Category: Uncategorized

  • CHƯƠNG VI: MẤY BỨC THƯ TÌNH

    Bà Kiểm lâm đã giới thiệu cho tôi quen bà cai
    Bu Dích, nhưng bà này không mời tôi về nhà mà mời lại chơi nhà người bạn đồng nghiệp. Theo dòng chữ bút chì nguệch ngoạc trên mảnh giấy xé ở sổ thợ giặt ra, tôi cứ việc thấy cái sân có rào găng ở một ngõ lách thuộc phố Nhà Ngựa là vào.

    Mới để chân trước cổng đã thấy một giọng lanh lảnh hát:

    Bạc đồng me sừ chớ có mà phát xê…

    At tăng moa rắc công tê tú sà!1

    Nàng Thơ ở đây, dù sao, cũng đã dung Âu hợp Á thành ra văn minh hơn mình, hơn Nàng Thơ của cái kêu đường giới ở những chỗ tránh xe điện.

    Đương đứng lắng tai muốn nghe thêm nữa thì đã thấy tiếng guốc từ nhà ra sân.

    Ông cứ vào, chị em tôi đương đợi mãi.

    Đó là bà Cai. Tôi ngả mũ rồi vào. Đây là một gian… vừa là phòng khách, phòng ăn, và phòng ngủ. Có thể gọi là nhà thờ cũng được, vì bên cạnh cái giường tây gỗ, có thấy đóng một cái xích đông bên trên bày đồ thờ, thờ một cái tranh con hổ. Chẳng biết Sơn quân ngài có biết xơi bơ không? Ai đã chơi khăm, để ngay ở đây một hộp như muốn cúng ngài thế?

    Trên giường có hai me ngồi, ngồi chầu một cỗ tổ tôm. Nếu phân tích kỹ lưỡng ra, cái giường ấy lý tất nhiên đã là cái sòng, đã chứng kiến cho bao nhiêu tối tân hôn, và biết đâu lại không là vật tòng phạm của bao nhiêu cuộc ngoại tình nữa! Cái giường của một me Tây cũng như cái dùi cui của một thầy cảnh sát, cũng như cái búa của bác thợ rèn, cũng như cái cổ của một ông nghị viện Việt Nam. Trong cái kỹ nghệ lấy Tây, thợ chỉ làm việc trên giường.

    Thấy tôi vào, hai bà khép nép thu bớt những bộ đùi quần trắng lồm lộp lại, ngồi cả vào một chỗ, mời tôi ngồi ngay bên. Một bà hỏi bà cai Bu Dích:

    Ông ấy đấy à?

    Phải!

    Bà kia lại mỉm cười:

    Thế ông định viết báo nói xấu chị em chúng tôi những gì thế ông?

    Tôi đáp:

    Không, tôi không muốn nói xấu ai, tôi chỉ muốn rõ sự thực.

    Bà cai Bu Dích cũng đỡ lời một cách quyền hành:

    Nỡm lắm! Cứ bông lơn làm gì thế? Người ta đến đây để nói đùa hay sao?

    Tôi lại phải lựa lời:

    Hai bà nên rõ cho rằng chúng tôi chỉ muốn rõ những cuộc phối hợp của đàn bà với người Tây phương có may, có rủi thế nào? Chúng tôi để ý nhất là trẻ con lai. Số này đông lắm nên vấn đề trẻ con lai sau này tất làm bận lòng các nhà cầm quyền lắm. Xưa nay hình như ta có cái thành kiến: Nếu ai lấy Tây chỉ là vì tiền. Thế thì có bao giờ bà nào lấy Tây vì ái tình không?

    Nào ai ngờ mới nói qua loa thế thôi mà hai me kia đã hầu như nổi trận lôi đình. Cả hai đều xô xô
    lên rằng:

    Chứ không ư? Việc gì mà lại chẳng vì tiền? Ông tính chúng tôi với họ thì còn có thể nào vì tình vì nghĩa gì được nữa? Vả lại họ lấy chúng tôi cũng chẳng phải vì tình. Đối với họ, chúng tôi chỉ là những cái đồ chơi trong một hạn kha khá dài mà thôi.

    Nói đại khái thế rồi, cả hai me ra vẻ lấy làm
    hả lắm.

    Tôi thật không ngờ.

    Dễ thường nếu mình ra ý phỉnh nịnh, đã nói trước rằng họ lấy nhau vì tình chẳng hạn, có lẽ các bà này coi mình như đã… mai mỉa các bà cũng nên.

    Song, từ xưa đến nay, mấy nghìn mấy vạn bà vợ Tây, phải chăng bà nào cũng cùng một quan niệm
    như thế?

    Chợt một bà vội dặn:

    Nếu ông có viết vào nhật trình thì cứ viết phăng rằng chúng tôi lấy họ là vì tiền, thế thôi! Mà hạng đàn bà chúng tôi là hạng bỏ đi, xã hội không cần kể đến nữa.

    Nếu những cuộc nhân duyên của các bà có thể chép vào thành sử được thì trong cuốn sử ấy, từ khi người Tây sang đất nước này tưởng cũng đã có nhiều đoạn oanh liệt và vẻ vang.

    Thế là bà Cai nói ngay:

    Người đàn bà Bắc Kỳ thứ nhất lấy Tây là bà Đội Chóp. Bà này chính là… chính là tổ sư nghề lấy Tây. Ông đội chết rồi, bà ta cũng chẳng nghèo, chẳng giàu. Con cái chẳng có, bà đội về già thì để tâm tư vào một việc, một việc ta cho là từ thiện: cái việc khóc ma mướn.

    Ới ai ơi là ai ơi: Trăm đường nghìn nỗi, ai ơi… Ai đi đâu bỏ cửa bỏ nhà, bỏ anh em cha mẹ, họ hàng, ai ơi…

    Bốn mươi năm trước đây, người Việt Nam, ngoài sự lo tưới nước luộc lợn vào xác người chết, lại còn muốn người chết phải cảm động bởi những câu khóc lóc khéo của kẻ sống ở sau cái quan tài! Nhà nào sợ vì lẽ gì tang gia bối rối mà không đủ lời lẽ thảm thiết thì mời bà Đội Chóp giúp hộ một miệng. Bà Đội Chóp, một người có lòng từ thiện, đã vui vẻ mà khóc, tươi cười mà khóc, khóc một cách chu đáo, mà lại không tính tiền, nghĩa là khóc ga tuýt vậy.

    Ới ai ơi là ai ơi!…

    Nhưng thôi, chúng ta để bà cai kể nốt:

    Nước ta có số vạn trẻ con lai vô thừa nhận với số vạn nữa, thiếu niên, thiếu nữ lại có Pháp tịch, được hiển đạt, tội ấy và công ấy ở cả bà Đội Chóp mà ra. Bà ta đã có can đảm đánh trống ra lệnh cho chị em hậu sinh chúng tôi không nơm nớp sợ những ông khổng lồ tóc đỏ mắt xanh, nói thì oang oang như gắt, chân tay hay giơ lên như sự sừng sộ… Phải, mỗi khi người đàn bà bỡ ngỡ nghĩ đến sự trao xương gửi thịt cho những người xa lạ ấy mà nơm nớp lo sợ, mà trù trừ đo đắn, thì hầu như có linh hồn của tổ sư hiện lên an ủi rằng: “Không sợ! Người Tây văn minh ra phết, họ không ăn thịt mình, cứ lấy bừa đi!”.

    Bọn chúng tôi không ai nhịn được cười. Ấy là bà Cai mấy hôm nay vừa bị ông Cai chạy làng cho một vố, nghĩa là bị chồng bỏ, nghĩa là bà vừa trải qua một trận phong ba, mà còn có gan bông lơn như thế. Đủ biết quả tim kia không rung động nữa rồi. Lấy chồng hay bỏ chồng, bà này chỉ thấy là tậu được một cái chén hoặc nhỡ tay đánh vỡ mất mà thôi!

    Lúc này, một lũ trẻ con bà Cai dắt díu nhau lúc nhúc kéo sang. Đứa nào trông cũng hay hay, tinh khôn nhanh nhẹn lạ. Nhất là đứa bé ba năm trông y như trẻ quảng cáo của hiệu sữa “con chim” vậy.

    Tôi buồn rầu vì chợt nghĩ đến bố mẹ chúng. Bọn trẻ ấy sau này sẽ có tương lai ra sao?

    Má ơi, má trông thằng Gioong nó đeo vào yếm dãi nó cái mỏ neo nó nhặt được đây này!

    Con chị rầm rộ chạy vào, giơ thằng em ra khoe.

    Bước ngay! Bà đang có khách, đừng có đến ám quẻ bà nhé!

    Quát rồi, bà Cai Bu Dích nhặt cái guốc giơ rõ cao. Mấy chị em hãi hùng, dắt bíu ẵm bế nhau cút mất!

    Không, một người đàn bà, dù là quái vật đi nữa, khi đã thành một người mẹ rồi thì khi nào lại nỡ cứ quái vật với cả lũ con mình rứt ruột đẻ ra. Vậy thì tại sao trước lũ trẻ đáng hôn hít nâng niu kia, mẹ chúng lại có cái cử chỉ như của cai ngục đối với tù nhân thế?

    Tôi đã muốn bất bình…

    May sao, tôi nghĩ ra ngay.

    Trong khi người đàn bà chỉ nghĩ đến tiền, người đàn ông chỉ nghĩ đến nhục dục, giữa hai bên hầu như có bức tường ghê gớm mà sự thành thực không thể nhảy qua được, chưa chi người ta đã nghi ngờ rồi. Những lời ân ái tự đáy lòng thốt ra đều đã bị coi là giả dối cả!

    Khốn nỗi, không phải ai cũng có gan dùng đến cách đề phòng sự sinh dục cả. Từ những cuộc… cẩu hợp đó có những kết quả là bọn trẻ kia. Có con là sự quý báu đối với ai, chứ đối với hạng vợ chồng này, có con là một cái hoạ. Người đàn bà hầu như chửa đẻ để rồi mà hối hận. Anh đàn ông, nếu không hối là đã điên có khi cũng bán tín bán nghi đánh mấy cái dấu hỏi: Có phải chính đó là lũ con cùng máu với mình?

    Sự nghi hoặc đã sinh ra lòng căm hờn, mà bao nhiêu lẽ công phạt của lòng căm hờn đều chỉ trút lên đầu những đứa bé ngây thơ và vô tội!

    Những đứa trẻ kia rất đáng yêu thương.

    Song le, hoặc con người, hoặc con ta, bà Cai có cần… “đếch” gì?

    Bà cũng y như nhà nước!2

    Vì rằng bà lại thản nhiên cho tôi nghe thêm
    mấy chuyện:

    Bà Đội Chóp chỉ được tiếng là tiên phong thôi chứ cũng chẳng vẻ vang gì. Một người đã khóc ma mướn cho qua ngày đoạn tháng thì còn hay hớm gì nữa! Cứ kể cho đúng, trong bọn chúng tôi mà oanh liệt nhất thì có một số rất ít. Xin kể: bà Tây Cú, bà Chánh Tý, bà La Oa, bà Đuy Kiềng. Ngoài ra còn nhiều bà lấy được những ông xi vin sang trọng, quan cai trị, Tây buôn. Thế mà, những bà hiển đạt liệu có vì ái tình không? Chắc ông chẳng dám phán đoán. Thôi, ông cứ yên tâm… Một người lấy Tây, cả họ được nhờ!

    Đương dở chuyện, có hai me nữa bước vào, me đi giày đầm và khoác áo tơi nói oang oang:

    Gớm! Con mẹ Bôn bây giờ đắt lựa, hợm hĩnh tệ!

    Me thứ hai vứt ô trên bàn đánh sình một cái:

    Bà cho bị chạy làng một vố thì lại hiện nguyên hình! Chị em còn nhớ chuyện me cai Phăng Xoa không?

    Thế rồi đến những chuỗi cười rúc rích. Bà Cai bảo một me vẫn ngồi im từ nãy:

    Muốn nhờ ông ấy làm đơn cho thì nhờ đi. Tôi xin phép ông nhé?

    Rồi thì… đám chắn tay tư.

    Một me không đánh, kéo tôi ra chỗ cái bàn.

     

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 6. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 1: Xin lỗi mình, đừng giận vội. Để rồi tôi kể hết cho nghe.

    Chú thích 2: Từ khi có nạn kinh tế, nhà nước cũng không cứu giúp một cách cho đầy đủ một số đông trẻ con lai vô thừa nhận như trước nữa.
     

  • CHƯƠNG IV: LÁ GIÓ CÀNH CHIM

    Sở dĩ gọi được là nhà bên cạnh cũng vì gian nhà gỗ ấy ngăn đôi ra không phải bằng tường không phải bằng vách, cũng không bằng cót hẳn, nhưng một nửa cái hàng rào thì là bằng cót, còn nửa nữa chỉ là cái mành mành mà muốn khỏi để thông thống, bà chủ nhà đã treo vào mành mấy bức tranh Hàng Bồ với hai đôi câu đối… không có chữ, thế là xong.

    Cho nên cứ từ bên này để ý tò mò, tôi cũng có thể biết được mọi sự xảy ra ở gian bên cạnh.

    Bà Ách lúc này còn lúi húi dưới bếp làm cà phê cho tôi. Không hiểu bà Kiểm lâm đã tiến cử tôi bằng những câu khôn khéo thế nào mà bạn bà ta, tiếp đãi tôi một cách cảm động. Cũng may là hiện nay bà ta nghỉ việc, chết, quên! nghỉ chồng, mà cái tuổi trẻ của tôi chỉ vào hạng con bà nên bà không sợ ai nghi. Chứ gì?

    Những thị nào dù có ngọn lưỡi rắn độc đến đâu chăng nữa, dễ đã dám nghi một kẻ như tôi lại đi lôi thôi với một bà già. Nhất là Suzanne, cô con gái bà, tuy đương độ phơi phới 17 cái xuân, song lúc tôi có đây, may sao lại đi Hà Nội.

    Không phải tự nhiên tôi có cái tính xấu: tò mò. Nếu khi bà Ách dọn giường cho tôi nghỉ tạm mà chẳng thì thào: “Này, bên cạnh cũng có mấy đám đang tìm chồng đấy!” thì tôi đã chẳng phải nhịn thở mạnh, vén bức câu đối để nhòm sang…

    Có hai me. Một me nằm đắp chăn uể oải đọc một tờ báo cũ. Còn me kia ngồi thừ trên ghế, khoanh tay co ro, cái quần trắng cái áo len xanh, đôi bít tất hoa đào cũng không thể bài trí nổi cho mặt có được lấy một vài nét… me. Cũng răng trắng cẩn thận đấy, song nó vẫn quê kệch thế nào! Chỉ được cái bình tĩnh là đáng phục! Ôi! Lã Vọng! Cụ thử sống lại mà xem vẻ mặt một người đàn bà khi ngồi bó tay chờ… công danh mà thản nhiên đến thế, rồi cụ nghĩ lại những lúc có cái tâm thần thư thái lúc ngồi câu, xem cụ có phải kính phục cái “triết học” của me ấy không!

    Một tiếng cùi rìa chạm cốc đánh keng một cái khiến tôi quay lại.

    Bà Ách đã bày lên bàn mẩu bánh, cốc cà phê sữa và gật đầu gọi tôi. Tôi ra ngồi bàn. Bà Ách nháy mắt một cái, đoạn khẽ hỏi:

    Bên ấy có mấy người ở nhà?

    Hai.

    Hai thôi á? Thế thì họ đi đâu vắng mất hai đấy. Mới có hai ả nhảy đầm ở Hà thành sang vài hôm nay.

    Sang đây nhảy đầm hay tìm chồng?

    Chắc là để kiếm chồng đấy chứ nhảy với nhót gì! Thế ông có thấy bà già nào cũng độ tuổi tôi ngồi đấy không?

    Tôi lắc đầu. Bà Năm cau mày một lát rồi:

    Bà ấy là bà Cẩm, nghĩa là hồi ở Chùa Thông đã lấy nhầm ông cẩm. Con cái chả có, nay trở về già đành phải làm cái nghề bà Nguyệt rồi lấy hoả hồng để độ thân. Nghĩa là cũng như bà Hai Yểng bên này. Song bị khốn đốn hơn bà Hai Yểng nhiều, vì không có vốn. Phải lắm, đến bà Hai Yểng là người sống đã thâm căn cố đế bên này, cửa hàng cát cút đắt, cửa hàng xe đạp chạy, mà chỉ bao số chị em bị chạy làng cũng đến lệch nghiệp nữa là trần như bà ta. Đã ít xu lại cờ bạc thì tất phải chết!

    Vừa lúc ấy có tiếng guốc ở ngoài vào. Rồi thấy những câu hỏi, đáp:

    Thế nào me, được hay thua?

    Được ba hào! Tao đói lắm mà có hàng miến ngon quá cũng không dám ăn, sợ không có tiền tiêu vặt. Mày xem trong bíp phê còn gì không? Hình như còn cái bánh hai đấy. Lấy ra đây, cả hộp bơ nữa, mau! Con Duyên kia, đứng lên!

    Vậy thì ra bà Cẩm của tôi đã là người quen thân mất nết đi rồi! Vào cái cảnh ngộ ấy, giá biết điều thì bà nên hỏi cơm nắm tay hay cơm nguội với niêu dừa kho. Song le… thói quen! Bơ với phó mát đã vượt trùng dương qua đây, đã chinh phục được nhiều kẻ thù ở đủ các giai cấp.

    Chợt thấy tiếng bà Cẩm gắt:

    Làm gì mà lâu thế? Lúi húi mãi thế? Có thấy mẩu bánh không?

    Đến cái giọng thản nhiên không run sợ đáp lại:

    Thưa cô, có bánh, nhưng hộp bơ đặc cả kiến rồi…

    Cái gì? Kiến vào bơ à? Tiên nhân mẹ nhà mày nữa! Làm với ăn! Chỉ được cái bộ ngồi lỳ ra như mẹ người ta ấy, chứ không còn biết trông đến một cái gì cả!

    Một… nàng tên Duyên là đến nỗi bị chửi như thế việc ấy khiến động lòng… trắc ẩn của tôi. Tôi chỉ muốn can thiệp. Chưa thể can thiệp được ngay, tôi hãy chạy ra chỗ cái mành mà nhòm. Thế cũng đủ tỏ lòng săn sóc rồi: tôi đã bỏ cốc cà phê.

    Lúc này cô ả nằm đắp chăn cũng bỏ tờ báo cũ, xướng hoạ:

    Chị Duyên cứ lơ đễnh như thế thì không thể lấy thằng nào bền được. Chị phải biết lo mới được chứ! Đến như tôi cũng còn khốn đốn đây nữa là…

    Rõ thật lửa đã cháy lại có kẻ tưới thêm dầu, Bà Cẩm làm một hồi nữa:

    Sao không ở làng mà lấy thằng cổ cày vai bừa nào thì lấy có được không? Thân phận đã thế lại còn chê chồng! Không biết bố mẹ mày ăn uống gì mà đẻ ra mày như thế chứ? Xào một xanh rau thì bắc lên hai con đỉa! Một tháng chưa tắm, rận chấy lúc nào cũng như sung! Ngồi ăn cơm, ho một cái bắn vung cơm ở mồm ra như mưa ấy! Chồng nó đã không chê thì thôi chứ lại còn chê chồng! Tưởng ta… vàng… ngọc lắm đấy!

    Duyên chỉ đứng im cúi đầu. Không cãi là nhận lỗi.

    Ấy một người như thế mà người ta nuôi để chỉ chờ đến lúc là… quăng cho Tây phương.

    Tôi đã quay về bàn với cốc cà phê của tôi để nghĩ đến các ông lính lê dương, những vị hoặc anh hùng, hoặc có khối óc ngang tàng, đã ở một đảng cướp hay một đảng vô chính phủ, đã nậy đường sắt để làm đổ một chuyến hoả xa trên có một ông tổng trưởng ngoại giao, hoặc đã ra lệnh cho mấy chục phát súng lục cùng nổ tại một ngân hàng, đã vượt ngục, đã tránh thoát viên đạn trượt ngang tai tại một biên thuỳ, để rồi lạc loài đến Thị Cầu này, ôm lấy một người có giá trị đến như thế mà nỉ non, rền rĩ: “Tôi yêu mình lắm, mỹ nhân ơi!”.

    Tôi không được mục kích thấy Duyên chê chồng. Tôi cũng không được biết lúc Duyên bị ba ông chồng lính lê dương chê.

    Nhưng mà… đôi bít tất hoa đào, cái vẻ mặt thản nhiên vì ngu đần của Duyên. Với những câu kê khai tam đại Duyên của bà Cẩm.

    Vậy thì tôi thử cứ phác hoạ cái đoạn đời của Duyên từ khi Duyên còn là cô gái quê…

    Một buổi chiều…

    “Hỡi anh đi đường cái quan…

    Dừng chân đứng lại em than một lời!”

    Đương bó lúa với mấy chị em, Duyên thấy một chàng quần lụa, áo xa hoa, giày đế kếp, đội nón dứa, tay xách cái valy tre, bước thoăn thoắt trên đường Duyên đã cất giọng oanh hát ghẹo. “Anh đi đường cái quan” đi ba bước rồi dừng lại, nhìn… Dưới ruộng chiêm, tiếng mấy người đàn bà cười khúc khích. Chợt khách bộ hành cũng hát:

    “Nếu không duyên số thì thôi,

    Xin đừng chuốc tiếng là người lẳng lơ!

    Dù anh đã có con thơ,

    Nếu còn đú đởn anh cũng vơ lên lòng!

    Hay em là gái chưa chồng?

    Lên đây, anh sẽ cho bồng… cho mang!”

    Mấy chị em bạn càng cười già hơn, riêng Duyên chỉ đứng cúi mặt. Duyên đã có chồng rồi. Người khác, không có ý gì thì mới bông lơn được. Sự im lặng này đã tố cáo một tội của Duyên: không yêu chồng!

    “Anh đi đường cái quan” đáo để ấy mỉm cười đắc chí rồi đi.

    Đêm, về nhà, nằm cạnh anh chồng đi ngủ không rửa chân, Duyên thấy chán. Trời! Con người bần tiện, ngồi ăn thì đầu gối quá tai, chán làm sao, trời ơi, buồn làm sao! Nói thì giọng nhát gừng, chỉ những ấy với lại nhà mày ơi, có phải không nhẩy! Đã thế, có việc ra đình lại ngôn bất xuất khẩu, trên các cụ ghét, dưới bọn đàn em khinh.

    Chán ơi là chán!

    Một tháng ấy, Duyên đã dùng thời giờ để chê chồng.

    Tháng thứ ba, Duyên về ở nhờ chị: hai bên cùng bỏ lửng.

    Trốn chúa lộn chồng thì còn ai lấy, Duyên đã ra Hà thành. Một hôm, tại kinh đô, Duyên may sao đã gặp một người trông y như “anh đi đường cái quan” vậy. Người ấy đã nói với Duyên những câu ngọt ngào làm sao, bùi tai làm sao. Người ấy mời Duyên vào nhà kia “trò chuyện” một đêm, Duyên đã gật đầu. Sáng hôm sau người ấy không biết bảnh mắt đã đi đâu, làm cho Duyên phải tháo đôi khuyên bạc.

    Thế rồi thì… những ngày sống vất vưởng tại kinh thành.

    Không chịu nổi nữa, Duyên đã… bò lên Chùa Thông tìm cô là bà Cẩm.

    Lạy cô cháu đã dại dột, cô thương cho.

    Duyên tuy thú tội dại dột, song vẫn không hối hận, phải không hối hận một tí nào cả! Bà Cẩm chép miệng:

    Rõ đồ voi dày! Tiên nhân mẹ mày nữa! Thôi được! Cứ ở đây hầu hạ bà rồi tiện dịp thì bà gả cho Tây cho xong!

    Hôm sau, bà Cẩm tống con sen đi vì nó hay ngủ gật.

    Rồi bà Cẩm dạy cô cháu đánh phấn, bôi môi, kẻ lông mày. Bà thương cháu bà lắm: cái có oc xê lụa cũ còn dùng được mà bà cũng cởi ra cho. Bà chỉ dặn là lúc thổi cơm, rửa bát thì đừng có mặc đến. Xóm các me ở Chùa Thông mới ít lâu đã đồn nhau biết cô Duyên là gái quê đi kiếm chồng.

    Hôm ấy, me sừ Giăng đến chơi…

    Ki e xen là? Thị kia là ai?

    Ma ni et. Bay dan, dơn, bố cu tốt! Toa vù loà ê pu dê? Cháu tôi đấy. Nhà quê, trẻ, tốt lắm. Có muốn lấy không?

    Bay dan? Vre? Đăng noa? Phét voa! Nhà quê thật? Răng đen à? Xem nào.

    Bà Cẩm quay lại bảo cháu:

    Mày nhìn nó mà cười tình đi ta xem!

    Duyên liếc mắt một cái rồi cười, Me sừ Giăng gật gù:

    Xa và xa và. Giơ viêng đê. Ô voa com me. Được lắm, được lắm. Tôi sẽ quay lại. Chào mụ thôi.

    Chiêng! Giăng! Phô mơ đồ nê vanh biết cẩm bua boà! Xăng qua ba lạp ben rơ vơ nia! Hánh? Này, din, phải biếu tôi hai chục bạc hoa hồng. Nếu không đừng lại nữa. Thế chứ?.

    Me sừ Giăng lại gật gù một hồi rồi mới ra đi. Thế là xong. Bao nhiêu tin đi mối lại của hai bên nhà gái nhà trai, trầu cau, chạm ngõ, sêu tết, bánh chưng bánh giầy, đại lễ, dẫn cưới, chỉ là mấy câu tiếng tây giả cầy ấy. Ba hôm sau, Duyên đã thành: Madame Jean. Bà Cẩm có hai chục bạc bỏ hòm… Chả lỗ vốn…

    Tôi tính đến chuyện đi tìm bà hai Yểng, tìm bà Đội Tứ là người chôn các me, với bà Ách Nhoáng xem độ này còn hùng hổ như hồi ở Việt Trì không. Tôi đã đứng lên, toan đi:

    Chào ông!

    Không dám, chào cô.

    Su san ni đã về. Cô ăn mặc ta. Chao ôi! Đẹp đâu có đẹp! Thế thì tôi đi làm sao?
     

  • CHƯƠNG V: V. SUZANNE MUỐN… VÀ KHÔNG MUỐN

    Tại sao bà Ách không những cho phép mà lại còn muốn tôi với Suzanne cùng sóng đôi nhau thăm thú Thị Cầu và Đáp Cầu? Hay đó là một cuộc xếp cảnh? Hay đó là chứng nhận lòng tin.

    Không bao giờ tôi biết rõ được và tưởng cũng chẳng cần biết rõ. Các ngài cứ hiểu cho rằng sau vài tiếng đồng hồ trò chuyện thì, trước mắt Su san ni , tôi đã tỏ ra là một kẻ biết điều phải trái, đại lượng, đáng yêu, không khinh người.

    Cho nên trong khi đi đường, tôi hỏi thật Su san ni rằng:

    Cô đi chơi với tôi thế này mà không ngại điều tiếng gì hay sao?

    Thì Su san ni cúi đầu đáp:

    Tôi tưởng chính tôi đã coi ông như một người anh thì ai muốn bảo sao cũng mặc họ chứ? Cứ biết, chính tôi, tôi không nghi tôi, thế là đủ rồi.

    Nghe thấy thế tôi vừa vui, vừa buồn. Vui vì được người tin và không vui vì… chỉ được tin thôi, phải đâu đó là sự đáng cho mình tự đại!

    Đã quá huyện Võ Giàng. Trên đường về Bắc Ninh, chúng tôi lộn bước; tiết trời hơi lạnh, lại vừa lạnh mưa, nên đi chơi Đông chúng tôi cũng có cái cảm tưởng như đi chơi Xuân.

    Những me…

    Những me…

    Lại những me…

    Nào hai chúng tôi có thể là một đám rước đâu mà các me chạy ra xem đông đến thế! Quần trắng lồm lộp, răng cũng trắng với những cái áo len hoặc áo di lê, các me khiến tôi muốn hỏi: “Nhàn hạ thế, không họp nhau đánh chắn đi à?” Dù đẹp, dù xấu các me đều có những nét mặt khó tả cả. Thập thò bên trong cánh cửa hay sau cái mành mành, các me khiến tôi muốn đổi lại câu thơ của Ôn Như Hầu:

    Bóng gương lấp ló trong mành,

    Cỏ cây cũng… sợ nổi tình mây mưa!

    Tôi hỏi Su san ni:

    Tại sao phần nhiều các me Tây vẫn già, vẫn xấu, mà vẫn đắt chồng?

    A, cái điều ấy tôi biết rõ lắm. Tây họ có con mắt nhận sự đẹp khác xa ta. Ông trông thấy một người đàn bà đẫy đà, mặt đầy đặn, hoặc béo núc béo ních chẳng hạn… Thế thì ông đủ ghê sợ, cho là thô phải không? Ấy đại khái thế, người Tây họ lại cho là đẹp. Ông có biết mặt bà Bé Tý không? Ấy chính tại tôi đã được nghe một ông Tây khen bà ta có cái đẹp hoàn toàn: người đàn bà đẹp nhất nước Nam! Còn khi ông thấy một người yêu kiều, thướt tha như liễu, rồi ông say mê… Người Tây thì lại cho thế là cái đẹp đáng sợ. Lấy người mảnh dẻ, sinh đẻ vài chuyến thì nguy to ngay chứ gì? Hai nữa, cái đẹp mảnh dẻ là cái đẹp không bền, có phải thế không?

    Tôi cười và hỏi thêm:

    Thế thì người Tây phương ưa mua những đồ có thể giữ được lâu bền?

    Su san ni khẽ cho tôi một khuỷu tay vào mạng mỡ:

    Ông, thí dụ ông sắm bộ đồ gỗ hay may bộ quần, áo, liệu ông có thích cho những cái ông sắm chóng cũ chóng nát, chóng hỏng đi không?

    Những sự đó đã đủ cắt nghĩa tại sao dân Âu châu ham mê thể thao và đã chế tạo ra vật gì thì vật ấy phải bền, không những kể đẹp. Chỉ có Đông phương, thí dụ như nước Nhật, là ưa cái đẹp mảnh dẻ chóng hỏng mà thôi.

    Song le lời cắt nghĩa của Su san ni chỉ mới cho tôi rõ hai quan niệm về vẻ đẹp. Tôi còn muốn biết tại sao người xấu như ma cũng vẫn lấy được chồng. Mà xấu thì bà Ách kể đã là xấu! Vậy thì… ăn làm sao nói làm sao bây giờ? Tôi bèn xa xôi:

    Có lẽ không phải họ chỉ thích đẹp mà thôi đâu. Chắc cũng có nhiều người trọng nết, muốn vợ là người đức phụ. Phải thế những người không có nhan sắc mới không đến nỗi ế chồng.

    Chính tôi, tôi đã không thật thà, để cho Su san ni tỏ ra là hơn tôi: đã thật thà… Vì rằng Su san ni nói:

    Ông tưởng thế chứ tiếng đức phụ không bao giờ nên để tặng cho một người đã đi lấy Tây. Tại làm sao xấu họ cũng lấy, già họ cũng lấy? Những người Tây ấy là những người chán đời. Nuôi đầy tớ sợ nó ăn cắp, thà lấy một người vợ, vừa được sai bảo vừa được… việc khác nữa. Đã không cùng nói một thứ tiếng, người vợ lại chỉ coi ông chồng là cái tủ bạc thì người chồng dễ mỗi lúc đã đem tấm thân ái tình ra tặng vợ hay sao? Vả lại, một người Tây đã sang đây thì ai biết rõ đoạn đời về trước của người ấy thế nào? Khối óc họ không nhẽ chỉ để làm việc cho ái tình! Hai người đều có địa vị, cùng chí hướng, cảnh ngộ cần nhau, mà yêu nhau, đó mới là yêu. Muốn có ái tình thì hai bên không ai có thể khinh được ai. Chứ còn yêu để mà “một trăm chỗ lệch cũng kê cho bằng” thì đó là yêu vì thương chứ còn đâu là yêu vì yêu nữa?

    Thật vậy, Su san ni còn trẻ mà đã hiểu sự đời biết bao! Nhưng cái đó cũng chẳng hay gì. Người nào hiểu sự đời lắm thì không mấy khi sướng cả. Sung sướng là cái phần của ai không hiểu biết sự gì mới được hưởng mà thôi.

    Mới chuyện có một lúc mà đi đã được khối đường đất rồi. Trái đồi có nhà thương đã qua, phố ga qua, bây giờ trước mặt chúng tôi là cầu và sông, bên trái là đường hoả xa, bên phải là ngọn đồi có trại binh pháo thủ.

    Hay là chúng ta lên đồi?

    Su san ni gật đầu, chúng tôi vòng nhà máy Gạch, qua những dãy nhà đằng sau chợ Đáp Cầu thủng thỉnh bước lên. Những nhà ở đây có thi vị lạ. Tôi bỗng có cái cảm tưởng như đi du lịch một nơi xa lạ nào. Những gian nhà nhũn nhặn đắp bằng đất đỏ chen chúc nhau mái thấp, mái cao hoặc cách biệt nhau bằng những lối đi quanh co như vết rắn, do những tảng đá xanh và xám nối nhau, bắc bậc nhau như những cái thanh ở một hòn giả sơn nào. Đẹp quá đi mất!

    Bây giờ đã đến lúc để tôi tìm mọi cách khám phá cho ra những ý nghĩ âm thầm của một cô đầm lai trẻ trung, xinh đẹp, xem cô đã biết phác hoạ lấy một cái chương trình về cuộc đời hay chưa.

    Những chuyện tâm sự chỉ có thể dò được giữa một cảnh nên thơ…

    Ngọn đồi này… với cái miếu nhỏ chung quanh có mấy cây ổi điểm tô cho, mà dưới chân là một vùng nhà với trại binh, mà gần sườn là một khúc sông, kể cũng đã nên thơ lắm.

    Phải, tuy tôi có lang Tây nhưng mà tôi không hi vọng lấy chồng Tây. Hoặc lấy Tây là bần cùng. Vì rằng từ bé đến nhớn, mà tôi lấy bốn đời chồng sau khi ba tôi về Pháp, thì cả hai chân tướng cuộc đời ra sao, tôi đã nhiều lần nom thấy rõ. Cảnh ngộ tôi thật khó nghĩ. Lấy Tây ngộ nhỡ phải theo chồng về bên… mẫu quốc thì để rồi mẹ già chết đói bên này hay sao?

    Lấy một người chồng An nam…

    Cũng khó lắm. Hạng người dám có gan hỏi tôi chẳng hạn thì không chắc đã được gia đình công nhận hẳn cho cái việc người ta làm. Nếu còn bị điều nọ tiếng kia thì khó chịu lắm. Vả lại chỉ say mê cái sắc đẹp một lúc, có khi rồi họ bỏ mình. Ấy là noi những người gan nhất thì như thế. Còn những người sống theo cuộc đời nề nếp thì làm gì có can đảm hỏi một người lai? Là một người lai là một cái khổ. Người Tây đã không hẳn quý trọng mình, mà người Nam cũng không yêu thương hẳn mình. Ở cái xã hội quý phái Âu Tây, một ít máu Annam trong huyết quản là một cái nhục. Ở cái xã hội quý phái người Nam, một ít máu Pháp trong huyết quản cũng chẳng là sự vinh. Giời ơi! Thì ra tôi không có Tổ quốc!

    Su san ni cúi đầu, bất giác nức nở…

    Tôi chỉ còn kịp kéo tay cô ta về mình, và muốn tỏ sự cảm xúc bằng một cái hôn. Song le, nghĩ rồi lại thôi. Không nên chơi với lửa.

    Su san ni lại nói một cách chua chát:

    uy zhơ xuy san pa tri

    Tôi khẽ nói:

    Lấy một người chồng lai…

    Nén cơn đau, Su san ni lại bình tĩnh thêm rằng:

    Ông nói phải lắm. Tôi đã nghĩ thế. Một người chồng lai, cũng có Pháp tịch, mà không thể nào khinh được tôi. Nếu chồng phong lưu, tôi sẽ mặc đầm. Nếu chồng nghèo, chỉ là lính tráng chẳng hạn, thì tôi sẽ chỉ cứ ăn mặc ta. Tôi đã học hành mãi ở trường trẻ con lai vô thừa nhận. Giá như ai, không nghĩ đến mẹ, tôi đã sang Pháp năm ngoái rồi. Mà giá muốn lấy chồng xivin như ai, tôi cứ ở Hà Nội, tìm một chân bán hàng mỗi tháng kiếm vài chục bạc may mặc, có lẽ tôi cũng đã có một vị hôn phu rồi. Nhưng mà thà về với một người mẹ khổ sở, cùng mẹ ăn cơm ngô, cơm khoai.

    Thế là Su san ni hết đau đớn. Lòng hiếu đã làm cho cô ta trở nên… anh hùng! Vì rằng Su san ni kể thêm:

    Ừ, mà tội gì lại phải đau xót vì không có tổ quốc nhỉ?

    Nói xong cô ta đứng lên quay ra bốn phương, nhìn…

    Su san ni không muốn lấy chồng Pháp. Su san ni chẳng đau khổ vì không có tổ quốc mà thờ. Su san ni cũng chẳng muốn lấy chồng An nam. Ồ, nếu thế thì còn thú gì nữa! Có thể như thế được chăng?

    Tôi làm ra lần thần:

    Theo ý tôi, dù sao nữa, lấy một người chồng Annam vẫn hơn…

    Su san ni lườm tôi mỉm cười. Trong cái lườm ấy, trách là trách yêu.

    Ấy má tôi vẫn nghĩ như thế. Vẫn bảo tôi đại khái rằng: tao chỉ muốn có một người chàng rể An nam để sau này chôn cất cho tao. Bao giờ cũng thế, má tôi chỉ lo chết hơn lo sống.

    May quá! Tôi chẳng để lỡ một cơ hội tốt:

    Chứ gì! Bà cụ lo thế là phải lắm chứ. Su san ni nên lấy chồng ta, xem người nào xoàng xĩnh, quân tử, có óc mới… không chịu luỵ về những cái thành kiến cổ hủ, chỉ biết có ái tình.

    Su san ni nhoẻn cười:

    Như ông có phải không? Rõ khéo chỉ được cái giọng kẻ Bưởi!

    Tôi cũng cả cười. Nhưng Su san ni đã nghiêm nét mặt:

    Không! Không thể được. Bao giờ lúc đầu người ta cũng mơ màng sự đời là tốt đẹp lắm. Cái khốn nạn nó không đi ngay với cái tốt đẹp bao giờ. Nó chỉ chùn lại để đi sau mà thôi. Thí dụ như ông chàng rể bà Đồng Đền ở Phủ Lạng!

    Chuyện này cũng thuộc về cái đề, kỹ nghệ lấy Tây song… người thợ lại thuộc về giống đực.

    Anh đàn ông coi cô vợ đầm lai như cái mỏ vàng.

    Su san ni thuật chuyện trong ba phút, nhưng tôi phải viết đến ba mươi dòng mới đủ nghe.

    Cách đây độ tám năm, một viên giáo học bị cữu, kết duyên loan phụng với cô đầm lai, con một bà Đồng Đền. Cả tỉnh ồn ào chê anh chàng tham của. Bà đồng này có tới bạc vạn và đã hết lòng sửa lại cái điện thờ ở chợ Bắc môn.

    Không biết đã làm gì mà giàu?

    Hay đã buôn thuốc phiện lậu?

    Không phải, của mấy ông chồng để lại cho đấy!

    Nói khoác, xấu như ma lại đòi làm giàu về nghề lấy Tây!

    Cứ gì xấu hay đẹp… ở đời này có số chứ!

    Đó là những điều ngồi lê đôi mách của các me, mỗi khi muốn ghen với cái lá số của bà Đồng Đền.

    Mà cái lịch sử li kì của bà kể cũng đáng làm rỏ dãi các me.

    Khi còn cái tên Tư Bạc, nghĩa là giữa lúc “mơn mởn đào tơ” thì bà ta vì cái nhan sắc mẫu dạ xoa, chỉ thèm làm bạn… dăm năm với một ngài săng đá, một người mà quan niệm về mĩ thuật chưa phát triển mạnh.

    Do đó, đẻ được một mụn con gái… Rồi thì, một hôm bà Tư Bạc ngán ngẩm cuộc đời mà than rằng: “Mặt sông nước chảy lờ đờ, ông về bên ấy bao giờ ông sang!” Một vài năm qua…

    Sự túng thiếu… sự khổ nhục.

    Hết các kế, bà ta phải lấy bốn chữ “lá gió cành chim” ra làm một nghề.

    Một đêm, một quan tư thầy thuốc sai bồi đi gọi bà ta. Tháng sau, bà ta thành vợ quan tư thầy thuốc! Sự thương hại hay ái tình? Nào ai hiểu nổi sự rộng lượng của người đàn ông. Cứ cho là tại duyên số.

    Sau vài năm, ông quan tư ấy về rồi không sang.

    Năm sau lại một ông quan tư khác đến kế chân ấy.

    Rồi được ít lâu, ông cũng về.

    Ông nào về cũng để lại cho vợ nào nhà gạch đầy rẫy, nào bạc đầy rương.

    Giàu có rồi, bà Tư lần này đành… thủ tiết. Chỉ có một con gái, bà Tư muốn được một quý tế An nam mai sau chôn cất cho mình. Viên giáo học ấy đã đến nói với con bà: “Tôi lấy mình vì tình chứ chẳng vì tiền đâu”. Được dăm năm, chàng rể quý ngày đêm cứ cầu trời khấn Phật vật chết mẹ vợ!

    Duy ly, tên người vợ, đã cau mặt:

    Đồ khốn nạn, mày chỉ vì tiền mà thôi!

    Thì ông chồng cười gằn:

    Mang trên trán cái nhục là chồng mày, là con rể một kẻ như mẹ mày, mà không nói đến chuyện tiền thì thiên hạ nó cũng chửi!

    Những câu ấy chẳng phải không đến tai bà Đồng Đền. Nhưng mà bà cần gì! Đêm ngày bà ta cứ “tấu lạy Vua mẫu” xin ban ơn cho nhân gian, múa vung khói nhang mà hé hé hé!

    Không! Dù nghèo hay giàu tôi cũng chẳng lấy chồng Annam!

    Su san ni đã thở dài mà nói thế. Tôi, tôi cũng đã thở dài.

    Vâng, tôi cũng phải đi ngay. Bà Kiểm lâm gọi tôi có việc cần.

    Nhưng trước khi về Hà Nội, ông có quay lại đây nữa không?

    Không biết thế nào mà dám nói trước. Xin kính chào bà và cô.

    Nói xong tôi với lấy mũ ra đi, Su san ni chạy theo tôi mười bước.

    Này ông?…

    Thế chuỗi hạt này ngụ những ý gì?

    Su san ni hỏi tôi một cách đứng đắn lắm. Chuỗi hạt pha lê ấy, khi từ đồi về đi qua phố Chính, tôi đã vào một hiệu khách mua nó và chờ về đến nhà mới rón rén đeo vào cổ Su san ni. Bà Ách nghèo nhưng trong khi tiếp đãi tôi, đã chịu thiệt. Lúc ấy tôi đã phải nói liều:

    Để làm một kỉ vật đau đớn.

    Những dòng này, tôi mong sẽ có ngày ở dưới mắt Su san ni.
     

  • CHƯƠNG IV: LÁ GIÓ CÀNH CHIM

    Sở dĩ gọi được là nhà bên cạnh cũng vì gian nhà gỗ ấy ngăn đôi ra không phải bằng tường không phải bằng vách, cũng không bằng cót hẳn, nhưng một nửa cái hàng rào thì là bằng cót, còn nửa nữa chỉ là cái mành mành mà muốn khỏi để thông thống, bà chủ nhà đã treo vào mành mấy bức tranh Hàng Bồ với hai đôi câu đối… không có chữ, thế là xong.

    Cho nên cứ từ bên này để ý tò mò, tôi cũng có thể biết được mọi sự xảy ra ở gian bên cạnh.

    Bà Ách lúc này còn lúi húi dưới bếp làm cà phê cho tôi. Không hiểu bà Kiểm lâm đã tiến cử tôi bằng những câu khôn khéo thế nào mà bạn bà ta, tiếp đãi tôi một cách cảm động. Cũng may là hiện nay bà ta nghỉ việc, chết, quên! nghỉ chồng, mà cái tuổi trẻ của tôi chỉ vào hạng con bà nên bà không sợ ai nghi. Chứ gì?

    Những thị nào dù có ngọn lưỡi rắn độc đến đâu chăng nữa, dễ đã dám nghi một kẻ như tôi lại đi lôi thôi với một bà già. Nhất là Suzanne, cô con gái bà, tuy đương độ phơi phới 17 cái xuân, song lúc tôi có đây, may sao lại đi Hà Nội.

    Không phải tự nhiên tôi có cái tính xấu: tò mò. Nếu khi bà Ách dọn giường cho tôi nghỉ tạm mà chẳng thì thào: “Này, bên cạnh cũng có mấy đám đang tìm chồng đấy!” thì tôi đã chẳng phải nhịn thở mạnh, vén bức câu đối để nhòm sang…

    Có hai me. Một me nằm đắp chăn uể oải đọc một tờ báo cũ. Còn me kia ngồi thừ trên ghế, khoanh tay co ro, cái quần trắng cái áo len xanh, đôi bít tất hoa đào cũng không thể bài trí nổi cho mặt có được lấy một vài nét… me. Cũng răng trắng cẩn thận đấy, song nó vẫn quê kệch thế nào! Chỉ được cái bình tĩnh là đáng phục! Ôi! Lã Vọng! Cụ thử sống lại mà xem vẻ mặt một người đàn bà khi ngồi bó tay chờ… công danh mà thản nhiên đến thế, rồi cụ nghĩ lại những lúc có cái tâm thần thư thái lúc ngồi câu, xem cụ có phải kính phục cái “triết học” của me ấy không!

    Một tiếng cùi rìa chạm cốc đánh keng một cái khiến tôi quay lại.

    Bà Ách đã bày lên bàn mẩu bánh, cốc cà phê sữa và gật đầu gọi tôi. Tôi ra ngồi bàn. Bà Ách nháy mắt một cái, đoạn khẽ hỏi:

    Bên ấy có mấy người ở nhà?

    Hai.

    Hai thôi á? Thế thì họ đi đâu vắng mất hai đấy. Mới có hai ả nhảy đầm ở Hà thành sang vài hôm nay.

    Sang đây nhảy đầm hay tìm chồng?

    Chắc là để kiếm chồng đấy chứ nhảy với nhót gì! Thế ông có thấy bà già nào cũng độ tuổi tôi ngồi đấy không?

    Tôi lắc đầu. Bà Năm cau mày một lát rồi:

    Bà ấy là bà Cẩm, nghĩa là hồi ở Chùa Thông đã lấy nhầm ông cẩm. Con cái chả có, nay trở về già đành phải làm cái nghề bà Nguyệt rồi lấy hoả hồng để độ thân. Nghĩa là cũng như bà Hai Yểng bên này. Song bị khốn đốn hơn bà Hai Yểng nhiều, vì không có vốn. Phải lắm, đến bà Hai Yểng là người sống đã thâm căn cố đế bên này, cửa hàng cátcút (casse croute) đắt, cửa hàng xe đạp chạy, mà chỉ bao số chị em bị chạy làng cũng đến lệch nghiệp nữa là trần như bà ta. Đã ít xu lại cờ bạc thì tất phải chết!

    Vừa lúc ấy có tiếng guốc ở ngoài vào. Rồi thấy những câu hỏi, đáp:

    Thế nào me, được hay thua?

    Được ba hào! Tao đói lắm mà có hàng miến ngon quá cũng không dám ăn, sợ không có tiền tiêu vặt. Mày xem trong bíp phê còn gì không? Hình như còn cái bánh hai đấy. Lấy ra đây, cả hộp bơ nữa, mau! Con Duyên kia, đứng lên!

    Vậy thì ra bà Cẩm của tôi đã là người quen thân mất nết đi rồi! Vào cái cảnh ngộ ấy, giá biết điều thì bà nên hỏi cơm nắm tay hay cơm nguội với niêu dừa kho. Song le… thói quen! Bơ với phó mát đã vượt trùng dương qua đây, đã chinh phục được nhiều kẻ thù ở đủ các giai cấp.

    Chợt thấy tiếng bà Cẩm gắt:

    Làm gì mà lâu thế? Lúi húi mãi thế? Có thấy mẩu bánh không?

    Đến cái giọng thản nhiên không run sợ đáp lại:

    Thưa cô, có bánh, nhưng hộp bơ đặc cả kiến rồi…

    Cái gì? Kiến vào bơ à? Tiên nhân mẹ nhà mày nữa! Làm với ăn! Chỉ được cái bộ ngồi lỳ ra như mẹ người ta ấy, chứ không còn biết trông đến một cái gì cả!

    Một… nàng tên Duyên là đến nỗi bị chửi như thế việc ấy khiến động lòng… trắc ẩn của tôi. Tôi chỉ muốn can thiệp. Chưa thể can thiệp được ngay, tôi hãy chạy ra chỗ cái mành mà nhòm. Thế cũng đủ tỏ lòng săn sóc rồi: tôi đã bỏ cốc cà phê.

    Lúc này cô ả nằm đắp chăn cũng bỏ tờ báo cũ, xướng hoạ:

    Chị Duyên cứ lơ đễnh như thế thì không thể lấy thằng nào bền được. Chị phải biết lo mới được chứ! Đến như tôi cũng còn khốn đốn đây nữa là…

    Rõ thật lửa đã cháy lại có kẻ tưới thêm dầu, Bà Cẩm làm một hồi nữa:

    Sao không ở làng mà lấy thằng cổ cày vai bừa nào thì lấy có được không? Thân phận đã thế lại còn chê chồng! Không biết bố mẹ mày ăn uống gì mà đẻ ra mày như thế chứ? Xào một xanh rau thì bắc lên hai con đỉa! Một tháng chưa tắm, rận chấy lúc nào cũng như sung! Ngồi ăn cơm, ho một cái bắn vung cơm ở mồm ra như mưa ấy! Chồng nó đã không chê thì thôi chứ lại còn chê chồng! Tưởng ta… vàng… ngọc lắm đấy!

    Duyên chỉ đứng im cúi đầu. Không cãi là nhận lỗi.

    Ấy một người như thế mà người ta nuôi để chỉ chờ đến lúc là… quăng cho Tây phương.

    Tôi đã quay về bàn với cốc cà phê của tôi để nghĩ đến các ông lính lê dương, những vị hoặc anh hùng, hoặc có khối óc ngang tàng, đã ở một đảng cướp hay một đảng vô chính phủ, đã nậy đường sắt để làm đổ một chuyến hoả xa trên có một ông tổng trưởng ngoại giao, hoặc đã ra lệnh cho mấy chục phát súng lục cùng nổ tại một ngân hàng, đã vượt ngục, đã tránh thoát viên đạn trượt ngang tai tại một biên thuỳ, để rồi lạc loài đến Thị Cầu này, ôm lấy một người có giá trị đến như thế mà nỉ non, rền rĩ: “Tôi yêu mình lắm, mỹ nhân ơi!”.

    Tôi không được mục kích thấy Duyên chê chồng. Tôi cũng không được biết lúc Duyên bị ba ông chồng lính lê dương chê.

    Nhưng mà… đôi bít tất hoa đào, cái vẻ mặt thản nhiên vì ngu đần của Duyên. Với những câu kê khai tam đại Duyên của bà Cẩm.

    Vậy thì tôi thử cứ phác hoạ cái đoạn đời của Duyên từ khi Duyên còn là cô gái quê…

    Một buổi chiều…

    “Hỡi anh đi đường cái quan…

    Dừng chân đứng lại em than một lời!”

    Đương bó lúa với mấy chị em, Duyên thấy một chàng quần lụa, áo xa hoa, giày đế kếp, đội nón dứa, tay xách cái valy tre, bước thoăn thoắt trên đường Duyên đã cất giọng oanh hát ghẹo. “Anh đi đường cái quan” đi ba bước rồi dừng lại, nhìn… Dưới ruộng chiêm, tiếng mấy người đàn bà cười khúc khích. Chợt khách bộ hành cũng hát:

    “Nếu không duyên số thì thôi,

    Xin đừng chuốc tiếng là người lẳng lơ!

    Dù anh đã có con thơ,

    Nếu còn đú đởn anh cũng vơ lên lòng!

    Hay em là gái chưa chồng?

    Lên đây, anh sẽ cho bồng… cho mang!”

    Mấy chị em bạn càng cười già hơn, riêng Duyên chỉ đứng cúi mặt. Duyên đã có chồng rồi. Người khác, không có ý gì thì mới bông lơn được. Sự im lặng này đã tố cáo một tội của Duyên: không yêu chồng!

    “Anh đi đường cái quan” đáo để ấy mỉm cười đắc chí rồi đi.

    Đêm, về nhà, nằm cạnh anh chồng đi ngủ không rửa chân, Duyên thấy chán. Trời! Con người bần tiện, ngồi ăn thì đầu gối quá tai, chán làm sao, trời ơi, buồn làm sao! Nói thì giọng nhát gừng, chỉ những ấy với lại nhà mày ơi, có phải không nhẩy! Đã thế, có việc ra đình lại ngôn bất xuất khẩu, trên các cụ ghét, dưới bọn đàn em khinh.

    Chán ơi là chán!

    Một tháng ấy, Duyên đã dùng thời giờ để chê chồng.

    Tháng thứ ba, Duyên về ở nhờ chị: hai bên cùng bỏ lửng.

    Trốn chúa lộn chồng thì còn ai lấy, Duyên đã ra Hà thành. Một hôm, tại kinh đô, Duyên may sao đã gặp một người trông y như “anh đi đường cái quan” vậy. Người ấy đã nói với Duyên những câu ngọt ngào làm sao, bùi tai làm sao. Người ấy mời Duyên vào nhà kia “trò chuyện” một đêm, Duyên đã gật đầu. Sáng hôm sau người ấy không biết bảnh mắt đã đi đâu, làm cho Duyên phải tháo đôi khuyên bạc.

    Thế rồi thì… những ngày sống vất vưởng tại kinh thành.

    Không chịu nổi nữa, Duyên đã… bò lên Chùa Thông tìm cô là bà Cẩm.

    Lạy cô cháu đã dại dột, cô thương cho.

    Duyên tuy thú tội dại dột, song vẫn không hối hận, phải không hối hận một tí nào cả! Bà Cẩm chép miệng:

    Rõ đồ voi dày! Tiên nhân mẹ mày nữa! Thôi được! Cứ ở đây hầu hạ bà rồi tiện dịp thì bà gả cho Tây cho xong!

    Hôm sau, bà Cẩm tống con sen đi vì nó hay ngủ gật.

    Rồi bà Cẩm dạy cô cháu đánh phấn, bôi môi, kẻ lông mày. Bà thương cháu bà lắm: cái có oc xê lụa cũ còn dùng được mà bà cũng cởi ra cho. Bà chỉ dặn là lúc thổi cơm, rửa bát thì đừng có mặc đến. Xóm các me ở Chùa Thông mới ít lâu đã đồn nhau biết cô Duyên là gái quê đi kiếm chồng.

    Hôm ấy, me sừ Giăng đến chơi…

    Ki e xen là? Thị kia là ai?

    Ma ni et. Bay dan, dơn, bố cu tốt! Toa vù loà ê pu dê? Cháu tôi đấy. Nhà quê, trẻ, tốt lắm. Có muốn lấy không?

    Bay dan? Vre? Đăng noa? Phét voa! Nhà quê thật? Răng đen à? Xem nào.

    Bà Cẩm quay lại bảo cháu:

    Mày nhìn nó mà cười tình đi ta xem!

    Duyên liếc mắt một cái rồi cười, Me sừ Giăng gật gù:

    Xa và xa và. Giơ viêng đê. Ô voa com me. Được lắm, được lắm. Tôi sẽ quay lại. Chào mụ thôi.

    Chiêng! Giăng! Phô mơ đồ nê vanh biết cẩm bua boà! Xăng qua ba lạp ben rơ vơ nia! Hánh? Này, Jean, phải biếu tôi hai chục bạc hoa hồng. Nếu không đừng lại nữa. Thế chứ?.

    Me sừ Giăng lại gật gù một hồi rồi mới ra đi. Thế là xong. Bao nhiêu tin đi mối lại của hai bên nhà gái nhà trai, trầu cau, chạm ngõ, sêu tết, bánh chưng bánh giầy, đại lễ, dẫn cưới, chỉ là mấy câu tiếng tây giả cầy ấy. Ba hôm sau, Duyên đã thành: Madame Jean. Bà Cẩm có hai chục bạc bỏ hòm… Chả lỗ vốn…

    Tôi tính đến chuyện đi tìm bà hai Yểng, tìm bà Đội Tứ là người chôn các me, với bà Ách Nhoáng xem độ này còn hùng hổ như hồi ở Việt Trì không. Tôi đã đứng lên, toan đi:

    Chào ông!

    Không dám, chào cô.

    Suzanne đã về. Cô ăn mặc ta. Chao ôi! Đẹp đâu có đẹp! Thế thì tôi đi làm sao?
     

  • CHƯƠNG V: CUỐN TIỂU THUYẾT CỦA CON SEN ĐŨI

    Trong khi ngồi trước đèn để thuật lại câu chuyện này, tôi cũng muốn cho mơ màng để cái cuộc giãi bày tâm sự của con sen có được một chút thi vị. Khốn nạn thay, tên nó lại xấu xí như thế, mà những lời tâm sự ấy lại giãi bày trong một phong cảnh chẳng được đẹp mắt, đại để như bãi bể Đồ Sơn hay là con đường Cổ Ngư. Than ôi! Chúng tôi chẳng may lại không được là Đạm Thủy và Tố Tâm, Mộng Hà với Lệ Anh. Thưa các ngài! Các cuộc ve nhau của chúng tôi lại xảy ra ở một vỉa hè, gần một đống rác, trước sự tập nập của Hà thành về một buổi chiều, nghĩa là trước sự ngựa xe như nước, áo quần như nêm… Cái xã hội thượng lưu chẳng bao giờ thèm nhìn đến bọn hạ lưu, nên những việc mà cái xã hội thượng lưu làm trong sự tối tăm thì bọn cơm thầy cơm cô chúng tôi dám phơi ngay ra dưới ánh sáng.

    Và cặp uyên ương chúng tôi không biết kiểu cách, vì trong khi nói chuyện, chúng tôi quên khuấy đi mất không biết là cả hai cứ để ống quần vén lên đến đùi! Bởi thế cho nên lời thú tội của cái Đũi, tôi có thể tin được là thành thực, mặc dầu sự thú tội ấy không được nói ra trong một gian nhà thờ uy nghi và thần bí, trước cái vẻ mặt của một ông cố đạo cay nghiệt mà mỗi cử chỉ đều như biểu hiện một vẻ thiêng liêng… người “rửa tội”… tôi, chỉ có cái mặt một thằng nhỏ thất nghiệp.

    Cái Đũi đem thân đi ở là vì những sự hủ bại ở chốn hương thôn. Năm nó lên mười tuổi, bố nó là một bác Nhiêu gai ngạnh trong làng. Năm lên mười hai, cái Đũi là con một ông lý trưởng cứng cổ ra phết. Thế rồi từ khi ông Lý là ông Lý, thì cũng như từ khi loài người là loài người, của cải của ông Lý cứ việc từ trong nhà “đội nón ra đi”. Ruộng cả, ao liền của ông Lý bán hết… sạch sành sanh, cái Đũi phải ra tỉnh đi ở!

    U tôi vẫn đi cấy cày thuê ở làng, còn thầy tôi hiện giờ thì kéo xe! Thật là thân làm tội đời, được cái tiếng hão thì mất nghiệp, làm khổ con, làm khổ vợ. Ngày nay đi kéo xe, có khi thiếu thuế bị cai nó đá cho đến lệch mạng mỡ, nhưng mà tôi chả thương, vì có thế mới biết thân, mới đáng đời.

    Cái Đũi nói như thế một cách mát ruột lắm.
    Tôi hỏi:

    Thế người làng còn ai gọi là ông Lý nữa không?

    Nó chép miệng mà rằng:

    Ấy mấy người làng không biết là lên đây kéo xe, nên mỗi khi thấy bố tôi về làng, bọn người làng vẫn gọi là ông lý cựu kia đấy!

    Đằng ấy nói cho tớ biết lần đầu đằng ấy đi ở thì gặp một nhà chủ như thế nào, và đằng ấy đã nghĩ ngợi ra làm sao…

    Ui chao! Khổ tuyệt trần đời anh ạ, tôi tưởng lúc ấy tôi chết ngay được!

    Bước thứ nhất, cái Đũi vớ ngay phải một mẹ chủ là một me Tây, hết duyên, về già. Cái Đũi đã phải ăn đói, làm no và mỗi ngày giặt độ ba chậu quần áo, trong thơm nức những mùi ô uế. Mỗi ngày độ ba trăm lần, mụ chủ cái Đũi khi hỏi đến đầy tớ là phải gọi cả “tiên sư cha” đầy tớ ra, lấy oai. Mấy hôm đầu cái Đũi nghĩ đến mẹ, oán giận bố, rồi muốn tự tử…

    Nói đến đây, cái Đũi chợt bật cười mà rằng:

    Thế mà chiều nào tôi cũng được đi chơi mát ở vườn hoa ông Bônbe! Con mụ chủ tôi thì ăn mặc đến nực cười, chân thì đi giày đầm, đầu thì để tóc đuôi gà mà quần áo thì là áo Khách! Trông thấy anh Tây đen là mụ chủ tôi liếc mắt đưa tình, giở trò gạ gẫm ngay thôi. Nó cứ bắt tôi lẽo đẽo theo sau y như là muốn bắt tôi học nghề làm đĩ ấy. Mà cái má nó đã dăn deo, nó lại trát phấn bự khắp cả, thành thử trông như mặt ngoáo ộp, thế mà cũng có anh bắt nhân ngãi với nó thì còn ai hiểu lính Tây là hạng người thế nào? Ấy thế rồi, cha tiên nhân năm đời mười đời nhà nó! Chính nó làm cho tôi mất tân! Anh ơi, tôi lúc ấy mới có mười ba tuổi đầu, mà nó nhét giẻ vào mồm tôi, giữ hai chân tôi cho thằng oẳn cứ việc hiếp lấy
    hiếp để!

    Tôi nhìn kỹ cái Đũi mới biết là trông nó cũng đẹp, cũng có mẽ con người. Trước sự thuật lại một việc bất bình đã xa lắc xa lơ, tôi cũng thấy nóng cả mặt mày lên như đương trông thấy sự bất bình ấy vậy. Tôi vội hỏi:

    Thế mà không đi kiện à?

    Nhưng mà về sau nó hết sức dỗ dành tôi, hết sức dọa nạt tôi, rồi cho tôi hai đồng bạc…

    Đồ khốn nạn chưa! Vì hai đồng bạc mà đến nỗi…

    Cái Đũi xua tay ngăn tôi mà rằng:

    Không, không, không!… Anh đừng vội chửi tôi như thế… Sau khi bị thì tôi nằm liệt như sắp chết mất nửa ngày, mà giữa lúc tôi bị, anh tính cả cái khăn bông tắm nó tọng vào mồm mình thì mình còn kêu vào đâu? Thành thử sau khi không chịu nhận tiền đền, tôi ra phố kể lể, khóc mếu với một ông đội xếp… Chưa kịp nói rõ đầu đuôi, nó đã chạy ra đứng án ngữ trước mặt mình, rồi nó nói tiếng Tây với ông đội xếp không biết những gì mà thấy ông ấy đổi giọng mắng tôi, những là đừng có vu oan giá họa, chứng cớ không có mà đưa đi kiện láo thì rồi tù mọt gông! Thế là tôi đâm ra sợ, không dám nghĩ đến chuyện lên bóp nữa, đành phải nhận hai đồng bạc tiền đền. Ba hôm sau tôi ra, vì nó quen mùi, lại bắt tôi tiếp khách nữa. Tiên sư bố nó, thật là giời quả báo xui nên nó bị xe ô tô đâm phải, gẫy mẹ nó ngay một cẳng… Anh ạ, tôi cho có giời có ta lắm.

    Cái Đũi còn nói mãi về con mẹ chủ khốn nạn ấy để khen giời có mắt đấy chứ không mù… Nó kể xấu chủ cũ nó nhiều đến nỗi tôi mất cả thương hại nó và rồi thấy chối cả tai. Tôi phải yêu cầu nó ngắt chuyện ấy đi và thuật nốt cho tôi nghe những chuyện công ăn việc làm với bọn chủ về sau của nó.

    Thì ra, sau khi bị cái tai họa của chú oẳn, con bé lại được lợi trông thấy vì hiểu biết “sự đời” đến nỗi một cô gái quê hiền lành mà trở nên một ả thiện nghệ trong việc khiêu dâm và mãi dâm. Than ôi! Ta đi hiếp dâm người ta là một tội ác đấy ư? Thưa không ạ! Ta hiếp dâm người… Ấy thế mà có khi đã dạy cho người một bài học về “thực nghiệp” rất hữu ích và rất chóng có kết quả nữa.

    Về sau, anh ạ, tôi được vào làm con sen ở một nhà giàu, tôi đã mừng thầm, tưởng rằng vào được cửa một nhà giàu thì hẳn được người ta đãi mình tử tế. Úi chao ơi, càng những quân giàu có thì lại càng keo bẩn, chó đểu không ra loài người.

    Thoạt đầu, khi đứng thập thò sau lưng một mụ đưa người, cái Đũi cứ trông những cái tủ chè khảm, câu đối sơn son thếp vàng, lộ bộ, đôn sứ với chậu sứ, tủ gương với đỉnh đồng mà có lẽ cũng ù cả tai! Bà chủ dõng dạc kêu cho công mỗi tháng năm hào. Cái Đũi vào làm, lòng mừng khấp khởi…

    Một ngày đầu, may không có chuyện gì. Tối hôm sau vì ăn cơm khuya, thức ăn lại không đủ dùng nên cái Đũi liền khoắng vào cái liễn trong gác măng dê, lấy ra ba miếng thịt vịt. Không ngờ bảnh mắt sáng hôm sau nữa, bà chủ lôi xềnh xệch cái Đũi ra “nơi xảy ra án mạng ấy”, cốc cho cái Đũi đến ba cái bươu đầu và nói lịch sự thế này: “Tiên sư cha con ranh con, chưa chi đã giở ngay những thói trộm cắp! Liễn thịt của bà mười hai miếng mà dám thọc ngay đũa vào ăn vụng mất ba miếng! Bà đã đếm rồi bà mới cất đi, dễ mày tưởng bà không biết đấy à!”.

    Từ giờ trở đi thì bà chủ cứ được thể liên tục tiên nhân cha con sen ra, bất cứ vì tội gì… Một hôm kia, sau khi cái Đũi đi mua một hào thịt quay về để lên mâm cơm ông chủ thì… Ấy thế là giữa ông chủ và bà chủ đã xảy ra một cuộc khẩu chiến đại kịch liệt. Ông gọi bà bằng tên những giống vật, và bà lấy những chỗ hiểm trong thân thể người đàn bà ra đặt danh từ (nom) và trạng từ (adjectif) lại cho cái mặt phúc hậu của ông. Ông cự bà sao lại không dặn con sen đi mua một hào thịt quay thì phải mua hai lần, một lần một gói năm xu để cho nhà hàng phải thêm, thì mua được rẻ. Bữa ấy giận cá chém thớt ông chủ cũng cứ gọi con sen ra tặng cho mười hai cái bạt tai, mặc dầu nó chẳng đáng tội tình gì.

    Tôi ngắt câu chuyện nó mà rằng:

    Thế mà đằng ấy không xin ra ngay?

    Nó nhìn tôi hồi lâu, ra ý chế nhạo rồi đáp:

    Thoạt đầu, tôi cũng muốn xin ra ngay. Thế nhưng mà về sau, nghĩ rằng mình cần báo thù, có báo thù được thì mới hả dạ nên tôi cứ nhẫn nhục ở lại làm anh ạ. Rồi thì là…

    Rồi thì là nó trả được thù một cách độc ác đáng khinh. Bà chủ có cô con gái dậy thì, mới mười tám tuổi nhưng mà lửa tình sớm bốc, lúc nào cũng lồng lộn lên như đồ đĩ rạc. Hay ngồi lê để kể chuyện nhảm dưới bếp. Tiểu thư cứ bị những chuyện tiếu lâm của con nhãi kích thích cho đến phải đi tìm lấy giai. Trong ít lâu tiểu thư đã có dăm bảy cậu tình nhân do con sen tin đi mối lại. Thư đi từ lại, cứ mỗi lá thư cái Đũi lại được một hào ăn quà mỏi cả răng mà vẫn không tiêu hết xu.

    Chưa phải chỉ có thế thôi…

    Bà chủ còn cậu con trai mới mười hai tuổi mà trong cặp sách đi nhà trường lúc nào cũng đầy những ảnh dâm dục. Biết thế cái Đũi cứ rình những lúc đêm khuya, cậu mà cầm đèn vào nhà sau thì trên tấm chõng tre, hai cái đùi non trắng hếu của con sen, lại phô ra như đấu xảo! Từ đêm ấy trở đi có đêm cậu đi tiểu đến tám mươi nhăm lần. Đến lần thứ tám mươi sáu, cậu vừa nhịn thở, rón rén để tay vào cái đùi non thì con sen ngồi nhỏm ngay dậy, tỉnh ngủ một cách bất ngờ. Cậu bịt miệng nó bằng một đồng bạc. Sau khi trả tiền rồi mặt cậu như điên rồi nằm xuống chõng, ôm ghì lấy con sen. Cứ thế mãi!
    Thế mãi!

    Đến đây, cái Đũi hôn tôi một cách rất tình mà
    cười, và:

    Đằng ấy ạ! Chả nước mẹ gì đâu nhé. Tớ cứ việc khoét xu, mới nửa tháng đã lấy được đến chín đồng. Vậy mà tớ chỉ cho cu cậu bề ngoài mà thôi!

    Thế thì sao lại không ở mãn kiếp ở cái nhà ấy?

    À, vì tôi chả giấu gì anh nữa, tôi muốn làm
    cô đầu.

    Cô đầu?

    Phải, chứ cứ đi ở thì suốt đời tôi chỉ làm một
    con sen.

    Ôi! Cái sức ám thị của một cuộc hiếp dâm! Sau này, nếu cái Đũi sẽ nên bà, dễ thường rồi nó phải đi cảm ơn cái thằng oẳn đã hiếp nó!

     

  • CHƯƠNG VI: SỰ CÁM DỖ VỚI MẢNH HỒN NGÂY THƠ

    Đến bữa chiều, cái Đũi và tôi cùng đứng lên từ giã cái vỉa hè đường Amiral Courbet rồi chia tay nhau. Vì chưng một con sen thất nghiệp không nhà muốn làm ả đào là tức khắc thành ngay ả đào, tôi đồ chừng nó còn đủ thì giờ để nóng lòng sốt ruột chờ đợi cái ngày mà mụ già làm nghề đưa người tìm thấy một bạn đồng nghiệp của mụ ở phố Mới để mụ này sẽ giao cái Đũi cho một chủ hát ở Khâm Thiên, hoặc Ngã Tư Sở, hoặc Gia Quất, hoặc phủ Từ Sơn. Thế thì trong những ngày nó ăn chực nằm chờ, thà nó để thời gian mà tâm sự hoặc “tri kỷ” với tôi còn vui hơn là ra ngồi lê ngã ba ngã bảy… Tôi đã nói như thế. Cái Đũi đã mỉm cười gật đầu. Tôi đã hẹn nó ở vườn hoa Con Cóc, vắng vẻ, mát mẻ và tối tăm…

    Cho nên tối hôm nay, tôi chưa phải ngồi chờ quá năm phút thì cái Đũi đã đến. Tôi đương ngồi bó gối trên thành bể cạn nhìn vào đám tối đen sì nước róc rách chảy xuôi chảy ngược, mà, nhờ ánh sáng một cây đèn điện ở mãi góc phố lách qua đám lá cây rậm rạp chiếu mờ tỏ, mấy con cóc đồng với mấy con rồng rêu bám sù sì đầy mình mẩy hiện thành những con quái vật không tên… Chợt bốp một cái vào vai, tôi giật mình quay lại thì… cái Đũi. Thấy “người yêu” đã đến, tôi nắm chặt lấy tay mà véo một cái rõ đau vào người yêu. Nó chỉ xuýt xoa thôi chứ không phàn nàn gì. Rồi ngồi ngay vào lòng tôi. Đám cơm thầy cơm cô chúng tôi có những cái “tay bắt, mặt mừng” nhã nhặn với nhau là như thế, ấy là kể vào những khi yêu nhau.

    Thật vậy, kể đàn bà mà như thế là hư thân, song sự hư thân của cái Đũi không khiến tôi mếch lòng. Trái lại, là vì lẽ không thấy tội lỗi nào khác, cái
    Đũi cứ việc giữ chỗ cho chặt, gần bằng một vị quan lớn giữ chỗ lúc nghe tin người này, người khác về hưu. Không nói gì cả, tôi chỉ khẽ hát một cách rất phong tình:

    Lấy ai thì cũng một chồng

    Lấy ta ta bế ta bồng trên tay.

    Cái Đũi ngửa cổ ra mà cười một hồi. Về sau vòng hai cánh tay níu lấy cổ tôi, nó khẽ hát đáp:

    Cần câu bằng trúc, lưỡi câu bằng vàng,

    Anh giắt mồi ngọc ném sang câu rồng

    Người ta câu bể câu sông

    Tôi nay câu lấy con ông cháu bà.

    Thôi đi, cút đi! Tôi không phải là con ông cháu bà thì ngồi vào lòng tôi làm gì!

    Cái Đũi cứ ngồi yên lại hát:

    Ai ơi chơi lấy kẻo già

    Măng mọc có lứa người ta có thì

    Chơi xuân kẻo nữa xuân đi

    Cái già xồng xộc nó thì theo sau.

    Rồi nó cười “cục, cục” một hồi như một con gà mái ghẹ! Cười xong, nó giãy giụa đánh lúc la lúc lắc hai ống chân và cắn rõ mạnh một cái vào bên vai tôi. Thật là một đứa con gái mà tạo hóa sinh ra để cho làm ả đào. Chưa làm ả đào, nó đã thạo nghề lẳng lơ đến bậc ấy.

    Cái lúc ấy bắt tôi phải nhớ tới những khi nó khiêu dâm cậu bé con ông chủ nhà. Nói cho đúng ra, hình như tôi thấy hiện rõ rệt trước mắt tôi cái cảnh tượng thảm hại, một cậu bé mới mười hai tuổi mà đã hứng tình trước hai cái đùi trắng nõn của một con sen vờ nằm ngủ say. Tôi nghĩ ra rằng cậu học trò kia mai sau tất rồi hư thân, mà nếu có hư, chính chỉ là vì bố mẹ cậu ta đã ác với một con sen tinh ma quỷ quái. Một thiếu niên đang tuổi học hành, sau này biết đâu chả là nhân tài của xã hội, vậy mà cái Đũi đã đẩy cho đến nỗi chúi mũi chúi tai vào cái vực dâm bôn! Thật vậy, dạy con cho con không hư là bổn phận của cha mẹ, song biết trông nom con cái thế nào cho cùng? Người ta biết đâu mà đề phòng nếu con ở trong nhà người ta là cái Đũi? Vả lại tôi cũng như ông, ông cũng như bao nhiêu người khác, có lẽ chúng ta cũng đã thay đổi hàng trăm đứa đầy tớ, những đứa đã sống cạnh nách chúng ta, được ta chửi mắng thì nhiều và ta thương thì rất ít, mỗi đứa là một cái thế giới riêng, bởi lẽ ta không để ý ngắm nghía kỹ bọn ấy bao giờ! Cho nên chúng ta muốn làm gì thì làm…

    Ngay trong nhà mình…

    Ấy tôi đã nói thế với các ông!

    Nhưng mà còn xa tôi mới làm thầy kiện cãi không công cho hạng người giàu có mà bắt nạt đứa ở đi mua một hào chỉ thịt quay phải mua làm hai bận. Còn xa mới “làm án” cho một con sen bị đánh gần bỏ mạng vì không mua bằng hai lần một hào thịt quay cho chủ nhà khi chủ nhà không dặn kỹ nó, và, do thế báo thù chủ nhà bằng cách đẩy đứa con chủ nhà vào cái vực dâm bôn. Tôi chỉ ghi một việc xảy ra. Nhân thể thì tôi muốn người ta đề phòng đừng để cho việc như thế xảy ra lần nữa.

    Điều cần nhất của tôi là muốn cho cái Đũi trở lại với những tính tình trong sạch của cô gái quê ngây thơ. Công toi! Cô gái quê đã phải làm con sen thì cô gái quê sẽ cứ làm cô đào. Cô gái quê đã bị một chú oẳn làm cho nhị rữa hoa tàn thì rồi cái hôi tanh nó là một cái thang để cho cô gái quê trèo lên cao.

    Vì rằng cái Đũi rên rỉ nói:

    Anh phải biết cho tôi mới được! Thân tôi đến nỗi thế này có phải tại tôi đâu? Bố tôi không làm lý trưởng thì đời nào tôi phải đi ăn ở với người ta! Tôi không đem thân ra làm tôi đòi thì đời nào đến nỗi tôi bị một thằng oẳn nó hiếp! Mà cái thân tôi đã đến nước này thì tôi còn giữ gìn làm gì mà tôi chả
    đâm vào cái nghề hoa nguyệt cho nó bõ dây oan
    một phen!

    Lúc ấy là lúc đứng đắn, và cảm động. Dùng đến cái giọng cảm động rồi thì cái Đũi từ giã hai cái đầu gối của tôi. Trong khoảng tối tăm, tôi không biết có phải cái Đũi khóc hay không nhưng tôi thấy nó xỉ mũi vào tay áo nhiều bận lắm.

    Cố nhiên lúc ấy, không muốn làm ngắt đoạn sự xúc cảm buồn rầu nhưng rất nên có của cái Đũi, tôi cũng phải thêu dệt ra cái tiểu thuyết bi đát của tôi…

    Bố tôi xưa kia cũng là một ông có của trong làng. Một đám cướp xảy ra, quan trên muốn ăn tiền, đã bắt một tên đầu đẳng khai man cho bố tôi. Rồi bố tôi bị đày đi tù để cho tôi đương học mà phải bơ vơ. Cuối cùng tôi phải vào làng cơm cô cơm thầy, mặc dầu về Hán tự, tôi biết cũng khá nhiều.

    Rồi tôi cầm lấy hai tay cái Đũi:

    Mình à! Chúng ta cũng là con nhà tử tế cả, sa cơ lỡ bước mới đến nông nỗi này. Thế thì đã gặp nhau, đã biết nhau, đã xem chừng cũng cơ hợp nhau, sao lại không tính cuộc vuông tròn với nhau? Bây giờ chúng ta hứa với nhau đi, rồi mình đi làm đường mình, tôi cứ việc tôi, bao giờ để dành được một số tiền thì ta đem góp lại làm một, về làng tậu vài sào đất giồng rau, ta cùng sống với nhau no đủ, chẳng phải mãn kiếp đi ở thế này. Tôi là người có ít chữ nghĩa, về làng làm ăn quyết chẳng để ai khinh đâu.

    Tôi chưa nói hết, nó đã lấp liếm:

    Thôi anh ạ, ta đừng nói nữa mà tôi đau
    lòng lắm.

    Làm sao?

    Vì tôi không còn là con gái nguyên vẹn nữa, chả đáng làm vợ anh.

    Không, tôi không cho cái ấy vào đâu cả. Miễn có bụng dạ với nhau thì thôi. Mình không còn nguyên vẹn là vì bị hiếp chứ có phải vì hư thân mất nết gì.

    Cái Đũi thở dài mà rằng:

    Trước khi biết anh, tôi cũng có biết một người giàu sang ở một hiệu cao lâu… Tôi tin người ta, ngủ với người ta, rồi thì không tài nào làm cho người ta lại tin như trước rằng tôi bị hiếp nữa. Cái việc vợ chồng ở đời, khó lắm anh ạ.

    Tôi không nói nữa, biết là nó bịa đặt cho có một cái cớ để từ chối mà thôi. Tôi làm ra ý ngu ngốc nói:

    Thế không lấy tớ thì bắt nhân ngãi với tớ làm gì?

    Nó cười, nhìn tôi một cách ái ngại mà rằng:

    Thế mới biết anh thật thà! Anh tưởng hễ cứ bắt nhân ngãi với nhau là phải lấy nhau hay sao? “Quých” thế!

    Tôi lặng yên năm phút để nếm cái “quých” của mình. Sau tôi hỏi nó:

    Sao đằng ấy thích đi làm nhà trò như thế?

    Nó đáp bằng một hồi rõ dài:

    Giời đất cha mẹ ơi, sao lại không thích! Đang phải hầu hạ người ta mà nhảy tót lên ngang hàng với người ta! Làm nhà trò thời mới mong có phen lên bà Phán, bà Ký, chỉ là con sen thì tôi khổ lắm anh ạ. Tôi muốn cho chúng nó phải mê tôi, yêu tôi, bắt nhân tình với tôi, chiều chuộng tôi kia. Rồi anh xem, con này lên làm nhà tơ thì rồi nhiều thằng khổ.

    Tại sao đằng ấy biết được làm ả đào thì oai
    như thế?

    Tôi lại còn lạ, cái lần lão chủ cũ tôi ăn khao, có mời cô đầu về nhà, tôi thấy những đứa cũng chả đẹp gì mấy, mà cũng được những ông nọ, ông kia đánh giá ra phết, ẵm vào lòng, bá cổ, quàng vai. Mặt mũi tôi như thế này tưởng cũng là sạch nước cản lắm.

    Mấy câu đáp ấy tưởng cũng đủ cắt nghĩa rõ cho những ông đạo đức vẫn kêu “ôi phong hóa suy đồi” hiểu được rằng vì lẽ gì con gái bây giờ đua nhau
    mà hư.

    Tôi muốn tìm trong cái Đũi những dấu vết cũ của một cô gái nhà quê, ngoan ngoãn, hay làm, có những cái mơ màng bình dị (mặc dầu là sát mặt đất), nhưng mà là trong sạch, suốt đời không dám nghĩ đến cái bả vật chất, những vẻ phồn hoa của đời, nhẫn nhục mà sống với một người chồng cục mịch và chỉ biết có việc chịu khó làm ăn.

    Tôi đã thất bại. Hoàn toàn thất bại.

    Từ một cô gái quê sa cơ mà bị hãm hiếp, tôi chỉ thấy một đứa hư hỏng giả dối, rất nguy hiểm cho đời.

    Ấy thế mà, nếu cái Đũi sau này thành một chị em, chắc rồi bao nhiêu khách mày râu sẽ đến trước mặt nó mà quỳ, mà dâng trái tim cho nó. Rồi thì nó sẽ khóc sì sụt qua cái khăn mặt hoa đào, thảm thiết kêu cứu mọi người cho thoát khỏi trầm luân khổ ải… cho mà xem!

    Sương bắt đầu sa, vườn hoa Con Cóc như có một tấm màn tuyn mỏng bao phủ.

    Tôi hỏi cái Đũi:

    Về chứ?

    Nó đáp:

    Ừ, tôi về!

    Bây giờ mà quay về cái gác hàng cơm ấy thì
    chán chết!

    Nếu thế thì đi thuê một cái buồng mà trò chuyện với nhau.

    Cái Đũi đã đi nhanh hơn tôi. Tôi nói ý:

    Nhưng mà tôi không đủ tiền.

    Thì nó đáp ngay:

    Thế thì tôi có đủ đây, anh ạ. Thôi ta đi thôi.

    Từ đây trở đi, việc chúng tôi làm không thuộc về bổn phận của một thằng nhỏ hay một con sen. Tôi không cần phải tường thuật.

    Nhưng do đó, tôi phải nói rằng tôi đã hiểu cái tâm lý của những chị nhà thổ bòn xu của khách làng chơi để có tiền riêng dúi cho nhân tình!
     

  • CHƯƠNG VII: ÁNH SÁNG CỦA KINH THÀNH

    Đêm hôm sau tôi lại đến hàng cơm.

    Lần này đáng lẽ bảo lên cái gác mà tôi đã nằm một đêm, thì họ quát tháo ầm lên rằng tôi là kẻ mở đường cho điếm, rằng mụ già đưa người đã quên không lại đưa trả hai xu tiền trọ hộ tôi, rằng hôm nay họ thí cho tôi cái phúc là vào ngủ ở “đằng sau” để rồi phải bảo cái mụ già kia lại cho bằng được.

    Tôi không cãi lấy nửa lời, mà cứ việc như không nghe thấy gì cả, cắm đầu rảo bước qua cái bếp rồi đến cái sân rộng rãi mà họ gọi là “đằng sau”. May sao tôi không phải chỉ có một mình. Hơn một chục người đã có mặt tại đó. Dưới ánh sáng trăng vằng vặc, họ nằm hoặc ngồi trên những mảnh chiếu nát giải lên trên đống gỗ lim vuông. Thì ra cái sân nhà hàng cơm này lại ăn thông với một xưởng gỗ nào nữa.

    Phong cảnh chốn này không có gì là đẹp. Chung quanh chỉ có những bức tường cao ngất ngưởng, bẩn thỉu vào bậc nhất với những mái nhà đen sì sì. Bên tay phải chỗ chúng tôi nằm là một cái chuồng gà, trước mặt là một cái cống nước đen, đọng hầu như kinh niên, và bên tay trái là cái chỗ cho người tứ xứ trút ra ngoài những cái thừa trong bụng. Tôi lấy làm tiếc cả những ánh sáng mặt trăng.

    Lẫn lộn trong đám hơn chục người này, tôi thấy ba đứa trẻ đã cùng ngủ với tôi trên gác đêm kia, trên những cái mặt ngây thơ, không lộ vẻ buồn gì cả. Còn những kẻ khác thì thật là những kẻ mà người ngợm và quần áo đã đủ tiêu biểu cho bao nhiêu nỗi thống khổ của loài người, từ khi cuộc đời là cuộc đời.

    Một anh chàng đầu trọc lốc, mặt xanh nhớt nhưng mà thân thể béo tốt hẳn hoi, áng chừng vừa ở nhà thương hoặc ở nhà Hỏa Lò ra, đương ngồi lia lưỡi trên một mảnh giấy còn có cái gì đen sì sì, thoạt đầu tôi không hiểu nhưng sau tôi đoán ra ngay là xái thuốc phiện. Một anh chàng khác cái cổ cao ngỏng dán đến ba, bốn lá thuốc cao, đương ngồi ngửa cổ xem thiên văn trên trời. Một thằng bé thứ ba nữa, thì cứ gãi sồn sột, nằm xuống lại ngồi lên để ho, khạc và nhổ tung tóe đờm dãi ra chung quanh. Rồi một mụ già ăn mặc sạch sẽ gọn gàng, nét mặt bần thần, trông vô nghĩa lý, cứ ngồi cầm quạt nan phẩy cho người này vài cái, người khác vài cái, hình như hơn chục người này đều là con cái của mụ vậy. Còn sáu đứa nữa, con trai cả, cũng quần nâu, áo nâu thì đều ngủ li bì.

    Khi tôi nhảy lên đống chiếu thì cả bọn không ai thèm nhìn đến tôi. Tôi dám chắc không một người nào có trong túi lấy một xu cho nên họ mới dám nằm đây, và chắc dạ dày họ cũng rỗng không như túi họ. Vậy mà họ cũng được người ta chứa chấp tại đây. Không phải bọn chủ hàng cơm là phúc đức gì. Song chứa chấp thì bọn áo rách khố ôm này có đi xoay xở hoặc hành khất được xu nào ắt là về cũng phải mua cơm của họ. Nếu lại đi trộm cắp được đồ vật gì ắt là bọn chủ hàng sẵn lòng tiêu thụ cho ngay. Chả phải bỗng đâu bọn chủ hàng cơm cho để trong nhà mình có một nơi giống như viện tế bần.

    Mười ba người này, căn cứ vào thần thái họ và quần áo họ thì không phải là bọn người vốn đẻ tại chốn đế đô. Họ đến là vì tại những nơi thôn quê họ không làm gì cho có đủ mỗi ngày hai bữa. Kinh thành đã cất tiếng gọi họ, cám dỗ họ. Khi ra đi, chắc họ cũng không ngờ có việc làm vẻ vang… Có lẽ họ đã phơi nắng, phơi mưa xin từng đồng trinh, từng bát cơm cùng đường rồi mới đến được Hà Nội.

    Các ngài cứ tưởng tượng hộ Hà thành. Những phố và những phố, cái nọ tiếp cái kia. Rồi các ngài tưởng tượng ra một người nhà quê một trăm phần trăm, rất bỡ ngỡ, bị bỏ lạc giữa phố. Phố nào cũng có nhà cửa, vỉa hè, lề đường, nghĩa là phố nào cũng giống phố nào cho nên đường hình như cứ mỗi lúc một dài mãi ra, người nhà quê đã đi, đã đi, và đã đi… rồi người nhà quê thấy nhọc. Nhưng vì lẽ gì người nhà quê lại dừng bước? Nếu nghỉ chân tất phải ăn uống cái gì. Không đủ tiền. Thành ra người nhà quê có muốn nằm nghỉ cũng không được, vì người ta phải trả tiền cả sự nghỉ ngơi nữa.

    Đi đã mỏi, vẫn phải đi. Người nhà quê lâu dần không thể đi được nữa, khốn nỗi trong một kinh thành, người ta không được phép “không thể”, cho nên người ta cứ đi… Lang thang hết phố nọ đến phố kia… có khi đi vòng trở lại mà không biết. Đến ngã ba kia thấy một đám đông người. Trong đám đông người ấy, người nhà quê thấy phần nhiều đó cũng vốn là người nhà quê. Cho nên người nhà quê đứng lại. Một bà già mặt trông sắc sảo, hai tai lại nặng trĩu một đôi khuyên vàng, trông ra vẻ có “thế lực” lắm, thõng thẹo cái tay vẫy người nhà quê lại mà nói oang oang như thế này:

    Này, đi đâu mà ngơ ngác thế? Có muốn kiếm công ăn việc làm không? Lại đây mau lên tôi bảo!

    Người nhà quê sung sướng lắm, vì đó là lần đầu người nhà quê thấy một người tỉnh thèm nói với mình. Mà nói gì? Nói những lời nhân đức, những là kiếm công ăn việc làm cho…! Thế rồi ngày mốt, ngày hai, ăn chực nằm chờ, hoặc sân hàng cơm, hoặc hè nhà hát. Cái tiểu thuyết của họ là như vậy hoặc đại khái như vậy cả. Hà thành có bao nhiêu ngã ba và ngã tư? Có bao nhiêu chỗ cho bọn cùng dân đăng vào nghề cơm thầy cơm cô? Hàng ngày Hà thành đã đếm được bao nhiêu tấn kịch như thế?

    Mười ba người tại đây, sở dĩ trôi dạt đến đây, là bởi cũng đã như con thiêu thân bay vào đống lửa, cho nên mới bị quáng mắt về những ánh sáng của kinh thành.

    Mụ chủ hàng cơm đã chứa chấp họ trong những xó sân. Ban ngày họ ra ngồi bày hàng ở ngã ba, ngã bảy. Trong khi chờ cho có việc, họ có mấy đồng xu cứ ăn hết dần. Đến cái ngày mà túi cạn mà việc chưa có, mà không ai thí cho đồng trinh hay bát cháo, tất là họ phải sinh ra liều mạng, có những lá gan to. Đàn bà sẽ đi đến Dục tình. Đàn ông sẽ đi đến Hình phạt. Trước khi đi đến cái ấy, hiện giờ thì họ bình tĩnh nằm chờ cái sóng gió là ngày mai.

    Và nếu họ mãi mãi không có việc làm thì đó không phải là lỗi tại trời, không phải tại ông hay tại tôi, mà không phải lỗi tại ai tất cả! Không lẽ ai ai cũng bắt buộc phải có một đứa tôi tớ trong nhà?

    Ánh sáng của kinh thành…

    Có lẽ vào những đêm không trăng, không sao, người nhà quê vùng Nam Định, Hải Dương, Bắc Ninh, Sơn Tây, Hòa Bình mỗi khi ra sân, quay về một phía trời, đã thấy có một vùng hào quang sáng rực. Đó là Hà Nội, nơi nghìn năm văn vật, dân giàu, tiền nhiều của lắm, dễ kiếm sinh nhai… Người nhà quê cứ việc bỏ làng mà đi! Một ngày kia rồi sẽ được nằm trong một xó sân, ngửi mùi nước cống, mùi cứt gà và cứt người, nhịn đói nằm co mà nhìn trời, như đêm nay, có cả ánh sáng trăng vằng vặc.
     

  • CHƯƠNG VIII: BI HÀI KỊCH

    Trong khi tôi đương liên miên nghĩ ngợi về những người dân quê dại dột như thế, bỗng lại thấy hai con sen nữa cũng tiến đến. Một đứa mặc váy, cắp một cái thúng nhỏ, tóc cắt ngắn, tỏa một cách hỗn loạn xuống trán và gáy, dáng đi lạch bạch như một con vịt bầu. Còn đứa kia, mặt mũi tuy sạch sẽ hơn, lại mặc quần hẳn hoi, song tinh thần ngây ngô dại dột vô cùng, trông cũng không có một chút nào là vẻ đã ở tỉnh thành cả.

    Cả hai đứa loay hoay không biết kiếm một chỗ nào ngồi chứ đừng nói đến nằm. Tôi bảo bà lão già:

    Bà ngồi dẹp vào cho người ta nằm với.

    Bà lão vâng lời, dẹp chỗ rồi lại phe phẩy cho hai đứa mới đến ấy bằng tinh thần một người mẹ già
    nuông con.

    Tôi đứng hai tay gãi sườn ngắm nghía cái đống vô nghĩa lý ấy rồi tự hỏi: ta sẽ làm gì cái bọn này? Tôi không phải đến chỗ này để nhìn cái cảnh ấy mà thôi. Phải làm thế nào cho bọn ấy nói chuyện với mình, tin mình, phục mình, mến mình, đừng buồn ngủ nữa, đừng đau khổ nữa, đừng đói khát nữa…

    Tự nhiên tôi thọc tay, mân mê mấy hào chỉ trong túi. Một rá xôi bán ở nhà ngoài, ấy đó, một cách chiếm lòng yêu của kẻ khác, trong thế gian! Khốn thay, nếu như thế sợ “thiên hạ” đồn rầm lên, mà rồi tôi sẽ bị mụ chủ hàng cơm nghi hoặc thì rồi đến mất đi lại. May sao tôi chợt nghĩ đến nhà trinh thám đại tài trong chuyện Mephisto. Khi vào đến hang hùm tổ rắn của bọn gian phi là một hàng cơm, muốn khỏi
    bị nghi ngờ, muốn được yêu mến nữa, nhà trinh thám chỉ việc ép lòng làm một nhà tài tử bê tha và lãng mạn.

    Một bài Nam Ai hay một bài Văn Thiên Tường thì phí của quá mà không hợp, tôi dùng đến mấy điệu hát chèo là lối thịnh hành vùng quê.

    Tôi vừa làm điệu bộ vừa hát:

    Mừng bề trên trường trị, xã tắc muôn năm

    trường thọ!

    Mừng làng ta đất gồm văn võ

    Đức anh linh ủng hộ muôn nhà

    Nhớ Tống Triều niên hiệu Kiến Quang

    Đâu đâu đấy đấy giàu sang

    Trăm họ nơi nơi no đủ

    Xem trong tích cũ:

    Có một anh chàng tên gọi Trương Viên

    Cha mất rồi còn mẹ cao niên

    Chàng dốc chí chuyên nghề kinh sử!

    Nhà hàn sĩ nghèo nàn cơ khổ

    Mà được quan thừa tướng gả con cho!

    Chỉ có thế, cả bọn “khán giả” ấy cũng đủ bị tôi thôi miên. Anh chàng đầu trọc và mặt bủng da chì ngửa cổ hề hề cười như một chú Khách lồi rốn. Thằng cha có cái cổ đầy những lá thuốc cao hết trầm tư mặc tưởng với trăng sao trên trời quay lại đăm đăm nhìn tôi. Thằng bé con ho lao hết ho sù sụ như ông cụ. Bà lão già cũng ngây người ra như một pho tượng sống, hết cả phe phẩy quạt cho những kẻ chung quanh.

    Tôi nhìn cả bọn ấy một cách đắc chí rồi đổi sang giọng nồi niêu:

    Trách bởi vì đâu ta học dốt như bò

    Bút lông mèo tình chung mà ta ngậm í i

    Để cho ho một đời!

    Bỏ bút lông, ta thử ngậm bút sắt ta chơi!

    Ta thử ngậm bút sắt ta chơi

    Bút sắt ta chơi!

    Lỗ kia tình chung dù đứt í i mấy ta thời

    Ta thời đóng đanh

    Chớ cái cuộc văn chương hồ dễ đã tan tành!

    Hồ dễ đã tan tành!!!

    Đến đây xong thì năm, sáu đứa trẻ lần lượt ngồi nhỏm dậy. Đứa đã dậy rồi lấy chân đạp vào mạng mỡ để đánh thức đứa khác còn ngủ say, như là khi còn ở nhà với mẹ cha, chúng rủ nhau đi xem chèo vậy. Hai con sen kia cùng đứng phắt lên, cái con mặc quần đứng sau lưng ôm cổ con bé mặc váy, y như ở đình làng. Tôi không thấy ngượng nữa, không biết tự mình là dơ dáng dạng hình nữa. Tôi chỉ thấy tôi oai vệ, sung sướng, đang kiêu ngạo như một thằng cơm thầy cơm cô một trăm phần trăm.

    Tôi bèn cúi khom lưng xuống y như một ông già mà lại gù, mà đi vòng tròn cái sân, lại hát:

    Lão tuy già lụ khụ, nhờ giời cho

    vẫn khỏe khòe khoe

    Vẫn khỏe khòe khoe!!!

    Kia như cái gậy gục, cái gậy gạc

    Nó có chà, nó có ngạc

    Lão bê vác, hục hà hục hạc

    Quệch quà quệch quạc

    Hạt mưa sa lác đa lác đác

    Lão vẫn khoác kè kè cái áo bông!

    Đầu tóc lão dù trắng xóa như bông…

    Kìa thấy các cô con gái má hồng

    Lão vẫn, lão vẫn! Vẫn còn ư say!

    Say, say, say, ngã chổng cò quay!!!

    Tôi ngã phệt xuống đất rồi ngồi xếp bằng tròn gọn một cái. “Cử tọa” rồ lên cười.

    Hai con sen cười to hơn cả, cười như những đồ đĩ dại, cười như đĩa kèn Fou Rire.

    Rồi một con, cái con mặt mũi sạch sẽ mà mặc quần ồ lạ cái con sen ngây ngô ấy ồ lạ buông hai cánh tay ôm cổ bạn nó ra, ngã ngửa người xuống bằng bị giời đánh.

    Thưa các ngài, ấy là nó cảm tôi.

    Nếu tôi nói một cách có khoa học, một cách có văn chương, thì trong ái tình, cơn xúc động mạnh ấy, sự phải lòng giai ghê gớm ấy, người ta gọi là cái tiếng sét, lơ cu đơ fâu đờ vậy.

    Một người mê ông đến nỗi ngã lăn đùng ra lại không đủ khiến ông sung sướng và, nếu ông có vợ, thì khiến ông về nhà thấy vợ ông là xấu xí lắm hay sao?

    Tôi đứng lên khoan khoái…

    Tôi chờ cho con sen ấy gượng ngồi dậy, để rồi đỏ mặt mà xấu hổ.

    Những người khác cũng thế.

    Nhưng con sen ấy ngã xong là nằm cứng đờ…

    Như chết!

    Một vài người chạy đến xem sao… Tôi cũng chạy đến. Than ôi thì ra nó bị động kinh! Hai con mắt nó trợn ngược lên, chỉ còn trông thấy lòng trắng. Chân tay nó run lật bật lên. Dớt dãi của nó ứa ra trắng xóa cả mồm. Sự cười rộ đã thương tổn đến bộ thần kinh của nó.

    Lúc ấy, tôi cũng thấy hoảng hốt lo sợ. Chung quanh tôi người ta nói đến những câu: phải gió, ngộ độc, chết, tim đau. Bà lão già sắp sửa khóc nữa. Tôi cố cắt nghĩa cho họ hiểu, bảo họ cứ yên tâm. Tôi đuổi mấy thằng nhỏ ít tuổi xuống khỏi đống ván để lấy chỗ cho con sen động kinh nằm.

    Không việc gì, rồi chốc nữa nó khỏi!

    Rồi tôi cũng ngồi xuống cạnh nó, nghĩ ngợi phân vân.

    Cái con sen mặc váy, cắt nghĩa:

    Chị ấy từ hôm bị điện giật đến giờ thỉnh thoảng lại thế.

    Bị điện giật từ bao giờ?

    Độ bốn, năm tháng nay.

    Sao mày biết?

    Tôi có họ với chị ấy.

    Thế nó bị điện giật như thế nào?

    Chị ấy phơi quần áo trên bao lan.

    Thế nào?

    Phơi ngay cái áo ướt vào cái dây điện trước cửa.

    Nghe đến đây, tóc gáy tôi dựng đứng lên. Tôi lại vội hỏi:

    Sao nó lại dại dột thế?

    Chị ấy mới ở nhà quê ra thì biết gì!

    Sao những đứa chủ nó không dặn nó cẩn thận?

    Nào ai biết?

    Thế lúc bị điện giật như thế nào?

    Con sen ấy lè lưỡi ra rõ dài một hồi lâu rồi
    mới đáp:

    Dây điện hút hai tay chị ấy vào, một nửa người bị lôi ra ngoài bao lan, còn một nửa thì lủng lẳng ở bên trong, mãi người ta mới gỡ được chị ấy ra.

    Trong lòng tôi bỗng thấy một mối thương tâm vô hạn.

    Tôi quay xuống nhìn mặt con bé khốn nạn ấy rồi thở dài, rồi tôi hỏi:

    Bị bệnh động kinh rồi lại bị chủ thải ra có phải không?

    Tất nhiên.

    Thế là nó nghỉ việc từ độ ấy đến giờ?

    Không, về sau đến làm cho một nhà khác. Mới thôi việc có hai hôm nay.

    Sao lại thôi?

    Chị ấy bưng một cái lọ quý rồi bị động kinh, ngã đánh vỡ lọ, chủ bắt đền, chị ấy sợ mà bỏ trốn.

    Đồ ngu dại, nếu chủ nó bắt đền thì rồi nó trừ tiền công chứ gì? Bỏ trốn thế, nó lại đi thưa thì lại rũ tù.

    Cái lọ đáng giá hơn trăm bạc, có làm mọt xương cũng chả bù nổi. Vả lại nếu làm không công thì không có tiền gửi về quê.

    Tôi ngán ngẩm rồi nói bâng quơ:

    Tiên sư cái kiếp đi ở! Thân phận tôi đòi khổ thật!

    Anh chàng đầu trọc nói:

    À cái ấy thì đã đành!

    Cái nhà bác này! Có phải trong làng cơm thầy cơm cô chúng ta với nhau không?

    Chính thị!

    Ở tù ra, hay ở mạn ngược ốm về mà trọc lốc thế?

    Ở hàng xứ ra.

    Sao mà phải tù?

    Chủ nó sai mang thuốc phiện lậu, rồi bị ông Tây bắt, rồi chủ nó không nhận.

    Ai bảo đi ở?!

    Vỡ đê, trôi cả nhà cửa, trâu bò. Vợ nó ra đi ở vú em rồi không về. Ra tìm mãi không thấy, phải đi xin kéo xe. Gặp vợ rồi thì chẳng may vào tù.

    Đến anh chàng cổ dán thuốc cao:

    À tôi đi ở là vì nhà nghèo.

    Thằng bé ho lao đáp:

    Tôi cũng đi ở đã bốn năm nay rồi. Bố chết, mẹ đi lấy chồng, ở với cô ruột bị chửi nhiều quá, thì đi kiếm lấy mà ăn. Cô tôi giàu có hẳn hoi, có ba, bốn cái nhà gạch. Nhưng mà đây không cần. Tử tế thì nhờ, không thì thôi.

    Thế bà lão này có đứa nào là cháu ở đây không?

    Bà lão trỏ ba đứa trẻ ngồi cạnh mình mà rằng:

    Ba đứa cháu nội tôi đấy. Dắt cháu ra tìm bố nó, cũng đi kéo xe nhà. Thấy nói bố nó ở Hà Nội, ra tìm mãi không thấy. Lên Quan Thánh lại bảo xuống Hàng Bồ, lại Hàng Bồ lại bảo xuống Bạch Mai…

    Thế bà có bao nhiêu tiền trong mình?

    Còn được sáu xu.

    Bà lão thản nhiên nói thế, một cách không lo sợ gì cả. Mà có lẽ họ thế mới sống. Chỉ người khác là mới biết lo sợ cho họ, thấy họ là khổ sở đáng thương mà thôi.

    Tôi hỏi một thằng bé khác:

    Thằng này, sao mày cũng đi ở?

    Dạ, u tôi bắt thế.

    Còn thằng nhãi này, ai mướn mà cũng đi ở?

    Úi chao! Tôi mới đi ở có ba tháng thôi mà nếm cơm có đến tám chín nhà chủ rồi.

    Còn thằng này nữa, mày cũng nghèo à?

    Tôi không biết.

    Bố mày đâu?

    Tôi không biết.

    Mẹ mày đâu?

    Tôi không biết.

    Làng mày ở đâu?

    Tôi có làng bao giờ!

    Nó chẳng biết gì cả. Nó chỉ mới độ lên tám tuổi là cùng mà thôi.

    Thế mày đã đi ở lần nào chưa?

    Một lần rồi, chủ nhà chê là nhãi con, mướn năm hôm rồi lại cho ra.

    Thế bao giờ mày đi làm?

    Nào biết, trông ở cụ.

    Cụ nào?

    Cụ đưa người, vẫn ngồi ngã tư.

    Đến đây, con sen động kinh đã tỉnh. Nó gượng ngồi lên khạc nhổ nốt những chỗ nước dãi đọng trong mồm. Rồi nó lại nằm xuống vẻ mệt nhọc lắm…

    Một hồi gót giày khua lên… mỗi lúc một to.

    Một người làm mật thám, áo the, mũ dạ, giày tây, ống quần có cặp xe đạp thoăn thoắt bước vào. Một cô tân thời, cổ tay đầy những vàng đi theo sau.

    Người lính kia đi vào đến chỗ chúng tôi thì bật đèn to lên, soi rõ vào mặt từng người một. Rồi thấy cô tân thời rú lên:

    Chính nó đây rồi.

    Người lính kia hỏi:

    Đứa nào?

    Con bé mặc quần ấy.

    Con sen cũng khóc:

    Lạy cô, con trót dại, cô tha cho con.

    Người lính quát:

    Đứng lên đi theo tao lập tức!

    Cô ả tân thời càu nhàu:

    Hai, ba trăm bạc của người ta chứ ít à?

    Người lính hỏi:

    Sao cô khai có vài ba đồng.

    Đấy là nó ăn cắp, ngoài ra nó còn đánh vỡ cái lọ cổ nữa.

    Con sen ấy kêu khóc:

    Lạy cô, quả con không ăn cắp một xu nào ạ!

    Im! Câm ngay! Không ăn cắp sao lại đi trốn?

    Thế là người lính kia xích tay nó lại. Cô ả tân thời nói:

    Ông khám cái thúng này xem.

    Không, đây là của tôi.

    Cứ khám!

    Lúc ấy tôi đứng dậy, nét mặt chắc đầy những vẻ bất bình. Người lính kia hỏi tôi:

    Đưa tao xem thẻ.

    Tôi ngần ngừ, rồi phải đưa. Người lính xem thẻ xong (cũng may sở Phát thẻ Hà Nội có cái thuật chụp ảnh cho người nào cũng như mặt tù) ngẩn người ra, đứng cúi đầu nghĩ như muốn nhớ lại một điều gì, rồi mới trả thẻ, sau khi nhìn tôi hai, ba lượt.

    Không bao giờ tôi quên được cái lúc con sen động kinh bị xích và một cái tát vào gáy nó của cô ả tân thời.

    Khi con sen bị lôi ra thì bọn người nhà hàng cơm chạy vào xem rồi chạy ra theo.

    Tôi ngoảnh lại nhìn bọn cơm thầy cơm cô đằng sau tôi thì mặt ai cũng tái đi, sợ đến chết khiếp.

     
     

  • CHƯƠNG IX: ĐẦY TỚ NÓI XẤU CHỦ NHÀ

    Việc một con sen ngu đần bị điện giật, rồi bị động kinh, rồi đánh vỡ lọ, rồi bị vu cho là ăn cắp, rồi bị bắt nữa, đã đánh mạnh vào bộ óc suy nghĩ của chúng tôi.

    Lúc ấy, có lẽ là những phút độc nhất vô nhị mà cái hạng con ong cái kiến không thấy nản chí trong sự kêu oan, nếu thấy bị oan, mà một kẻ đi hưởng cơm thừa, canh cặn thấy rằng mình cũng là một người, mà một thằng nhỏ vừa bị chủ đánh bỏ mẹ thì thôi, lúc ra máy nước không còn ước mơ, không còn tưởng bở mà tự nhiên đập đôi thùng đánh xoảng một cái xuống đường rồi giơ tay ra mà nói nghĩa là… một cách kệch cỡm nữa.

    Và lúc ấy là những lúc đầy tớ nói xấu chủ nhà.

    Đấng sinh ra muôn loài cũng không bảo nổi những ông lang băm đừng nói khoác, những kẻ mắc bệnh hoa liễu đừng kêu rên, anh bồi săm đừng khinh người như rác, ông sư chớ mơ màng thịt chó, và đầy tớ nhịn nói xấu chủ nhà.

    Thằng bé ho lao tả cảnh:

    Lần đầu tôi đi ở đã gặp bước không may. Lúc mặc cả công, con mẹ chủ đã bằng lòng trả cho tôi mỗi tháng năm hào. Tôi phải gánh đầy ba bể nước, bổ hết hai mươi tạ củi. Nước gánh đầy bể rồi, củi chất chật bếp rồi là bà chủ kiếm chuyện chửi mắng suốt ngày cho mình không ở được nữa mà phải xin thôi. Lúc xin thôi nó kêu rằng tự nhiên không có chuyện gì mà giở quẻ xin thôi là quân đi nếm cơm, có vạn kiếp cũng không khá được! Cố nhiên là nó phải trả tiền công. Các bác ạ, các hạng chủ nhà đều như thế đấy. Lúc cần thì nó tìm người, lúc hết việc thì nó kiếm chuyện đuổi ra! Mà nó quỵt tiền công hết thẩy!

    Tôi hỏi nó xem trong cái đời đi ở của nó, nó có những ngày sung sướng nào không.

    Chỉ có một lần. Năm ngoái tôi ở với một nhà vợ chồng trẻ tuổi. Chồng làm ông Tham, không đêm nào là chịu về nhà trước ba giờ đêm. Một lần đi chơi khuya về, cậu ấy dặn tôi mở cửa xong là thế nào cũng phải đánh vỡ hoặc một cái chén, hoặc một cái đĩa. Cậu ấy sai tôi phải làm để tôi có cớ đánh vỡ. Hễ nghe thấy tôi làm đánh xoảng một cái là cậu ấy quát tháo ầm nhà lên. Ra oai thế để chặn họng vợ. Bà vợ cuối tháng mà trừ lương thì ông chồng dúi tiền cho bù vào. Về sau bà vợ cũng đâm ra cờ bạc, cũng đi suốt ngày, gần đến lúc chồng đi làm về, dúi tiền cho tôi đi mua cơm, mua canh và các món xào ở hiệu cao lâu. Gặp những hôm có giỗ cũng thế, sai đi mua các món ăn hiệu, mua cả xôi, mua cả chè. Thành thử mình chỉ ngủ suốt ngày, chả bận gì cả. Thật làm với hạng chủ như thế mới sướng.

    Anh chàng đầu trọc lốc vội cướp lời:

    Thế kể cũng đã sướng nhưng chưa bằng tôi. Khi ra tỉnh lần đầu, tôi đã được vào làm nhà một lão thầu khoán. Lúc mới mặc cả thì là kéo xe, nhưng mà về sau, xe cũng chả phải kéo mấy nữa. Chỉ có việc dắt chó đi rong chơi ngoài đường. Lão mua ba con chó Nhật Bản, mỗi con đáng giá trăm bạc cả, cho ăn toàn là những thịt bò với súp. Tôi chỉ suốt ngày tắm rửa cho chó mà thôi. Chỉ khổ một nỗi là chủ có tính gàn, bắt mình lấy giấy bản chùi đít cho chó.

    Thằng nhỏ ho lao hỏi vặn:

    Như thế thì đã nước gì mà sướng?

    Anh ta để cho chúng tôi lấy làm lạ một lúc rồi nói tiếp:

    Vì ông chủ nuôi chó thì tử tế như thế mà nuôi bố thì lại không tử tế. Ông cụ già thì ăn mặc áo nâu cũng như tôi, mà phải còm cõm làm thợ vườn suốt ngày. Một lần ông già tai ác ấy chửi tớ, đánh tớ. Tức quá, tớ nghĩ được một cách, đem cứt chó để lên đầu cái phản dưới bếp là chỗ của cụ ngủ. Thế là lão già trúng kế, tìm ngay xe điếu vụt cả ba con chó. Tớ lên mách chủ thì lão chủ tới chửi tiên sư ông cụ nghĩa là chửi bố. Từ độ ấy mà đi thì chính tớ cũng không cần đếm xỉa đến bố ông chủ là gì nữa. Các bác bảo như thế lại không sung sướng à?

    Tôi hỏi:

    Thế sao không ở cái nhà ấy cho đến mãn kiếp?

    Anh đầu trọc đáp:

    Kìa, tôi đã nói là lão sai tôi mang thuốc phiện lậu không may bị bắt…

    Rồi thì chủ nó không nhận nên phải tù chứ gì?

    Phải, nếu nó nhận thì nó chết. Chẳng may cũng là cái số tôi không ra gì, chứ lão chủ ấy thật tử tế với
    mình quá.

    Thằng có cái cổ đầy những thuốc cao góp chuyện:

    Ừ, bác như thế cũng đã sướng thật, nhưng chưa bằng tôi. Bây giờ tôi bị bệnh tật nên trông mới xấu xí thế này, chứ hồi mới đi ở, còn đẹp giai thì tôi còn sướng bằng vạn các bác. Thầy bói nào cũng bảo tôi có số đào hoa, thực đúng quá. Tôi sướng hơn các bác ở chỗ thỉnh thoảng lại được bà chủ yêu, hoặc con gái bà chủ…

    Rồi nó kể những cái… may mắn của nó một cách rất tỉ mỉ, bằng một giọng thành thực vô cùng.

    Trước lúc ấy vài giờ đồng hồ, tôi đã phải đứng tần ngần mà tự hỏi: “Ta sẽ phải làm gì cái bọn này?”.

    Bây giờ tôi lại phải tần ngần tự hỏi: “Ta sẽ làm gì những câu chuyện ấy?”.

    Thật vậy, những câu chuyện ấy thật là lạ lùng, thật là không ai dám tưởng là có thật được, thật là nhơ bẩn, thật là chướng tai.

    Một thằng nhỏ không biết thêu dệt như một nhà văn thì chuyện của một thằng nhỏ kể có thể tin được là đúng chín mươi phần trăm sự thực.

    Mà đứng trước những sự thực không đáng viết lên mặt giấy, ta phải hãi hùng kinh ngạc về loài người.

    Tiểu thuyết kể những điều mà loài người bảo là không có thật.

    Sự đời, trái lại, lại có những điều mà tiểu thuyết không dám tin.

    Ấy thế rồi tôi đâm ra khinh hết cả loài người, vì tôi tin rằng không một ai trong bọn chúng ta lại trông rõ được thực trạng cuộc đời.

    Thật vậy, không biết bao nhiêu sách vở của loài người, cốt để dạy cho nhau biết mà thôi, vậy mà vẫn công toi cả. Những điều người ta dạy bảo nhau bằng sách? Đó là những điều mơ hồ, những điều lầm lẫn, những sự văn chương. Văn chương là một sự, sự đời là một sự khác.

    Rồi tôi cảm thấy rằng muốn làm một nhà xã hội học, một nhà tâm lý học, một nhà triết học, thì trước hết hãy đăng vào nghề cơm thầy cơm cô! Người phu xe biết hết mọi sự độc ác của loài người hơn là một nhà học giả. Người bồi săm biết hết mọi sự dâm đãng của loài người hơn là một nhà giải phẫu học. Và một kẻ đi ở thì cũng biết rõ những tính tình của loài người hơn là một nhà văn sĩ tả chân.

    Nếu ai muốn chửi tôi về những ý nghĩ nói trên thì tôi xin thưa rằng Jean Jacques Rousseau, trước khi thành ra một nhà đại gia tư tưởng, một bậc đại văn hào, một bậc vĩ nhân, thì đã sống cái đời cơm thầy cơm cô.

    Biết đâu chẳng phải vì thế?
     

  • CHƯƠNG X: TÔI LÀ TÔI

    Thưa các ngài, bây giờ thì tôi lại là tôi.

    Bỏ cái áo cánh màu hoa đào và cụt tay, bỏ cái quần lĩnh thâm, cái kính đen, đôi mái tóc gài tai, tôi đã dùng đến những quần áo của tôi và nay tôi có thể trò chuyện với các ngài bằng một người… tử tế.

    Bây giờ tôi đã có thể đứng về địa vị chủ nhà xét bọn cơm thầy cơm cô.

    Tôi đã có thể bịa những chuyện mà các ngài có thể tin là thật hoặc tôi nói chuyện thật mà các ngài cứ tưởng là bịa.

    Tôi có thể nói chuyện về vú già nhà tôi, một người hay mách tôi, hay đánh tôi, lại hay dọa ma, nhưng mà may sao, đã chết từ… tám đời kia rồi.

    Tôi có thể nói chuyện về một thằng nhỏ mà tôi nuôi trong một phút thích khôi hài, và để mỗi khi bạn hữu đến chơi nhà thì lại gọi nó ra hỏi chỉ vì nó có cái tính nói gọn thon lỏn.

    Mày không có anh chị em à?

    Mỗi!

    Mày còn thầy u chú bác hay không?

    Tiệt!

    Trước khi chết sao thầy u mày không lấy vợ cho mày?

    Nào có lấy!

    Rồi bạn hữu tôi, anh nào cũng chập đôi người lại mà cười như xem phim Charlot.

    Tôi có thể công kích nó ở chỗ mới ra tỉnh thì ngẩn ngẩn ngơ ngơ mà ở được vài tháng thì ăn cắp như ranh, ăn bớt như quỷ, lại đi thông lưng với người gánh nước vo để bữa nào cũng thổi thừa cơm rồi đổ cơm nguội vào nồi nước gạo.

    Tôi có thể đưa các ngài đủ những mẫu hạng về giới cơm thầy cơm cô.

    Có những đứa đày tớ bị chủ nhà đánh chết.

    Có những con sen được ông chủ quý hơn vợ.

    Có những thằng nhỏ bỏ thuốc độc định giết cả nhà chủ nhà.

    Có những anh bếp nhổ đờm vào nồi cá kho.

    Có những vú già quyền hành như mẹ cậu mợ.

    Có những thằng nhỏ được kỳ lưng cho các tiểu thư.

    Có những thằng xe được ngủ giường Hồng Kông với bà chủ.

    Có những đứa ở lúc chủ chết khóc như khóc bố khóc mẹ.

    Có những đứa liều mạng cứu chủ.

    Có những quân đốt nhà của chủ.

    Hoặc dắt cướp vào nhà.

    Hoặc thư đi từ lại, làm nghề ma cô.

    Có những thằng nhỏ hiếp con gái ông Phán.

    Có những con sen bị ông Tham hiếp dâm.

    Có nhiều!

    Anh Lê Tràng Kiều, sau khi xem nốt tập giấy dày, đã nhăn mặt lại.

    Anh ấy bảo tôi:

    Nếu cứ đi mãi như anh thì sẽ lạc đường.

    Tôi hỏi:

    Lạc đường?

    Anh ta:

    Phải, đây là một thứ “mặt trái đời” của thời Hoàng Tích Chu.

    Chỉ khác ở chỗ bằng một hình thể mới. Mà
    những điều anh tố cáo trong này thì là những sự thực nên kiêng.

    Tuy vậy, chúng ta đã hứa với độc giả là sẽ…

    Lời hứa ấy cũng đã đem thực hành rồi. Đăng tiếp sẽ làm quá lời hứa. Vả lại, khi người ta tự nhận là một nhà văn tả chân thì nghĩa là người ta đã hứa nhiều điều lắm. Nhưng mà không cứ chỉ trong một thiên phóng sự mới giữ được lời hứa.

    Thế rồi, chúng tôi cứ trù trừ mãi về những đoạn có sự thực mà không biết là có nên kể ra hay không.

    May sao, chúng tôi đã gặp ông Nguyễn
    Công Hoan.

    Ông ta nói chuyện về văn chương. Ông ta đã động đến thiên phóng sự “Cơm thầy cơm cô” này.

    Ông ta nói đến những quân chủ nhà đểu cáng, những đứa đày tớ mất dạy.

    Trong lúc trò chuyện, tôi nói:

    Kể ra làm một thiên phóng sự chủ nhà với đầy tớ thì dễ có nhiều tài liệu lắm. Nhất là về chỗ chủ nhà độc ác với đày tớ.

    Tôi chưa nói hết, ông Nguyễn Công Hoan đã cười một cách tinh quái mà nói:

    Mình cứ việc điều tra ngay ở chính mình!

    Lúc ấy tôi không biết nói gì với ông Hoan.

    Nhưng bây giờ tôi có thể nói với hết thảy các ngài nhớ cho là hết thảy các độc giả yêu quý của tôi rằng xin các ngài cứ điều tra ngay các ngài.

    Nếu tôi còn bỏ quên thì xin các ngài làm lấy phóng sự mà đọc…

    Đăng trên Hà Nội báo số 1218 1936