Báo oán giả tiền nhập! Báo ân giả thứ nhập! Sĩ từ thứ nhập. Dứt mấy tiếng loa “chiếu lệ”, âm ọc ở trên chòi canh, người lính đứng cạnh ghế tréo của ông chủ khảo theo miệng người lại phòng cầm sổ cũng đứng chỗ ấy, bắc loa đọc tên học trò. Một tiếng dạ bật lên trong đám đông. Một người thiếu niên liêu mạng lách qua “vòng vây” đệ các đồ đạt kềnh càng đến khu đất trước ông chủ khảo. Toán lính kiểm soát bắt đầu làm việc. Họ giở bỏ áo tơi và cuốn áo lều, họ dòm nững cái chõng, chân chõng, họ ghé vào ống đựng quyển và quả bầu be đựng nước, họ lần giải lưng và vuốt các gấu áo gấu quần, họ cởi tung cả bộ lọng lều, rồi họ lúc soát đến cái tráp sơn. Ngoài một thoi mực, một cái nghiên, và vài cái bút, một cái dù vở, một tập giấy bản và mấy cái bánh giò, mấy cái bánh dầy, vài cái tả trâu, vài miếng cơm nắm, vài miếng thịt rang, trong tráp không có vật gì khả nghi. Người thiếu niên ấy được phép lĩnh quyển thi của người lại phòng, tung tăng đi vào trong trường. Đến lượt người khác theo tiếng loa gọi tiếng vào. Người này cũng không có sách thạch bản hay văn cũ chữ “kiến” chi hết, nhưng các đô lặt vặt không đựng bằng tráp mà đựng bằng yên và trong cái yên lại thêm mộ bộ bàn đèn thuốc phiệ.n. Thuốc phiệ.n không phải vật bị cấm, người ấy cũng được lĩnh quyển vào trường. …. Mặt trời mọc, các cây đình liệu cũng vừa cháy hết, vũ trụ đã khôi phục cảnh tượng xinh đẹp và mênh mông của ban ngày. Trong miếng đất giáp với của trường, một tràng tuổi trẻ thơ thẩn đợi sự khám xét của bọn lính kiểm soát. Bộ mặt tuấn tú cố chọi vẻ kiều diễm với ánh nắng buổi mai. Đôi mắt long lanh như muốn hút cả sơn hà thành quách. Quần áo đồ đạt chàng ấy không có thứ gì phạm cấm, chỉ duy cái ngực sao lại nở nang mẩy lớn, hơi khác với ngực bình thường. Lục hết các món linh tinh, cố nhiên bọn lính kiểm soát không quên soát cái chỗ mà họ đã nghi ngờ đó. Vừa thục tay vào lần trong áo chàng ta, thì người lính ấy lập tức rút luôn tay ra, dáng bộ giãy nảy giống như dúng phải nước nóng. Những người gần đó hau háu nhìn chàng tuổi trẻ bằng đôi mắt ngờ vực, có kẻ bảo chàng ấy giắt nhiều sách vở giấy má trong mình, có kẻ lại đồ trong mình chàng ta hẳn có hung khí hoặ phù chú gì đó. – Bẩm quan lớn người này không phải đàn ôngSau tiếng trình giật giọng của người lính kiểm soát, ông chủ khảo trọ trẹ gắt giọng: – Sao mi hay? – Bẩm quan lớn, con thấy… Rồi ngập ngừng, người lính như không dám nói nốt. – Mi thấy cái chi? Người lính lại ngập ngừng: – Bẩm con thấy … Sự thông minh của chủ khảo đã cho sự ngập ngừng đó mà biết được cái người lính đã thấy, ngó mặt người trẻ tuổi, ông ấy hỏi một cách nghiêm nghị” – Có thật mi là đàn bà hay không? Đích thực đàn bà, người ấy không dám chối cãi. Lệnh nghiêm từ trên ghế tréo đưa xuống. Người đàn bà ấy phải bỏ chiếu, lều, chõng, tráp ở cửa trường, theo luôn sợi thừng của lính kiểm soát để đi ra dinh tổng đốc. Trong đám đông những ông sĩ tử còn đợi tiếng gọi, xôn xao người nọ hỏi người kia: – Cô ả nào mà to gan thế? – Quê quá chị ta ở đâu, có ai biết không? – Cô ta ở phường Khán Xuân, chứ đâu! – À cái cô ái nam ấy sao? – Phải, chính cô ái nam ấy! – Hoài của nhỉ! Người thế mà ái nam! – Cô ả ấy học hành khá lắm phải không? – Chẳng khá lại dám giả trai đi thi? Giỏi lắm ấy chứ, kém gì nàng Văn Tú Tài? – Các ông dám khen nó giỏi, tôi cho là đồ đ.ĩ. “Nữ ngôn bất xuất”, chữ sách để đâu? Một người con gái đã có đọc sách mà dám len lõi vào thi với đám con trai, thì cò biết danh giá là cái gì nữa. dầu hay “tám vạn nghìn tư” cũng là đồ bỏ. – Chẳng những đồ bỏ mà thôi, lại còn cái tội “khi quân”, nữa chứ. Giả làm con trai đi thi đó là khi quân chứ gì! Rồi các ông xem, chị ta được “giảo giam hậu” là nhẹ, nếu tội ấy vào người đàn ông thì phải “trảm quyết”. Cứ thế, người ta cứ chĩa vào mặt người con gái mà cãi nhau mãi như thế. Mặc cho những tiếng mỉa mai, những lời khen ngợi bay ngoài lỗ tai, cô gái lạ đời cứ việc đi qua trước mặt mọi người bằng dáng bộ thản nhiên. – Trích Trong rừng nho – Trên là một đoạn trích trong tác phẩm “Trong rừng nho” của Ngô Tất Tố, đoạn Hồ Xuân Hương cải nam trang đi dự thi. Ở cuối đoạn ta thấy, mặc cho những tiếng mỉa mai hay lời tán tụng, Hồ Xuân Hương vẫn hiên ngang bước đi, bỏ lại sau lưng trường thi và mọi định kiến xã hội. Với nàng, tri thức không để cầu danh mà để cất lên tiếng nói riêng, phá vỡ xiềng xích phong kiến. Ngọn lửa khinh bạc khuôn sáo và khao khát tự do bùng cháy mạnh mẽ, biến nàng thành biểu tượng của người phụ nữ dám sống trọn vẹn, dám khẳng định tài năng.