất có sức cuốn hút với lớp trẻ, kể cả thanh niên các làng vùng xa. Trung tâm huyện chỉ mấy năm, từ một nơi chẳng ai biết tới, đã có một bộ mặt hoàn toàn mới, một nhịp sống hiện đại đến không ngờ.

    Vùng lòng hồ Đăk Mơ Thượng, hàng chục ngọn núi bát úp khi xưa, nay đã thành những hòn đảo xanh mướt giữa lòng nước mênh mang. Nó hứa hẹn một ngày khi có đủ điều kiện đầu tư, đó sẽ là một cơ sở du lịch sông hồ núi non kỳ vĩ lý tưởng trên vùng đất Bắc Tây Nguyên.

    Dãy núi phía đông bắc vì cách trở bởi bao la nước, có vẻ như rừng đã được bảo vệ, đã tái sinh. Những thân cây lại cao lớn lên, như thẫm màu hơn, mướt mát hơn giữa chốn cô quạnh nghìn trùng.

    Vùng Đăk Mơ Hạ đã trở thành những cánh đồng lúa xanh tốt. Giữa lúa và rừng là những đồi cà phê trập trùng sóng xanh hút tầm mắt. Đèo Cổng Trời đã ngút ngát một màu tươi non miên viễn.

    Đó là những chấm xanh giữa bát ngát hoang vu.

    Phần núi phía tây Đăk Mơ Thượng vẫn nham nhở những vết thương rừng.

    Trong toàn vùng, hạ tầng đến đâu, rừng tan hoang đến đó. Những ngọn đồi bị cạo trọc không thương tiếc. Những dòng suối trơ đáy, đá lởm chởm, không một bóng cây.

    Các làng tái định cư đang phai nhạt dần lối sống đầm ấm nồng nàn khi xưa. Thanh niên lao vào cuộc sống ồn ã. Có kẻ đi làm lâm tặc, có kẻ đi chở gỗ lậu thuê. Họ vẫn bám vào rừng như là những con vắt vô hình hút máu cây rừng đến cạn kiệt không thương tiếc. Có một lối sống thực dụng bị đồng tiền sai khiến. Hội làng nhạt đi trước trào lưu Karaoke, nhảy đít cô, phim ảnh. Những nốt nhạc cồng chiêng không còn sức hút, lửa rừng không còn mê cảm quyến rũ như xưa!…

    Sau tổng kết mô hình, Liên hiệp được bàn giao lại cho huyện, chính thức trực thuộc huyện. Họ tiếp nhận được khá nhiều cơ sở hạ tầng, nhà cửa, đường giao thông thủy lợi, đồng ruộng,… nhưng lại mất mát khá nhiều về vốn rừng, phai nhạt đi bao nhiêu vốn quý từ văn hóa tâm linh hàng ngàn đời trao truyền.

    Nhiều thứ chỉ mấy năm đã bị đảo lộn tan vỡ một cách mau chóng.

    Đề nghỉ hưu.

    Y cứ luẩn quẩn mãi ở Đăk Mơ, không sao về được.

    Như có duyên phận nào níu kéo.

    Như có bàn tay vô hình nào đó âm thầm quyến rũ.

    Mặc dù ở một thành phố lớn, y đã có cơ ngơi khá đồ sộ, đầy đủ mọi tiện nghi hiện đại như của người Tây phương. Vợ con vẫn đùm đề ở đó.

    Mỗi buổi sáng, tầm giờ làm việc Đề lại mặc quần bò áo thun, cưỡi chiếc Dream lướt qua cổng Liên hiệp một nhoáng rồi mới quay về phòng.

    Lạ quá.

    Có người bảo Đề bị ma ám.

    Người lại bảo y tham quyền cố vị.

    Nhưng có người lại quả quyết, Đề bị sốc hưu!

    Kể cũng là cái khổ. Một đời lăn lộn giữa chốn núi rừng. Hỉ nộ ái ố đủ cả đấy, nhưng nghĩ cho cùng phận người cái gì đến buộc phải đến, lúc đi thì phải đi. Sao ai cưỡng lại được. Kể cả cái chết cũng vậy! Thì thanh thản đi.

    Hết phần việc công thì về đùm bọc với gia đình vợ con.

    “Lá rụng về cội”!

    Đó là nơi yên vui nhất, đầm ấm nhất!

    Ai nhìn cũng ngán cho Đề. Thương đấy, nhưng chẳng kẻ nào dám góp ý góp lời. Buồn cho những tháng ngày y tự hành khổ mình, cù bơ cù bất, “nửa ông nửa thằng”, như kẻ lang bạt kỳ hồ.

    Mấy tháng sau, vợ con lên đón về, Đề như người cõi khác.

    Hình như y bị sốc, rồi mắc chứng trầm cảm, suốt ngày ngồi quay mặt vào tường. Một thân xác béo tốt phương phi, mang một linh hồn ốm o què quặt.

    Có người bảo y bị ma rừng ám.

    Có người lại bảo bị gái vùng cao bỏ bùa.

    Nhớ hồi trước ở quê có bác đánh trận Điện Biên Phủ xong thì mất tích. Sau có tin họ bị mắc bùa của gái Thái, bỏ quê, quên luôn đường về.

    Gia đình Đề cho mời pháp sư bắt vong bắt vía, lại cho cái chuông gió treo ở cửa, suốt ngày rung reng. Mà lạ, sau thì y bỗng tỉnh dần, nhưng lại mắc phải cái chứng sợ bẩn.

    – Ăn gì thế này? – Y trợn mắt trong bữa ăn.

    – Ông thì được cung phụng quen rồi. Đây không có nem công chả phượng đâu!

    Người nhà phải lục cục sửa soạn, nhặt rửa, nấu lại mọi thứ cho y mục sở thị rõ ràng mới chịu ăn.

    – Ôi dơ, dơ… – Hễ có người vào nhà bước ra y đều hô lên réo rắt. Lập tức lấy chổi quét, dẻ lau cho kỳ được.

    – Dơ đâu ông? Con vừa mới lau dọn mà! – Cô giúp việc vội thanh minh.

    – Đây này, dơ lắm – Y đưa cái kính lúp lên, rọi khắp.

    Sau thì mọi người đều biết.

    Nỗi sợ của y từ trong tâm thức.

    Ăn gì cũng sợ bẩn.

    Mặc gì cũng sợ bẩn.

    Đi trong nhà cũng sợ bẩn, dù nhà mặt phố cao sang, láng bóng.

    Nhìn đâu cũng thấy bẩn.

    Mà bẩn là y quát tháo, y yêu cầu sai khiến đủ thứ.

    Chẳng biết đâu mà thỏa mãn.

    Không biết là thứ ma gì!

    Đủ loại thầy đều hết phép.

    Thật đến khổ.

    Thà là cứ ngơ ngơ ngẩn ngẩn, ngồi một chỗ như lúc trước, hoặc giả ốm liệt giường liệt chiếu để người khác hầu hạ còn được yên lặng, còn sướng hơn.

    Thật là “Ăn của rừng, rưng rưng nước mắt”!

    Hết chương 12.

  • Chương 11

    Vô tình cái hồ thủy lợi lớn vùng Đăk Mơ Thượng bỗng dưng làm thay đổi cả trời đất trong toàn vùng.

    Khí hậu mát mẻ hơn.

    Lượng mưa nhiều hơn. Trước kia các trạm khí tượng thủy văn đo lượng mưa hàng năm trong vùng chỉ xấp xỉ một nghìn năm trăm mili, nay đã tăng vọt lên trên hai nghìn mili.

    Có đập nước, chính quyền cho xây dựng hai hệ thống lớn các dòng Kênh Đông, Kênh Tây chạy theo thế song song hai bên chân núi xuôi về hướng Nam. Từ kênh chính, các đường mương thủy lợi dẫn nước về tận các cánh đồng, tỏa xuống toàn thung lũng theo đường bình độ.

    Rồi công trình san ủi, khai hoang xây dựng đồng ruộng được đẩy mạnh. Những bãi hoang, những khu đồi, những bìa rừng bìa suối sau một thời gian hối hả của lao động thủ công với sự hỗ trợ đắc lực của máy ủi máy cạp cơ giới đã dần hình thành những cánh đồng vuông vức phẳng phiu; bờ vùng bờ thửa kết hợp mương nước như ô bàn cờ trải rộng khắp thung lũng.

    Đất lành chim đậu.

    Thời buổi tất cả đều quy ra gạo, Đăk Mơ Hạ như một giấc mơ lúa cuốn hút bao nhiêu con người. Ban đầu là dân đi theo kế hoạch, bố trí theo quy hoạch. Sau thì dân di cư tự do cứ thế ùn ùn tới… Đất lúa no nước, lại dồi dào ánh nắng trời, lại được đầu tư thâm canh đúng mức, năng suất cao hơn cả vùng đồng bằng.

    Thế là no ấm!

    Vựa lúa Đăk Mơ Hạ bắt đầu từ cú hích của hồ đập Đăk Mơ Thượng và hạ tầng thủy lợi; đúng như cái nhìn khởi đầu của Tín, giữa thời điểm bế tắc nhất.

    Mấy năm sau, khi có điện lưới quốc gia, việc tưới nước cho các chân đất cao trở nên hoàn toàn chủ động và rất thuận lợi; cây cà phê chẳng ai gào thét đôn đốc cũng tự nhiên mọc kín mọi vùng đất. Thung lũng Đăk Mơ thành vùng cà phê thâm canh cao sản. Đất tốt, đủ nước, tiểu khí hậu phù hợp, cà phê Đăk Mơ đã tốt lại ngon. Mỗi gốc cà phê kinh doanh hái được đến bốn mươi cân quả tươi. Thật ít ai tưởng tượng nổi.

    Hàng năm, vào mùa thu hoạch dân trồng cà phê phải về miền dưới nhờ “cò” tuyển dụng lao động lên rừng thu hái cà phê mới kịp thời vụ. Một điều nghe như ngược đời!

    Thế là giàu có!

    Nhà nông được no đủ, lại dư dả; là thỏa cái khát khao từ muôn đời lam lũ rồi!

    Tất cả như một cái giá phải trả.

    Một bài học lớn trong cuộc đời!

    Hết chương 11.

  • Chương 10

    Sự kiện cháy rừng là một vụ lùng nhùng.

    Việc khai thác gỗ trong quá trình thu dọn lòng hồ, có dấu hiệu chặt gỗ lậu trong phạm vi khá rộng trên cả cao trình cho phép.

    Một cuộc điều tra để làm rõ nguồn gốc gỗ đang chuẩn bị bắt đầu. Khá nhiều lóng gỗ loại tốt của chủ thầu vẫn nằm ẩn dấu trong rừng. Đó là số gỗ mang hồ sơ dưới lòng hồ, nhưng được chặt hạ từ trên mặt nước gia cường chưa kịp chuyển đi. Từ cái mớ bòng bong này, xử lý không tốt có khi thành đầu mối khui ra đủ mọi thứ chuyện. Không khéo thì chết cả nút. Chủ thầu bí mật làm một vụ đốt đầu lóng số gỗ trong rừng. Vụ phi tang dấu búa bằng xăng thiếu kiểm soát, không ngờ thành đám cháy rừng vượt tầm khống chế. Chủ thầu gỗ bị lửa thiêu đen nhèm như con khỉ nướng.

    Tấm khẩu hiệu bằng tôn quét sơn nâu chữ trắng “Đốt rừng như thể đốt nhà; Cháy rừng như cháy thịt da của mình”, cũng bị lửa nung cho quăn queo, bong rộp.

    Nợ có chủ, án có đầu.

    Vụ việc cần một kẻ hy sinh nào đó.

    Chủ thầu thì đã chết cháy. Cuối cùng Trưởng ban thu dọn lòng hồ bị truy cứu trách nhiệm về công tác quản lý. Kết cục Tín bị kỷ luật cách hết mọi chức vụ.

    Chẳng biết có oan hay không, dù anh trong sạch, ai cũng biết vậy.

    Những tay chân của Đề trục lợi bao nhiêu tiền của từ rừng thì hoàn toàn vô can.

    Cứ như có lỗi với rừng, với làng Dung Dé, với Hơ Thy… Những điều đó mới thực sự làm cho Tín buồn. Trở thành một chân “ngồi chơi xơi nước”, anh xách chiếc máy ảnh đi lội khắp rừng.

    Bao nhiêu cây đã bị chặt hạ.

    Chặt công khai theo kế hoạch có.

    Lạm chặt có.

    Chặt lén lút có.

    Lại có những cây bị chặt oan để kiếm trầm, chặt hạ để hái quả cà na, hái quả ươi…!

    Chiến tranh đã xóa đi một nửa cây rừng.

    Thời làm ăn của liên hiệp, rừng lại vơi đi tuồn tuột!

    Cứ đà này, chẳng mấy chốc sẽ hết rừng.

    Mà hết rừng chim sẽ đi về đâu.

    Thú sẽ đi về đâu.

    Sự sống sẽ đi về đâu.

    Mưa gió sẽ ra sao.

    Làng sẽ ra sao…

    Những dòng suy nghĩ cứ cuộn lên trong cái đầu điên đảo của Tín.

    Phút chốc chất lính chiến lại bùng lên!

    Theo dòng suy nghĩ ấy, Tín băng lên dãy núi phía trên đỉnh con Đèo Cổng Trời cao vót. Đó là con đèo vắt qua dãy Trường Sơn Tây, nó nằm ở phía đông nam Đăk Mơ. Thời chiến tranh đây là một hành lang của cán bộ kháng chiến hành quân nối Đông Trường Sơn với Tây Trường Sơn. Để ngăn những bước chân ấy, địch đã trút xuống con đèo này, xuống những dãy núi nơi đây hàng trăm tấn bom đạn, hàng chục tấn thuốc diệt cỏ. Con đèo phủ kín rừng nguyên sinh, chỉ một thời gian hóa trọc lóc. Khi không còn rừng cây cổ thụ, Đèo Cổng Trời trơ trơ toàn đá. Gió đông thổi hùn hụt suốt mùa khô khiến cho những dãy núi ở đây trở nên cỗi cằn, chẳng một thứ cây gì mọc nổi vì chất độc hóa học, vì gió, ngoại trừ cỏ Mỹ. Mùa mưa cỏ ngút ngát um tùm, đến mùa khô, cả vùng đèo khô rụi được đốt cháy trụi lủi, từ xa có thể nhìn rõ đến từng hòn đá. Con đèo hun hút ấy thành một trở lực cho cán bộ kháng chiến những lúc vượt đường.

    Một thời vì những thảm cỏ Mỹ gây cháy rừng thường xuyên trong mùa mưa, Cổng Trời còn có biệt danh là “Đèo Lửa”. Mỗi chuyến xe vượt đèo như vượt qua thách thức định mệnh!

    Hòa bình lập lại, phương tiện qua lại càng nhiều, tai nạn càng bi thảm; Cổng Trời là nỗi khiếp đảm của cánh lái xe đường dài.

    Mấy năm trước, một chuyến chở đồ gỗ về đồng bằng theo lệnh của Đề, cũng đã vô tình thành một thảm họa.

    Xe đang đổ dốc, gặp khúc cua gập khuỷu tay, tài xế choáng ngợp mất lái. Cả xe hàng nhào xuống ta luy âm của con đèo. Sau cú lộn mấy vòng, cái xe đã làm văng tài xế, phụ xe và cái thùng phuy dầu ra mấy hướng. Vòng cuối cùng thì nó kẹt vào một khối đá lớn, lơ lửng giữa dốc núi. Thùng phuy đựng cả trăm lít dầu, lăn xuống tận suối, may mắn không phát lửa bốc cháy.

    – Ôi có vụ tai nạn! – Chuyến xe khách chạy đường đèo nhìn rõ chiếc xe tải đang mắc chẹt trên mé vực sâu.

    – Mọi người né ra, ai khỏe hộ một tay. Bốc người này lên xe chở ngay xuống đồng bằng rồi tính – Chủ xe hô hoán và lăn xả vào xốc người bị thương lên xe mà chạy. Đó là bác tài xế bị vứt ra ngay đầu vách núi.

    Đến cuối ngày, một chiếc xe từ đồng bằng lên, qua lưng chừng Đèo Cổng Trời, bất ngờ nháng thấy bóng người nằm gục bên vệ đường.

    – Giúp một tay. Đưa lên bệnh viện tỉnh – Chiếc xe gấp rút chuyển người gặp nạn chạy ngược trở lên.

    Thì ra trời chiều gió núi đã mát. Phụ xe sau cú hất ngược khỏi ca bin lăn xuống thung sâu ngất lịm. Gặp lúc lộng gió, như những bàn tay dưỡng sinh xoa dịu thịt da thì tỉnh thức. Gã cố trườn lên bờ đường đèo dốc rồi lại bị xỉu lơ.

    Khi có đoàn cứu nạn đến nơi, họ phát hiện trong thùng xe bẹp dí, mắc kẹt một thân người giữa đống đồ gỗ. Anh ta đã tử nạn. Đó là A Li, người bốc vác và trông hàng.

    Theo lệ thường, kẻ chết đường bất đắc kỳ tử, làng coi là chết xấu. Người chết xấu thì không được đưa vào làng, không được làm ma, không đánh cồng chiêng gõ trống, không được chôn chung trong nghĩa địa làng. A Li được chôn riêng ở ngoài bìa rừng. Nhưng có một ngôi mộ xây khá lớn, lạ và đẹp. Gia đình được đền bù một khoản tiền. Làng được cho hai con bò để đốt mà cầu giàng phù hộ cho bình yên về sau.

    Cuộc “đốt bò” lớn như một cuộc ăn vạ của làng.

    Thịt ê hề, không sao ăn cho hết.

    Tất cả thịt thừa đều bị vứt sạch ra rừng xuống suối cho cá, cho thú ăn.

    Thịt ăn trong đám chết xấu thì không chia phần.

    Không đem vào làng.

    Không đem về nhà.

    Đó là cái kết êm đẹp cho một vụ án mạng.

    Người Tây Nguyên thời ấy, cứ mọi việc được làng chấp thuận, gia đình chấp thuận coi như ổn.

    Trong vụ tai nạn khủng khiếp ấy, Tín là người được giao trọng trách thu dọn chiến trường.

    Khi đặt chân trở lại con đèo, tất cả ký ức tràn về sống động.

    Ngỡ như vụ việc vừa mới xảy ra.

    Con đèo khốc liệt.

    Một bên là thăm thẳm thung sâu.

    Một bên là núi cao sừng sững.

    Đi lên trên đỉnh vời gió lộng, Tín phát hiện ra, ở chóp núi, vẫn có những mảng rừng cây cổ thụ xanh tốt, tán che rợp cả một vùng. Trong một eo núi lại có một con khe nhỏ, nước nhỏ từ trong đá ra những dòng trong vắt. Ở đó có một vũng đá chứa nước thấm từ rừng cây.

    Khí hậu mát như Đà Lạt.

    Mây vờn quanh những tán lá.

    Mọi thứ như nhẹ bẫng không trọng lượng.

    Ôi, nếu khôi phục được cánh rừng nguyên sinh này, đây có thể thành một nơi du lịch nghỉ dưỡng trong tương lai chẳng thua kém danh lam thắng cảnh nào. Anh nghĩ vậy và hào hứng vốc từng vốc nước mát phả vào mặt.

    Người sảng khoái.

    Tỉnh ra như được truyền một liều thuốc kích thích thần kinh.

    Trong đầu Tín đã nảy ra một điều rất bay bổng.

    Dự án trồng rừng Cổng Trời!

    Xưa nay chưa ai dám nghĩ đến điều ấy.

    Trồng cây trên núi đá trọc lóc, dốc đứng, lại từng bị hóa chất đầu độc không phải là điều dễ. Là một kỹ sư lâm sinh Tín cũng hiểu điều đó. Nhưng Cổng Trời ngày đêm cứ đau đáu thao thức trong anh. Phải đi lại đến mấy lần trên những dãy núi cao ngất ngưởng hai bên lưng đèo ấy Tín mới thực sự bình tâm được.

    Trở về, Tín tiếp cận với ông Thái, một cán bộ lãnh đạo đầu tỉnh mà anh có quen biết. Qua đôi câu chuyện, anh bố trí một cuộc leo núi với ông Thái.

    Cuộc đi thành công mỹ mãn.

    Không ngờ ông Thái cũng là một người đam mê sinh thái đến vậy.

    Tín đề xuất nguyện vọng được thành lập một lâm trường trồng rừng do anh phụ trách. Rồi kế hoạch trồng cây trên Đèo Cổng Trời… Thời cuộc ấy, lâm trường trồng rừng quả không ai để ý. Chẳng ai muốn nhận lãnh một đơn vị trồng cây rừng đầy khó nhọc rủi ro và hệ số lương thấp, lại luôn phải ngửa tay đi xin từng đồng kinh phí.

    Trong lúc phụ trách một lâm trường khai thác rừng vị thế như ông hoàng. Rất nhiều người cầu cạnh, rất nhiều người ký kết, rất nhiều quà cáp biếu xén, lương lại cao, tiền rủng rẻng không phải chiều lụy ai.

    Việc thành lập lâm trường trồng rừng Cổng Trời nhẹ hều như một công việc vặt. Cái chức giám đốc lại chẳng có ai đua chen.

    Tín đề xuất.

    Tín nhận lãnh.

    Đó như đưa vai gánh một gánh nợ đời không biết đi về đâu!…

    Nghe nói quân đội Israel đào tạo con người hiệu quả như là những đại học. Những ai qua quân ngũ đều sẽ được rèn luyện thử thách, được trang bị những kiến thức kỹ năng rất bổ ích cho cuộc đời. Mang phẩm chất ấy về đời thường, những người đã trải qua quân đội sẽ tràn đầy ý chí nghị lực, lại kỷ cương, lại sáng tạo, lại kết nối hài hòa với cộng đồng… Nghĩa là luôn có sẵn trong mình những tố chất tốt để vượt mọi trở lực trong đường đời, đem đến mọi thành công.

    Tín cũng vậy. Anh đã được rèn luyện trong môi trường quân đội, đã được thử thách trong chiến tranh khốc liệt, từng đứng trước khoảnh khắc sinh tử nơi trận địa.

    Ngay lúc nhận lãnh trách nhiệm đứng đầu một đơn vị trồng rừng trên những đồi núi trọc trơ, phẩm chất lính lại bất ngờ thức dậy, bật lên. Anh như được tăng thêm nguồn sức mạnh ngỡ ngủ yên từ lúc rời quân ngũ.

    Tất cả mọi thách thức ban đầu, không làm cho Tín bận tâm. Chỉ duy một việc, cách gì cắm được mầm cây xuống đỉnh núi trọc cao vút mà sống tốt, cứ bám mãi trong suy tư của anh!

    Đời sống Liên hiệp ngày một trở nên khó khăn cùng với tình hình gỗ rừng ngày càng suy cạn. Một số người bắt đầu chuyển việc, bỏ việc.

    Khi đã có bộ khung lâm trường Cổng Trời, Tín nhờ người quen vận động những người thân tín đã bỏ việc ở Liên hiệp trở về lâm trường trồng rừng với anh. Đó là những con người rất thấu hiểu tấm lòng của Tín. Họ không nề hà gian khổ, thiếu thốn. Đội ngũ ấy đã được thử thách bao nhiêu năm ở chốn rừng thiêng nước độc.

    Ai cũng quý Tín.

    Ai cũng thương Tín!

    Nhất là các bác cựu chiến binh chuyển ngành, đã từng trải qua chiến đấu chiến trường!

    – Cổng Trời là rốn gió của thung lũng Đăk Mơ. Bây giờ Đăk Mơ đã dần trơ trọi. Cổng Trời từ thời chiến tranh chỉ còn núi đá trọc lóc với cỏ. Nó phải được trả lại rừng cây, phải là bộ lọc gió, là lá chắn giảm nhiệt cho Đăk Mơ. Tôi muốn mọi người cùng đồng lòng phủ xanh mảnh đất khắc nghiệt này!

    – Chúng tôi hoàn toàn tin tưởng ở anh. Sống với anh đã bao nhiêu năm, ai cũng hiểu lòng anh – Một người đại diện tập thể công nhân có ý kiến.

    – Tin tưởng ở kỹ sư thôi! – Lại mấy tiếng đồng thanh.

    – Trồng rừng thì lương thấp lắm. Thiệt thòi đủ đường so với công nhân khai thác. Đó là nghịch lý của nghề rừng. Mọi người phải rất dũng cảm mới làm được! – Tín trải lòng với công nhân.

    – Khổ thì khổ rồi. Anh chịu được, chúng tôi chịu được!

    Thế là cả tập thể đồng tâm làm sống lại Cổng Trời.

    Trồng rừng trên Cổng Trời là một công việc nan giải. Người ngoài ai cũng nghĩ Tín là một người phiêu lưu, lãng mạn, đưa cả tập thể người lao động vào một cuộc thí nghiệm đầy tính huyễn tưởng.

    Dự kiến để trồng một gốc cây trên hai mái núi của dãy Cổng Trời, phải mất hai năm. Năm đầu phát cỏ đào hố. Hố đào qua một mùa mưa cho hả đất, tụ mùn. Năm sau mới khỏa lại để trồng cây.

    Cỏ Mỹ thời chiến có mục đích phủ kín núi đèo trong mùa mưa, mùa khô sẽ được đốt trụi thành những khu vực trắng.

    Đó là thứ cây hạp mưa.

    Hễ có giọt mưa là bời bời ngút ngát.

    Mùa mưa phải khắc phục cỏ Mỹ mọc tràn lan.

    Mùa khô phải phát cỏ chủ động chống cháy.

    Buổi chiều yên ắng.

    Bỗng phát ra tiếng nổ đanh.

    Khói bụi bay lên một vầng trời.

    – Đạn nổ. Đạn nổ rồi!

    – Sao vậy?

    – Anh Lượng cuốc phải đầu đạn!

    Tín tức tốc chạy lên.

    Công nhân ập đến.

    Lượng được cõng gấp đi bệnh viện.

    Vụ nổ là do một đầu đạn M79 gây nên. Trong lúc cuốc hố, lưỡi cuốc bổ trúng đầu đạn M79. Rất may cái lưỡi cuốc đã chắn bớt phần mảnh đạn, nó quăn queo, bay xa mấy mét.

    Anh Lượng bị lủng ruột, phải cắt nối khá phức tạp nhưng không can hệ đến tính mạng.

    Sau vụ nổ đầu đạn M79, Tín phải cho tạm ngừng công việc.

    – Đúng là đụng đến đèo không phải chuyện dễ!

    – Ấy thế, xưa nay ai cũng lảng xa. Có ai màng đến đâu?

    – Không biết rồi có ai dám đào dám cuốc vào đất đèo nữa không?

    – Hay là do động thổ không cúng bái thần linh rồi! Đất này thiêng lắm mà!

    – Khổ rồi! Biết làm sao đây?…

    Công nhân có phần hoang mang.

    Người người bàn tán xôn xao.

    Ai cũng lo công cuộc trồng rừng có thể vì sự cố nổ đạn mà đổ bể.

    Khi tình hình của Lượng khá ổn, Tín gấp rút liên hệ với đơn vị công binh đóng chân trên địa bàn tỉnh để rà phá bom mìn. Đơn giá được tính ra khá cao, nhưng khi biết được sự nhiệt huyết trồng rừng đèo của Tín, thủ trưởng công binh đã muốn đóng góp một phần công sức của đơn vị cho sự nghiệp phủ xanh ấy. Cái hợp đồng được ký chỉ như là một văn bản ràng buộc trách nhiệm, không kèm dự toán, kinh phí. Lâm trường chỉ cần cung cấp đủ điều kiện ăn nghỉ, đi lại cho các chiến sĩ trong suốt thời gian thực thi nhiệm vụ.

    Thế là đã có quý nhân phù trợ!

    Đến chuyện tính kế làm cây giống.

    Ngoài sức của công nhân, lâm trường phải nhờ vào người dân làng Tờ Ling gần dưới chân núi.

    Đường lên thực địa dốc ngược. Mùa mưa là mùa trồng cây, leo núi cứ trơn trượt lầy lội nhoe nhoét, đưa được một bầu cây lên đỉnh núi chẳng phải là việc dễ. Như vậy rất khó đẩy nhanh tiến độ trồng rừng trên đỉnh đèo.

    – Cây giống phải ươm trên lưng chừng núi – Tổ trưởng tổ vườn ươm nêu ý kiến.

    – Ý cậu là sao?

    – Là tạo mặt bằng, làm lán trại trên lưng núi. Coi như mai phục sẵn trên cao!

    – Ừ, hay đấy nhỉ! Cứ như đánh trận thời chiến.

    – Đất này mưa đậm rồi, coi như hết đường lên!

    – Được, được lắm.

    Việc ươm trên cao đi lại khó khăn, chăm tưới cũng vất vả. Tuy nhiên ươm cây gần rừng, khi trời vừa mưa xuống đã có sẵn tại chỗ trồng ngay. Thế mới hiệu quả.

    Cách trồng rừng xưa nay, cây giống được ươm dưới các vườn ươm trong các khu dân cư. Dễ chăm sóc, đỡ vất vả. Cây tốt, mưa đậm mới đem cây đi trồng. Trời mưa tầm tã, với những dãy núi Cổng Trời vận chuyển số lượng cây lớn là rất khó khả thi. Cách ươm giống ngay trên núi là lời giải tốt cho phương án trồng cây trên đỉnh Cổng Trời vào mùa mưa!

    Việc xin được một khoản đầu tư từ giọt nước trên hóc núi về đến vườn ươm khá trầy trật, nhưng rồi Tín cũng đã thuyết phục được phần nào. Ngân sách hỗ trợ vật tư, lâm trường huy động nhân công, kéo ống nước từ trên đỉnh cao về đến lưng núi.

    Có được nguồn nước, vườn ươm càng tăng thêm tính khả thi. Người trồng rừng càng có thêm lòng tin về những mầm cây sẽ bám rễ trên sỏi đá. Ai cũng vui. Ai cũng hồ hởi với công việc gian nan mà tràn đầy hy vọng.

    Lâu lắm rồi làng Tờ Ling lại đốt lửa trại, gióng trống gõ cồng chiêng, chế rượu cần. Để có cuộc vui, Tín cho hẳn một con bò. Cuộc vui chơi kéo dài thâu đêm. Trước đó là lễ kết nghĩa giữa lâm trường Cổng Trời và làng Tờ Ling với thủ tục giản đơn mà thân mật. Già làng A Vớt giết một con gà, khui một ghè rượu nhỏ. Già và Tín cùng vít cần rượu trước sự làm chứng của các giàng, người làng và tập thể công nhân.

    Sau lễ kết nghĩa, Tín cho kéo một hệ thống nước từ trại ươm cây giống xuống đến thung lũng bìa làng Tờ Ling, làm một giọt nước. Có được nguồn nước rừng trong mát, làng Tờ Ling rất vui. Chiều chiều già trẻ trai gái tập trung ở giọt nước của làng tắm giặt, chuyện trò râm ran. Những người đàn bà con gái gùi bầu nước mát về cho gia đình, đỡ xa, đỡ cực.

    Đã lâu, khi về với Cổng Trời, suốt ngày leo núi, thói quen chạy xe đi chụp ảnh rừng suối bản làng của Tín hầu như cũng bị lãng quên. Anh chăm chút với công việc cuốc đất, ươm cây, phòng cháy.

    – Hình như bác Tín về đất này thì quên luôn cả chạy xe máy rồi. Suốt ngày toàn thấy cuốc bộ leo núi!

    – Rừng dốc thế này thì chỉ có xe cọc cạch mới đi được!

    – À, mà cái 67 của anh đâu rồi. Lâu không thấy!

    – Không đi nữa, cho thằng bạn mượn rồi.

    Nói cho qua chuyện rồi Tín lảng sang chuyện khác. Cái xe 67 tại thời điểm là một tài sản quý, có thể đổi được cả căn nhà phố mà anh nói cứ như đồ chơi, làm ai cũng ngạc nhiên.

    Khi cây pơ lang trơn thả bông đưa hạt đu bay trong bầu trời, lâm trường đã cho công nhân leo lên các sườn núi cheo leo, đảo các hố đất cho tơi đều. Việc đào hố trồng cây đã được thực hiện trong dịp mưa lớn năm trước. Khi núi đã no nước, việc đào đất đá cũng mềm bở hơn. Hố đào được sâu hơn. Qua một mùa mưa, đất mùn đã lấp cạn đến miệng hố. Nhiều người dân trong vùng biết vậy, cứ bảo Tín gàn ngược đời.

    Thực ra, đó là lợi dụng tự nhiên một cách khôn khéo. Năm trước đào hố trời mưa, năm sau đảo đất trời nắng, cả hai công việc đều thuận lợi và hiệu quả không ngờ. Cái cách gàn ấy hóa hay. Đất đã hả hoai, đá non đã được phong hóa, mưa mới đổ trận đầu lâm trường đã sẵn sàng đặt giống.

    Việc đưa bầu cây lên đỉnh núi cao chót vót cũng chẳng ai hình dung nổi.

    Từ vườn ươm lên vai núi, lâm trường dùng xe cọc cạch số mạnh chở cây vượt dốc theo đường đồng mức mà bám. Đó là một phương tiện chuyên chở đường núi hiệu quả bất ngờ. Đến đoạn vách núi dựng đứng thì huy động làng Tờ Ling gùi cây theo lối mòn đưa lên tận đỉnh cao.

    Cây được trồng sớm, hễ cơn mưa đợt hai, ánh sáng còn nhiều, rễ đã tua tủa, cành đã đâm lên lá mầm mươn mướt.

    Việc trồng cây lại cũng có vẻ ngược đời, cuốn chiếu từ trên đỉnh cao chót vót tràn dần xuống thấp.

    Những chuyện ngược đời ấy, có vẻ lại như là thuận lợi.

    Hai năm sau, đỉnh núi trọc lóc sỏi đá đã có những mầm cây non tơ, mang lại chút màu xanh của đại ngàn một thời. Theo thời gian, hơn ngàn héc ta đất núi trọc trơ hai bên sườn đèo Cổng Trời đã được phủ kín bằng những cánh rừng trồng cao ngất.

    Tiếp thu cách quản lý rừng theo tiểu khu của ông Quyết, Tín cho lâm trường phát những đường ranh cản lửa theo từng vuông rừng. Cuối mùa mưa thì bố trí nhân công đi phát quang cây cỏ, chia cắt mái rừng thành những ô vuông bàn cờ giữa mênh mang trời đất. Chẳng ai hiểu, thế để làm gì.

    – Keng keng keng, keng keng keng…

    Đang ăn cơm chiều thì vang lên tiếng kẻng báo động.

    – Cháy rừng, cháy rừng!…

    Mọi người ầm ầm la hét.

    Những bước chân chạy gấp.

    Cả lâm trường bỏ dở bữa cơm chạy ào lên dốc núi. Người thì mang sẵn cành lá lớn, người mang bao tải, có người cởi luôn áo quần đập lửa. Cuộc dập lửa kết thúc đã là mười giờ đêm. Mồ hôi nhễ nhại, bụng đói, chân lảo đảo, tay bủn rủn, đoàn người lần từng bước chân trở về như sau một trận đánh sinh tử.

    Rất may rừng đã được chia ô nhỏ. Việc cháy không lan rộng nên vẫn nằm trong tầm khống chế.

    – Chắc có kẻ làm phản!

    – Đừng nghĩ thế có tội!

    – Chắc là ai đó vô ý vứt mẩu thuốc ra rừng thôi mà. Mùa khô rất dễ bắt lửa!

    – Thôi, coi như là một kỷ niệm với rừng. Đừng nặng tâm suy nghĩ!

    Tắm rửa.

    Tiếp tục ăn xong bữa vào đúng hai giờ sáng.

    Rất khó để làm nên giấc ngủ trước bao nhiêu cung bậc cảm xúc.

    Coi như thức trắng!

    Khi gần hết diện tích rừng được bao phủ, đang trong trạng thái hân hoan, đơn vị lâm trường lại nhận được một tin không vui. Có đơn nặc danh kiện giám đốc Tín.

    – Trời ơi. Con người suốt đời làm toàn việc tốt thế mà còn bị kiện. Lạ thật!

    – Thế mới là cuộc đời. Chẳng ai biết hết chữ ngờ!

    – Chắc lại bọn ghen ghét phá hoại!

    – Mà vụ gì vậy?

    – Nghe nói sai quy trình định mức trồng rừng, lạm dụng kinh phí dự án mắc hệ thống nước cho làng Tờ Ling sai chế độ để lấy lòng, lợi dụng đồng bào!

    – Thật là “không ưa dưa hóa dòi”!

    Thanh tra làm việc trong một tháng.

    Thật ra việc không tuân thủ quy trình trồng rừng hóa ra lại là công, chẳng phải tội. Kết cục là hiệu quả trồng rừng rất cao, đạt chín mươi lăm phần trăm. Chi phí nhìn vậy hóa ra lại rất thấp!

    Riêng việc mắc hệ thống ống nước cho làng Tờ Ling, khi thanh tra ra mới biết đó là khoản tiền riêng của Tín. Anh bán chiếc xe 67 của cá nhân, lấy tiền mua ống nước cho làng. Vì tế nhị, trước mọi người anh cứ bảo chiếc xe 67 khi đến vùng núi không có nhu cầu sử dụng nên cho bạn mượn. Khi biết được sự thật, ai cũng thực sự xúc động. Mọi người càng trân quý anh hơn.

    Rốt cuộc thanh tra.

    Lâm trường như nở hoa tỏa hương.

    Trái với ý đồ của ai đó.

    Bao nhiêu hình ảnh nhờ vậy được rõ hơn, đẹp hơn!

    Người tốt, việc tốt không muốn nói đến, bỗng dưng có kẻ vạch ra trước mắt thiên hạ!

    Trên tất cả, rừng thì được phủ những mầm xanh hy vọng tốt tươi.

    Đã mấy năm không về nhà.

    Khi việc trồng rừng hòm hòm Tín muốn bứt ra ít ngày về thăm mẹ.

    – Lớn bằng từng ấy tuổi rồi mà đi về cứ lọm cọm một thân một mình vậy con. Thế cô gái Tây Nguyên đâu rồi, hay mày lừa mẹ? – Bà Thịnh buồn ray rứt.

    – Dạ, con xin lỗi mẹ. Cô ấy chê con nghèo nên đi với người khác rồi!

    – Tội nghiệp. Nghèo thì ế à. Thôi về đây. Tao hỏi vợ cho.

    Trường làng có cô giáo Hoa hơi cứng tuổi. Bà Thịnh có vẻ hợp. Mà hình như bà đã nhắm từ trước.

    Không ngờ cái việc vợ con lại đơn giản thế.

    Đợt phép về với mẹ là xong!

    Năm thứ tư, đèo Cổng Trời trở nên xanh mướt mát. Hai bên đường đèo, Tín cho di thực những cây hoa sữa như cổ tay cổ chân về trồng thành hàng bên ta luy âm. Đó là thứ cây đặt xuống đất là sống. Chỉ một mùa mưa cây hoa sữa đã đâm cành nảy lộc. Năm sau nữa đã cho hoa thơm lừng.

    – Ờ, cái hàng cây lãng mạn quá. Vừa mát vừa thơm. Đường đèo cứ như đường phố Hà Nội!

    – Chắc là ông Tín nhớ Hà Nội mà làm vậy. Thời xưa học ngoài ấy, thể nào chả có em Hà Thành. Ôm nhau dưới hàng hoa sữa lại không lãng mạn à. Biết đâu lại nhớ nàng mà cho trồng những hàng cây ấy.

    Các chị công nhân chiều nào qua đèo cũng lại bàn tán.

    Mà lãng mạn thật.

    Cây hoa sữa vốn là thứ mọc hoang trong rừng.

    Ở rừng.

    Hoa thế nào, hương ra sao chẳng ai để ý.

    Đến khi trồng thành hàng bên con đường đèo quanh co hóa đẹp huyễn mộng.

    Mùa ra hoa đêm đêm thơm nức.

    Đó là thứ hoa đã khắc ghi dấu ấn trên những đường phố Hà Nội. Nó đã đi vào bao áng thơ ca về tình yêu nồng nàn của tuổi trẻ.

    Cánh tài xế đường dài có chút màu xanh cây cũng trở nên tự tin hơn, ít choáng ngợp, tay lái vững vàng hơn. Cổng Trời không còn là con đèo tử thần với các loại xe vận tải nữa.

    Ở quê, cô Hoa đã sinh được cậu con trai. Trời mở lượng phúc lộc cho kẻ già kén kẹn hom. Tuy vậy chưa kịp mừng vui thì Tín lại phải nhận tin buồn. Cô Hoa ốm lắt lay cả năm, rồi hao mòn không rõ nguyên nhân dẫn đến cái chết. Đứa con hơn tuổi để lại cho bà nội.

    Vợ ốm đau, Tín không chăm được một ngày.

    Anh thấy mình thật là tội lỗi.

    Người xưa bảo: “Vợ chồng một ngày nên nghĩa”.

    Rồi con nhỏ nữa.

    Anh như kẻ trút bỏ trách nhiệm.

    Tín tự hứa với mình, ráng mấy năm nữa, khu rừng Cổng Trời đến ngày xanh tốt, anh sẽ về với mẹ già con nhỏ, sẽ cố làm bổn phận của mình.

    Bấy giờ, rừng, cây, cứ bám riết lấy kẻ ốm o là anh.

    Cũng bởi anh mê cái nghiệp trồng rừng.

    Anh vui buồn với cây.

    Rừng cứ như là nỗi niềm của kẻ xa xứ.

    Những đêm trăng, Tín lại lững thững leo từng con dốc, hứng từng ngọn gió mát tận cõi lòng. Ngắm trăng rừng trong tâm trạng cô đơn, mới đã làm sao.

    Sóng vàng ngập tràn thung lũng.

    Trăng mạ vàng lên từng ngọn cây.

    Trăng phết vàng lên từng phiến lá.

    Trăng tưới vàng lên những vầng mây ngờm ngợp.

    Mây sóng sánh bồng bềnh nhẹ lướt qua Cổng Trời.

    Trên kia dịu dàng như cõi tiên.

    Một đêm đi ngắm trăng như vậy, Tín bị rắn độc cắn. Rất may người làng Tờ Ling có vị thuốc lá thần diệu mà anh không mất mạng. Nhưng vẫn phải đi bệnh viện cấp cứu mất gần tháng, sự nguy kịch đi qua để lại cho anh một cái chân teo cơ khấp khểnh.

    Không thể trèo núi được nữa, Tín đành phải giã từ Cổng Trời về hưu, sống với mẹ già ở quê.

    – Cảm ơn các bạn, cảm ơn dân làng đã đồng hành cùng tôi qua những tháng ngày gian khó! – Tín rưng rưng thốt ra những lời vụng về từ tâm khảm mình.

    – Chúng tôi phải cảm ơn anh mới phải. Rừng núi mãi ghi ơn anh! – Một công nhân ngậm ngùi bịn rịn.

    – Hy vọng là chúng ta sẽ còn nhiều cơ hội gặp lại!

    Chia tay Tín nhiều người không cầm nổi nước mắt.

    Rừng như lao xao.

    Gió như hờn mát!

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 10. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 20: Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên giết gia súc gia cầm thì không cắt tiết, không trụng nước sôi cạo lông; chỉ đập hoặc đâm cho chết. Gia súc thì thui khô cho cháy lông rồi lăn ra khỏi bếp dội nước lạnh cho hơi bay lên mù mịt, sau đó dùng dao cạo sạch da cho trắng hếu là được. Gia cầm thì đập chết, những nước cho ướt đều rồi hơ lên than lửa cho khô rồi dùng tay vặt sạch lông.  

    Chú thích 21: Một nhận định trong tác phẩm “Quốc gia khởi nghiệp” của đồng tác giả Đan-sen-nơ và Sau-lơ Sin-gơ viết về nước Israel.

    Chú thích 22: Tức là cây bông gòn; phân biệt với cây gạo vỏ mọc đầy gai, hoa lớn mà không đậu quả, cũng đều gọi là cây pơ lang, cũng dùng làm cột gơng đâm trâu. 

    Hết chương 10.

  • Chương 9

    Thói quen như một thứ ăn sâu vào trong máu.

    Về làng mới, đầy đủ phương tiện, nhưng người làng Dung Dé không sao quên được cảnh sống trong rừng sâu. Một đường điện được đặc biệt ưu tiên cho làng tái định cư trọng điểm, cả mấy chục hộ, mà chỉ thắp có bảy cái bóng đèn. Vả lại, ngày nào cũng vậy, chờ cho đến khi trời tối mịt, các nhà mới chịu bật công tắc. Ăn uống dọn dẹp xong được một lúc đã vội tắt điện ngay. Cả làng chìm trong bóng đêm. Cái bóng đêm của buôn làng Tây Nguyên mới huyền diệu làm sao. Ở đó bao nhiêu suy tưởng nẩy nở, trào dâng. Người xứ rừng Tây Nguyên cho rằng đời sống con người luôn có ba dạng thể: Thân thể, bóng dạng và linh hồn. Thân thể là cái tồn tại hữu hạn nhất. Bóng dạng biến ảo và thăng hoa hơn. Còn linh hồn thì ảo diệu siêu nhiên siêu hình như gió mây. Cũng như vậy, ban ngày hiển lộ mọi thứ nhìn được, thấy được một cách thô mộc. Ban đêm mọi vật mờ ảo mông lung. Bóng tối màn đêm là cõi vô tận. Mặc sức suy tưởng, mộng mơ. Người Tây Nguyên xưa có thói quen đếm thời gian bằng đêm. Mấy đêm đi săn. Quãng đường dài mấy đêm đường rừng… Họ sản sinh ra rất nhiều sử thi đầy chất mộng tưởng huyền ảo, có lẽ cũng nhờ rừng và bóng đêm làm thăng hoa trong cõi lòng vô tận vô định bao la…

    Hóa ra đèn điện, thứ sang trọng quý báu ở thị trấn, phố phường, chỉ như những vật dụng dư thừa trong cuộc sống của làng.

    Mới bước vào đám rừng non gần làng, cán bộ tái định cư đi kiểm tra đời sống gặp ngay mấy cô gái trẻ ngược từ trong làng ra. Hỏi đi đâu vậy, họ chẳng nói gì, chỉ tủm tỉm cười, có vẻ ngượng nghịu.

    Sau thì anh ta hiểu.

    Ôi, hóa ra họ đi ỉa rừng. Hỏi mãi thì có người bạo dạn nói: Người làng đi “dẫm rừng mà”!

    Vào nhà mới vỡ lẽ.

    Cái nhà xí làm bằng gạch xây xi măng đẹp thế, không ai nỡ ỉa vào đó.

    Họ toàn để chất củi, để rìu để cuốc.

    Ai muốn ỉa cũng đều ra rừng.

    Ngoài ấy rộng rãi gió mát lồng lộng.

    Ỉa đến đâu, heo chó nó dọn sạch đến đó.

    Chẳng có gì bất tiện!

    Thế là hố xí hai ngăn mãi mới, mãi đẹp.

    Như một thứ đồ xa xỉ!

    Nhà ở xa nhau thì ít vui. Muốn gọi nhau uống rượu cũng khó! Xưa ở trong rừng, nhà này sát với cầu thang nhà kia, có gì chỉ hú một tiếng là bước sang được. Tái định cư thì đẹp, nhưng đi lại quả là bất tiện.

    – Làng mới, nhà mới khang trang ấm cúng hơn chớ già! – Cán bộ tái định cư hỏi già Hoen.

    – Ờ. Có đẹp, nhưng tưởng rộng mà thành chật. Nóng lắm. Ngủ cũng khó. Đi chơi cũng khó!

    Già Hoen cứ thực lòng mà nói. Xưa nay người làng ở nhà sàn, vách liếp, mái tranh, gió rừng lồng lộng. Hễ tắt mặt trời là gió đưa hơi lá về thoáng mát dìu dịu. Đằng này nhà xây, muốn nằm ngủ phải có tiền mua giường, không thì phải kê ván gỗ liếp tre mới dám nằm. Kín bưng như cái hầm.

    – Cán bộ ạ. Con người có cái khổ. Con bò cũng có cái khổ. Ra khỏi rừng, con bò không còn bãi đi chơi!

    Trong rừng, bò cứ thế hàng ngày ăn ở suốt tù tì nơi đồi bãi, chẳng cần người trông giữ. Thậm chí có mùa để luôn bò ngoài rừng hàng tháng. Đằng này, ngày nào người cũng phải lùa bò đi ăn mà trông mà giữ. Sơ sểnh có kẻ xấu rắc muối dụ bò vào vườn rồi bắt phạt. Không khéo thì bị què, bị mất.

    Con bò cũng hết tự do.

    Mà lạ. Xưa, nhà không cửa khóa, vườn không cổng ngăn, rừng mênh mông vậy mà của ai ra phần nấy. Thấy của người hớ hênh không dám lấy. Thấy của rơi không dám nhặt. Lỡ họ có chứng thì nguy, phải vạ.

    Bây giờ cái gì cũng phải cất kỹ giữ kỹ.

    Già cứ miên man những thứ gì trong đầu, anh cán bộ chẳng biết.

    Làng tái định cư có mấy cái giếng nước trong leo lẻo, làm mất rất nhiều tiền. Cứ chỏng chơ như đồ vô dụng.

    – Già ơi, cái giếng nước sạch thế, phải vận động bà con uống nước ấy mới hợp vệ sinh! – Cán bộ tái định cứ tiếc cái giếng phí của vô duyên. – Đó là thứ nước sạch, lại ở ngay trong làng, thuận lợi tốt đẹp đủ đường.

    – Ơ cán bộ à. Giếng của cán bộ nước trong thật đó, nhưng nhiều con nòng nọc. Người làng sợ dơ không dám rửa, không dám uống! Xưa nay vậy, không là không! Không dễ thay đổi được đâu!

    Nói rồi già làng lấy cái xô nhỏ cột dây, múc lên một vục nước. Trong cái xô lau nhau mấy con nòng nọc đen ngòm. Thành giếng lại bập bênh mấy cái tổ ễnh ương chão chuộc đang chuyển từ màu bọt trắng sang xám vàng.

    – Mấy con này vô hại mà. Già nên giải thích rõ cho bà con!

    – Ta cũng cố giải thích rồi. Tiếc đó, nhưng người làng vẫn không quen.

    Xưa nay người xứ này chỉ quen dùng nước giọt. Thứ tinh túy của núi rừng chắt ra. Mỗi làng có một giọt nước. Thuận lợi thì có hai giọt, đàn ông và đàn bà! Chiều chiều già trẻ trai gái cứ xúm vào tắm rửa, rồi gùi những bầu nước về nhà nấu cơm, rửa mặt, chế rượu cần và uống. Những bầu nước tinh khiết ấy dựng quanh cái bếp trên sàn, cần uống cứ ngửa cổ mở nút ra mà tu. Cái mát lạnh ngọt ngào thấm vào đến gan ruột.

    Những trái bầu hồ lô, bầu tròn cuống dài là dụng cụ đựng nước ngon nhất, thuận tiện nhất. Bầu trồng ở rẫy, chọn những quả đẹp, vừa tầm ưng mắt thì để cho già trên dây. Hái quả bầu già ấy vẽ lên những hoa văn ngoài vỏ, đem ngâm trong bùn non dưới suối cho đen, ruột tơi ra. Khi đã ngâm đủ, vớt lên khoét cái lỗ tròn đút lọt ngón tay, dốc sạch ruột, treo lên gác bếp cho khô, dùng lá rừng đánh cho nổi bóng. Cuốn lá trung quân như cái tổ sâu kèn làm nút. Thế là có được quả bầu đựng nước chất lên gùi, đi rừng đi rẫy…

    Những nguồn nước tù, người Tây Nguyên đều cho là bẩn. Đặc biệt nguồn nước có nòng nọc cung quăng thì bà con rất sợ, không bao giờ dám dùng.

    Thế là người làng vẫn cứ đi tìm giọt nước ngoài rừng ngoài suối.

    Hóc núi Thiên Thai qua mấy năm đã hình thành nên một khu rừng ma. Đó là làng của người chết. Làng người sống đổi khác thế nào cũng được, nhưng làng người chết cứ phải trong rừng rậm.

    Có cây lớn chở che phủ bóng.

    Có gỗ to để đục quan tài.

    Người làng Dung Dé xưa nay vậy. Hễ có người chết thì vào rừng ma hạ một gốc cây. Đoạn lớn, chặt khúc đục rỗng thành cái quan tài hình máng thuyền, để cho người chết nằm. Đoạn nhỏ thì chặt ngắn chôn xuống đất làm bệ đỡ quan tài. Người chết không được chôn xuống đất mà chỉ đặt trong rừng. Rừng ấy lâu dần thành rừng ma. Chẳng kẻ nào giám trà trộn vào chặt phá. Vì thế rừng ma càng ngày càng thâm u, càng linh thiêng, càng xanh tốt rùng rợn. Lá khô xếp tầng xếp lớp trên mặt đất. Đặt chân vào lộp xộp tựa như âm thanh ma quái!

    Rừng ma càng tốt, càng tạo sự yên tâm cho người làng Dung Dé. Sống khổ thì được, nhưng chết phải yên tĩnh mát mẻ.

    Cuộc sống của làng Dung Dé đang ngày càng thích nghi, dần tạo được nếp sống yên ổn, thì bất ngờ một sự cố xảy ra. Đang tháng Ba, gió đông thổi hừng hực, buổi trưa dãy Thiên Thai bùng lên như núi lửa. Ban đầu từ mái bắc, ngọn lửa càn quét lên đỉnh núi, tràn sang mái Rừng Ma.

    Làng Dung Dé thấy nguy rồi. Như thế chẳng mấy chốc Rừng Ma sẽ bị lửa thiêu rụi. Giàng rừng, giàng cây đã nổi giận rồi. Ngay từ hồi chuyển làng già Hoen đã thấy họ cắt cây phá rừng mà sợ họa có ngày sẽ đến.

    Quả như nỗi lo của già.

    – Thôi rồi. Giàng nổi giận rồi bà con ôi! Tôi biết ngày này mà! – Già Hoen đứng trước đám người làng hoang mang trong cơn cuồng loạn, thốt không nên lời.

    – Già ơi. Bây giờ nhờ già huy động thêm bà con trong làng lên rừng dập lửa mái nam, phối hợp với lực lượng kiểm lâm dập lửa bên mái bắc. Phòng ngừa đám cháy sẽ lan rộng xuống cả dưới làng thì nguy – Một người có lẽ là cán bộ lâm nghiệp gặp gỡ nhờ già làng trợ giúp.

    – Không dám đâu! Lửa lớn thế nó đốt luôn người ấy chớ! – Một người tỏ ý lo sợ.

    – Ồ không! Không được đâu. Đập lửa là có tội với giàng lửa đó. Không khéo giàng sẽ giận thêm! – Người già khẳng định lại.

    Xưa nay người làng Dung Dé có bị cháy rẫy, cháy làng họ chỉ đứng mà cầu khẩn xin giàng lửa bớt giận. Không ai dám nhào vào dập bao giờ!

    Lửa cháy từ trưa sang chiều, qua đêm.

    Đang đêm, già Hoen kêu mọi người lên Rừng Ma. Cả làng lũ lượt vào rừng xông vào nơi cháy như những kẻ lên đồng. Họ không sợ nóng, không sợ bỏng. Họ đứng đối diện với lửa mà khấn mà cầu xin giàng lửa rủ lòng thương.

    Càng khuya gió đông càng lồng lộng.

    Lửa càng cháy mạnh, thung lũng Rừng Ma càng nóng hung.

    Lửa hắt màu đỏ giận dữ lên khuôn mặt người làng.

    Người nào cũng đầm đìa mồ hôi.

    Lửa nung đất hầm hập.

    Lửa vắt khô kiệt từng người.

    Tầm sáng thì cả làng Dung Dé như bị điên…

    Họ xoang, họ nhảy quanh vòng lửa, dù không có tiếng nhạc cồng chiêng. Khi mặt trời ló dạng, dòng người ấy cũng vừa kiệt sức. Không cuồng nhiệt được nữa. Cả làng gục rũ trên tro tàn đám cháy. Đúng lúc có đoàn ứng cứu, người làng toàn nói những câu mơ màng như lời của cõi khác.

    Những ngày sau, cán bộ y tế xuống điều dưỡng trợ lực cho làng Dung Dé, họ kết luận: Làng bị hội chứng điên do sốc nhiệt, mất nước, mất cân bằng điện giải cao độ!

    Sau vụ cháy rừng.

    Được điều trị.

    Mọi người đều đã trở lại trạng thái bình thường.

    Một thời gian sau nữa.

    Cả làng Dung Dé bỗng dưng biến mất.

    Không một dấu vết.

    – Tôi nghĩ rằng, họ chưa hoàn toàn khỏi chứng điên. Cả cộng đồng điên đã lang bạt đâu đó – Một người có lẽ là cán bộ quản lý có ý kiến.

    – Không thể như vậy được. Một cộng đồng điên thì làm sao mà ra đi! – Một người khác phản bác – Tôi lại lo bọn Phun Rô nhân vụ cháy rừng, lôi kéo bà con theo chúng, làm hậu thuẫn về sau.

    – Tôi nghĩ, đơn giản là một chuyến dời làng tự do theo ý muốn – Một anh có vẻ già dặn nêu quan điểm – Xưa nay người Tây Nguyên ở đâu mà có sự biến, họ cho là đất không lành thì họ chuyển cả làng đến đất khác.

    – Không dễ như vậy được – Lại một người nêu quan điểm – Nhìn kia, nhà họ đều để nguyên, như đi làm ăn đâu đó. Đây là sự kỳ lạ, hiếm thấy!

    – Đơn giản thôi. Người Tây Nguyên xưa nay trước một cuộc đi xa họ đều im lặng. Thậm chí là cấm làng. Gọi là “ngày không nói”. Họ im lặng đến ba ngày. Họ sợ nói ra giàng sẽ biết hết ý đồ của mình! Một cuộc dời làng bình thường thôi mà!

    Thế là sự biến mất của làng Dung Dé trở thành việc bình thường trên xứ núi rừng Tây Nguyên.

    Như xa xưa muôn thuở vậy!

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 9. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 18: Người Tây Nguyên không có thói quen làm cầu tiêu, họ thường phóng uế ngay trên rừng bãi, gọi là “đi dẫm rừng”.

    Chú thích 19: Người Tây Nguyên gọi việc thả bò đi chăn là “cho bò đi chơi”.

    Hết chương 9.

  • Chương 9

    Thói quen như một thứ ăn sâu vào trong máu.

    Về làng mới, đầy đủ phương tiện, nhưng người làng Dung Dé không sao quên được cảnh sống trong rừng sâu. Một đường điện được đặc biệt ưu tiên cho làng tái định cư trọng điểm, cả mấy chục hộ, mà chỉ thắp có bảy cái bóng đèn. Vả lại, ngày nào cũng vậy, chờ cho đến khi trời tối mịt, các nhà mới chịu bật công tắc. Ăn uống dọn dẹp xong được một lúc đã vội tắt điện ngay. Cả làng chìm trong bóng đêm. Cái bóng đêm của buôn làng Tây Nguyên mới huyền diệu làm sao. Ở đó bao nhiêu suy tưởng nẩy nở, trào dâng. Người xứ rừng Tây Nguyên cho rằng đời sống con người luôn có ba dạng thể: Thân thể, bóng dạng và linh hồn. Thân thể là cái tồn tại hữu hạn nhất. Bóng dạng biến ảo và thăng hoa hơn. Còn linh hồn thì ảo diệu siêu nhiên siêu hình như gió mây. Cũng như vậy, ban ngày hiển lộ mọi thứ nhìn được, thấy được một cách thô mộc. Ban đêm mọi vật mờ ảo mông lung. Bóng tối màn đêm là cõi vô tận. Mặc sức suy tưởng, mộng mơ. Người Tây Nguyên xưa có thói quen đếm thời gian bằng đêm. Mấy đêm đi săn. Quãng đường dài mấy đêm đường rừng… Họ sản sinh ra rất nhiều sử thi đầy chất mộng tưởng huyền ảo, có lẽ cũng nhờ rừng và bóng đêm làm thăng hoa trong cõi lòng vô tận vô định bao la…

    Hóa ra đèn điện, thứ sang trọng quý báu ở thị trấn, phố phường, chỉ như những vật dụng dư thừa trong cuộc sống của làng.

    Mới bước vào đám rừng non gần làng, cán bộ tái định cư đi kiểm tra đời sống gặp ngay mấy cô gái trẻ ngược từ trong làng ra. Hỏi đi đâu vậy, họ chẳng nói gì, chỉ tủm tỉm cười, có vẻ ngượng nghịu.

    Sau thì anh ta hiểu.

    Ôi, hóa ra họ đi ỉa rừng. Hỏi mãi thì có người bạo dạn nói: Người làng đi “dẫm rừng mà”!

    Vào nhà mới vỡ lẽ.

    Cái nhà xí làm bằng gạch xây xi măng đẹp thế, không ai nỡ ỉa vào đó.

    Họ toàn để chất củi, để rìu để cuốc.

    Ai muốn ỉa cũng đều ra rừng.

    Ngoài ấy rộng rãi gió mát lồng lộng.

    Ỉa đến đâu, heo chó nó dọn sạch đến đó.

    Chẳng có gì bất tiện!

    Thế là hố xí hai ngăn mãi mới, mãi đẹp.

    Như một thứ đồ xa xỉ!

    Nhà ở xa nhau thì ít vui. Muốn gọi nhau uống rượu cũng khó! Xưa ở trong rừng, nhà này sát với cầu thang nhà kia, có gì chỉ hú một tiếng là bước sang được. Tái định cư thì đẹp, nhưng đi lại quả là bất tiện.

    – Làng mới, nhà mới khang trang ấm cúng hơn chớ già! – Cán bộ tái định cư hỏi già Hoen.

    – Ờ. Có đẹp, nhưng tưởng rộng mà thành chật. Nóng lắm. Ngủ cũng khó. Đi chơi cũng khó!

    Già Hoen cứ thực lòng mà nói. Xưa nay người làng ở nhà sàn, vách liếp, mái tranh, gió rừng lồng lộng. Hễ tắt mặt trời là gió đưa hơi lá về thoáng mát dìu dịu. Đằng này nhà xây, muốn nằm ngủ phải có tiền mua giường, không thì phải kê ván gỗ liếp tre mới dám nằm. Kín bưng như cái hầm.

    – Cán bộ ạ. Con người có cái khổ. Con bò cũng có cái khổ. Ra khỏi rừng, con bò không còn bãi đi chơi!

    Trong rừng, bò cứ thế hàng ngày ăn ở suốt tù tì nơi đồi bãi, chẳng cần người trông giữ. Thậm chí có mùa để luôn bò ngoài rừng hàng tháng. Đằng này, ngày nào người cũng phải lùa bò đi ăn mà trông mà giữ. Sơ sểnh có kẻ xấu rắc muối dụ bò vào vườn rồi bắt phạt. Không khéo thì bị què, bị mất.

    Con bò cũng hết tự do.

    Mà lạ. Xưa, nhà không cửa khóa, vườn không cổng ngăn, rừng mênh mông vậy mà của ai ra phần nấy. Thấy của người hớ hênh không dám lấy. Thấy của rơi không dám nhặt. Lỡ họ có chứng thì nguy, phải vạ.

    Bây giờ cái gì cũng phải cất kỹ giữ kỹ.

    Già cứ miên man những thứ gì trong đầu, anh cán bộ chẳng biết.

    Làng tái định cư có mấy cái giếng nước trong leo lẻo, làm mất rất nhiều tiền. Cứ chỏng chơ như đồ vô dụng.

    – Già ơi, cái giếng nước sạch thế, phải vận động bà con uống nước ấy mới hợp vệ sinh! – Cán bộ tái định cứ tiếc cái giếng phí của vô duyên. – Đó là thứ nước sạch, lại ở ngay trong làng, thuận lợi tốt đẹp đủ đường.

    – Ơ cán bộ à. Giếng của cán bộ nước trong thật đó, nhưng nhiều con nòng nọc. Người làng sợ dơ không dám rửa, không dám uống! Xưa nay vậy, không là không! Không dễ thay đổi được đâu!

    Nói rồi già làng lấy cái xô nhỏ cột dây, múc lên một vục nước. Trong cái xô lau nhau mấy con nòng nọc đen ngòm. Thành giếng lại bập bênh mấy cái tổ ễnh ương chão chuộc đang chuyển từ màu bọt trắng sang xám vàng.

    – Mấy con này vô hại mà. Già nên giải thích rõ cho bà con!

    – Ta cũng cố giải thích rồi. Tiếc đó, nhưng người làng vẫn không quen.

    Xưa nay người xứ này chỉ quen dùng nước giọt. Thứ tinh túy của núi rừng chắt ra. Mỗi làng có một giọt nước. Thuận lợi thì có hai giọt, đàn ông và đàn bà! Chiều chiều già trẻ trai gái cứ xúm vào tắm rửa, rồi gùi những bầu nước về nhà nấu cơm, rửa mặt, chế rượu cần và uống. Những bầu nước tinh khiết ấy dựng quanh cái bếp trên sàn, cần uống cứ ngửa cổ mở nút ra mà tu. Cái mát lạnh ngọt ngào thấm vào đến gan ruột.

    Những trái bầu hồ lô, bầu tròn cuống dài là dụng cụ đựng nước ngon nhất, thuận tiện nhất. Bầu trồng ở rẫy, chọn những quả đẹp, vừa tầm ưng mắt thì để cho già trên dây. Hái quả bầu già ấy vẽ lên những hoa văn ngoài vỏ, đem ngâm trong bùn non dưới suối cho đen, ruột tơi ra. Khi đã ngâm đủ, vớt lên khoét cái lỗ tròn đút lọt ngón tay, dốc sạch ruột, treo lên gác bếp cho khô, dùng lá rừng đánh cho nổi bóng. Cuốn lá trung quân như cái tổ sâu kèn làm nút. Thế là có được quả bầu đựng nước chất lên gùi, đi rừng đi rẫy…

    Những nguồn nước tù, người Tây Nguyên đều cho là bẩn. Đặc biệt nguồn nước có nòng nọc cung quăng thì bà con rất sợ, không bao giờ dám dùng.

    Thế là người làng vẫn cứ đi tìm giọt nước ngoài rừng ngoài suối.

    Hóc núi Thiên Thai qua mấy năm đã hình thành nên một khu rừng ma. Đó là làng của người chết. Làng người sống đổi khác thế nào cũng được, nhưng làng người chết cứ phải trong rừng rậm.

    Có cây lớn chở che phủ bóng.

    Có gỗ to để đục quan tài.

    Người làng Dung Dé xưa nay vậy. Hễ có người chết thì vào rừng ma hạ một gốc cây. Đoạn lớn, chặt khúc đục rỗng thành cái quan tài hình máng thuyền, để cho người chết nằm. Đoạn nhỏ thì chặt ngắn chôn xuống đất làm bệ đỡ quan tài. Người chết không được chôn xuống đất mà chỉ đặt trong rừng. Rừng ấy lâu dần thành rừng ma. Chẳng kẻ nào giám trà trộn vào chặt phá. Vì thế rừng ma càng ngày càng thâm u, càng linh thiêng, càng xanh tốt rùng rợn. Lá khô xếp tầng xếp lớp trên mặt đất. Đặt chân vào lộp xộp tựa như âm thanh ma quái!

    Rừng ma càng tốt, càng tạo sự yên tâm cho người làng Dung Dé. Sống khổ thì được, nhưng chết phải yên tĩnh mát mẻ.

    Cuộc sống của làng Dung Dé đang ngày càng thích nghi, dần tạo được nếp sống yên ổn, thì bất ngờ một sự cố xảy ra. Đang tháng Ba, gió đông thổi hừng hực, buổi trưa dãy Thiên Thai bùng lên như núi lửa. Ban đầu từ mái bắc, ngọn lửa càn quét lên đỉnh núi, tràn sang mái Rừng Ma.

    Làng Dung Dé thấy nguy rồi. Như thế chẳng mấy chốc Rừng Ma sẽ bị lửa thiêu rụi. Giàng rừng, giàng cây đã nổi giận rồi. Ngay từ hồi chuyển làng già Hoen đã thấy họ cắt cây phá rừng mà sợ họa có ngày sẽ đến.

    Quả như nỗi lo của già.

    – Thôi rồi. Giàng nổi giận rồi bà con ôi! Tôi biết ngày này mà! – Già Hoen đứng trước đám người làng hoang mang trong cơn cuồng loạn, thốt không nên lời.

    – Già ơi. Bây giờ nhờ già huy động thêm bà con trong làng lên rừng dập lửa mái nam, phối hợp với lực lượng kiểm lâm dập lửa bên mái bắc. Phòng ngừa đám cháy sẽ lan rộng xuống cả dưới làng thì nguy – Một người có lẽ là cán bộ lâm nghiệp gặp gỡ nhờ già làng trợ giúp.

    – Không dám đâu! Lửa lớn thế nó đốt luôn người ấy chớ! – Một người tỏ ý lo sợ.

    – Ồ không! Không được đâu. Đập lửa là có tội với giàng lửa đó. Không khéo giàng sẽ giận thêm! – Người già khẳng định lại.

    Xưa nay người làng Dung Dé có bị cháy rẫy, cháy làng họ chỉ đứng mà cầu khẩn xin giàng lửa bớt giận. Không ai dám nhào vào dập bao giờ!

    Lửa cháy từ trưa sang chiều, qua đêm.

    Đang đêm, già Hoen kêu mọi người lên Rừng Ma. Cả làng lũ lượt vào rừng xông vào nơi cháy như những kẻ lên đồng. Họ không sợ nóng, không sợ bỏng. Họ đứng đối diện với lửa mà khấn mà cầu xin giàng lửa rủ lòng thương.

    Càng khuya gió đông càng lồng lộng.

    Lửa càng cháy mạnh, thung lũng Rừng Ma càng nóng hung.

    Lửa hắt màu đỏ giận dữ lên khuôn mặt người làng.

    Người nào cũng đầm đìa mồ hôi.

    Lửa nung đất hầm hập.

    Lửa vắt khô kiệt từng người.

    Tầm sáng thì cả làng Dung Dé như bị điên…

    Họ xoang, họ nhảy quanh vòng lửa, dù không có tiếng nhạc cồng chiêng. Khi mặt trời ló dạng, dòng người ấy cũng vừa kiệt sức. Không cuồng nhiệt được nữa. Cả làng gục rũ trên tro tàn đám cháy. Đúng lúc có đoàn ứng cứu, người làng toàn nói những câu mơ màng như lời của cõi khác.

    Những ngày sau, cán bộ y tế xuống điều dưỡng trợ lực cho làng Dung Dé, họ kết luận: Làng bị hội chứng điên do sốc nhiệt, mất nước, mất cân bằng điện giải cao độ!

    Sau vụ cháy rừng.

    Được điều trị.

    Mọi người đều đã trở lại trạng thái bình thường.

    Một thời gian sau nữa.

    Cả làng Dung Dé bỗng dưng biến mất.

    Không một dấu vết.

    – Tôi nghĩ rằng, họ chưa hoàn toàn khỏi chứng điên. Cả cộng đồng điên đã lang bạt đâu đó – Một người có lẽ là cán bộ quản lý có ý kiến.

    – Không thể như vậy được. Một cộng đồng điên thì làm sao mà ra đi! – Một người khác phản bác – Tôi lại lo bọn Phun Rô nhân vụ cháy rừng, lôi kéo bà con theo chúng, làm hậu thuẫn về sau.

    – Tôi nghĩ, đơn giản là một chuyến dời làng tự do theo ý muốn – Một anh có vẻ già dặn nêu quan điểm – Xưa nay người Tây Nguyên ở đâu mà có sự biến, họ cho là đất không lành thì họ chuyển cả làng đến đất khác.

    – Không dễ như vậy được – Lại một người nêu quan điểm – Nhìn kia, nhà họ đều để nguyên, như đi làm ăn đâu đó. Đây là sự kỳ lạ, hiếm thấy!

    – Đơn giản thôi. Người Tây Nguyên xưa nay trước một cuộc đi xa họ đều im lặng. Thậm chí là cấm làng. Gọi là “ngày không nói”. Họ im lặng đến ba ngày. Họ sợ nói ra giàng sẽ biết hết ý đồ của mình! Một cuộc dời làng bình thường thôi mà!

    Thế là sự biến mất của làng Dung Dé trở thành việc bình thường trên xứ núi rừng Tây Nguyên.

    Như xa xưa muôn thuở vậy!

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 9. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 18: Người Tây Nguyên không có thói quen làm cầu tiêu, họ thường phóng uế ngay trên rừng bãi, gọi là “đi dẫm rừng”.

    Chú thích 19: Người Tây Nguyên gọi việc thả bò đi chăn là “cho bò đi chơi”.

    Hết chương 9.

  • Chương 8

    Tín sống giữa đám nhốn nháo tiền bạc, quả là lạc lõng. Anh ngày ngày chỉ thích thú đi dạo rừng, dạo làng, ngắm thiên nhiên, chụp những bức ảnh đẹp. Biết đâu mai này nó sẽ là của hiếm.

    Mặc dù ở Liên hiệp đã có những thú vui quyến rũ hết trai gái làng, với Tín, anh như hờ hững.

    – Cậu cứ như người rừng, không tiếp thu nổi văn minh hiện đại. Phải nhảy, phải hát nó mới nên người! Cậu cứ vào cuộc đi. Cứ ôm cứ nhảy, rồi sẽ thấy mình trẻ ra đến mấy chục tuổi ấy chứ! – Đề nói lời động viên mà như là khiển trách.

    – Mê một thứ được rồi anh. Em mê ảnh thôi! – Tín thật thà khước từ.

    – Mê thêm món nhảy cũng tốt chứ sao. Nó thêm hương vị, thêm sinh lực cho cuộc đời. Nhảy rồi sẽ phát sinh nhiều thứ, hấp dẫn lắm! Ưng em nào cứ sòng phẳng, coi như “ăn bánh trả tiền” nhá! Chẳng ảnh hưởng đến ai.

    – Em trót già rồi. Chỉ còn thích chụp hình chụp bóng mộng mơ thế thôi!

    – Này, cậu bảo thủ lắm! Ở cái xứ khỉ ho cò gáy, muốn lôi kéo được mọi người về với mình thì phải vui chứ. Cứ nhạc, cứ nhảy thì kém gì đô thị. Cậu thấy đấy, gia đình tớ ở thành phố lớn, nhà cao cửa rộng. Nhưng ở đây thua gì! Có khi còn vui hơn!

    Sau những cuộc trao đổi không đầu không cuối ấy, Tín thầm nghĩ ông Quyết có lẽ đã chọn nhầm người! Ông đã đặt lầm niềm tin vào một kẻ sâu mọt đội lốt trí thức! Ngẫm ra, Đề quả là kẻ cao tay. Y biết lợi dụng sự nhiệt huyết của những người kháng chiến cũ, biết dựa vào cái bóng liêm chính vì sự nghiệp chung của họ để tiến thân. Mà những người kháng chiến thừa nhiệt huyết, nhưng phần lớn bị thiệt thòi trong học hành chữ nghĩa. Họ rất cần chỗ dựa là kẻ trí thức cùng chí hướng! Hơn thế, Đề lại có thuật dùng người, ít khi thấy anh ta đang tâm tàn nhẫn hạ sát ai dưới trướng bao giờ. Hễ kẻ nào sắp bị bể, sắp bị kỷ luật, Đề lập tức cho thuyên chuyển sang vị trí khác, làm mới ngay từ đầu, như cách người ta format máy tính để sửa lỗi hay phòng tránh vi rút vậy!

    Là người học ở Liên Xô về, Đề rất thích lối sống của người Phương Tây. Dáng y to cao, phương phi đẹp mã. Đầu tóc luôn chải láng o. Trên mình y luôn khoác chiếc áo thun màu trắng với chiếc quần bò xanh, mang đôi giày thể thao, trông như một minh tinh màn bạc hơn là tổng giám đốc doanh nghiệp lớn. Y có lối sống hiện đại của các nước Âu Tây. Y mê nhất món nhảy khiêu vũ, lại nhảy đẹp, nhảy tốt. Để thay đổi vùng đất heo hút, ngoài làm hạ tầng, y còn nghĩ đến lối chơi hiện đại. Trong lịch công tác của Liên Hiệp, có dòng “Thứ Năm – nhảy đít cô”. Nghĩa là tất cả Thứ Năm hàng tuần toàn đơn vị tập trung về văn phòng Liên hiệp học nhảy. Nhạc rầm trời. Nam thanh nữ tú đua nhau nắm tay ôm eo uốn mình dậm dật. Cả một vùng đất bật lên hừng hực!

    Cái thú ấy hóa ra rất hợp với tuổi trẻ xứ rừng. Các trai làng từ vùng sâu cũng kéo nhau ùn ùn về Liên hiệp. Ban đầu thì coi. Sau họ bạo dạn nhào vào nhảy. Mà nhảy rất đẹp, rất hay, rất say, rất có hồn. Người ta bảo, các dân tộc thiểu số Tây Nguyên từ trong máu của họ đã có những dòng âm thanh. Điều đó có lẽ đúng. Họ thẩm âm rất tốt, hát và nhảy đều rất ăn nhạc. Thế là ý tưởng của Đề đã thành công. Trai gái làng say sưa nhảy theo nhạc Tây. Họ quên luôn lửa rừng, quên luôn những vòng xoang theo nhịp cồng chiêng linh thiêng trữ tình đầm ấm.

    Các làng từ ngày có phong trào nhảy đít cô của Liên hiệp, như nguội lạnh. Cồng chiêng để cho hoen rỉ, không bàn tay nào đụng đến.

    Những cuộc nhảy đã tuyển cho Đề dàn sơn nữ rất mềm mại, với ngực vế tròn căng eo thon hút hồn say đắm.

    Để thu phục nhân tâm toàn vùng đất, Đề không màng gì đến vợ con.

    Ở phố hết.

    Một mình y trở thành chúa đất của xứ núi rừng.

    Tất cả những cô gái trẻ khi đã say nhảy, say hát, trước sau đều thành lạc thú riêng của Đề, nếu lọt mắt y, nếu y muốn. Nhưng rốt cuộc y cũng chẳng để cho ai phải thua thiệt. Y sống kiểu Tây. Mọi thứ đều sòng phẳng. Người thì y tạo kế cho làm ăn. Người thì y cho địa vị bổng lộc. Người y lại dựng vợ gả chồng cho yên bề gia thất… Thỏa mãn kỳ thôi. Mà lạ, Đề không bao giờ vi phạm chế độ một vợ một chồng của bất kỳ người nào dưới quyền. Ai y đã dựng gả là thôi. Ai đã có gia thất là hàng cấm.

    Vợ chồng tay Xơ mà Tín thỉnh thoảng vẫn qua lại lúc chén rượu, lúc chén trà là một hoàn cảnh như vậy. Vợ hắn tên Duyên, làm nhân viên văn phòng. Duyên cao ráo sắc nét, làn da ngăm ngăm nhưng có duyên. Được Đề đem từ dưới đội lên phục vụ văn phòng. Tưởng là quá lứa, đến lúc y lại gán cho anh lái xe ủi tên Xơ. Hai vợ chồng khập khiễng về tuổi tác, Xơ thua Duyên năm tuổi nhưng té ra lại rất hợp rất khéo. Xơ dầu mỡ đen đúa lại hóa ra già dặn, cứ như hơn Duyên đến mấy tuổi. Vợ chồng làm công giữa chốn rừng rú chẳng có thú gì dành cho họ, tối tối lại lăn ra mài nhau. Đến mê. Đến say. Rồi vợ chồng hắn ghiền nhau. Rồi hắn mắc chứng quen mồ hôi vợ. Lái máy ủi cách nhà mười mấy cây số, xong ngày, bạn cùng ca ở lại làng đổi gà nhậu, hắn lụi cụi đạp xe đạp vượt rừng về cho kỳ được. Xa hơi vợ, Xơ không tài nào chợp mắt nổi!

    Vợ chồng hắn hóa ra rất hạnh phúc.

    Hạnh phúc của người lao động, thật đơn sơ và giản tiện.

    Công việc, tiền bạc đều đều kha khá.

    Cuộc sống tự do tự tại chẳng ai làm phiền.

    Đề có biết Hơ Thy đã yêu Tín hay không, nhưng y cứ như chẳng thể thiếu nàng được. Cô Sơn Nữ ngây ngô tốt nết mà hát hay, nhảy đẹp. Một bông hoa rừng tuyệt mỹ. Bỗng dưng chẳng cần bàn bạc tham mưu gì, Đề cho rút ngay Hơ Thy từ cụm kinh tế – kỹ thuật xã về văn phòng Liên hiệp. Tín cảm thấy rất ái ngại, nhưng anh chỉ im lặng.

    Qua mùa khô đến mùa mưa thì cái họa trên trời rơi xuống Liên hiệp. Những khu trồng cà phê, không được che tưới, phần thì chết, số còn sống chỉ leo ngoeo, không vươn lên được mặt đất. Chỉ chờ có thế, trời đổ mưa, cỏ được cơ hội mọc um tùm phủ kín mít như một thảo nguyên mênh mông.

    Một ngày bất ngờ người làng Klung lên gặp Liên hiệp.

    – Liên hiệp phải cử người về đền bò cho làng mình thôi – Già làng Klung túm lấy Đề bắt vạ.

    – Có chuyện gì vậy già!

    – Bò mình sập hố Liên hiệp, sáu con gãy chân. Phải đền cho làng mình mười con.

    – Sáu con sập hố, sao phải đền mười con? – Đề chuyển từ lo sợ sang sửng sốt.

    – À, mấy con bò cái nó có bò con trong bụng rồi. Làng mổ ra đếm đủ mười con!

    Rồi tiếp đến là làng Kleng, Klah, Kluh, làng Choẹt, thấy làng Klung được việc cũng lũ lượt kéo nhau lên.

    Tình thế này thì nguy.

    Không chỉ chừng ấy.

    Hết mùa mưa, chưa biết bao nhiêu con bò nữa què chân.

    Đề tự dưng gặp sự đau đầu.

    Thời buổi ai cũng bảo chặt rừng là khó, là nặng nhọc. Tín nghĩ đến lúc lại phải trồng rừng cho coi. Trồng rừng còn khó gấp trăm lần chặt rừng nữa!

    Những đề án kế hoạch khai hoang, chặt hết bao nhiêu là cây rừng.

    Gỗ quý thì chủ thầu chở về các thành phố lớn, xuất khẩu. Gỗ xấu, người ta gom lại từng đống ở bờ lô, chờ khô thì đốt. Đất khai hoang xong, kịp trồng mì, trồng bắp thì thành đồng thành ruộng. Coi như đổi rừng lấy mì bắp. Chỉ vì cái ăn ba bữa mà mất rừng ngàn năm. Khi không đủ khả năng trồng tỉa, để vài mùa mưa, lại hóa bãi cỏ hoang vô tích sự mà rừng thì mất…

    Cứ nghĩ lẩn thẩn vậy, Tín như nát ruột. Một anh phó, đúng là thằng giúp việc thuần túy, bảo sao làm vậy. Thấy sai cũng chỉ biết buông xuôi. Từng học về rừng, mà chẳng ích gì cho rừng. Tin rằng, có ngày nhất định phải trả cái giá trồng rừng gấp trăm gấp ngàn cái đã thu được. Những luận chứng, những chương trình, tổ chức này, bộ máy nọ, rầm rộ thế, rốt cục cũng chỉ là bán rừng giá rẻ để tồn tại.

    Rõ là cái giá chát chua!

    – Mày suốt ngày toàn lo đi chụp ảnh. Phải hiến kế chứ! – Đề trách mắng Tín mà như khơi gợi điều gì đó.

    – Anh là tối thượng rồi! Anh bảo sao em làm vậy.

    – Đúng là cậu. Nhu nhược. Nhu nhược như thế ế là phải!

    – Bây giờ thì em nói thật. Những khu đất ở vùng Đăk Mơ Thượng ta đã bỏ ra không biết bao nhiêu công sức đào những cái hố sâu hoắm, chẳng ai trồng được cà phê. Đó là những cái bẫy bò! Đàn bò của các làng sẽ bị dính bẫy hết!

    – Thế theo cậu thì khắc phục làm sao? – Không chờ cho Tín nói hết ý, Đề đã hỏi dồn dập.

    – Trồng cây gì cũng phải có nước anh ạ. Ta thất bại vì không có nước.

    – Ý cậu là sao? – Đề tỏ ra sốt ruột.

    – Rừng đã bị tàn phá quá nhiều. Mỗi cây rừng là một công trình thủy lợi nhỏ! Em không nhớ ai đã nói thế. Nhưng đúng anh ạ!

    – Cậu toàn lý thuyết suông. Tóm lại, vấn đề là thế nào?

    – Thì phải làm gấp các công trình thủy lợi.

    – Được. Nói tiếp đi!

    – Em đã khảo sát rồi. Khi đi dạo khắp vùng, em thấy vùng Đăk Mơ Thượng như một cái lòng hồ. Dãy Thiên Thai như một cái bờ đập thiên nhiên vĩ đại. Chỉ cần ngăn dòng một quãng ngắn là có một hồ nước lớn. Sau đó, bền vững nhất, vẫn là khôi phục lại rừng đầu nguồn để giữ lấy mạch nước tự nhiên cho đất.

    – Được rồi. Trước mắt là đắp hồ. Tiếp đi.

    – Vấn đề là phải có thiết kế phê duyệt và vốn đầu tư.

    – Tưởng gì. Cái đó không khó! Cậu quên tớ có ông Quyết à.

    Đề nghĩ ngay ra vấn đề.

    Thằng này té ra cũng sáng suốt.

    Quả là một mũi tên trúng mấy đích.

    Đầu tiên, nó lấp láp đi bao nhiêu vết tích về gỗ rừng. Cái đó như là rửa tiền. Nước hồ dâng lên sẽ xóa nhòa tất. Chẳng ai biết thực hư trữ lượng gỗ của rừng đã lấy đi. Thứ đến nó sẽ xóa nhòa đi bao nhiêu tiền của đầu tư vào chương trình cà phê quái quỷ. Xóa đi cái thất bại đắng cay của cả Liên hiệp, mà kẻ đứng đầu là y. Nước sẽ dịu lành vết thương. Cái hồ cũng sẽ giải phóng y khỏi nỗi lo nỗi khổ về dự án cà phê “Hoa sen nở” và “Đâm cành, nảy nhánh”. Hồ sẽ chấm hết. Cuối cùng, đắp hồ cũng là một cơ hội làm ăn, từ xây dựng đến gỗ rừng, rồi đồng ruộng…

    Từ ý tưởng đó, hồ Đăk Mơ Thượng nhanh chóng được triển khai.

    Để cho chắc ăn, Đề lại tìm chỗ để đẩy Tín ra xa. Y đẻ ra cái ban dọn lòng hồ. Cho Tín làm trưởng ban, đưa chân tay của mình vào làm phó và nhân viên. Biết trước với phong cách nghệ sĩ, Tín sẽ giao hết mọi việc cho cấp phó rồi vác máy ảnh lang thang đi rừng, đi suối, đi làng. Thế là thầy trò Đề thoải mái tung hoành tác oai tác quái.

    Thật ra gỗ lòng hồ thì qua bao nhiêu năm thực hiện cơ chế “đổi gỗ lấy hàng hóa, lấy hạ tầng”, nay cũng đã cạn kiệt, chỉ còn lại những loại gỗ xấu. Tuy nhiên khá nhiều chủ thầu lại nhảy vào cuộc với quyết tâm rất cao.

    Thì ra họ chẳng báu gì mấy khối gỗ nhóm ba nhóm bốn mất công chặt. Thực lòng họ chỉ lấy chỉ tiêu trên giấy, rồi bí mật chặt những cây gỗ quý từ cao trình mặt nước gia cường trở lên, lăn xuống lòng hồ rồi chở đi một cách hợp pháp.

    Hơ Thy ngày càng say sưa hát ca nhảy múa, như dính bẫy dính bã. Tín rất buồn. Anh sợ rằng sẽ đến lúc cô ấy sa vào bàn tay của Đề, rồi bị đầy đọa như bao cô gái khác.

    – Em nhiễm Tây từ bao giờ vậy? – Tín tỏ vẻ dỗi hờn bực bội, khi hai người ngồi bên nhau ở chốn riêng tư.

    – Anh nói sao? – Hơ Thy phản ứng như vừa bị xúc phạm một điều gì đó trong sâu thẳm.

    – À, nhìn em nhảy, nghe em hát lạc lõng lắm! Thứ ấy không hợp với em!

    – Anh điên rồi! Cả làng cùng hát đó thôi. Có sao đâu? Chắc anh ghen đó mà! – Không ngờ Hơ Thy lại nổi đóa, nặng lời với Tín như vậy.

    Cãi vã to.

    Đến giận nhau mất.

    Rõ là tai họa.

    Buồn!

    Hơ Thy nhẹ dạ cả tin, ngây ngô thơ mộng.

    Không dưng gặp cáo già.

    Mà hơn cả cáo già. Hắn là cọp già.

    Mèo, cáo, cọp cùng là họ cọp cả.

    Người Tây Nguyên bản địa tin vậy.

    Đi rừng thì kiêng giết cọp.

    Ở nhà thì không nuôi mèo.

    Có người bảo Đề có máu hăng là vì ăn quá nhiều cao cọp.

    Làng Cheng Leng là địa bàn nhiều cọp, họ lại rất giỏi đánh bẫy thò. Mà thò là loại dễ dính cọp nhất. Dính thì phải chịu.

    Trên con đường mòn thấy loài thú lớn hay đi, họ làm cái thò. Đơn giản là có cháng đỡ cây lao nhọn vừa tầm với vai con thú. Phía sau cái lao thiết kế một cái cần đập được căng ngang ra. Cái cần đập được cài một cái lẫy, nối với một sợi dây rừng nhỏ mảnh, kéo qua con đường mòn. Cái sợi dây chết chóc ấy rất khó phát hiện. Hễ con thú nào đi qua, chân trước đều vướng dây. Lẫy thò sẽ bung, cần đập sẽ đánh mạnh vào đuôi cái lao. Chỉ chờ có vậy, ngọn lao nhọn và dài thẳng đuột từ bên mé đường sẽ phóng ra vun vút với một sức mạnh như cú đâm thần thánh. Mũi lao sẽ phập vào nách, xuyên tim.

    Tùy từng loài thú mà người ta cài thò.

    Cao hoặc thấp ngang tầm con vật.

    Xui con cọp nào dính lao.

    Đa phần sẽ chết ngay tại chỗ.

    Khi đã cài bẫy thò, buộc phải để những gậy chứng, vừa cho người khác biết có bẫy mà tránh đi đường khác, đồng thời nó như một sự khẳng định sở hữu con vật đã được dính bẫy.

    Có hôm làng Cheng Leng đưa ra một con cọp đã chết chừng năm mươi cân. Đề rất mừng, trả cho họ một nắm tiền lớn. Y gọi mấy tay nhà bếp thạo việc lột da, xẻ thịt. Đề chỉ lấy da và xương. Bộ da y thuê người nhồi bông trưng ở phòng làm việc.

    “Cọp chết để da”!

    Bộ da cọp nhồi lông nhìn cũng uy nguy chẳng khác gì cọp sống.

    Nó như tôn chủ nhân lên bậc đế vương vạn tuế.

    Ai vào phòng Đề cũng ngờm ngợp.

    Chẳng biết sợ người hay sợ cọp!

    Bộ xương Đề thuê người xử lý theo đúng bài bản rồi nấu cao.

    Tốp nấu cao vừa có tay nghề, vừa có mẹo mực để khống chế, kìm tỏa lẫn nhau. Họ phải trực đun nồi cao theo ca theo kíp cẩn mật, sợ có kẻ tham múc bớt nước cao. Có người còn lẳng lặng bỏ vào nồi nước cô mấy quả trứng gà trứng vịt, đợi chín vớt ra dấu mang về. Bao nhiêu tinh túy của nồi cao cọp sẽ bị thu hết vào trong mấy quả trứng ấy.

    Nấu cao phải trung thành, và cảnh giác cao độ.

    Chẳng tin được người nào.

    Nồi cao Đề dùng một mình.

    Chỉ riêng tráng nồi bằng chục lít rượu, cả văn phòng Liên hiệp cũng được bữa bí tỷ.

    Thịt cọp thì qua các tay chế biến hảo hạng cũng được bữa nhậu tưng bừng. Ai cũng háo hức món thịt cọp hiếm hoi đại bổ, nhưng Tín chỉ làm được một miếng. Miếng thịt trắng nhợt, ăn chẳng có mùi vị gì! Sống thì hùng khí vậy, mà miếng thịt chỉ nhạt hèo!

    Nhưng có lẽ cao cọp thì thần diệu thật.

    Nhìn Đề là biết.

    Y hừng hực nam khí.

    Làm.

    Ăn.

    Chơi.

    Cứ gọi là cuồn cuộn như sông mùa lũ.

    Không ngưng nghỉ…

    Cùng với việc đi thường trực lòng hồ, giữa Tín và Hơ Thy không đâu như dần xa cách. Khi tiến độ công việc căng thẳng gấp rút nhất, Tín nhận được tin Hơ Thy đã biến mất khỏi Liên hiệp. Có người bảo, cô đi theo xe thầu gỗ vào làm ca sĩ phòng trà tại một thành phố lớn phương nam.

    Đó là một con đường xa hoa ngập trong tiền bạc!

    Ai cũng tủi cho phận hồng nhan!

    Nghe vậy biết vậy.

    Tín thì chẳng tin.

    Hơ Thy không phải người như thế!

    Sau lại nghe tin làng Dung Dé cũng đã lang bạt đi khắp chốn núi rừng nào đó. Làng trở về với nếp cũ thói quen du cư đã hằn sâu từ bao đời ngàn năm.

    Ông trời cay độc đã tuyệt đường giữa họ.

    Muốn quay lại tìm nhau sau tháng ngày hờn dỗi cũng khó.

    Đúng là người có duyên nhưng không có nợ!

    Những lúc rỗi, Tín cứ mường tượng cảnh chở Hơ Thy đi hết rừng này suối nọ. Ôi một thời giản đơn mà đẹp như mộng.

    Bây giờ Hơ Thy đang ở chân trời nào?

    Nàng sẽ làm gì để mưu sinh?

    Nàng còn nhớ tới anh không?…

    Một trời câu hỏi!

    Anh tự trách mình, ngay từ đầu đã không cản bước Hơ Thy trở về văn phòng Liên hiệp, nơi mà anh đã hình dung may ít rủi nhiều! Thương Hơ Thy quá. Nếu như người đời đồn đại, nàng đã bỏ đất cao nguyên chân chất đến chốn thị thành đô hội thì sẽ khốn khổ biết chừng nào. Nơi đầy cạm bẫy, khiến những người hiền lành thật thà rất dễ sa sẩy.

    Khi đã xa nhau rồi, Tín mới thấy mình đã yêu Hơ Thy biết nhường nào. Chẳng hiểu ở phương trời nào đó, Hơ Thy có cùng nhịp ngân rung với mình không! Người ta vẫn bảo loài chim có trí nhớ siêu phàm, nhất là nhớ về nơi chốn cũ, cũng như khướu định hướng phương vị của trời đất. Không biết con Krock bây giờ đang ở đâu. Ước gì nó đến, Tín sẽ gửi một bức thư để nó chuyển đến phương trời nào đó cho Hơ Thy. Chỉ có con Krock may ra làm được việc ấy!

    Nhiều đêm trăng sáng không ngủ, Tín ngồi chòng chọc trong bóng đen mà nhớ. Anh đã viết hàng tệp thư dày cho Hơ Thy. Xong rồi lại nghĩ mình quá ngớ ngẩn. Biết nàng ở chân trời nào mà gửi. Cô quạnh và buồn hiu, anh như quên luôn sở thích đi đây đi đó chụp những bức ảnh đẹp. Lục tung những tệp ảnh cũ, nỗi nhớ Hơ Thy lại trào dâng. Những bức ảnh là kỷ niệm duy nhất anh còn lại về nàng.

    Bức nào cũng xao xuyến.

    Bức nào cũng đẹp mê ly.

    Tháng Năm, một con cuốc lẻ bầy kêu khản đặc trên lòng hồ cạn.

    Oi bức và ngờm ngợp.

    Những thung lũng vàng úa cành lá cây khô khẳng.

    Một cảnh tan hoang man dại xác xơ…

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 8. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 17: Gậy chứng là một cách đánh giấu, chiếm hữu của người Tây Nguyên. Họ tin là giàng đã chứng giám. Khi xảy ra tranh chấp, kiện ra làng và đưa gậy chứng ra sẽ thắng cuộc.

    Hết chương 8.

  • Chương 8

    Tín sống giữa đám nhốn nháo tiền bạc, quả là lạc lõng. Anh ngày ngày chỉ thích thú đi dạo rừng, dạo làng, ngắm thiên nhiên, chụp những bức ảnh đẹp. Biết đâu mai này nó sẽ là của hiếm.

    Mặc dù ở Liên hiệp đã có những thú vui quyến rũ hết trai gái làng, với Tín, anh như hờ hững.

    – Cậu cứ như người rừng, không tiếp thu nổi văn minh hiện đại. Phải nhảy, phải hát nó mới nên người! Cậu cứ vào cuộc đi. Cứ ôm cứ nhảy, rồi sẽ thấy mình trẻ ra đến mấy chục tuổi ấy chứ! – Đề nói lời động viên mà như là khiển trách.

    – Mê một thứ được rồi anh. Em mê ảnh thôi! – Tín thật thà khước từ.

    – Mê thêm món nhảy cũng tốt chứ sao. Nó thêm hương vị, thêm sinh lực cho cuộc đời. Nhảy rồi sẽ phát sinh nhiều thứ, hấp dẫn lắm! Ưng em nào cứ sòng phẳng, coi như “ăn bánh trả tiền” nhá! Chẳng ảnh hưởng đến ai.

    – Em trót già rồi. Chỉ còn thích chụp hình chụp bóng mộng mơ thế thôi!

    – Này, cậu bảo thủ lắm! Ở cái xứ khỉ ho cò gáy, muốn lôi kéo được mọi người về với mình thì phải vui chứ. Cứ nhạc, cứ nhảy thì kém gì đô thị. Cậu thấy đấy, gia đình tớ ở thành phố lớn, nhà cao cửa rộng. Nhưng ở đây thua gì! Có khi còn vui hơn!

    Sau những cuộc trao đổi không đầu không cuối ấy, Tín thầm nghĩ ông Quyết có lẽ đã chọn nhầm người! Ông đã đặt lầm niềm tin vào một kẻ sâu mọt đội lốt trí thức! Ngẫm ra, Đề quả là kẻ cao tay. Y biết lợi dụng sự nhiệt huyết của những người kháng chiến cũ, biết dựa vào cái bóng liêm chính vì sự nghiệp chung của họ để tiến thân. Mà những người kháng chiến thừa nhiệt huyết, nhưng phần lớn bị thiệt thòi trong học hành chữ nghĩa. Họ rất cần chỗ dựa là kẻ trí thức cùng chí hướng! Hơn thế, Đề lại có thuật dùng người, ít khi thấy anh ta đang tâm tàn nhẫn hạ sát ai dưới trướng bao giờ. Hễ kẻ nào sắp bị bể, sắp bị kỷ luật, Đề lập tức cho thuyên chuyển sang vị trí khác, làm mới ngay từ đầu, như cách người ta format máy tính để sửa lỗi hay phòng tránh vi rút vậy!

    Là người học ở Liên Xô về, Đề rất thích lối sống của người Phương Tây. Dáng y to cao, phương phi đẹp mã. Đầu tóc luôn chải láng o. Trên mình y luôn khoác chiếc áo thun màu trắng với chiếc quần bò xanh, mang đôi giày thể thao, trông như một minh tinh màn bạc hơn là tổng giám đốc doanh nghiệp lớn. Y có lối sống hiện đại của các nước Âu Tây. Y mê nhất món nhảy khiêu vũ, lại nhảy đẹp, nhảy tốt. Để thay đổi vùng đất heo hút, ngoài làm hạ tầng, y còn nghĩ đến lối chơi hiện đại. Trong lịch công tác của Liên Hiệp, có dòng “Thứ Năm – nhảy đít cô”. Nghĩa là tất cả Thứ Năm hàng tuần toàn đơn vị tập trung về văn phòng Liên hiệp học nhảy. Nhạc rầm trời. Nam thanh nữ tú đua nhau nắm tay ôm eo uốn mình dậm dật. Cả một vùng đất bật lên hừng hực!

    Cái thú ấy hóa ra rất hợp với tuổi trẻ xứ rừng. Các trai làng từ vùng sâu cũng kéo nhau ùn ùn về Liên hiệp. Ban đầu thì coi. Sau họ bạo dạn nhào vào nhảy. Mà nhảy rất đẹp, rất hay, rất say, rất có hồn. Người ta bảo, các dân tộc thiểu số Tây Nguyên từ trong máu của họ đã có những dòng âm thanh. Điều đó có lẽ đúng. Họ thẩm âm rất tốt, hát và nhảy đều rất ăn nhạc. Thế là ý tưởng của Đề đã thành công. Trai gái làng say sưa nhảy theo nhạc Tây. Họ quên luôn lửa rừng, quên luôn những vòng xoang theo nhịp cồng chiêng linh thiêng trữ tình đầm ấm.

    Các làng từ ngày có phong trào nhảy đít cô của Liên hiệp, như nguội lạnh. Cồng chiêng để cho hoen rỉ, không bàn tay nào đụng đến.

    Những cuộc nhảy đã tuyển cho Đề dàn sơn nữ rất mềm mại, với ngực vế tròn căng eo thon hút hồn say đắm.

    Để thu phục nhân tâm toàn vùng đất, Đề không màng gì đến vợ con.

    Ở phố hết.

    Một mình y trở thành chúa đất của xứ núi rừng.

    Tất cả những cô gái trẻ khi đã say nhảy, say hát, trước sau đều thành lạc thú riêng của Đề, nếu lọt mắt y, nếu y muốn. Nhưng rốt cuộc y cũng chẳng để cho ai phải thua thiệt. Y sống kiểu Tây. Mọi thứ đều sòng phẳng. Người thì y tạo kế cho làm ăn. Người thì y cho địa vị bổng lộc. Người y lại dựng vợ gả chồng cho yên bề gia thất… Thỏa mãn kỳ thôi. Mà lạ, Đề không bao giờ vi phạm chế độ một vợ một chồng của bất kỳ người nào dưới quyền. Ai y đã dựng gả là thôi. Ai đã có gia thất là hàng cấm.

    Vợ chồng tay Xơ mà Tín thỉnh thoảng vẫn qua lại lúc chén rượu, lúc chén trà là một hoàn cảnh như vậy. Vợ hắn tên Duyên, làm nhân viên văn phòng. Duyên cao ráo sắc nét, làn da ngăm ngăm nhưng có duyên. Được Đề đem từ dưới đội lên phục vụ văn phòng. Tưởng là quá lứa, đến lúc y lại gán cho anh lái xe ủi tên Xơ. Hai vợ chồng khập khiễng về tuổi tác, Xơ thua Duyên năm tuổi nhưng té ra lại rất hợp rất khéo. Xơ dầu mỡ đen đúa lại hóa ra già dặn, cứ như hơn Duyên đến mấy tuổi. Vợ chồng làm công giữa chốn rừng rú chẳng có thú gì dành cho họ, tối tối lại lăn ra mài nhau. Đến mê. Đến say. Rồi vợ chồng hắn ghiền nhau. Rồi hắn mắc chứng quen mồ hôi vợ. Lái máy ủi cách nhà mười mấy cây số, xong ngày, bạn cùng ca ở lại làng đổi gà nhậu, hắn lụi cụi đạp xe đạp vượt rừng về cho kỳ được. Xa hơi vợ, Xơ không tài nào chợp mắt nổi!

    Vợ chồng hắn hóa ra rất hạnh phúc.

    Hạnh phúc của người lao động, thật đơn sơ và giản tiện.

    Công việc, tiền bạc đều đều kha khá.

    Cuộc sống tự do tự tại chẳng ai làm phiền.

    Đề có biết Hơ Thy đã yêu Tín hay không, nhưng y cứ như chẳng thể thiếu nàng được. Cô Sơn Nữ ngây ngô tốt nết mà hát hay, nhảy đẹp. Một bông hoa rừng tuyệt mỹ. Bỗng dưng chẳng cần bàn bạc tham mưu gì, Đề cho rút ngay Hơ Thy từ cụm kinh tế – kỹ thuật xã về văn phòng Liên hiệp. Tín cảm thấy rất ái ngại, nhưng anh chỉ im lặng.

    Qua mùa khô đến mùa mưa thì cái họa trên trời rơi xuống Liên hiệp. Những khu trồng cà phê, không được che tưới, phần thì chết, số còn sống chỉ leo ngoeo, không vươn lên được mặt đất. Chỉ chờ có thế, trời đổ mưa, cỏ được cơ hội mọc um tùm phủ kín mít như một thảo nguyên mênh mông.

    Một ngày bất ngờ người làng Klung lên gặp Liên hiệp.

    – Liên hiệp phải cử người về đền bò cho làng mình thôi – Già làng Klung túm lấy Đề bắt vạ.

    – Có chuyện gì vậy già!

    – Bò mình sập hố Liên hiệp, sáu con gãy chân. Phải đền cho làng mình mười con.

    – Sáu con sập hố, sao phải đền mười con? – Đề chuyển từ lo sợ sang sửng sốt.

    – À, mấy con bò cái nó có bò con trong bụng rồi. Làng mổ ra đếm đủ mười con!

    Rồi tiếp đến là làng Kleng, Klah, Kluh, làng Choẹt, thấy làng Klung được việc cũng lũ lượt kéo nhau lên.

    Tình thế này thì nguy.

    Không chỉ chừng ấy.

    Hết mùa mưa, chưa biết bao nhiêu con bò nữa què chân.

    Đề tự dưng gặp sự đau đầu.

    Thời buổi ai cũng bảo chặt rừng là khó, là nặng nhọc. Tín nghĩ đến lúc lại phải trồng rừng cho coi. Trồng rừng còn khó gấp trăm lần chặt rừng nữa!

    Những đề án kế hoạch khai hoang, chặt hết bao nhiêu là cây rừng.

    Gỗ quý thì chủ thầu chở về các thành phố lớn, xuất khẩu. Gỗ xấu, người ta gom lại từng đống ở bờ lô, chờ khô thì đốt. Đất khai hoang xong, kịp trồng mì, trồng bắp thì thành đồng thành ruộng. Coi như đổi rừng lấy mì bắp. Chỉ vì cái ăn ba bữa mà mất rừng ngàn năm. Khi không đủ khả năng trồng tỉa, để vài mùa mưa, lại hóa bãi cỏ hoang vô tích sự mà rừng thì mất…

    Cứ nghĩ lẩn thẩn vậy, Tín như nát ruột. Một anh phó, đúng là thằng giúp việc thuần túy, bảo sao làm vậy. Thấy sai cũng chỉ biết buông xuôi. Từng học về rừng, mà chẳng ích gì cho rừng. Tin rằng, có ngày nhất định phải trả cái giá trồng rừng gấp trăm gấp ngàn cái đã thu được. Những luận chứng, những chương trình, tổ chức này, bộ máy nọ, rầm rộ thế, rốt cục cũng chỉ là bán rừng giá rẻ để tồn tại.

    Rõ là cái giá chát chua!

    – Mày suốt ngày toàn lo đi chụp ảnh. Phải hiến kế chứ! – Đề trách mắng Tín mà như khơi gợi điều gì đó.

    – Anh là tối thượng rồi! Anh bảo sao em làm vậy.

    – Đúng là cậu. Nhu nhược. Nhu nhược như thế ế là phải!

    – Bây giờ thì em nói thật. Những khu đất ở vùng Đăk Mơ Thượng ta đã bỏ ra không biết bao nhiêu công sức đào những cái hố sâu hoắm, chẳng ai trồng được cà phê. Đó là những cái bẫy bò! Đàn bò của các làng sẽ bị dính bẫy hết!

    – Thế theo cậu thì khắc phục làm sao? – Không chờ cho Tín nói hết ý, Đề đã hỏi dồn dập.

    – Trồng cây gì cũng phải có nước anh ạ. Ta thất bại vì không có nước.

    – Ý cậu là sao? – Đề tỏ ra sốt ruột.

    – Rừng đã bị tàn phá quá nhiều. Mỗi cây rừng là một công trình thủy lợi nhỏ! Em không nhớ ai đã nói thế. Nhưng đúng anh ạ!

    – Cậu toàn lý thuyết suông. Tóm lại, vấn đề là thế nào?

    – Thì phải làm gấp các công trình thủy lợi.

    – Được. Nói tiếp đi!

    – Em đã khảo sát rồi. Khi đi dạo khắp vùng, em thấy vùng Đăk Mơ Thượng như một cái lòng hồ. Dãy Thiên Thai như một cái bờ đập thiên nhiên vĩ đại. Chỉ cần ngăn dòng một quãng ngắn là có một hồ nước lớn. Sau đó, bền vững nhất, vẫn là khôi phục lại rừng đầu nguồn để giữ lấy mạch nước tự nhiên cho đất.

    – Được rồi. Trước mắt là đắp hồ. Tiếp đi.

    – Vấn đề là phải có thiết kế phê duyệt và vốn đầu tư.

    – Tưởng gì. Cái đó không khó! Cậu quên tớ có ông Quyết à.

    Đề nghĩ ngay ra vấn đề.

    Thằng này té ra cũng sáng suốt.

    Quả là một mũi tên trúng mấy đích.

    Đầu tiên, nó lấp láp đi bao nhiêu vết tích về gỗ rừng. Cái đó như là rửa tiền. Nước hồ dâng lên sẽ xóa nhòa tất. Chẳng ai biết thực hư trữ lượng gỗ của rừng đã lấy đi. Thứ đến nó sẽ xóa nhòa đi bao nhiêu tiền của đầu tư vào chương trình cà phê quái quỷ. Xóa đi cái thất bại đắng cay của cả Liên hiệp, mà kẻ đứng đầu là y. Nước sẽ dịu lành vết thương. Cái hồ cũng sẽ giải phóng y khỏi nỗi lo nỗi khổ về dự án cà phê “Hoa sen nở” và “Đâm cành, nảy nhánh”. Hồ sẽ chấm hết. Cuối cùng, đắp hồ cũng là một cơ hội làm ăn, từ xây dựng đến gỗ rừng, rồi đồng ruộng…

    Từ ý tưởng đó, hồ Đăk Mơ Thượng nhanh chóng được triển khai.

    Để cho chắc ăn, Đề lại tìm chỗ để đẩy Tín ra xa. Y đẻ ra cái ban dọn lòng hồ. Cho Tín làm trưởng ban, đưa chân tay của mình vào làm phó và nhân viên. Biết trước với phong cách nghệ sĩ, Tín sẽ giao hết mọi việc cho cấp phó rồi vác máy ảnh lang thang đi rừng, đi suối, đi làng. Thế là thầy trò Đề thoải mái tung hoành tác oai tác quái.

    Thật ra gỗ lòng hồ thì qua bao nhiêu năm thực hiện cơ chế “đổi gỗ lấy hàng hóa, lấy hạ tầng”, nay cũng đã cạn kiệt, chỉ còn lại những loại gỗ xấu. Tuy nhiên khá nhiều chủ thầu lại nhảy vào cuộc với quyết tâm rất cao.

    Thì ra họ chẳng báu gì mấy khối gỗ nhóm ba nhóm bốn mất công chặt. Thực lòng họ chỉ lấy chỉ tiêu trên giấy, rồi bí mật chặt những cây gỗ quý từ cao trình mặt nước gia cường trở lên, lăn xuống lòng hồ rồi chở đi một cách hợp pháp.

    Hơ Thy ngày càng say sưa hát ca nhảy múa, như dính bẫy dính bã. Tín rất buồn. Anh sợ rằng sẽ đến lúc cô ấy sa vào bàn tay của Đề, rồi bị đầy đọa như bao cô gái khác.

    – Em nhiễm Tây từ bao giờ vậy? – Tín tỏ vẻ dỗi hờn bực bội, khi hai người ngồi bên nhau ở chốn riêng tư.

    – Anh nói sao? – Hơ Thy phản ứng như vừa bị xúc phạm một điều gì đó trong sâu thẳm.

    – À, nhìn em nhảy, nghe em hát lạc lõng lắm! Thứ ấy không hợp với em!

    – Anh điên rồi! Cả làng cùng hát đó thôi. Có sao đâu? Chắc anh ghen đó mà! – Không ngờ Hơ Thy lại nổi đóa, nặng lời với Tín như vậy.

    Cãi vã to.

    Đến giận nhau mất.

    Rõ là tai họa.

    Buồn!

    Hơ Thy nhẹ dạ cả tin, ngây ngô thơ mộng.

    Không dưng gặp cáo già.

    Mà hơn cả cáo già. Hắn là cọp già.

    Mèo, cáo, cọp cùng là họ cọp cả.

    Người Tây Nguyên bản địa tin vậy.

    Đi rừng thì kiêng giết cọp.

    Ở nhà thì không nuôi mèo.

    Có người bảo Đề có máu hăng là vì ăn quá nhiều cao cọp.

    Làng Cheng Leng là địa bàn nhiều cọp, họ lại rất giỏi đánh bẫy thò. Mà thò là loại dễ dính cọp nhất. Dính thì phải chịu.

    Trên con đường mòn thấy loài thú lớn hay đi, họ làm cái thò. Đơn giản là có cháng đỡ cây lao nhọn vừa tầm với vai con thú. Phía sau cái lao thiết kế một cái cần đập được căng ngang ra. Cái cần đập được cài một cái lẫy, nối với một sợi dây rừng nhỏ mảnh, kéo qua con đường mòn. Cái sợi dây chết chóc ấy rất khó phát hiện. Hễ con thú nào đi qua, chân trước đều vướng dây. Lẫy thò sẽ bung, cần đập sẽ đánh mạnh vào đuôi cái lao. Chỉ chờ có vậy, ngọn lao nhọn và dài thẳng đuột từ bên mé đường sẽ phóng ra vun vút với một sức mạnh như cú đâm thần thánh. Mũi lao sẽ phập vào nách, xuyên tim.

    Tùy từng loài thú mà người ta cài thò.

    Cao hoặc thấp ngang tầm con vật.

    Xui con cọp nào dính lao.

    Đa phần sẽ chết ngay tại chỗ.

    Khi đã cài bẫy thò, buộc phải để những gậy chứng, vừa cho người khác biết có bẫy mà tránh đi đường khác, đồng thời nó như một sự khẳng định sở hữu con vật đã được dính bẫy.

    Có hôm làng Cheng Leng đưa ra một con cọp đã chết chừng năm mươi cân. Đề rất mừng, trả cho họ một nắm tiền lớn. Y gọi mấy tay nhà bếp thạo việc lột da, xẻ thịt. Đề chỉ lấy da và xương. Bộ da y thuê người nhồi bông trưng ở phòng làm việc.

    “Cọp chết để da”!

    Bộ da cọp nhồi lông nhìn cũng uy nguy chẳng khác gì cọp sống.

    Nó như tôn chủ nhân lên bậc đế vương vạn tuế.

    Ai vào phòng Đề cũng ngờm ngợp.

    Chẳng biết sợ người hay sợ cọp!

    Bộ xương Đề thuê người xử lý theo đúng bài bản rồi nấu cao.

    Tốp nấu cao vừa có tay nghề, vừa có mẹo mực để khống chế, kìm tỏa lẫn nhau. Họ phải trực đun nồi cao theo ca theo kíp cẩn mật, sợ có kẻ tham múc bớt nước cao. Có người còn lẳng lặng bỏ vào nồi nước cô mấy quả trứng gà trứng vịt, đợi chín vớt ra dấu mang về. Bao nhiêu tinh túy của nồi cao cọp sẽ bị thu hết vào trong mấy quả trứng ấy.

    Nấu cao phải trung thành, và cảnh giác cao độ.

    Chẳng tin được người nào.

    Nồi cao Đề dùng một mình.

    Chỉ riêng tráng nồi bằng chục lít rượu, cả văn phòng Liên hiệp cũng được bữa bí tỷ.

    Thịt cọp thì qua các tay chế biến hảo hạng cũng được bữa nhậu tưng bừng. Ai cũng háo hức món thịt cọp hiếm hoi đại bổ, nhưng Tín chỉ làm được một miếng. Miếng thịt trắng nhợt, ăn chẳng có mùi vị gì! Sống thì hùng khí vậy, mà miếng thịt chỉ nhạt hèo!

    Nhưng có lẽ cao cọp thì thần diệu thật.

    Nhìn Đề là biết.

    Y hừng hực nam khí.

    Làm.

    Ăn.

    Chơi.

    Cứ gọi là cuồn cuộn như sông mùa lũ.

    Không ngưng nghỉ…

    Cùng với việc đi thường trực lòng hồ, giữa Tín và Hơ Thy không đâu như dần xa cách. Khi tiến độ công việc căng thẳng gấp rút nhất, Tín nhận được tin Hơ Thy đã biến mất khỏi Liên hiệp. Có người bảo, cô đi theo xe thầu gỗ vào làm ca sĩ phòng trà tại một thành phố lớn phương nam.

    Đó là một con đường xa hoa ngập trong tiền bạc!

    Ai cũng tủi cho phận hồng nhan!

    Nghe vậy biết vậy.

    Tín thì chẳng tin.

    Hơ Thy không phải người như thế!

    Sau lại nghe tin làng Dung Dé cũng đã lang bạt đi khắp chốn núi rừng nào đó. Làng trở về với nếp cũ thói quen du cư đã hằn sâu từ bao đời ngàn năm.

    Ông trời cay độc đã tuyệt đường giữa họ.

    Muốn quay lại tìm nhau sau tháng ngày hờn dỗi cũng khó.

    Đúng là người có duyên nhưng không có nợ!

    Những lúc rỗi, Tín cứ mường tượng cảnh chở Hơ Thy đi hết rừng này suối nọ. Ôi một thời giản đơn mà đẹp như mộng.

    Bây giờ Hơ Thy đang ở chân trời nào?

    Nàng sẽ làm gì để mưu sinh?

    Nàng còn nhớ tới anh không?…

    Một trời câu hỏi!

    Anh tự trách mình, ngay từ đầu đã không cản bước Hơ Thy trở về văn phòng Liên hiệp, nơi mà anh đã hình dung may ít rủi nhiều! Thương Hơ Thy quá. Nếu như người đời đồn đại, nàng đã bỏ đất cao nguyên chân chất đến chốn thị thành đô hội thì sẽ khốn khổ biết chừng nào. Nơi đầy cạm bẫy, khiến những người hiền lành thật thà rất dễ sa sẩy.

    Khi đã xa nhau rồi, Tín mới thấy mình đã yêu Hơ Thy biết nhường nào. Chẳng hiểu ở phương trời nào đó, Hơ Thy có cùng nhịp ngân rung với mình không! Người ta vẫn bảo loài chim có trí nhớ siêu phàm, nhất là nhớ về nơi chốn cũ, cũng như khướu định hướng phương vị của trời đất. Không biết con Krock bây giờ đang ở đâu. Ước gì nó đến, Tín sẽ gửi một bức thư để nó chuyển đến phương trời nào đó cho Hơ Thy. Chỉ có con Krock may ra làm được việc ấy!

    Nhiều đêm trăng sáng không ngủ, Tín ngồi chòng chọc trong bóng đen mà nhớ. Anh đã viết hàng tệp thư dày cho Hơ Thy. Xong rồi lại nghĩ mình quá ngớ ngẩn. Biết nàng ở chân trời nào mà gửi. Cô quạnh và buồn hiu, anh như quên luôn sở thích đi đây đi đó chụp những bức ảnh đẹp. Lục tung những tệp ảnh cũ, nỗi nhớ Hơ Thy lại trào dâng. Những bức ảnh là kỷ niệm duy nhất anh còn lại về nàng.

    Bức nào cũng xao xuyến.

    Bức nào cũng đẹp mê ly.

    Tháng Năm, một con cuốc lẻ bầy kêu khản đặc trên lòng hồ cạn.

    Oi bức và ngờm ngợp.

    Những thung lũng vàng úa cành lá cây khô khẳng.

    Một cảnh tan hoang man dại xác xơ…

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 8. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 17: Gậy chứng là một cách đánh giấu, chiếm hữu của người Tây Nguyên. Họ tin là giàng đã chuwsg giám. Khi xảy ra tranh chấp, kiện ra làng và đưa gậy chứng ra sẽ thắng cuộc.

    Hết chương 8.

  • Chương 7

    Rừng rẫy Tây Nguyên, con chim Kơ tia là lắm mồm nhất. Đặc biệt vào mùa bắp. Chỉ chờ cho rẫy bắp vàng lá, Kơ tia ở đâu từ rừng xanh núi đỏ nhao nhao tràn về. Chúng bay khắp làng kêu nháo nhác. Làm cho người ta đến mất ăn mất ngủ. Rồi bất ngờ cả đàn sà xuống rẫy bắp. Mấy con bíu vào một cây bắp mang hạt vừa chín tới, gặm no mới chịu bay đi. Đến mùa ấy, người Tây Nguyên phải làm đàn nước trên những con lạch ven rẫy, suốt ngày lắc lư bùng beng giữa chốn hoang dã, cất lên những bản nhạc rừng vui tai rồn rộn. Rồi làm trơi bù nhìn cầm cờ phất phơ trong gió mà xua đuổi bớt bọn Kơ tia.

    Bọn trẻ thì nuôi chim mồi, lấy nhựa cây tắc ngang, phết vào que lồ ô cắm vào cây bắp để thập dính chim Kơ tia. Một thú vui nhưng vừa hạn chế được nạn phá bắp, vừa kiếm được cái ăn từ món thịt chim.

    Thằng A Thing, em Hơ Thy, nuôi một con Kơ tia mồi đã mấy năm. Đó là một con chim có màu lông xanh như lá cây rừng, mượt mà óng ả. Mùa nào nó cũng bẫy được hàng mấy chục con chim Kơ tia trên rẫy bắp. Kơ tia là loài chim có cấu tạo cơ thể phù hợp với khả năng leo trèo và gặm nhấm. Cẳng chân chim ngắn ngủn nhưng ngón lại dài, móng sắc và quặp chắc; kết hợp với cái mỏ khoằm nhọn, cặp vào vỏ cây, Kơ tia leo trèo như khỉ. Cái mỏ quặp và sắc khỏe như đôi gọng kìm cũng lại giúp chim cắn xé thức ăn rất tốt. Cái lưỡi chim Kơ tia không dài nhọn như các loài chim khác mà ngắn tụt, tròn như lưỡi chuột. Đó là loài chim thông minh, nói được tiếng người.

    Xưa, người bản địa Tây Nguyên có câu, kẻ nào không cà răng, không theo luật tục, khi chết phải sang thế giới của loài khỉ, loài Kơ tia; không về được cõi Mang Lung với A tâu. Đó là những loài tinh khôn và nghịch ngợm!

    A Thing đặt tên cho con chim mồi là Krock. Nó là con chim mồi hiền lành, dễ gần dễ mến. Cứ cột chân vào cành le cắm trên cây bắp là nó kêu vang trời. Trong thâm tâm nó muốn các bạn đến chơi rồi cùng về nhà A Thing với nó. Không ngờ lời mời chào của nó như thuốc độc. Bao nhiêu con Kơ tia tự do nơi rừng núi đã dính nhựa tắc ngang mà làm mồi mập cho những cuộc nhậu.

    – Anh Tín ơi. Hôm nay đừng đi suối. Vào rẫy cùng em nha.

    Lại một Chủ Nhật về với làng Dung Dé, Tín đang có ý định đi lội suối với Hơ Thy, thì gặp lúc A Thing chuẩn bị đi bẫy chim két.

    – Thì đi. Nhưng sợ vía anh nó có làm cho hỏng việc không!

    – Ôi, không sao. Em ngắm rồi, hôm nay rẫy bắp xôn xao lắm. Mà em lại lấy được mớ nhựa tắc ngang đặc biệt. Keo dính thôi rồi!

    – Thế thì may quá. Vừa được trải nghiệm lại có cái ăn cái nhậu ngon hiếm. Lên xe anh chở.

    Đi rẫy với A Thinh chỉ vài tiếng đồng hồ, anh em đã mang về đến hơn chục con Kơ tia tròn căng lút ức. Con chim múp míp, mổ phanh ra, xâu vào que lồ ô hơ trên than hồng, mỡ chảy ra rơi xuống xèo xèo, thi thoảng bùng lên chút lửa chút khói nức mùi.

    – Ôi thơm quá em ạ. Kơ tia mùa này mập tròn như cun cút.

    – Anh để xa ra. Chỉ cần hơi than là đủ. Thế! Thế!

    – Vài mùa rẫy là anh mở nhà hàng được ấy mà!

    – Nhà hàng thì chưa tính. Nhưng hết mùa này anh có cơ mập mạp ra là cái chắc!

    Đơn giản chỉ chút muối cỏ thơm, chấm và gặm. Họ được bữa nhậu chim rừng ngọt ngào thơm ngậy.

    Mỗi lần về làng, Tín đều mang đến cho con Krock một ít thức ăn. Lúc thì trái cây chín rực ngọt lịm, lúc thì những nắm hạt vàng hươm. Ngồi ngắm nghía rồi bỏ các thứ ra lòng bàn tay cho nó ngoạm. Con Krock nhanh chóng thành người bạn chí tình của Tín. Sau thì anh có đam mê trò chuyện với nó. Vô tình anh đã dạy cho con chim nói được tiếng Kinh.

    – Anh Tín đến rồi!

    Mỗi lần nghe tiếng xe Hon đa 67 là Krock đã nhanh nhảu cất tiếng báo.

    – Ngoan nhé Krock! – Tín vuốt nựng đầu con chim.

    – Dạ, dạ!

    Lại ăn.

    Ngấu nghiến.

    Rồi huyên thuyên.

    Nói đủ thứ chuyện.

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 7. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 15: Người Tây Nguyên gọi con vẹt là chim Kơ Tia.

    Chú thích 16: A tâu là là thế giới ma, ông bà tổ tiên; Mang Lung là cõi vĩnh hằng lộn ngược với thế giới người sống.

    Hết chương 7.

  • Chương 6

    Khi gỗ rừng có chiều hướng vơi dần, Đề liền nghĩ tới con đường sản xuất làm ra của cải. Dù chỉ là lý thuyết.

    Cây y nghĩ đến đầu tiên là mì. Đây là một cây trồng rất quen thuộc của người dân vùng kháng chiến. Thời chiến tranh, ở miền rừng núi Trường Sơn – Tây Nguyên, mì là một cây nuôi người kỳ diệu, dễ trồng, hợp với đất rừng nguyên sinh. Nhổ một cây lên lấy củ, phải trồng lại mấy lóng hom giống cho người đến sau có cái mà ăn tiếp. Một cách hành xử đầy chất nhân văn nhân ái.

    Cán bộ kháng chiến cũ cũng yêu mì, nhân dân Tây Nguyên cũng hết mực yêu mì, quý mì, thậm chí là nghiện các món ăn từ rau mì. Củ mì ăn cứu đói giáp hạt, ủ thành rượu cần, góp vui trong các hội làng, việc làng. Lá mì, chế ra khá nhiều món trong bữa ăn thường ngày, các món không thể thiếu trong các cuộc lễ hội. Người Tây Nguyên từ xa xưa đã có món ăn truyền thống rất phổ biến ở các hội làng mà nguyên liệu chính là lá mì non. Dù đói dù no, ăn các món ấy là nhớ đời, như thấm vào máu thịt.

    Cái món lá mì của người dân Tây Nguyên lâu dần cứ như một nét ẩm thực đặc sắc của miền ba zan đất đỏ. Có kỹ sư nông nghiệp còn khẳng định lá mì là loại rau xanh có tỷ lệ đạm thực vật vào loại cao, là một nguồn bổ sung dinh dưỡng rất tốt cho con người.

    Phổ biến và đáng nhớ nhất trong các món ăn từ lá mì với người Tây Nguyên là a-nhăm kờ-tê, cũng gọi là kờ-tê pơ lang.

    Lá mì non hái cả đọt được rửa sạch, vò kỹ thái hoặc giã nhỏ là nguyên liệu chính cho món a-nhăm-kờ-tê. Để thêm vị đắng, người ta cho một ít lá đu đủ non, ít quả cà đắng. Ngoài ra có thể cho thêm nắm lá yao (loại dây leo còn gọi là rau ngót rừng), là thứ lá cho vị ngọt của mì chính và tạo màu xanh lá cho món ăn.

    Khi nấu món a-nhăm-kờ-tê, tùy điều kiện, người Tây Nguyên đơn giản chỉ bỏ thêm cá cơm khô, cá hấp rồi ninh kỹ. Phổ biến nhất vẫn là nấu với mắm nhét.

    Mắm nhét thường làm bằng cá trắng nước ngọt loại nhỏ tầm một đến hai ngón tay, có nguồn gốc từ sông Mê Công. Loài cá này giống như cá linh, thường theo sông về vùng Bắc Tây Nguyên vào các tháng mùa khô. Khi quả gòn bung bông, cá nhét về nhiều nhất, to nhất. Con cá được rửa sạch, phơi trên những hòn đá lớn dại nắng chừng hai ba hôm cho ráo bớt nước. Cắt ống lồ ô để lại một mắt, rửa sạch, hơ lửa cho khô, cũng vừa để sát khuẩn. Cho cá vào chặt ống, nút lá chuối hoặc lá rừng, ngoài cùng dùng tro bếp nhào nước cho nhuyễn trít kín miệng ống, tạo sự yếm khí hoàn toàn trong ống mắm. Các ống mắm được để ở góc nhà, kho lúa qua một thời gian thì tự lên men và chín. Cá mắm nhét lên men hơi nặng mùi, người ăn quen thì có cảm giác thơm nồng. Mắm ấy được cất trữ để nấu dần, ăn dần. Hai cách ăn cá nhét phổ biến là tẩm gia vị, cuốn lá rừng nướng nguyên con mà ăn hoặc nấu món lá mì đắng.

    Nơi không có mắm nhét thì có thể nấu lá mì với thịt bò, thịt heo, lòng gia súc. Có điều kiện hơn thì nấu món a-nhăm-kờ-tê với thịt hộp là nhất hạng.

    Khi nồi nấu đã chín nhừ, người ta thêm bột gạo vào, đến lúc a nhăm kờ tê trở nên sền sệt là được. Bột gạo thì giã mịn loại gạo ngâm nước để ráo từ trước. Gia vị vừa đủ, vếch ra lá khộp (cây dầu lá to) chia đều cho từng người ăn. Thời trước, những hội làng quá đông, không đủ bát thìa, người Tây Nguyên thường vếch món a-nhăm-kờ-tê vào tấm lá dầu đồng bản rộng, phiến dày, rồi dùng những ngón tay bốc ăn.

    Đó là món ăn phổ biến trong các lễ Pơ thi, đám tang, các hội lớn…

    Ngoài ra lá mì còn được làm thành món trộn hoặc món xào cũng là những món ăn được ưa thích.

    Với món trộn, lá mì được luộc kỹ, vắt kiệt nước, trộn đều gia vị, thêm hạt đậu phộng, hạt mè hoặc hạt bí đỏ rang thơm giã dập.

    Lá mì xào có thể thêm lòng gà, cá cơm, thịt ba chỉ, cà đắng, lá đu đủ, gọi là món xao la pơ lang.

    Độc đáo nhất là món nộm lá mì. Đây là món đã có sự cải tiến của người Kinh theo hướng tiếp biến văn hóa ẩm thực trong quá trình giao thoa văn hóa ở Tây Nguyên. Lá và đọt mì vò kỹ, luộc chín vắt khô, hành phi dầu mỡ, lá rau thơm, bì heo, đậu phộng rang giã dập, bột ngọt, tí nước mắm ngon, cơ bản như vậy. Tất cả trộn đều, có thể ăn với cơm hoặc nhậu. Đó là món ăn bình dân mà hấp dẫn bởi sự dai dòn, vị bùi, mùi thơm của lá của gia vị.

    Với đất Tây Nguyên, lá mì gòn truyền thống như hồn cốt máu thịt.

    Việc trồng mì vì vậy hễ xướng lên là đồng tâm.

    Chưa trồng đã thấy nắm chắc phần thắng trong tay!

    Đề, xuất tiền đi các tỉnh tầm mua hom giống mì gòn, rồi làm cái lễ lớn: Lễ đón nhận hom mì. Đó là cái lễ trọng đại, có mặt cán bộ tỉnh, cán bộ huyện, cán bộ Liên hiệp, đặc biệt đích thân ông Quyết từ Hà Nội vào dự. Có diễn văn phát biểu của cấp trên, có đại diện các xã ý kiến. Cuối cùng những cái hom giống ấy về đến làng thì khô mất gần nửa. Trước đó, những cánh rừng nguyên sinh đã được chặt hạ, cày xới bạt ngàn theo mệnh lệnh, theo hoạch định từ cấp có thẩm quyền.

    Vụ mì trên đất rừng mới khai phá dẫu sao cũng rất tốt. Cổ nhân bảo “khoai đất lạ”. Khoai mì đất lạ cũng lúc nhúc củ, dù chẳng phải chăm bón phân tro gì.

    Vụ mì coi như thắng lớn.

    Những năm sau, không hiểu lý do gì, ông Quyết bị điều sang công tác ở một đơn vị khác của Trung ương. Ông vẫn là Trung ủy, danh tiếng và quyền uy vẫn lớn, nhất là đối với vùng Tây Nguyên; nhưng lại là nơi không có quân, không có việc cụ thể. Ngồi ở thủ đô, ông cứ nhớ vời vợi về Đăk Mơ. Đó như là trận chiến dở dang. Ở đó có đệ tử Đề, có các chiến hữu xưa, có đồng bào lao khổ thân gần như ruột thịt. Thời chiến tranh, vùng Đăk Mơ có bốn con người như huyền thoại, nghe nói đó là những biệt danh do thượng cấp trên khu đặt cho: Quyết, Tâm, Chiến, Thắng. Những biệt danh ấy trở thành những cái tên lừng lẫy ở căn cứ, nó làm lu mờ và quên hẳn tất cả tên do cha mẹ đặt từ khi ra đời.

    Ông Chiến, ông Thắng thì đã hy sinh trong cuộc chiến, họ như hóa thân vào dân tộc, hóa thân vào đất nước, như là cái giá của hòa bình thống nhất. Bốn người, bây giờ chỉ còn lại ông Quyết, ông Tâm. Ông Tâm cũng đã già. Ông từng là lãnh đạo có hạng sắt đá trong tỉnh. Bây giờ đã nghỉ hưu, lại về làng kháng chiến xưa.

    Hồi trước, ông Tâm ở Tây Nguyên được mấy năm, khi vợ mất trong hoàn cảnh chiến tranh thì cưới nữ du kích người dân tộc thiểu số. Ông thành ra một người bản xứ từ trong máu thịt. Thời chiến, về làng ông cứ ngực trần đóng khố, chân đất lên rừng lên rẫy với bà con. Ông ăn bốc cũng giỏi chẳng thua kém gì người làng. Nói chuyện bằng thổ ngữ lại rành rọt, kẻ lạ không nhận biết được ông là người Kinh. Đồng bào dân tộc thiểu số Tây Nguyên yêu thương ông như người anh em cật ruột. Nghỉ hưu, rời chức vụ ở tỉnh, ông Tâm vội nhào ngay về làng. Ai cũng thương. Ai cũng nhớ. Ấy vậy nhưng thằng Đáo ở thành phố lại chẳng bao giờ đoái hoài đến ông. Với ông Tâm, hắn hời hợt như không. Hình như Đáo dỗi hờn nghĩ bị ba bỏ rơi suốt thời tuổi thơ, mà cưới bà hai mãi trên hóc núi.

    Ở Hà Nội, hàng ngày ngồi buồn, nhớ Tây Nguyên ông Quyết lại viết thư. Lá gửi Liên hiệp, lá gửi riêng cho Đề, lá gửi cho lãnh đạo huyện, lá gửi ông Tâm, lá gửi cho lãnh đạo tỉnh. Toàn những lời tâm huyết gan ruột về mô hình Đăk Mơ, về đồng bào Đăk Mơ. Trong những bức thư ấy, ông chỉ đạo sát sao mọi công việc từ xa.

    Những nhắc nhở.

    Những định hướng.

    Những tâm tư…

    Ông Quyết nhắc phó tiến sĩ Đề phải nghĩ thêm trồng cây gì, nuôi con gì trên đất ấy để dân có thể giàu nhanh. Như động thái đáp đền ân nghĩa một thời kháng chiến!

    Đề vắt óc mãi.

    Cuối cùng thì chọn tiếp được cây cà phê.

    Cây cà phê được người Tây Phương di thực về Đông Dương vào cuối thế kỷ 19. Nó đã nhanh chóng bám rễ vững vàng trên đất rừng Tây Nguyên.

    Theo lý luận của Đề, cà phê là cây có nguồn gốc ở rừng nhiệt đới, mọc dưới tán đại thụ. Chỉ cần ánh sáng tán xạ là cây sống tốt. Chúng có thể cộng sinh trong những cánh rừng. Nhất là thứ rừng non sau khai thác.

    Thế là Đề bố trí cho ông Quyết đứng lớp thuyết giảng tập huấn trồng cà phê dưới tán rừng. Theo bài giảng, có thể trồng cà phê dưới bụi le. Họ ra thao trường đào những hố nhỏ cạnh gốc le và trồng vào đó một gốc cà phê. Lý luận là, khi nhỏ, cây cà phê sẽ được bụi le che bóng đỡ cháy nắng, khi cà phê lớn vượt le, có thể chặt bụi le dùng vào việc khác, lợi ích được cả mấy đường.

    Rất tiếc, cà phê trồng dưới bụi le quả là èo uột. Mấy năm ông Quyết vào kiểm tra, cây sống leo ngoeo chẳng được mấy quả. Ông nghĩ, bọn này chỉ lo chặt gỗ, không lo trồng cây.

    – Một lũ ăn hại. – Ông Quyết nổi nóng quát om sau khi đi thăm vườn cà phê về.

    – Anh buồn nỗi gì ạ! – Đề chưa hiểu thượng cấp gặp vấn đề gì mà tỏ ra thất vọng thế. Mà ông thì quá liêm khiết, không dễ dùng lợi lộc ưu đãi mua chuộc làm mát lòng được.

    – Chúng mày chỉ lo chặt cây rừng lấy tiền. Cà phê thì bỏ giãi!

    – Dạ, nhiều điều chưa được thấu đáo. Để em tổ chức lớp tập huấn, anh chỉ giáo thêm cho kỹ càng ạ.

    Nghe vậy, ông Quyết như hạ hỏa, hả dạ mát lòng.

    Cơn buồn bực trong ông mau chóng lắng xuống.

    Đặt chân đến Tây Nguyên là ông Quyết như con choi choi ngồi không yên. Ông đi về làng cũ. Ông đi thăm chiến trường xưa.

    Rừng này, đất này mà bảo đói sao được.

    Cơ bản vẫn là phải huy động được sức người.

    Vẫn phải là khí thế!

    Là chiến dịch!

    Phải lập đại công trường!

    Làm lớn, buộc phải có máy móc cơ giới khai hoang, phải chia đôi lực lượng, các ban ngành phải vào cuộc. Nghĩ vậy và ông Quyết rất đắc chí.

    Đầu tiên ông ra một quyết định buộc công ty Cơ Giới tỉnh chuyển đại bản doanh về Đăk Mơ. Lập tiền phương trên rừng.

    Trở ngại lớn là ông Vị, giám đốc công ty Cơ Giới lại là một người công thần, ông trải qua kháng chiến, bị thương, rồi tập kết ra Bắc, lại có học chẳng kém thua ai. Đang yên vị ở tỉnh lỵ, là công ty của cả tỉnh, bỗng chốc xuống làng xuống xã nằm, thành ra chẳng biết nó là công ty của ai. Ông không tuân lệnh. Lại đánh tiếng: Liên hiệp Đăk Mơ trực thuộc ai? Quả là câu hỏi khó! Làm điểm rất nhiều ưu đãi, rất nhiều quyền, nhưng không rõ đó là đơn vị thuộc cấp nào quản lý.

    Nghe vậy, ông Quyết nổi đóa dọa thu thẻ Đảng của ông Vị. Người ta đồn ông đã từng thu thẻ của một số người rồi. Ông Vị thì vẫn tảng lờ, chỉ điều xuống đại công trường có mấy cái máy ủi, mấy cái máy cày ậm ạch. Một động thái cho có.

    Sức máy hạn chế thì dùng sức người. Ông Quyết lệnh cho tất cả các cơ quan tỉnh, các cơ quan huyện, các đơn vị hành chính chia đôi nhân lực xuống công trường.

    – Nếu cần thì cơ quan đóng hết cửa lại. Xuống công trường vừa cuốc đất vừa giải quyết việc hành chính. Tôi tin chẳng chết ai!

    Trước phán quyết của ông Quyết chẳng một lời nào ho he. Cơ quan tỉnh không đóng cửa nhưng thay nhau đi công trường như “phu phen tạp dịch” thời xưa. Mà quả thật mọi việc cũng ổn. Chẳng ách tắc gì. Chỉ có điều, dân văn phòng đi làm rẫy nó đài các thế nào ấy. Họ lêu khêu, đã quen cạo giấy rồi, đào đất chẳng bằng nông dân làm ráng. Thỉnh thoảng rỗi rãi lại bày biện đổi gà đổi chó nhậu nhẹt bét nhè.

    Ông Quyết thì ra công trường với cái gô cơm nguội, cá chuồn khô. Đến bữa ăn, bọn tỉnh huyện lủi đâu hết, mình ông ngồi dưới bóng cây cố nhai cho xong bữa. Dân Liên hiệp thấy vậy cũng chỉ im lặng, chẳng đứa nào dám ngỏ lời mời mọc cơm thịt.

    Khi đã có mặt bằng rồi, ông Quyết soạn giáo án trồng cà phê trên đất Đăk Mơ Thượng. Xong thì ông triệu tập cán bộ toàn Liên hiệp về tập huấn đầu bờ.

    Theo bài của ông Quyết, hố cà phê đào rộng tám mươi, sâu tám mươi phân, xúc lên gần cả khối đất. Nghĩa là những cái hố to bự, sâu hoắm, gấp đôi gấp ba quy chuẩn bình thường. Ông lý giải, hố sâu, lúc cà phê còn nhỏ, lọt thỏm phía dưới sẽ đỡ nắng đỡ gió, lại có độ ẩm cao không phải tưới nước.

    Nghe giảng, cả tập hợp người im thin thít.

    Bỗng có một kẻ nói ngang:

    – Trồng thế may ra thu được lá cà phê!

    – Thằng nào đấy! Nó ở đơn vị nào? – Ông Quyết chỉ tay, trừng mắt.

    Người mới phát biểu là ông Năm Khải.

    Ngứa tai, nói phứa rồi ông lủi.

    Là người trồng cà phê vào loại kiên trì trong vùng, ông Khải không tin. Vợ chồng ông nguyên là cựu chiến binh, thương binh, ở đồng bằng Khu Năm. Ông là tù binh thời chống Mỹ, bị giam mấy năm ở nhà tù Phú Quốc. Năm một chín bảy hai được trao trả tại sân bay Thiện Ngôn, tỉnh Tây Ninh. Sau hòa bình vì đời sống khó khăn quá vợ chồng ông lên vùng Đăk Mơ Thượng làm thuê. Góp được chút tiền nào ông tích cóp mua dần đất đai để đó. Ngày đi làm thuê kiếm cái ăn, đêm sáng trăng vợ quay nước chồng xách tưới cà phê suốt đêm. Là tưới chăm sóc trong mùa khô cho những cây cà phê trong thời kỳ kiến thiết cơ bản. Mỗi năm chỉ dám trồng hai mươi cây cà phê. Trồng dần, tăng dần diện tích đến đâu chắc đó. Đến cà phê kinh doanh thì lại khổ nữa. Mỗi năm chỉ tưới hai đến ba lượt đón hoa đón quả, nhưng phải tuân thủ đúng lịch đúng bài, phải có thời điểm phân hóa mầm hoa cây cà phê mới cho hoa đậu quả. Tưới phải đồng loạt, trăm cây nghìn cây cùng lúc, hoa mới nở đồng đều, quả mới chín cùng đợt.

    Cái giếng nước quay tay phải bốn chục vòng dây mới lôi lên được một thùng nước, không thể mở rộng diện tích cây trồng ồ ạt được.

    Biết tin Liên hiệp tập huấn kỹ thuật trồng cà phê mới, chắc là hiện đại, đỡ khổ hơn, Năm Khải hồ hởi đến nghe với mục đích tiếp thu cái mới, hầu cứu khổ cứu nạn.

    Nhưng nghe chưa xong đã thấy thất vọng, nói bỉnh và chuồn!

    Để đảm bảo thành công, ông Quyết giao cho lãnh đạo Liên hiệp, lãnh đạo huyện mỗi người trồng làm mẫu năm cây cà phê đeo biển tên vào gốc như người trồng cây lưu niệm. Ông đề ra thuyết “Nở Hoa sen”. Nghĩa là từ người mẫu, cây mẫu này, nhân ra người khác cây khác. Sau thì ông lại muốn đẩy nhanh bằng thuyết “Đâm cành, nảy nhánh” nghĩa là lan ra trong các cụm kinh tế – kỹ thuật xã.

    Ngồi từ Hà Nội mà ông cứ đau đáu về rừng, về cà phê Đăk Mơ.

    Những bức thư của ông được Đề tập hợp in thành cuốn sách với nhan đề “Thư gửi Đăk Mơ” cho cán bộ viên chức, công nhân lao động học tập.

    Đó như là cái bùa hộ mệnh của Đề đối với các cấp; như một loại ý chí pháp luật; lại là cái bùa làm say mê lòng tin của ông Quyết với sự nghiệp Đăk Mơ.

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 6. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 11: Người Miền Trung, Tây Nguyên quen gọi cây sắn là Khoai Mì hoặc cây Mì.

    Chú thích 12: Trong cách gọi của người dân tộc thiểu số Tây Nguyên, có ba loại cây pơ lang, lá có cuống dài, thùy lá xếp hình chân chim, mọc cách xung quanh cành và thân. Đó là cây gạo, cây bông gòn và cây sắn cao (gọi là mì gòn).

    Chú thích 13: Còn gọi là “can nhét”.

    Chú thích 14: Cây công nghiệp giai đoạn trồng mới trước tuổi khai thác kinh doanh gọi là thời kỳ kiến thiết cơ bản; cao su là 7 năm, cà phê là 3 năm.

    Hết chương 6.

  • Chương 5

    Ông Quyết là một người hùng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Suốt những năm tháng chiến tranh, ông lăn lộn với nhân dân vùng Đăk Mơ cùng chịu đói, chịu khổ, cùng đánh giặc nước. Ông được người dân trong vùng thương yêu tin cậy, coi như người con ruột thịt. Cả cuộc đời ông, lấy một đời vợ kháng chiến xa nhau biền biệt, đến mấp mé tuổi già mà vẫn không có một mụn con. Ông luôn coi dân làng vùng Đăk Mơ là người thân thích, coi những đứa trẻ núi rừng như con như cháu. Thương yêu hết mực.

    Hòa bình thống nhất, ông đứng đầu tỉnh, trong lòng cứ canh cánh làm cách gì để dân Tây Nguyên bớt đói, bớt khổ. Nghĩ cho cùng, trong hoàn cảnh mới thoát khỏi cuộc chiến khốc liệt, thiếu thốn đủ đường, rồi những năm sau, đất nước bị bao vây cấm vận, để cứu người chỉ còn nhìn vào đất vào rừng. Mà lấy được cái ăn từ rừng vào lúc ấy cũng đâu dễ. Nào đường sá, nào phương tiện cơ giới, nào nhân lực vốn liếng… Cái nào cũng bí! Thế thì phải tập hợp, phải dùng sức mạnh của nhiều người.

    Muốn vậy phải có cơ chế.

    Cơ chế đặc biệt!

    Trăn trở mãi, ông nghĩ, phải ở địa vị cao mới tạo được cơ chế. Ông Quyết phấn đấu, cố vươn mình. Đến lúc cái đích cần đến đã đến, ông được vào Trung ủy, rồi mấy năm sau được rút về Trung ương.

    Khi là tư lệnh ngành, ông bắt đầu nghĩ hung về Đăk Mơ.

    Thời chiến tranh, không có trở lực nào ngăn được ông. Có lòng dân là có tất cả. Ông đã nghĩ ra bao nhiêu là sáng kiến hay, bao nhiêu phong trào tốt cho lực lượng kháng chiến. Những phong trào trồng mì (sắn), phong trào làm rẫy, cách mạng rẫy kháng chiến có thể nói là chống giặc đói giữa núi rừng rất thành công. Là cái gốc bền để chống giặc ngoại xâm đến ngày thắng lợi!

    Lúc đứng đầu ngành, với bao nhiêu là giáo sư tiến sĩ học bên Tây bên Tàu, bao nhiêu viện này cục nọ… ban đầu ông cũng hơi hoang mang. Mình học chắp vá chưa qua bậc phổ thông, nói lý thật khó với các tiến sĩ cạo giấy. Mặc dù bản thân ông rất coi thường bọn người bàn giấy. Ông là con người thực tiễn, lớn lên từ thực tiễn cuộc sống. Cuộc sống nuôi ông. Cuộc sống dạy ông bao nhiêu điều hay điều tốt. Thành công có, thất bại có, nhưng kết cuộc chỉ toàn những điều hay!

    Để khắc chế các nhà lý thuyết bàn giấy, ông rất cần mô hình thực tiễn.

    Thực tiễn có giá trị cao nhất!

    Thực tiễn sẽ thuyết phục tất cả!

    Đang lúc lúng túng trước các tiến sĩ lý thuyết thì ông gặp ngay một vị phó tiến sĩ Kinh tế rất thực dụng. Đó là tay Đề ở viện Quy hoạch. Trước hết Đề là đồng hương của ông. Con người Việt Nam rất trọng gốc gác. Cứ đồng hương là đồng cảm, là gần gũi. Đề là phó tiến sĩ học ở Liên Xô về. Liên Xô là anh cả, là nhất rồi, là đúng rồi!

    Nhân cuộc nói chuyện của ông Quyết ở Viện Quy hoạch, tranh thủ giờ giải lao, Đề tự giới thiệu và làm quen vị tư lệnh. Thật là cơ hội may, hiếm có cho hai người.

    Theo Đề thì nền hành chính của chúng ta đang có vấn đề. Cục vụ viện ở thủ đô thì nhiều quá. Người ta chen nhau về thủ đô cạo giấy ăn tem phiếu, đi nước ngoài. Ở tỉnh cũng vậy. Có cơ quan, cán bộ đi muộn thì hết chỗ ngồi. Trong lúc ở làng, ở xã, ở huyện lại thiếu nhân lực, nhất là vùng sâu vùng xa.

    – Phải làm một cuộc cách mạng anh ạ!

    – Theo cậu thì phải bắt đầu từ đâu?

    – Từ thực tiễn!

    – Đúng!

    Hai người đã tỏ ra tâm hợp ngay từ đầu. Ông Quyết như nuốt lấy từng lời của vị phó tiến sĩ. Té ra lâu nay ông cứ nghĩ tiến sĩ thì chỉ biết cạo giấy. Cũng có những tay thực tế phết. Có tầm nhìn. Mà tư duy cũng khá mạch lạc.

    – Thực tiễn là sao, cậu hiểu nó thế nào?

    – Là mô hình!

    – Rất đúng!

    – Anh ạ. Xét về mặt kinh tế, ta đang ngồi nhiều quá. Quá tải cục vụ viện. Chưa nói ở tỉnh huyện. Ngồi nhiều thì đói là phải thôi. Chẳng có đất nước nào ngồi nhiều như xứ mình. Người ta làm hùng hục suốt ngày mới mong giàu có được. Còn mình thì đủng đỉnh “cơm vua ngày trời”! Đói thì chung cả làng, chẳng phải với riêng ai!

    – Thế cậu nghĩ sao?

    – Phải chia đôi ra. Ý em là đưa một nửa bộ máy hành chính này trở thành bộ máy kinh doanh, làm ra tiền của. Phải động tay động chân, không được ngồi nữa! Như thế vừa hợp lý trong phân công lao động, vừa tạo được sản phẩm cho xã hội!

    – Quá đúng!

    Ơ, tay này xứng đáng là tiến sĩ. Sao Liên Xô lại chỉ cho hắn là phó! Ông Quyết nghĩ vậy và thầm khâm phục Đề. Một mũi tên được hai đích tốt cho xã hội. Vừa giảm bớt biên chế hành chính nặng nề từ bao nhiêu năm tích tụ nên, vừa tổ chức lại xã hội mới, cách làm mới, cho ra sản phẩm hữu ích. Đà này, tin rằng ông lại sẽ giải được bài toán nhân lực hành chính trì trệ xơ cứng!

    Thế là cuộc cách mạng Đăk Mơ được bắt đầu khởi sự.

    Cái sự tự ti học vấn của ông Quyết đã được lấp đầy, che chắn bởi vị phó tiến sĩ Liên Xô. Hai người dựa vào nhau tạo ra thế hoàn hảo để xoay chuyển thời cuộc.

    Quan trọng nhất của mọi vấn đề vẫn là cơ chế. Nắm trong tay quyền tối cao của ngành, lại là con người rất được trọng vọng ở địa phương Tây Nguyên, người không màng tư lợi, ông Quyết bảo sao người ta răm rắp làm vậy.

    Đầu tiên, ông muốn có một cơ chế riêng cho Đăk Mơ.

    Mô hình mới rất cần ưu ái.

    Đăk Mơ được phép đổi gỗ lấy hàng hóa, đổi gỗ lấy hạ tầng!

    Tiền của vốn liếng là từ rừng. Nhưng lấy được gỗ rừng vào thời ấy cũng không phải chuyện đùa. Nào con người, nào phương tiện cơ giới máy móc, nào vật tư, nào giao thông, nào mối lái… Đổi gỗ đứng lấy các thứ là thuận lợi nhất. Cho cơ chế, thầu gỗ các nơi tự chặt lấy gỗ đưa đi, mang về hàng hóa, làm cho hạ tầng. Liên hiệp coi như không phải ra tay mà có tất cả, chỉ cấp những chỉ tiêu thông qua những chữ ký.

    Đường làng, đường xã, đường huyện đều được đổi từ chỉ tiêu gỗ.

    Nhà cửa của xã, của huyện, của Liên hiệp cũng mọc lên từ chỉ tiêu gỗ.

    Đầu tiên có người gợi ý, cán bộ xã làm cái tờ trình, các cấp phê duyệt. Thế là xong!

    Với cơ chế đổi gỗ rừng lấy mọi thứ, ban đầu thấy khá ngon ăn, nhưng về sau đi vào thực tiễn thì việc khai thác có vẻ trở nên hỗn loạn. Ông Quyết đã đích thân về mở rất nhiều đợt tập huấn tại hiện trường về quy trình quy hoạch bài cây, khai thác gỗ… cho hàng loạt kỹ sư, tiến sĩ trong ngành. Họ ngồi nghe và im thin thít. Ông chủ trương, ngoài lô khoảnh, rừng phải chia thành tiểu khu. Cứ một nghìn héc ta rừng chia thành một tiểu khu vuông vức như đám ruộng. Xung quanh mỗi tiểu khu phải đào rãnh hào, đắp bờ ngăn. Nghĩa là phải lượng hóa, hình tượng hóa cụ thể từng mảnh rừng, từng khoảnh cây, từng lô khai thác gỗ trên thực địa. Quản lý cây rừng theo tiểu khu, “cân đong đo đếm” được từng tấc gỗ. Đó là điều cả đời ông Quyết tâm đắc nhất.

    Nghe nói thời Nhà Chu, để lượng hóa ruộng đất, người Trung Quốc đã lập ra phép “Tỉnh Điền”. Nghĩa là chia một miếng đất thành chín phần, theo hình “Chữ Tỉnh”. Tám ô xung quanh, giao cho tám hộ dân canh tác, hình thành một liên gia hỗ trợ nhau, tự quản nhau. Ô đất ở giữa đào một cái giếng. Chữ Nho, “tỉnh” nghĩa là giếng nước. Cái giếng cấp nước tưới cho tám đám đất của tám hộ xung quanh. Đám ở giữa, nơi có cái giếng chín hộ cùng làm chung để lấy thóc lúa nộp thuế cho nhà vua. Người Á Đông có khái niệm “trời tròn đất vuông” có lẽ cũng xuất phát từ ý niệm về chữ “Tỉnh” gồm nhiều ô vuông đó.

    Thì rừng cũng vậy. Ông Quyết nghĩ, nó cũng phải có hình tượng vuông vức cụ thể mà quản lý. Thấy được, sờ nắn được, đếm được…

    Trong quy hoạch bài cây, những cây xác định cho phép khai thác chặt hạ, phải buộc lạt vào gốc để phân biệt với cây khác. Cứ thế, cứ thế… Có tiến sĩ cười mỉm, ông Quyết bảo: Thưa các tiến sĩ, tôi học ít, nhưng tôi gần rừng, sống với rừng quá nhiều, đến mấy chục năm, nên có hiểu về cây. Tôi tin như vậy là đúng!

    Cái phép “Tỉnh Điền” giúp Nhà Chu quản lý đất nước Trung Hoa mênh mông vĩ đại suốt tám trăm năm, cứ tưởng như chân lý vĩnh hằng; không ngờ đến lúc có một người tên là Thương Ưởng đã phá bỏ nó, để mở đường cho xã hội khai mở tiến lên!

    Sau này khâu thiết kế bài cây rừng để khai thác kiểu thủ công buộc lạt không thể đáp ứng tiến độ công việc, lại thiếu cơ sở chính xác, các nhà quản lý, nhà khoa học, trên cơ sở ý tưởng ấy đã đề xuất việc đóng hai loại búa vào gốc cây, cho phép chặt hạ và vào lóng gỗ được cắt từ rừng. Theo đó, Liên hiệp yêu cầu được có đặc quyền giữ búa bài cây, búa kiểm lâm để tạo thế chủ động linh hoạt trong làm ăn. Họ làm văn bản lên tỉnh xin một ông phó chi cục kiểm lâm về làm phó tổng giám đốc Liên hiệp. Thế là đủ tin cậy cho tỉnh. Cơ quan Kiểm lâm liền đẩy ông Tín gàn đi trong dịp đó. Từ ý tưởng sơ khai ban đầu của ông Quyết về chia lô rừng, buộc lạt cây; đến lúc quyền đóng búa, đã trở thành một quyền tối thượng trong ngành lâm nghiệp và kiểm lâm. Bất di bất dịch, phải có cái “búa” ấy mới có quyền chặt cây, vận chuyển, mua bán từng lóng gỗ rừng một cách hợp pháp.

    Về bộ máy cán bộ lãnh đạo huyện, ông Quyết đã đưa ông Tâm, một cán bộ lãnh đạo chủ chốt của tỉnh đã nghỉ hưu, trở lại làm lãnh đạo đứng đầu cơ quan hành chính của huyện.

    – Cái này ông lại phải giúp tôi. Biết ông vẫn còn uy tín với dân Đăk Mơ lắm. Ngoài ông chẳng thể ai làm được! – Ông Quyết tâm tư với bạn cũ.

    – Nhưng, thế hóa ra tôi tham quyền cố vị! – Ông Tâm cởi lòng.

    – Ông yên tâm. Đứa nào nói ông như vậy là phá hoại! – Ông Quyết động viên, cố nói đùa đi.

    Tuy vậy, ông Quyết không hiểu hết cái khó của ông Tâm.

    Không như ông Quyết chỉ một thân một mình, dễ dàng hết lòng vì sự nghiệp cách mạng. Ông Tâm thì hai đời vợ. Bà đầu có một đứa con trai tên là Đáo. Khi thằng Đáo tầm chục tuổi, mẹ nó đã tử nạn trong cuộc chiến. Vì hoàn cảnh công tác, ông coi như bỏ mặc hết tuổi thơ của nó cho đồng đội cho thời cuộc. Nó được đưa ra Miền Bắc ăn học, được Nhà nước nuôi dưỡng, rồi cho đi nước ngoài. Hòa bình lập lại, thằng Đáo vào công tác tại một doanh nghiệp ở thành phố lớn Miền Nam. Cha con chẳng mấy khi gặp nhau. Trong lòng nó như nuôi bao nhiêu buồn hận về người cha. Gần đây, nghe nói Đáo đã theo bạn bè lên Tây Nguyên tìm mối làm ăn trong làng gỗ. Nó không gặp ông, không xin gì ông, nhưng cái bóng của ông cũng là chỗ dựa lặng thầm của nó trong các phi vụ kinh doanh trên đất Tây Nguyên. Ông rất áy náy và khó xử. Một mặt cứ nghĩ dù làm lớn ở đất này mà chẳng giúp gì được nó. Mặt khác lại luôn lo lắng, tuổi trẻ quá ham hố, nó làm việc gì đó quá tay, quá đà! Nay ông làm lãnh đạo đầu huyện, nơi mà cơ chế khai thác gỗ vào loại thoáng nhất trong vùng, nó coi như là có cơ hội làm ăn lớn. Chẳng thể cản nó được, dù lòng ông không tơ hào thiên vị.

    Trước cơ chế mới, thằng Đáo đã ngấp ngó “chân trong chân ngoài”, đơn giản chỉ cần móc nối làm ăn với tay Đề, chẳng ai có thể cản được mọi đường đi nước bước của họ.

    Cả hệ thống đã cố quản lý thật chặt khâu quy hoạch, thay việc buộc lạt vào gốc cây theo ý đồ của ông Quyết, bằng cách đóng búa bài cây khoa học hơn, chắc chắn hơn, nhưng quản lý gỗ rừng quả là nan giải, không như quản lý đồng ruộng. Những nạn búa giả búa lậu, nạn “giấy thiêu” (lý lịch gỗ vòng qua trạm kiểm lâm nhiều lần) cứ tràn lan theo các giao dịch ngầm như âm binh ma quái.

    Mới vào cuộc một thời gian, Đáo đã như con ma rừng. Hắn nắm rõ mọi ngõ ngách quy trình thủ tục hạ từng gốc cây đại thụ. Lần lần, Đáo thao túng toàn bộ đường dây khai thác gỗ của toàn Liên hiệp. Hắn nhận thấy ngay từ khâu thiết kế khai thác đã như là một lỗ hổng lớn. Thường thiết kế một, có thể khai thác gấp hai gấp ba. Việc đóng búa kiểm lâm cho phần gỗ dư, chỉ cần chi thêm hoa hồng thỏa đáng là xong. Hồ sơ qua trạm kiểm soát cửa rừng, lót một ít tiền là mọi việc ổn thỏa. Khi qua trạm phúc kiểm, một hồ sơ gỗ dùng xảo thuật có thể đi được hai đến ba lần. Lần sau cùng mới phải “khai tử”, tức là gạch chéo, lưu, nộp để làm tài liệu quản lý. Thủ đoạn đơn giản là cử người chân tay thân tín đưa gỗ đi trước. Đến trạm phúc kiểm của tỉnh, nếu không có “rơ” thì bảo hồ sơ làm muộn, đi sau, rồi cử người về lấy, nộp hồ sơ thật. Nếu qua lọt, giữ hồ sơ lại, đi tiếp đợt sau. Khi hồ sơ đi nhiều lần quá hạn, thì tìm cách chạy mánh, nêu lí do, xin gia hạn giấy tờ, coi như là hồ sơ hợp pháp.

    Một mánh khóe khác là mua gỗ thanh lý tạp nham giá rẻ rồi bỏ đi để lấy hồ sơ chuyển gỗ tốt, giá trị lớn.

    Cách tinh vi hơn nữa là đấu thầu tiểu khu gỗ kém chất lượng để lấy hồ sơ, khai thác vùng gỗ quý lân cận lăn vào rồi chở đi một cách công khai minh bạch…

    Từ ý tưởng ban đầu của ông Quyết về việc quản lý rừng, cây rừng cụ thể trên thực địa đến từng cây gỗ, từng lô khoảnh, có thể nhìn thấy, sờ thấy được, nó đã tạo ra một phương thức khiến rừng có chủ, được đo đếm chính xác đến từng mét vuông đất, từng gốc cây to nhỏ. Tuy nhiên trên thực tế chẳng ai đủ công sức mà làm được như vậy. Đó như là điều bất khả thi, lại không mang tính khoa học. Bề ngoài tưởng là chặt chẽ, thực tế rừng vẫn bị rút ruột, gỗ vẫn bị mất một cách không ngờ.

    Theo thời gian, các kỹ sư, tiến sĩ đã biến những lô thửa thô mộc ấy thành những tiểu khu mang tính trừu tượng trên giấy, trên bản đồ với bình độ, tọa độ, mốc giới một cách hư ảo. Theo đó, những năm về sau, việc quy hoạch, thiết kế khai thác bài cây được đi vào quy củ nề nếp hơn, dựa vào đủ thứ giấy tờ tài liệu trên bàn trong tủ.

    Để việc quản lý rừng, cây rừng tiếp cận phương thức hiện đại, Liên hiệp phải lập phương án điều chế rừng theo giai đoạn 5 năm đến 10 năm. Trong đó có nội dung khai thác gỗ; được bộ chủ quản cho phép mở cửa rừng. Từ đó mới có cơ sở xin chỉ tiêu khai thác. Tư vấn thiết kế cứ theo chỉ tiêu, phù hợp phương án điều chế rừng đã được phê duyệt để bài cây làm căn cứ cho việc cắt gỗ.

    Hồ sơ thiết kế khai thác sẽ được đơn vị quản lý nhà nước thẩm định. Trên cơ sở đó đơn vị tư vấn sẽ thực hiện công đoạn “bài cây”. Việc bài cây là vạc một phần vỏ cây, đóng 3 con dấu vuông ở phần gốc cây được phép chặt hạ khai thác. Hai con dấu búa cách gốc khoảng 1 mét 30 xen-ti-mét đóng đối diện nhau; 1 dấu búa lưu gốc cách mặt đất 20 xen-ti-mét.

    Khâu tiếp theo là cán bộ có chức năng quản lý ngành tiến hành thẩm định, xem xét hồ sơ mang tính nội nghiệp và đối chứng thực tế mang tính ngoại nghiệp (đếm cây, kiểm tra dấu búa bài). Nội dung công việc phải đạt được các chỉ số: Số lượng cây, khối lượng gỗ, chủng loại gỗ, vị trí lô khoảnh khai thác…

    Cuối cùng là khâu tham mưu cho cơ quan thẩm quyền cấp giấy phép khai thác bao gồm: Số lượng cây, khối lượng, chủng loại, vị trí, diện tích… Dựa trên giấy phép ấy, chủ rừng tự khai thác hoặc hợp đồng đơn vị bên ngoài vào khai thác. Cây cắt xong được đưa ra bãi một. Tại bãi hai, Chủ rừng lên lý lịch gỗ tròn, đề nghị cán bộ kiểm lâm đóng búa tròn cho từng lóng gỗ. Đơn vị Kiểm lâm cử người đi kiểm tra, đóng búa theo lý lịch gỗ của chủ rừng lập, gửi hạt kiểm lâm. Con dấu búa Kiểm lâm được đóng vào mặt cắt tiết diện hai đầu lóng, đó là hai dấu tròn. Búa Kiểm lâm có số hiệu riêng của từng hạt. Những cây gỗ cắt nhiều lóng sẽ được đóng nhiều búa kiểm lâm và đóng bổ sung búa bài cây.

    Gỗ đã đóng búa kiểm lâm sẽ được đưa ra bãi hai để bán. Ở bãi hai có trạm cửa rừng, kiểm tra dấu kiểm lâm trên từng lóng gỗ cụ thể.

    Gỗ đã được cấp bộ lý lịch và đóng búa kiểm lâm xong sẽ có quyền nhập xưởng chế biến hoặc xuất bán gỗ tròn ra thị trường.

    Cuối cùng, Trạm Phúc kiểm, kiểm tra hồ sơ lý lịch gỗ, “khai tử” từng chuyến xe.

    Nhìn chung quy trình lấy một lóng gỗ từ rừng ra đã rất bài bản, rất chặt chẽ, rất chính xác, rất khoa học.

    Rất khó để sai phạm.

    Rất khó để lọt những lóng gỗ lậu!

    Thế nhưng bọn Đáo lại vẫn cứ “tương kế tự kế” mà đối phó. Xứ rừng mơ hồ mông lung trăm chước ngàn phương…

    Ở Trạm cửa rừng có một bản phô tô lý lịch gỗ. Nguyên tắc kiểm tra tại cửa rừng phải xem xét từng lóng, phải “khai tử” từng lóng gỗ. Nếu kiểm tra thừa, số gỗ ngoài sổ sách sẽ bị giữ lại. Lúc ấy, phải tìm cách chi tiền mới đi lọt.

    Đường chở gỗ luôn có sẵn trong thiết kế khai thác. Thế nhưng với thế lực của mình, bọn Đáo lấy đủ lý do để xin mở đường tránh như dốc đèo, đường xấu, cự ly không hợp lý… tìm cách lách các trạm cửa rừng, trạm gác biên phòng…

    Trong khâu thiết kế bài cây, Đáo cũng nghiên cứu ra nhiều cách lách luật.

    Chỉ tiêu cho khai thác 100 mét khối gỗ trên một năm. Điều tra thiết kế được cộng trừ 5%. Lúc khai thác hắn sẽ tận dụng lấy cho bằng được số lượng gỗ tối đa.

    Khi chặt cây trên thực địa, lại có mánh lới làm việc với thiết kế, đóng búa bài cây gồm những cây gần giống nhau về chủng loại đường kính… với số lượng gấp đôi, rồi chia thành hai lần đi.

    Ngoài ra trên địa bàn huyện bọn Đáo lại xin lập xưởng cưa. Ra gỗ thành khí ngay tại huyện để làm mất dấu búa, phi tang nhập nhằng nguồn gốc. Lý lịch đóng búa Kiểm lâm thường chia làm hai phần: 50% xuất bán gỗ tròn, 50% nhập xưởng xẻ. Rất khó xác minh nguồn gốc gỗ thực. Khi trích lý lịch Kiểm lâm sẽ xác nhận có nhập, có xuất. Lợi dụng tỷ lệ thành khí ảo, một giấy xuất kho có thể đi hai ba lần, khối lượng gỗ vì vậy được tăng lên gấp mấy so với hồ sơ giấy tờ. Kỹ càng nữa thì cho máy cạp móc luôn gốc cây gỗ bị cắt lậu để đốt phi tang, coi như xong.

    Gỗ thành một chiến trường âm thầm mà nóng bỏng.

    Không như tư tưởng trong veo tinh khiết ban đầu của ông Quyết.

    Khi đã dày dạn con đường làm ăn, bọn Đáo mở mang nghề nghiệp, kiêm luôn thầu khoán xây dựng cơ bản theo phương châm đổi gỗ lấy cơ sở hạ tầng. Một mũi tên trúng mấy đích. Trong điều kiện dân vùng rừng sâu thiếu cơ sở hạ tầng nhưng quá nhiều rừng gỗ quý, họ lại quá ất ơ về khâu tính toán, nhất là những việc khó như xây dựng cơ bản đầy con số rối rắm.

    Các xã vùng xa đơn giản được hứa sẽ làm cho cái trụ sở, chỉ với điều kiện họ xin được cái giấy khai thác 100 khối gỗ. Nghe vậy ai cũng mừng, vì công việc quá đơn giản mà bỗng chốc có được cơ sở nhà cửa tốt đẹp bền chắc. Đổi lại những công trình ấy, trên thực tế có người bảo rừng mất đến hàng mấy trăm khối gỗ.

    Con đường làm ăn của Đáo và Đề rất êm xuôi nhịp nhàng.

    Kín đáo và hợp lẽ.

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 5. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 9: Trong khai thác gỗ, theo quy trình có các khâu bài cây, dùng búa của cơ quan quản lý ngành cấp tỉnh giao cho bên tư vấn thiết kế đóng vào gốc cây đã lựa chọn được chặt hạ (có dấu ở thân gỗ và dấu lưu gốc), búa kiểm lâm đóng vào 2 đầu lóng gỗ tròn ở bãi 1.

    Chú thích 10: Việc đóng búa khai thác vào thân cây và gốc cây gỗ rừng được xác định là đủ tiêu chuẩn khai thác, sẽ cho phép chặt hạ.

    Hết chương 5.