CHƯƠNG IX: MỘT CUỘC VẬN ĐỘNG TỰ TRỊ

Được lắm. Nếu anh đã muốn có sự chia sẻ trong anh em, nếu anh có thể đi ăn mảnh được thì cứ việc… nhưng những khi đi đến Cả Ủn lấy tiền thì đừng có mượn tên tôi ra mà xoay….

Không, cụ nóng quá, để tôi trần tình đầu đuôi cụ hiểu…

Ông Ấm B. mặt đỏ bừng như gấc chín ngồi giữa giường, xếp chân bằng tròn như một tượng phật, bình tĩnh nói day dứt bác Tham Ngọc đương ngượng nghịu trên một chiếc ghế, mặt tái hẳn đi như con gà bị cắt tiết.

Còn tôi, giữ địa vị bàng quan để xét đoán một cách trung lập cuộc đấu khẩu ấy, không có việc gì, ngồi cắm mặt xuống bàn, buồn tình bẻ nát mấy cái đóm… chơi.

Tham Ngọc đấu dịu. Xin trần tình. Ông Ấm làm ra vẻ không buồn nghe nữa. Vẫn ngồi xếp bằng tròn như tượng phật giữa giường nhưng mặt đã đỏ bừng lên như gấc chín, ông tuy vậy, là một người rất thâm. Chẳng lẽ có tôi mà ông lại vùng đứng lên để hoa tay, khua chân, sừng sộ với kẻ định cuộc chia rẽ ông, hoặc bóp cổ nó hay cho nó… một nhát dao vào bụng. Làm thế có thể lộ mình là kẻ tiểu nhân, ông không làm. Dù tức đến chết, ông vẫn phải ngồi yên.

Độc giả chắc còn nhớ rõ tới cái buổi hội diện của người giữ cái két lớn nhất của làng b. với ông quân sư của đảng bạc bịp. Trong buổi họp mặt hôm ấy, Cả Ủn có nói rằng Tham Ngọc có đến lấy bốn chục và đã trả đủ rồi. Ông Ấm đã dặn rằng: Lần sau có chữ của tôi thì hãy nên bỏ thiếc vì rằng hắn lấy tiền không do tôi sai đi là chỉ để ăn mảnh . Lẽ tự nhiên: ông Ấm không thể nào bảo đảm được những số tiền do Cả Ủn trao cho Tham Ngọc đi ăn mảnh. Lại một lẽ tự nhiên nữa: đã là đồng đạo mà một đệ tử mình lại nỡ tính cuộc chia rẽ anh em bằng cách đi ăn mảnh, ông Ấm rất bất bình.

Ai phải? Ai trái? Cái cuộc chia rẽ trong làng b. mà tôi ngẫu nhiên được mục kích đây thực là một vấn đề xã hội rất quan trọng vậy.

Tình đồng đạo của Tham Ngọc với Ấm B. không bởi lẽ Tham Ngọc đi ăn mảnh mà bị thương tổn được, vì nếu ông Ấm tự coi là thầy Tham Ngọc thì bổn phận của ông thầy đối với học trò là phải tìm cách cho học trò được tự lập nếu học trò mình đến lúc đủ tư cách dọn hàng riêng. Vậy Tham Ngọc đã đủ tư cách dọn hàng riêng chưa?

Những cuộc săn mòng bên Bắc Ninh đã đủ đáp lời cho câu hỏi đó. Không cho học trò tự lập, ông Ấm đã lỗi đạo làm thầy.

Những lý luận cãi cho Tham Ngọc này, khốn thay, lại bị một lý mạnh hơn, cứng hơn, là ở nghề b. không phải là nghề đạo lý, mà làng bịp xử lý với nhau cũng chẳng ở tình nghĩa gì. Gián hoặc có khi họ cũng thủy chung với nhau trong mọi cuộc săn mòng nhưng đó chỉ là cái nhân nghĩa quân đạo tặc mà thôi. Cho nên trái lại, chính Tham Ngọc là lỗi đạo. Đã thế thì: nếu đi ăn mảnh, anh không có quyền lấy tên thầy mà xoay tiền người ta.

Nhưng ta hãy yên, nghe Tham Ngọc trần tình:

Cái lần tôi vay đằng Cả Ủn bốn chục, tôi xin nhận lỗi là đã chót mạn phép cụ, nhưng không phải vay tiền để đi ăn mảnh như cụ tưởng mà để tiêu vào việc có quan hệ tới… gia đình, để tiêu riêng. Tuy mạn phép cụ, tôi cũng trả hết người ta chứ không hề để liên lụy cho cụ…

Ông bảo ông đã tiêu vào việc gia đình.

Phải.

Thôi đi, tôi không phải thằng ngố. Nếu chính mắt tôi không trông thấy việc ông tiêu thì đã có nhiều người khác trông hộ tôi. Nếu chính tai tôi không nghe thấy thì cũng có vô số người nghe hộ… Nói dối tôi không được, ông nghe ra chưa?

Nếu thế thì thôi, tôi không biết nói thế nào nữa…

Ông nói thế nào? Ông nói thế nào? Số bốn chục ấy, nếu không để làm vốn đi ăn mảnh thì cũng để trả tiền môn bài cho cái sòng ở Chợ Chu, ông nghe ra chưa? Tưởng người ta không biết đấy….

Ông Ấm không biết hay có biết? Tôi cũng chẳng hiểu, chỉ biết rằng nghe đến câu này Tham Ngọc dường như tắc cổ, hoặc bị một bàn tay vô hình, ác nghiệt bịt lấy miệng không cho nói nữa, không cho chối cãi nữa mà thôi. Im đây là thú tội.

Tham Ngọc cứ việc ngồi lặng im, ngây người ra, thú tội trong 5 phút, 10 phút, 15 phút…

Cái không khí im lặng này chẳng hiểu có khó chịu cho ông Ấm hay Tham Ngọc không, nhưng chính ra, đã rất khó chịu cho tôi. Giữa cái cuộc tai biến của hai người đối với mình đều là… tri kỷ cả, một bên thì căm tức bên kia đã phản mình, một bên cũng căm tức vì đã bị điếc lác, mình tuy là người ngoài cuộc nhưng lại ngồi ở chỗ đó, dẫu không căm tức nốt thì cũng phải buồn. Nhất là mình không biết tìm cách gì có công hiệu hòng hòa giải được hai bên. Sầu thật.

Thôi, ông… Tham Ngọc, chúng ta gặp mặt nhau thế là đủ….

Tham Ngọc đứng dậy, hiểu ý câu nói lắm, bắt tay riêng tôi rồi xuống gác, bao nhiêu ý nghĩa căm giận hoặc khinh bỉ, không có cách nào khác, phải phát lộ cả ra gót giày, nện thình thình thật mạnh vào từng bậc thang…

Tham Ngọc đi rồi, tôi cũng đứng lên muốn về cho ông Ấm ngồi một mình, được thật bình tâm mà triết lý đến cái tính bè bạn. Thấy tôi đứng lên, ông ngơ ngác nhìn, buồn nản, rồi bảo:

Ông hãy ở chơi…

chơi đây không có nghĩa ở chơi thật lâu, tôi đã biết trước sự ấy. Ở chơi đây là ngồi lại để ông Ấm kể lể… để ông cãi cho mình là phải và buộc tội kẻ đã xúc phạm đến mình. Một dịp cho tôi biết thêm ít nhiều về cái chân tướng của mọi nhân vật làng b. Càng hay. Tôi lại ngồi xuống ghế.

Tiểu sử của ông Tham Ngọc được ông Ấm thuật cho tôi nghe một cách tỉ mỉ, tôi chép vắn tắt lại dưới đây.

Hà Nội 1910.

Ngày mồng hai, tết Nguyên Đán.

Tại một phố kia, nhà một ông Phán.

Ngày mồng hai Tết vợ con về quê vắng cả, khách khứa cũng ít đến, ông Phán đâm buồn, ngứa ngáy phải nghĩ đến cách chơi xuân. Tết là những ngày mà người đời biết yêu nhau, hoặc thật, hoặc vờ nhưng dù sao cũng sống với nhau một cách bớt đểu cáng. Suốt năm, dù ghét nhau đến có thể giết nhau được, ngày Tết đến, người ta cũng lại nhà nhau mừng tuổi rối rít hay thì thụp quì lạy trước những bàn thờ ông vải mà những ngày trước ngày ấy, dễ thường người ta đã từng có lần réo đến tên đến tuổi để đào ngoáy xoáy xỏa lẫn nhau. Ngày Tết, ngày của đạo Trung thứ.

Vậy thì, vào cái ngày mà mọi người dù thù hằn nhau cũng tha thứ cho nhau, dù không yêu nhau cũng thành ra cao hứng chốc lát mà yêu nhau, không ai phân giai cấp sang hèn chia rẽ nhau, một thằng nhỏ của nhà ông Phán kể trên được chủ gọi lên tiêu khiển xuân nhật với thầy.

Tên nó là Xuân, mặt mũi nó không ai nỡ bảo là cái mặt mũi một thằng nhỏ. Mặc cái quần giặt là, cái áo giặt là, thắt một cái thắt lưng lụa mộc, lại phủ ngoài một cái áo ga ma tóc mới, đội khăn lượt chỉnh tề, ngồi cùng giường rút bất với chủ, nó có thể khiến những khách lạ bước vào phải nhầm mà Năm mới. Mừng tuổi hai… Ông. .

Cái cảnh khan xu, đương giữa Tết mà hai thầy trò ngồi một xó rút bất cò con với nhau kể cũng buồn mà cũng có thi vị. Chỉ bực một nỗi cho ông Phán là cứ thua hoài. Buổi sáng thua, buổi chiều thua, đến buổi tối cũng lại thua, chủ phải để ý xem đầy tớ có ngón gì. Thì ra thằng Xuân đánh lớp. Nó cứ xếp những quân: cửu sừng, ông cụ, tam văn, thất vạn cách những quân… tam đại rồi trang cả cỗ bài theo lối che mắt thiên hạ .

Chú nó biết rõ thế nhưng không nỡ bắt quả tang nó để nó phải sa hố, chỉ vờ như không biết để xem nó giở ngón ra sao. Đã không tức mình, sau cùng, thầy lại còn phục tớ nữa.

Dễ thường có khối óc triết lý khác người ông thầy ít có này, sau cùng, cho cả đầy tớ những quần áo cũ, cấp cho nó một cái vốn lớn là hai chục bạc rồi mở rộng hai cánh cửa, giải phóng cho nó đi chu du thiên hạ . Một bộ mã kể cũng sang trọng. Thoạt đầu thằng Xuân độ ấy mới 15 tuổi khi đội lốt học trò, khi đội lốt cậu Ngẩu nhà quê, đã lăn lộn trong đám vã, đám trếch trước khi đụng chạm với phái thợ, phái thầy.

Trước, người ta gọi nó là thằng, sau người ta lên chức cho nó là bác. Sau nữa đến thầy, sau cùng đến ông. Vốn là kẻ tinh khôn, anh chàng Xuân coi đời là một lớp học. Sự lịch thiệp tìm ở cái giao thiệp, sự kiến thức góp nhặt được trong báo chí, anh chàng Xuân càng biết đóng đủ mọi vai kịch trên sân khấu cuộc đời.

Ta chẳng nên lấy gì làm lạ khi thấy con người ấy đội lốt một ông Tham Ngọc nào đó, đến những chỗ sang trọng, trí thức, có thể đả động được cả đến cái bộ mặt trái của Hội Quốc Liên.

Ấy kìa bác.

Phải, tôi vẫn chờ bác từ nãy đến giờ đây.

Ngồi làm gì mà lâu thế? Hẳn Ấm B. đã làm bản cáo trạng buộc tội tôi cho bác nghe chán chê mê mỏi ra rồi…

Tôi gạt cái ý nghĩ nghi hoặc của Tham Ngọc

Không, có quái gì đâu….

Giời mưa phùn, chúng tôi cũng cứ dấn bước đi luôn mấy phố. Anh Xuân gọi xe, mời tôi cùng lên rồi bảo phu kéo:

Đến Hàng Buồm…

Tôi nghĩ đến tôi mà buồn cười. Tự nhiên vào đất làng b. chẳng có đất nào cả mà hưởng đã vô số. Rồi lại được nghe ông này kể lể tâm sự vì bực mình với ông kia.

Chúng tôi vào một cửa hiệu. Cầm đến đũa bát, câu hỏi thứ nhất của tôi với Tham Ngọc là muốn biết anh ta đã thịt ông chú họ tôi mấy chục chuyến rồi:

Bác biết Mít tơ Đ. làm ở phủ Toàn Quyền chứ.

A. Có. Thằng cha ấy thích húc trạc xếch.

Thịt lão ấy mấy chuyến rồi?

Không nhớ nữa, nhiều lắm.

Người ấy là ông chú họ tôi.

Chú họ bác.

Phải.

Anh Xuân cười:

Mặc. Chú Giời cũng không tha.

Ông ta chơi lõi lắm mà cũng vào xiếc nhỉ?

Cứ lõi bằng trăm lão, tôi cũng nhét đất thó lỗ mũi lấy tiền.

Này, nếu không bắt lão làm mòng nữa, mình có thể đổi ngôi, thay bực cho lão, rồi lão lại là người giữ két cho làng b.

Thế à? Thế thì rất hay. Chiều mai, tôi với bác sẽ lại ông ta nói chuyện nhé?

Anh Xuân ngồi cầm đũa mà nhìn, có vẻ ngẫm nghĩ. Rồi anh nói, tầm mắt vẫn buông đi đâu.

Ông Ấm không hiểu tôi. Rồi một ngày kia ông sẽ hiểu. Việc gì ở đời, nếu đã là chân lý tất rồi có người biết đến. Tôi phó mặc nó cho thời giờ. Hiện nay tôi đang góp vốn làm cái sòng Chợ Chu. Mỗi tháng phải góp ngót nghìn bạc cho con giai chú Lường Tam Kỳ, một người xưa kia vẫn được Chính phủ ngơ mà xưng hùng ở vùng Bắc Cạn. Nay Lường chết, thanh thế giảm, con giai chỉ được hưởng quyền thế một sòng bạc ở Chợ Chu…Khả ố thay cái nạn kinh tế. Chúng tôi kiếm không bằng một thằng bán phá xa. Bác thử tưởng tượng xem… Một tên khách ở Chợ Chu quay một chục con vịt, mỗi con đáng độ một hào. Nó bày lên một cái bàn quay, có mươi tám số. Mỗi số ta phải đặt hai xu. Trúng vào đâu, ta sẽ được con vịt. Mất con vịt một hào, hắn lấy về ba hào sáu, lãi những hai hào sáu xu. Dân làng mỏ Chợ Chu, thích ăn vịt, đã bỏ lửng sòng….