Author: editor editor

  • Chương III. Từ đôi bồ đến mấy cửa hiệu

    Thì ra chú ta mới học được phép bí truyền, biến hóa vị thuốc nọ ra vị thuốc kia: Nước vối tươi để nhuộm hoàng kỳ thành hắc kỳ, nước mật để ngâm cống truật làm ư truật, còn nước cam thảo thì để ngâm cát cánh cho nhạt vị đắng, rồi tẩm với nước rễ sâm cho có vị sâm mà giả làm sâm dã sơn.

    Khéo lắm, những thứ thuốc giả hắn chế y như thuốc thật, nếu chưa uống qua, chẳng ai biết là của giả. Song, chẳng phát tài là bao vì ở nhà quê, ít người biết dùng ư truật, bắc kỳ, nhất là sâm dã sơn, hàng tháng không thấy người nào hỏi đến. Dầu vậy, mặc lòng, môn “hoá học” ấy, hắn vẫn ra công nghiên cứu. Dần dần hắn có thể dùng quế chi ngâm nước tiểu mà chế thành quế lang chánh, dùng vân quy cấy đuôi, hấp chín mà chế thành sâm Cao Ly. Các món hàng
    đó tuy không chạy lắm, nhưng thỉnh thoảng cũng có
    người mua…

    … Quảng cáo trên các báo đủ các thứ thuốc: này là thuốc giúp phế, chữa bệnh ho lao, này là thuốc trị dạ dày, thêm sức cho việc tiêu hoá, này là thuốc lậu thần hiệu, mua ở Hương Cảng đem sang, thứ nào cũng hay như thần, đại lý đặt khắp các tỉnh. Trong các phòng tiếp khách lấy thuốc, trên vách kín những bản đồ vẽ các bộ phận trong mình người. Trong tủ la liệt các sách thuốc, đủ các sách của Tây, Tàu, Nhật Bản, rồi sách thuốc quốc ngữ của hắn thuê người dịch và in ra. Người choáng mắt, ai chẳng tưởng hắn là một ông thầy thuốc học rộng. Kỳ thực học lực của một kẻ gánh bồ, đọc sao được những thứ sách đó?

    Thế nhưng, hắn vẫn khoe rằng biết tất cả chữ Tàu, chữ Pháp, chữ Nhật Bản nữa. Gặp khách biết chữ Hán, thì hắn giở sách Tây ra, nếu khách biết chữ Pháp thì hắn lại nói mãi về sách thuốc Tàu, hay sách thuốc Nhật.

    Nhưng đối với những người không biết nghề thuốc thì hắn mới bịp thế được, ai đã biết qua nghề thuốc, nghe chuyện hắn sẽ thấy ngay chân tướng của hắn lộ ra, nhất là đọc mấy cuốn sách quốc ngữ của hắn đã in, người ta sẽ biết nó là một thứ xuất bản vừa lộn xộn, vừa không thông, lại vừa không đúng với y lý.

    Nói đến thuốc lại càng sợ nữa. Chữa bệnh lao, chỉ những thứ khoản dõng, bách hợp, bối mẫu, thiên môn nấu ra cao, chữa dạ dày, chẳng qua cũng mạch nha, sơn tra, trần bì, hậu phác tán thành bột hay nặn thành viên, còn thuốc lậu thì vẫn ban miêu hay đầu vị.

    Khắp thành phố Hà Nội, ai đã uống thuốc của hắn mà khỏi bệnh chưa? Một nghìn lần chưa. Làm sao hiệu thuốc của hắn vẫn sống? Thì cũng như chủ hiệu Ông Trăng, “mỗi người bị lừa một lượt”.

    Hết chương 3.

  • Chương II. Chữa khoán hết các bệnh

    Trên tòa nhà hai tầng sừng sững trước đám cây xanh mát, một lá cờ vải lớn bằng cánh buồm thuyền thoi phất phơ phô cái dấu hiệu đặc biệt với khách qua đường. Rồi, một tấm biển đứng hình chữ nhật chắn ngang trên mái ngói, rồi một tấm biển hình chữ nhân úp đứng trên mái ngói, rồi một bức màn trắng lớn những chữ căng ngang trước cửa như một bức nghi môn.

    Trước cửa, hai cái tủ kính bày những hình ảnh kỳ dị, khiến cho ai qua đó, đều phải dừng lại mà nhìn. Phía trong trên cái giá sơn son, một bộ lộ bộ ngăn cách đường ra lối vào, sắc đồng sáng choang của những thứ gươm, chuỳ, mâu, kích như muốn khoe vẻ quý phái của chủ nhà. Chạy theo bức tường dài, hai lớp tủ đứng bóng lộn mùi quang dầu. Ô thuốc, hộp thuốc, lọ thuốc, chai thuốc, mỗi thứ có đến hàng trăm cái.

    Bấy nhiêu sự góp lại thành một hiệu thuốc, xin tạm gọi là Hiệu thuốc Ông Trăng, một cửa hàng thuốc đã tốn công làm quảng cáo nhất ở Hà thành. Ngoài những việc quảng cáo trên báo, trong sách, hàng ngày lại có một người ôm đống quảng cáo bằng cái bồ, chăm chỉ rút từng tờ mà ấn vào tay, hoặc quẳng vào xe người qua lại.

    Ông chủ hiệu ấy, đố ai đoán được là hạng người gì. Quần Tây, đôi kính trắng gọng vàng quanh năm làm diềm cho bộ mặt gồ ghề và cái nước da đen sạm. Trên bàn giấy, luôn luôn thấy cái ống điếu vắt vẻo cây tre rễ trúc chừng hai thước tây. Khi đi, khi đứng, khi ngồi, nếu là tiết mùa hè, không khi nào không có hai đứa đầy tớ vác đôi quạt lông chạy theo mà phẩy phẩy cho ông chủ nhà của họ thành ra một người quý phái.

    Trông những sự trang hoàng trong cửa hàng và ngắm cái cách cư xử của chủ hiệu, người ta có thể đồ chừng sự ăn tiêu của nhà ấy mỗi tháng không dưới ba trăm đồng. Ấy là chưa kể cái vốn để chế hay mua thuốc. Ba trăm đồng một tháng, sự ăn tiêu ấy phải là một nhà cự phú mới có thể đương nổi. Mà cự phú thật, hắn mới cự phú trong vài năm nay. Những người đã hơi biết hắn, đều phải ngạc nhiên cho sự phát đạt lạ lùng của hắn.

    Phải! Trước đây khoảng 10 năm, chủ nhân hiệu thuốc Ông Trăng còn là một kẻ lang thang dốt nát. Ngoài chữ quốc ngữ là thứ chữ mà trẻ con cũng đều đọc được, vị chủ nhân hiệu ấy không biết thứ chữ gì khác. Một người tư cách như vậy, ai ngờ có ngày trở nên một thầy thuốc, xin tạm gọi là thầy thuốc, chủ trương một cửa hàng thuốc rất to. Thoạt kỳ thuỷ, hắn chỉ là kẻ buôn thuốc, không phải là buôn thuốc cái như những người gánh bồ, nghĩa là hắn mua vài thứ thuốc ghẻ, thuốc lở ở nhà quê, đem ra Hà Nội gửi bán tại các cửa hàng sách. Gặp dịp may mắn, cuộc thương mại ấy đã làm cho hắn đủ tiền thuê chỗ kê cái ghế vải mà nằm ở đất phồn hoa.

    Tình cờ tại một phố kia, có viên quan lớn vì đi làm quan, muốn tìm một người cẩn thận, cho ở nhà trong để trông nom và lau quét giùm những căn nhà ngoài. Nhờ được người quen giới thiệu, ông chủ cái ghế vải đó thành người coi nhà cho ông quan to.

    Lợi dụng cơ hội, hắn mới đăng luôn lên báo mấy dòng, rao rằng: Cần người đại lý bán thuốc, ai muốn điều đình xin đến nhà ấy nhà nọ mà hỏi.

    Bấy giờ thiên hạ hãy còn nhiều người khờ hớ hơn bây giờ, cho nên quảng cáo đăng được vài ngày thì đã có người ở tỉnh khác đến xin làm đại lý.

    Chủ nhân tiếp khách ở nhà ngoài của viên quan kia, và đòi án quỹ một số là hai trăm đồng. Trông thấy ghế, sập, lư, đỉnh và các đồ bài trí trong nhà, khách tin chủ là người phú quý. Với cái cửa nhà lộng lẫy, số tiền 200 đồng, nếu đem án quỹ, chưa thấm vào đâu, chắc không bao giờ sứt mẻ một đồng nào được. Nghĩ vậy, khách nhận lời chủ, cách vài ngày thì đệ số bạc kia đến. Trong lưng đã sẵn đồng tiền, một mặt hắn đi mua thuốc ở hiệu khách mà thay chai, thay hộp, dán vỏ nhãn của mình vào, rồi gửi đi cho đại lý, một mặt thuê nhà, đóng tủ mở một cửa hàng thuốc con con lấy thương tiêu là hiệu Ông Trăng. Thế là ông lang thang đó nhảy lên địa vị ông lang băm.

    Ngôi tuy đổi mà tư cách vẫn còn nguyên như cũ, ông chủ hiệu thuốc ấy vẫn không biết mặt biết tên một vị thuốc nào. Nghề làm thuốc của hắn chỉ cốt ở sự thay hình đổi dạng. Nghĩa là mua thuốc của các hiệu khách đem về, thuốc viên thì tán thành bột, thuốc bột thì nặn thành viên, hoặc là viên lớn xẻ thành viên nhỏ, viên nhỏ hợp làm viên lớn, rồi nhồi vào hộp vào chai mà bán. Đồng thời việc quảng cáo trên báo, hắn vẫn hết sức tiến hành, vừa nói khoác bạt mạng cho các thuốc ở cửa hàng mình, vừa quyến rũ lấy đại lý bán thuốc ở các tỉnh nhỏ. Nhờ về sự quảng cáo không biết thẹn đó mà thuốc, tuy không chữa khỏi bệnh vẫn bán được, người các tỉnh xin làm đại lý vẫn mỗi ngày một thêm. Cái cửa hàng con con vụt trở thành một cửa hiệu nguy nga, rực rỡ.

    Mỗi người phải lừa một lần là tôi giàu rồi. Ấy là lời cố cùng mà cũng là câu xưng tội của chủ nhân nhà thuốc Ông Trăng đã đáp lại câu hỏi hiểm hóc của mấy người quen biết. Có thế thực, một người đến mua thuốc là có một món tiền lời, một người xin làm đại lý là có một số tiền ký quỹ, 25 triệu con Rồng cháu Tiên chưa phải ai cũng khôn ngoan, người mua thuốc, người làm đại lý chưa bao giờ hết. Lừa bằng cách ấy chưa đủ, ông chủ hiệu ấy lại phải nghĩ thêm cách khác. Trong lúc xã hội thầy lang hãy còn lộn xộn, những người có bệnh phần nhiều không biết lấy thuốc của ông thầy nào, người ta sợ rằng tật mang mà tiền vẫn mất. Đoán thấy chỗ yếu của số đông người, chủ hiệu Ông Trăng mới lập cái kế chữa khoán. Phong, lao, cổ, lại, bốn chứng đó, các sách Tàu đều cho là bệnh bất trị, cho đến các nhà y học Âu Tây cũng chưa tìm được cách chữa chắc chắn. Vậy mà chủ hiệu Ông Trăng dám nhận chữa khoán hết thảy. Chữa khoán bệnh lao, Chữa khoán bệnh hủi… bức màn trắng treo trên cửa hiệu, luôn luôn nêu mấy dòng thật lớn như thế, và nói rõ rằng nếu không khỏi không lấy tiền, bệnh nào cũng vậy. Tưởng là thực, kẻ có bệnh theo nhau mà đến, nhiều nhất là người mắc bệnh lao. Lúc này tư cách chủ hiệu đã tiến hơn trước, nghĩa là hắn đã đọc qua vài cuốn sách thuốc quốc ngữ, nhớ được ít tên thuốc và tên mạch để làm sáo mà tiếp con bệnh.

    Cũng hỏi chứng, cũng xem mạch, cũng giở sách thuốc nói quàng nói xiên, rồi tùy từng mặt mà nặn tiền, có thể nặn được đến đâu thì hắn nặn đến đấy. Nhưng vô luận bệnh gì, hắn đều bắt đặt một nửa tiền, tính theo cái giá đã khoán. Ngó những lộ bộ, quạt lông, điếu ống xe dài thườn thượt, kẻ có bệnh cố nhiên không ai dám trả rẻ tiền. Nhưng trong khi đặt một nửa tiền, người ta cũng đành bắt ông chủ viết cho cái giấy. Bạn đọc thử nghĩ giấy ấy viết ra sao?

    Một bên là ông X. chủ hiệu Ông Trăng, một bên là ông Y. người có bệnh lao ở phố P., đã bằng lòng với nhau những điều sau này:

    Ông Y. xin thuê khoán cho ông X. chữa bệnh lao của mình, và thuận trả ông X. một số là 100 đồng. Nay hãy đặt trước 50 đồng, khi nào khỏi bệnh sẽ trả nốt 50 đồng nữa. Ông X. nhận của ông Y. 50 đồng, phải chữa cho ông Y. thật khỏi. Nếu không khỏi thì ông X. phải trả lại cho ông Y. số tiền đặt trước ấy. Nếu ông Y. nửa chừng bỏ dở thì số tiền đặt trước ấy, ông X. không phải trả lại. Giấy là vậy, còn thuốc thế nào? Thiên môn, mạch môn, khoản đông, tử uyển, một mớ vị thuốc nhuận phế đó, hắn luyện thành viên, hắn nấu thành cao, đưa mãi cho người ta uống. Thuốc như vậy, đời nào mà chữa cho được bệnh lao! Bệnh không khỏi, kẻ ốm đem giấy đến hiệu, đòi lại số tiền đã đặt. Chủ hiệu chỉ phải đáp lại một câu:

    Trong giấy đó nói nếu uống thuốc nửa chừng bỏ dở thì tôi không phải trả lại số tiền đặt ấy kia mà. Bây giờ tôi còn đương chữa mà ông đã thôi, ấy là ông bỏ dở, không thể đòi tiền tôi được.

    Thì ra trong giấy không nói cái hạn chữa khỏi là bao nhiêu ngày, giả như theo thuốc đến mấy chục năm, khi thôi, cũng vẫn là người bỏ dở. Ấy đó, hắn gạt người ta cốt ở chỗ đó! Song điều đó chỉ gạt được người nhà quê, chứ Hà Nội thì ít kẻ mắc. Nhưng các thầy lang băm đều là thánh sư nghề lừa gạt, họ đã có nhiều cách khác để gạt người Hà Nội.
    Hết chương 2.

  • Chương I. Tôi còn sống vì không uống thuốc

    … Hôm sau bệnh tôi đã khỏi, mới đến thăm bạn thì anh Xuân vẫn cứ bồ hôi ướt đẫm, chân tay vật vã không lúc nào yên. Ông bà hơi sợ, lại cho mời ông lang đến. Theo lệ, cụ lang ra bộ trầm tĩnh nắm vào cổ tay bệnh nhân, rồi bảo nhà chủ:

    Mạch cậu ta đã bớt nhiều lắm rồi đấy, còn cái bệnh bồ hôi thì không ngại gì, tôi cho uống một thang ngọc bình phong là khỏi.

    Ngài lại ngảnh vào mặt tôi và tiếp:

    Chắc thầy cũng không biết thuốc ngọc bình phong là thuốc cầm mồ hôi rất diệu. Nó chỉ có ba vị hoàng kỳ, phòng phong, cam thảo mà thôi, nhưng hay lắm, hay vì hoàng kỳ dùng với phòng phong: Thánh nhân dạy rằng: Hoàng kỳ uý phòng phong, đắc phòng phong kỳ lực dũ đại nghĩa là hoàng kỳ thì sợ phòng phong, mà được phòng phong thì sức nó càng lớn. Thầy tính tôi có nhớ sách không? Nếu làm thuốc mà không nhớ sách thì giết người ta đấy.

    Rồi cụ lang mới sai lấy giấy kê đơn. Bấy giờ tôi cũng phục sách, tin rằng anh Xuân uống thang thuốc ấy sẽ khỏi. Chẳng ngờ anh ta rủi quá, không chịu theo sách mà ốm, thành ra thuốc tuy cắt vào sách mà bệnh vẫn không chuyển, bồ hôi vẫn ra, nước vẫn khát, lưỡi sắp đổi ra màu đen và khô như ngói. Cái lo của cha mẹ cũng theo cái bệnh của con mà tăng lên, ông bà bàn nhau đổi tay, sai người mời thầy lang khác. Thăm bệnh, thăm mạch xong rồi, cụ lang này phải giữ đúng luật thầy lang, mắng luôn cụ lang trước không biết làm thuốc, bệnh là bệnh âm hư mà dám dùng những thứ tử tô, phòng phong, láo quá. Rồi cụ kê một cái đơn cụ gọi là bài lục vị, cụ dặn ba thang thì khỏi. Người nhà theo đúng lời cụ.

    Uống hết thang thứ nhất, chẳng biết thuốc trúng bệnh hay anh Xuân đã hết bồ hôi mà không thấy bồ hôi ra nữa, nước cũng đỡ khát nhưng lưỡi lại đen thêm, và cả ngày nằm li bì không cựa. Đến thang thứ hai thì các chứng cũ vẫn y nguyên, lại phát thêm chứng đầy, nhưng người nhà vẫn tưởng là bớt. Uống thang thứ ba thì bụng phát trướng, trước còn bí tiểu tiện, sau bí cả đại tiện. Bấy giờ ông bà đã rối như canh hẹ, mới thải cụ lang ấy, đồng thời rước hai cụ khác. Cái lệ cụ lang đến sau vẫn phải công kích cụ lang chữa trước là cố nhiên rồi. Hai cụ này cũng không đồng ý kiến với nhau. Cụ thứ nhất bảo bệnh nhân mạch trầm vi, đó là hỏa suy dương hư, theo như sách Phùng Thị đã dạy, phải dùng bát vị xung sâm. À phải có quế thật tốt mới được. Cụ thứ hai nói cả hai tay mạch đều khẩn thực, nó là nhiệt tà uất kết, phải hạ mới khỏi. Ấy mới rầy, cùng một cái phập phồng ở mạch máu, mà một cụ gọi là trầm vi, một cụ gọi là khẩn thực, chính cái tay của người bệnh lại không biết cãi, thì biết nghe ai bây giờ. Thế nhưng hai cụ vẫn cứ cãi nhau, cụ thứ hai bảo uống sâm quế thì chết, cụ thứ nhất bảo hạ thì không
    gỡ được.

    Rút cục cụ thứ nhất thắng, vì đã nói đến sách Phùng Thị, thứ sách mà nhà chủ nghe nói là môn vương đạo. Vả lại, thuốc có sâm quế, nhiều vị trọng, khiến cho người ta dễ tin. Uống một thang chỉ thấy hai mắt đỏ ngầu, còn các chứng vẫn đâu đóng đấy.

    Uống một thang nữa, đại tiện vẫn bí như trước, lại thêm được chứng nói mê nói sảng, hơi thở cực to và mau.

    Ông bà lúc này mới tin cụ lang thứ hai hôm nọ nói phải, lật đật sai người rước cụ đến. Đắc thế, cụ mắng chủ nhà, cụ mắng các bạn đồng nghiệp, tưởng như tức khí sắp bốc lên tận mây xanh. Nhà chủ nằn nì mãi, cụ mới hơi dịu nét mặt và rung đùi nói mát:

    Tôi kê bài tiểu thừa khí mà dùng năm đồng phác tiêu, ba đồng đại hoàng, ông bà có bằng lòng không?

    Nhà chủ lúc ấy chỉ một mực nâng cụ lên bậc cứu dân độ thế mà xin cụ cứu cho con mình, chứ còn dám nói gì nữa.

    Thuốc sắc rồi, anh Xuân không còn đủ sức mà húp, người ta phải lấy thìa mà đổ vào miệng cho anh. Hay lắm: Thuốc đi khỏi họng độ ba tiếng đồng hồ, bụng anh thấy réo ầm ầm, rồi thì đại tiện cứ ra, trướng bớt, thở bớt. Nhưng từ đó thì anh hoá ra người trống tràng, đại tiện cứ tự do mà chảy ra chiếu. Cụ lang xoay xoả hết ba thang thuốc, mà cái quái vật ấy không nể mặt cụ, nó cứ luôn tìm đường đi ra. Anh Xuân thì da thịt đã tiêu tan đi hết, trong bụng lại thấy đau.

    Ông bà hồn vía chẳng còn, không biết lấy thuốc đâu cho con. Nhân có người bạn đọc cái quảng cáo của dược phòng nọ, thấy nói ông chủ dược phòng giỏi lắm, chứng gì cũng chữa được hết, ông bà tức tốc cho mời đến ngay.

    Nắn cổ tay, sờ bụng, thấy nói đau bụng, ông chủ dược phòng bảo luôn là đau dạ dày phòng tích, không cần phải uống thuốc chén, chỉ dùng vài chục ve thuốc chữa dạ dày của mình là khỏi. Ông bà nóng ruột thấy nói sao thì vơ lấy vậy, sai ngay tôi đến dược phòng ấy mua 20 ve một lúc. Tôi ngờ quá, trước khi cho anh Xuân uống, tôi hãy nếm thử, thấy nó mằn mặn như vị thuốc bicarbonate de soude, chua chua như vị sơn trà, thơm thơm như vị mạch nha, ngòn ngọt như vị cam thảo, thả vào nước thì nó vàng loè như sắc hoàng liên.

    Anh uống hết ba ve, bệnh tình vẫn không giảm chút nào, nghĩa là đại tiện mãi không cầm được, mà người thì cực kỳ suy nhược.

    Lại vì một cái quảng cáo khác, ông bà cho mời một ông chủ y quán khác cứu cho con mình. Ông này cả quyết là không việc gì, chỉ uống một liều thuốc viên là khỏi, nhưng thuốc đắt lắm, một đồng một viên, một liều năm viên. Con như thế ai còn tiếc tiền, một đồng một viên chứ mười đồng một viên, ông bà cũng lấy.

    Lấy thuốc về, tôi lại nhấm thử, thì toàn là xái thuốc phiện, anh Xuân uống hết năm viên thì đại tiện cầm hẳn, nhưng bụng lại trướng lên bằng cái trống. Thế rồi sau một ngày nữa bạn tôi tắt nghỉ. Thương hại thay! Tôi với bạn cùng chung một bệnh, kẻ không uống thuốc thì khỏi, một kẻ từng trải năm, sáu ông lang, tống vào bụng bao nhiêu thứ thuốc thì phải bỏ cha bỏ mẹ mà đi…

    Ai giết anh Xuân? Hẳn là những ông cứu dân độ thế ấy. Cái chết của anh Xuân đã định cho tôi một câu kết luận về bọn dao cầu thuyền tán hiện thời.

    Tôi kết luận rằng: Vô số ông chủ của vô số dao cầu thuyền tán kia, họ chỉ cần người ốm để bán thuốc, chứ họ không cần chữa bệnh, trái lại họ có tài làm cho bệnh lớn ra. Ai uống thuốc của họ mà khỏi, chỉ là sự ngẫu nhiên.

    Thế nhưng làm sao họ vẫn sống, sống một cách phát đạt? Trong lúc kinh tế khủng hoảng này, buôn bán nghề gì cũng thua lỗ, duy những kẻ mở hàng thuốc thì đều tấy cả, tấy một cách không ai ngờ. Một kẻ kiết xác đóng vai ông lang trong vài năm, đã thấy họ có tiền mua nhà, mua đất, tậu ô tô, dấn vốn có hàng nghìn hàng vạn. Thì ra họ dùng toàn ngón bịp, bịp bằng quảng cáo nói một cách vô liêm sỉ, bịp bằng cửa hàng đồ sộ, bịp bằng lọ thuốc, hộp thuốc chế theo kiểu Tây, bịp bằng lời nói khôn khéo, quyến rũ người bệnh.

    Mỗi lần họ bịp, ấy là mỗi mạng người chết. Chung quanh lưỡi dao cầu, bánh xa thuyền tán của họ, đống xương vô tội đã cao bằng đầu…

    Dùng gươm dùng súng giết người thì bị tù tội, sao kẻ dùng dao cầu thuyền tán giết hại bao nhiêu người lại được sống vẻ vang?
     

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 1. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 1: Trên Tiểu thuyết thứ Ba các số 19, 20, 24 – các ngày 13, 20 tháng 7 và 17 tháng 8 năm 1937 – đăng phóng sự “Giết người lấy của” nhưng không đề tên tác giả. Đáng lưu ý là từ trang 3 đến hết trang 6 số 19 ngày 13 tháng 7 năm 1937 của Tiểu thuyết thứ Ba đã đăng lại nguyên văn toàn bộ mục 1. Dao cầu thuyền tán đã đăng trên báo Công dân, thêm vào với câu kết (dòng chữ in nghiêng) không thấy có trên báo Công dân. 

    Hết chương 1.

  • PHẦN THỨ HAI: DAO CẦU THUYỀN TÁN

    Nội dung đầy đủ phóng sự Dao cầu thuyền tán của Ngô Tất Tố đăng gọn trên báo Công dân từ số 9 ngày 20 tháng 11 năm 1935, gồm các phần:

    Lời mở đầu

    1. Tôi còn sống vì không uống thuốc

    2. Chữa khoán hết các bệnh

    3. Từ đôi bồ đến mấy cửa hiệu

    4. Giết người bằng vương đạo

    5. Thầy lang Thỏ Đực.

    Phóng sự Dao cầu thuyền tán đã được tái bản nhiều lần, hầu hết các lần in lại đều đề là Trích do chỉ có các phần 1, 2 và 5 mà không có phần Lời mở đầu và các phần 3 và 4, kể cả trong Ngô Tất Tố Toàn tập Tập 5 (Sách đã dẫn), và Phóng sự Việt Nam 1932 đến 1945, Tập 3 Nhà xuất bản Văn học 2000.
     

  • PHẦN THỨ HAI: DAO CẦU THUYỀN TÁN

    Nội dung đầy đủ phóng sự Dao cầu thuyền tán của Ngô Tất Tố đăng gọn trên báo Công dân từ số 9 ngày 20 tháng 11 năm 1935, gồm các phần:

    Lời mở đầu

    1. Tôi còn sống vì không uống thuốc

    2. Chữa khoán hết các bệnh

    3. Từ đôi bồ đến mấy cửa hiệu

    4. Giết người bằng vương đạo

    5. Thầy lang Thỏ Đực.

    Phóng sự Dao cầu thuyền tán đã được tái bản nhiều lần, hầu hết các lần in lại đều đề là Trích do chỉ có các phần I, II và V mà không có phần Lời mở đầu và các phần III và IV, kể cả trong Ngô Tất Tố Toàn tập Tập 5 (Sách đã dẫn), và Phóng sự Việt Nam 1932 đến 1945, Tập 3 Nhà xuất bản Văn học 2000.
     

  • Lời mở đầu (Theo nguyên bản gốc)

    Lạm dụng lòng tin của thiên hạ. Không còn biết kiêng nể sự đau đớn và sự lo âu của bệnh nhân là gì nữa, lại chắc rằng không bao giờ bị búa rìu của pháp luật, bọn lang băm ấy là bọn hèn nhát xấu xa nhất trong bọn đi lừa… cho nên nghề lang băm mỗi ngày một lan rộng, yết thị ra phố phường, quảng cáo ra báo chí, truyền lời bằng máy truyền thanh, đặt chi nhánh khắp mọi nơi, bài bác những phương pháp khoa học, công nhiên nhạo báng cái y học chính thức là vô hiệu.
    Bác sĩ Mô rít I Bơ

    Việc loại trừ nạn lang băm chỉ mới là một phương diện trong sự giữ gìn sức khoẻ chung; vì thế nên người ta kêu la đến đâu cũng là chưa đủ.

    Giáo sư Lê ông Bơ na
     

  • PHẦN THỨ HAI: DAO CẦU THUYỀN TÁN

    Nội dung đầy đủ phóng sự Dao cầu thuyền tán của Ngô Tất Tố đăng gọn trên báo Công dân từ số 9 ngày 20 tháng 11 năm 1935, gồm các phần:

    Lời mở đầu

    1. Tôi còn sống vì không uống thuốc

    2. Chữa khoán hết các bệnh

    3. Từ đôi bồ đến mấy cửa hiệu

    4. Giết người bằng vương đạo

    5. Thầy lang Thỏ Đực.

    Phóng sự Dao cầu thuyền tán đã được tái bản nhiều lần, hầu hết các lần in lại đều đề là Trích do chỉ có các phần I, II và V mà không có phần Lời mở đầu và các phần III và IV, kể cả trong Ngô Tất Tố Toàn tập Tập 5 (Sách đã dẫn), và Phóng sự Việt Nam 1932 đến 1945, Tập 3 Nhà xuất bản Văn học 2000.
     

  • Chương 6. Nguyên nhân chỉ tại trái lễ

    Theo tin một bạn đồng nghiệp, ngày mười tháng hai âm lịch, tại Văn Miếu của làng Trường Lâm, huyện Gia Lâm có xảy ra một tấn náo kịch.

    Hôm ấy, làng đó làm lễ Xuân Đình, phó lý Âu Văn Tảo được vào đọc văn. Tế xong, viên độc chúc đó còn đương xúng xính mũ áo, thình lình hai người cùng làng xông vào, xé nát cả bộ lễ phục. Anh ta đã phát đơn kiện.

    Tin đó có lẽ đã bị nhiều người bỏ qua, vì nó là việc nhỏ mọn. Điều đó rất không nên. Việc này tuy nhỏ mọn thật, nhưng nó thuộc về lễ nghi của Khổng môn.

    Cái gì dính đến cửa Khổng đều quan hệ, huống chi là việc lễ nghi. Vì vậy tôi muốn đưa cuộc xung đột đó ra trước dư luận để tìm nguyên nhân.

    Ngày xưa thì có thể bảo nó chỉ là sự cạnh tranh xôi thịt. Bây giờ không thể nói thế, cần phải căn cứ vào lễ mới được.

    Phải, Văn Miếu không giống đình chùa, của nhà nước và của hàng tỉnh là nơi thờ đức Khổng Tử, còn của các tổng các làng thì là chỗ cúng tiên đạt trong xứ. Tiên đạt cũng là môn đồ cụ Khổng, vì có học hành thi đỗ mới được ở địa vị ấy.

    Khổng Tử lúc sống rất trọng lễ. Ngài đã bảo ông Nhan Uyên những cái phi lễ chớ trông, chớ nghe, chớ động đến và chớ nói đến.

    Các vị tiên đạt Trường Lâm đã là môn đồ của ngài, tất nhiên cũng phải theo lời dạy ấy. Cuộc lễ Xuân của làng Trường Lâm hôm ấy có hợp lễ không? Nhất định không.

    Bởi vì những cuộc tế đình ở các Văn Miếu, trong luật đã có định rõ: quốc tế dùng ngày thượng đình, quan tế dùng ngày trung đình, dân tế dùng ngày hạ đình. Làng Trường Lâm tế ngày mồng mười tháng hai tức là tiếm lễ. Vì ngày đó chính là trung đình, ngày để quan tế.

    Vả chăng Văn Miếu cũng là một nơi cửa Khổng, những người dự lễ cũng phải là người cửa Khổng mới hợp lễ. Âu Văn Tảo đã làm phó lý, quyết không là môn đồ cụ Khổng, sao lại vào đó đọc văn?

    Một cuộc tế phàm đến hai điều phi lễ, cố nhiên động đến các vị tiên đạt ở đó không buồn trông đến. Vì vậy ngài mới run rủi hai tên trai đinh gây sự, để tỏ ý không thèm thừa nhận. Phải vậy chăng?

    Hy Cừ
    Đông Pháp, Số 5092, ngày 2 tháng 4 năm 1942
     

  • Chương 6. Cái ngòi tranh kiện ở quê

    Tại các thành thị có lẽ ít người còn có can đảm dám muốn đội mũ, đi hia, mặc áo thụng xanh ở các cửa đình. Nhưng ở thôn quê việc ấy vẫn long trọng. Nó vẫn làm cho nhiều người phải hao gia tài.

    Vừa rồi ở làng Bái Dương suýt xảy ra việc lôi thôi, chỉ vì ngôi tế chủ đó.

    Làng ấy có ngôi đền Dính vào bậc cổ nhất trong các đình chùa Nam Định.

    Hàng năm cứ từ mồng một đến mồng mười tháng chạp, bốn xã trong tổng phải sửa cỗ bàn, đem đến đền ấy cúng tế. Theo lệ, khi lễ, làng Bái Dương phải cắt những ông khoa mục vào làm chủ tế.

    Nhưng khoa cử đã bị bỏ gần ba chục năm nay, bây giờ khó còn được khoa mục nữa. Vì thế cái ngôi chủ tế đền Dính năm nay, dân làng Bái Dương đã định giao cho một người lý trưởng có phẩm hàm.

    Thế nhưng trong làng lại có một người chánh hội cũng muốn được lên ngôi đó. Biết rằng người làng không nghe, hắn mời quan phủ Nam Trực về làng điều đình.

    Song sự điều đình của quan phụ mẫu cũng không có hiệu quả. Ngài mới khuôn xếp cho viên chánh hội làm chủ trong cuộc tế các hôm trước, còn người lý trưởng thì vẫn làm chủ về cuộc tế chính hôm sau.

    Cố nhiên, dân làng không dám từ chối.

    Tưởng thế là yên. Chẳng ngờ sắp đến ngày tế, chánh hội lại nói có tờ sức cho hắn được làm chủ cuộc tế chính, không rõ là thực hay hư.

    Dân làng thấy vậy tức thì dùi đục, tay thước, gậy tày, mã thò tấp nập ra đình để phòng thủ cái ngôi tế chủ của họ. Kết cục chánh hội phải xin lính phủ về giữ trật tự mới khỏi xảy ra ẩu đả.

    Than ôi, Bái Dương là quê cụ Nghè Trúc Đường, mà đến có sự mục nát như vậy, thì cũng đáng buồn cho linh hồn của một vị sư biểu của sĩ lâm thuở trước.

    Hy Cừ
    Đông Pháp, Số 5054, ngày 12 tháng 2 năm 1942
     

  • Chương 4. Những việc đáng ghi chép của phòng canh nông Nam Kỳ

    Hồi này phòng Canh nông Nam Kỳ thật là hết lòng với dân cày trong ấy. Nhân viên của phòng ấy săn sóc đến công việc của dân cày luôn luôn.

    Cái nạn tai hại thứ nhất cho dân cày là nạn sâu bọ ăn lúa ăn mạ. Xưa nay ai cũng biết vậy.

    Vậy mà mấy nghìn năm nay, ông cha chúng ta cứ phải chịu phép với nó, vì lập đàn cúng lễ, cắm cờ xanh đỏ ở khắp cánh đồng mà nó không thôi ăn cho. Bây giờ phòng Canh nông Nam Kỳ đã phát minh ra một phương pháp trừ giống côn trùng ác nghiệt ấy rồi. Phương pháp này cực kỳ thần diệu, ngoài phòng Canh nông Nam Kỳ, chưa ai nghĩ ra.

    Có ai đoán được người ta làm thế nào không?

    Treo cái giải thưởng hễ ai nghĩ được cách trừ sâu bọ hại hoa màu, thì thưởng 5 vạn đồng bạc.

    Đó, cái phương pháp thần diệu của phòng Canh nông Nam Kỳ là như vậy đó!

    Dưới sự trọng thưởng, tự nhiên sẽ có đại tài, rồi đây trăm năm, nghìn năm, chắc đâu giống sâu bọ kia không vì cái giải thưởng ấy mà chết. Đừng bảo các ông bác học ở phòng Canh nông Nam Kỳ không nghĩ nổi cách trừ sâu bọ, mà phải treo giải cầu hiền. Các ngài còn đang bận lo đường luân lý cho dân cày.

    Việc phòng Canh nông Nam Kỳ định dựng tượng vua Thần Nông mà Thời vụ đã có nói qua, các bạn chắc cũng còn nhớ. Đó là một việc rất ích lợi cho dân. Giá như phòng ấy mà không làm vậy có khi dân cày Nam Kỳ sẽ bị cái nạn quên vua Thần Nông, không biết ngài là người đã dạy nghề cày cấy, như sách hoang đường của Tàu vẫn nói.

    Chẳng những thế thôi.

    Phòng Canh nông đối với vua Thần Nông còn hậu tình hơn nữa, người ta đã định tế cho vua ấy một tuần. Không phải chuyện đùa, các báo trong Nam có đăng rõ ràng như thế. Việc ấy mới càng ích lợi cho dân và là nhiệm vụ của phòng Canh nông phải làm.

    Phải, ăn quả nhớ kẻ trồng cây, vua Thần Nông tuy chẳng dạy dân ta cày cấy, nhưng đã dạy dân Tàu cày cấy, cố nhiên ngài là một người đáng được kỷ niệm đời đời, dầu không chắc ngài ấy có hay không có. Trong lúc dân chúng xô về Âu hoá, sự tế bái nhạt dần, có lẽ lâu nay dân cày Nam Kỳ đã bỏ vua Thần Nông không tế. Bởi thế, phòng Canh nông mới phải đứng đầu cho dân theo.

    Một điều mà xưa nay chưa ai trông thấy, là đã tế, tất phải mặc áo thụng xanh, đội mũ đuôi én, đi hia và ôm đài tiến tước, mấy ông quan Tây mà làm những việc ấy chắc là ngộ nghĩnh hơn người An Nam.

    Tiếc thay, lời đề nghị này của phòng Canh nông lại vì nhiều ông đi đạo, không muốn tế kiểu An Nam, người ta lại phải đổi làm một lễ cúng xoàng. Chưa rõ trong tuần cúng ấy ông nào đứng làm mệnh bái. Có lẽ là ông Chánh Canh nông.

    Ôi! Những việc ghi vào lịch sử!

    Xuân Trào
    Thời vụ, Số 11, ngày 15 tháng 3 năm 1938