Chương 2: Những yếu tố tiềm ẩn của công việc giao dịch

Sự cám dỗ.

Người thầy từng chia sẻ suy nghĩ của ông khi được hỏi: “Tại sao giao dịch lại cuốn hút đến vậy, dù phần lớn người tham gia đều thất bại?”. Ông đồng ý rằng nhiều người bị hấp dẫn bởi cảm giác phấn khích khi hành động, sự tự mãn khi thắng lợi, mong muốn trở thành người hùng, hay thậm chí cảm giác thương hại bản thân sau khi thua lỗ. Nhưng điều ông nhận ra, và điều khiến tôi tâm đắc nhất, là: Sức hút của giao dịch nằm ở sự tự do gần như tuyệt đối, một loại tự do mà ít người trong chúng ta từng trải nghiệm. Nhưng cạm bẫy lớn nhất của tự do này lại là cái giá của nó: “Cái giá của sự tự do.”

Quá tự do có thể khiến bạn nghĩ mình không cần học, không cần chuẩn bị mà vẫn có thể bước vào thị trường và hành động tùy ý. Chính cảm giác tự mình tìm tòi và trải nghiệm ấy khiến nhiều người trả giá đắt: mất tiền, khủng hoảng nội tâm, hoặc vật lộn mãi mà không biết cách giữ lợi nhuận nhất quán.

Sau này, tôi mới hiểu một chân lý đơn giản mà thâm sâu: Đỉnh cao của sự kỷ luật chính là sự tự do. Việc đánh đổi sự tự do cho những điều quan trọng nhất trong cuộc đời là cách duy nhất để đạt được tự do trọn đời.

Khi được làm rõ hơn, ông giải thích giao dịch là môi trường nơi chính bạn đặt ra hầu hết các quy tắc. Bạn có ít giới hạn trong cách thể hiện bản thân. Dĩ nhiên, có những yêu cầu cơ bản như đủ tài chính để mở tài khoản hoặc trở thành thành viên sàn giao dịch. Nhưng một khi đủ điều kiện, cách bạn giao dịch hoàn toàn phụ thuộc vào bạn. Tự do đó khiến giao dịch hấp dẫn.

Ông minh họa bằng ví dụ từ một buổi hội thảo cấp cao: Chỉ riêng thị trường trái phiếu, nếu kết hợp hợp đồng tương lai, quyền chọn và trái phiếu tiền mặt, sẽ có hơn tám tỷ khả năng tạo ra chiến lược. Thêm yếu tố thời gian và cách đánh giá thị trường, số lượng cách tiếp cận gần như vô hạn.

Nhưng đây mới là vấn đề: Tại sao một môi trường vô hạn khả năng lại thường dẫn đến thất bại? Câu trả lời của ông thật sâu sắc: “Bởi vì tự do vô hạn đi kèm với vô hạn khả năng, và điều này tạo ra thử thách nội tâm mà hầu hết mọi người không được trang bị để đối mặt.”

Nhà giao dịch hãy thử suy nghĩ: Phần lớn chúng ta không được dạy cách quản lý bản thân trong môi trường không giới hạn. Tự do trong giao dịch không giống bất kỳ tự do nào bạn từng biết. Nó không chỉ là tự do thời gian, địa điểm, mà còn là tự do quyết định mọi thứ, từ hành động, thời điểm đến số tiền đặt cược. Tự do này, nếu không được quản lý, dễ khiến bạn hành động thiếu kiểm soát và dẫn đến thất bại.

Và đây là nơi tôi muốn bổ sung: Tự do trong giao dịch không phải là vấn đề, mà là cách bạn quản lý tâm thức để biến nó thành lợi thế. Thay vì bị cuốn vào sự vô hạn, bạn cần đặt giới hạn cho mình, dựa trên tự nhận thức và kỷ luật. Chỉ khi biết giới hạn, tự do mới mang lại giá trị.

Vậy bài học là gì?

– Giao dịch là nơi đối diện với chính mình, không phải chứng minh bản thân với thị trường.
– Quản trị tâm thức là cốt lõi để kiểm soát tự do.
– Tự do trong giao dịch là cơ hội khám phá bản thân, nhưng chỉ khi bạn sẵn sàng đối mặt với thử thách nội tâm.

Người thầy đã mở ra những chân lý này, và tôi muốn nhấn mạnh thêm: Tự do trong giao dịch là tự do có quản trị, được xây dựng trên tự kỷ luật và nhận thức đúng đắn.

Tự do là điều tuyệt vời. Chúng ta khao khát nó, mong muốn nó, thậm chí xem nó như mục tiêu tối thượng. Nhưng không có nghĩa ai cũng có đủ “năng lực quản trị tâm thức” để vận hành hiệu quả trong môi trường ít ranh giới, quy tắc. Một môi trường, như trong giao dịch, nơi tiềm năng tổn hại cả tài chính lẫn tinh thần hiện diện ở mọi nơi. Tự do không phải lúc nào cũng an toàn, mà đôi khi là con dao hai lưỡi.

Người thầy từng nói, để giao dịch hiệu quả, chúng ta phải tự tạo cấu trúc tinh thần bên trong. Đó là cấu trúc cân bằng giữa tự do hành động và khả năng chấp nhận rủi ro. Nghe có vẻ đơn giản, nhưng xây dựng nó rất khó. Tại sao? Vì những điều bạn muốn thay đổi thường xung đột với tư duy đã ăn sâu.

Cùng nhìn lại cuộc sống. Chúng ta không sinh ra trong trống rỗng, mà lớn lên từ những lựa chọn đã được định hình. Mỗi người đều được định hình bởi môi trường xã hội với các quy tắc, ranh giới và tư duy. “Khuôn mẫu nhận thức cố hữu” chính là những khuôn mẫu ấy, được tạo ra để giúp xã hội ổn định, nhưng cũng giới hạn cách chúng ta thể hiện bản thân.

Trong giao dịch, “Khuôn mẫu nhận thức cố hữu” thường là: “Mạo hiểm là nguy hiểm” hay “Chỉ có làm việc chăm chỉ mới kiếm được tiền.” Những tư duy này vô thức trở thành rào cản, khiến chúng ta khó thích nghi với tự do cần có trong thị trường, một môi trường đòi hỏi sự linh hoạt và tư duy độc lập.

Xung đột lớn nhất mà nhà giao dịch phải đối mặt là cân bằng giữa tự do cá nhân và những ràng buộc vô hình từ “Khuôn mẫu nhận thức cố hữu”. Chỉ khi nhận diện và phá vỡ những rào cản này, bạn mới mở ra con đường tự do trong giao dịch, cả về tâm trí lẫn hành động.

Để tiến xa hơn, bạn phải nhận diện và điều chỉnh những giới hạn vô hình đó, phá vỡ khuôn mẫu cũ để nhìn thị trường linh hoạt hơn. Chỉ khi đó, tự do thực sự mới bắt đầu.

Sự tò mò.

Ông từng hỏi: Đặc điểm chung của mọi đứa trẻ là gì, bất kể nơi chúng sinh ra, văn hóa hay hoàn cảnh? Đáp án: sự tò mò. Mỗi đứa trẻ đều tò mò, háo hức học hỏi. Chúng là “cỗ máy học hỏi” với năng lượng vô tận để khám phá thế giới.

Vậy, điều gì xảy ra khi chúng ta lớn lên? Xã hội, với ranh giới và quy tắc, dần dập tắt sự tò mò. Chúng ta học cách tuân thủ, làm theo, và đôi khi thỏa hiệp với ước mơ. Điều này không xấu, nhưng khi bước vào thế giới giao dịch, một môi trường tự do tuyệt đối, nơi bạn là người quyết định, những “khuôn mẫu” cũ sẽ thành trở ngại.

Giao dịch không có ranh giới. Bạn có thể giao dịch bất kỳ lúc nào, với bất kỳ số tiền nào, vào bất kỳ lệnh nào. Nhưng chính vì không giới hạn, tâm thức dễ lạc lối. Tự do trong giao dịch đòi hỏi “kỷ luật tinh thần” mạnh mẽ.

Tôi đã học được điều này từ ông và từ hành trình của mình: Tò mò không sai. Nó là cốt lõi giúp bạn phát triển. Nhưng để sử dụng nó hiệu quả, bạn cần quản trị bản thân. Hãy tự hỏi:

– Bạn có đủ tự do để hành động?
– Bạn có đủ kỷ luật để không bị cuốn vào cảm xúc khi giao dịch?

Chúng ta cần xây dựng cấu trúc tinh thần mới, không phải triệt tiêu sự tò mò, mà biến nó thành sức mạnh. Tự giải phóng mình khỏi tư duy giới hạn, khuôn mẫu cũ, và xây dựng tâm thức giao dịch vững vàng, cho phép bạn tự do hành động nhưng vẫn cân bằng.

Đừng quên: Giao dịch là cuộc chiến để làm chủ chính mình, không phải cuộc chiến giữa bạn và thị trường. Khi bạn học cách vận hành trong tự do mà không bị tổn hại bởi cảm xúc, suy nghĩ, giao dịch sẽ nhẹ nhàng hơn. Bạn sẽ nhận ra, tự do thực sự trong giao dịch không nằm ở số tiền kiếm được, mà ở việc bạn có thể tận hưởng hành trình giao dịch và cuộc sống.

Hãy tò mò, nhưng đừng bị ràng buộc. Hãy tự do, nhưng đừng buông thả. Luôn nhớ: Giao dịch là công cụ để bạn đạt được tự do, không phải thứ lấy đi tự do ấy.

Suy ngẫm về tò mò, liệu ta thực sự hiểu? Ở cấp độ cơ bản, tò mò không chỉ là trạng thái nhận thức nội tâm, mà là lực đẩy nội tại. Nó là lực hướng vào bên trong, một động lực tự nhiên. Nhìn vào một đứa trẻ. Chúng không cần ai dạy hay ép buộc để khám phá. Tự bản thân chúng đã tò mò. Nhưng sự tò mò ấy không giống nhau ở tất cả mọi người.

Người thầy gọi đây là “lực hấp dẫn tự nhiên”. Ông nhận thấy ngay cả trẻ sơ sinh cũng thể hiện cá tính qua những gì nó bị thu hút hoặc từ chối. Điều này kỳ diệu, vì xã hội thường giả định trẻ sơ sinh là “tờ giấy trắng.” Nhưng chính những thứ đứa trẻ bị hấp dẫn hoặc đẩy lùi, là cách chúng bộc lộ “cái tôi” tự nhiên.

Điều đó cũng đúng với nhà giao dịch. Tâm thức giao dịch bị dẫn dắt bởi “lực hấp dẫn tự nhiên”. Tại sao có người bị thu hút bởi khung thời gian dài hạn, người khác lại chỉ quan tâm giao dịch trong ngày? Tại sao một số người tìm hiểu kỹ từng chỉ số kinh tế, còn người khác bị cuốn hút bởi biểu đồ và hành động giá?

Thực tế, chúng ta không thể quan tâm đến mọi thứ. Thế giới phong phú, nhưng ta chỉ bị hấp dẫn bởi một số ít điều, những điều ta có niềm đam mê. Đó là sự chọn lọc bên trong.

Cùng tôi làm bài tập nhỏ: Lập ba danh sách:

– Những điều bạn hoàn toàn không hứng thú.
– Những điều bạn chỉ có chút quan tâm.
– Những điều bạn đam mê mãnh liệt.

Danh sách cuối cùng chắc chắn ngắn hơn. Niềm đam mê đó đến từ đâu? Người thầy từng nói nó xuất phát từ “Cấp độ sâu nhất trong con người bạn, nơi chứa đựng bản ngã thực sự.”

Với tư cách người đã trải qua nhiều năm thực chiến, tôi nhận ra tò mò và lực hấp dẫn tự nhiên là kim chỉ nam. Nhưng bài học quan trọng là: Không phải cứ tò mò hay đam mê là đủ. Bạn cần chuyển hóa lực hấp dẫn tự nhiên thành hành động nhất quán.

Điều gì xảy ra khi ta không nhận thức hoặc đi ngược lại những lực này? Ta rơi vào mâu thuẫn nội tâm. Bạn muốn giao dịch dài hạn, nhưng lại bị cuốn vào giao dịch ngắn hạn vì áp lực. Bạn yêu thích tự do, nhưng cảm thấy bị ràng buộc bởi màn hình.

Đây là lý do người thầy, và tôi, đều nhấn mạnh: Hiểu bản thân, hiểu lực hấp dẫn tự nhiên, là bước đầu để làm chủ tâm thức giao dịch. Nếu ép mình làm điều không đam mê, bạn sẽ luôn áp lực, thậm chí thất bại. Nhưng nếu tận dụng và phát triển từ chính những gì mình bị hấp dẫn, giao dịch sẽ không còn là gánh nặng, mà là hành trình nhẹ nhàng, tự nhiên.

Sức mạnh lớn nhất của bạn không đến từ việc bạn biết thị trường, mà đến từ việc bạn biết chính mình.

Mâu thuẫn nội tâm.

Ở tầng sâu nhất, luôn tồn tại tiềm năng xung đột. Xã hội có thể phù hợp hoặc không với nhu cầu, sở thích từ sâu thẳm bên trong. Bối cảnh: Bạn sinh ra trong gia đình toàn vận động viên, nhưng bạn đam mê âm nhạc hoặc hội họa. Bạn có năng khiếu thể thao, nhưng tham gia thể thao chẳng mang lại hứng thú. Liệu có xung đột?

Trong gia đình, các thành viên có thể đặt áp lực, ép bạn theo con đường của họ. Họ sẽ dạy bạn cách phát huy năng lực thể thao, thậm chí ngăn cản bạn theo đuổi sở thích khác. Bạn có thể làm theo để tránh bị cô lập, nhưng sâu thẳm, những việc bạn làm không đúng với con người thật. Dù mọi thứ bạn được dạy đều cho rằng trở thành vận động viên là đúng, nhưng vấn đề là: Nó không phù hợp với bạn.