Chương 2: Những yếu tố tiềm ẩn của công việc giao dịch

Sự cám dỗ

Người thầy từng chia sẻ rằng ông đã phải dừng lại để suy ngẫm khi được hỏi: “Tại sao giao dịch lại cuốn hút đến vậy, mặc dù phần lớn những người tham gia đều thất bại?” Ông đồng ý rằng nhiều người bị hấp dẫn bởi những lý do cá nhân như cảm giác phấn khích khi hành động, sự tự mãn khi thắng lợi, mong muốn trở thành người hùng, hay thậm chí là cảm giác thương hại bản thân sau khi thua lỗ. Nhưng điều mà ông nhận ra, và điều khiến tôi tâm đắc nhất là: Sức hút thật sự của giao dịch nằm ở sự tự do gần như tuyệt đối, một loại tự do mà rất ít người trong chúng ta từng được trải nghiệm trong cuộc đời. Nhưng cạm bẫy lớn nhất của sự tự do này lại chính là cái giá mà nó mang theo: “Cái giá của sự tự do”.

Quá tự do có thể khiến bạn nghĩ rằng mình không cần phải học, không cần chuẩn bị gì mà vẫn có thể bước vào thị trường và hành động tùy ý. Chính cảm giác được tự mình tìm tòi và trải nghiệm ấy khiến nhiều người phải trả một cái giá rất đắt: mất tiền, khủng hoảng nội tâm hoặc nếu không, thì cũng vật lộn mãi mà không biết cách giữ lợi nhuận một cách nhất quán.

Sau này, tôi mới thực sự hiểu ra một chân lý đơn giản mà thâm sâu:

Đỉnh cao của sự kỷ luật chính là sự tự do. Và việc đánh đổi sự tự do cho những điều quan trọng nhất trong cuộc đời lại chính là cách duy nhất để thực sự đạt được tự do trọn đời.

Khi được làm rõ hơn về điều này, ông giải thích rằng giao dịch là một môi trường nơi chính bạn đặt ra hầu hết các quy tắc. Điều này đồng nghĩa với việc bạn có rất ít giới hạn trong cách bạn lựa chọn để thể hiện bản thân. Dĩ nhiên, có những yêu cầu cơ bản như việc đủ tài chính để mở tài khoản giao dịch hoặc trở thành thành viên sàn giao dịch. Nhưng một khi bạn đủ điều kiện tham gia, cách bạn giao dịch hoàn toàn phụ thuộc vào bạn. Tự do đó là điều khiến giao dịch trở nên hấp dẫn đến vậy.

Ông đã minh họa điều này bằng một ví dụ từ một buổi hội thảo cấp cao mà ông từng tham gia: Chỉ riêng thị trường trái phiếu, nếu bạn kết hợp hợp đồng tương lai, quyền chọn trái phiếu và trái phiếu tiền mặt, sẽ có hơn tám tỷ khả năng tạo ra các chiến lược giao dịch. Thêm yếu tố thời gian và cách bạn đánh giá điều kiện thị trường, số lượng cách tiếp cận gần như là vô hạn.

Nhưng đây mới là vấn đề mà ông chỉ ra: Tại sao một môi trường có vô hạn khả năng lại thường dẫn đến thất bại? Câu trả lời của ông thật sâu sắc: “Bởi vì tự do vô hạn đi kèm với vô hạn khả năng, và điều này tạo ra những thử thách nội tâm đặc thù mà hầu hết mọi người không được trang bị để đối mặt.”

Nhà giao dịch thử suy nghĩ về điều này: Phần lớn chúng ta không được dạy cách quản lý bản thân trong một môi trường không có giới hạn. Sự tự do trong giao dịch không giống như bất kỳ tự do nào bạn từng biết. Nó không chỉ là tự do về thời gian hay địa điểm làm việc, mà còn là tự do trong việc quyết định mọi thứ từ hành động bạn sẽ thực hiện, thời điểm thực hiện, đến số tiền bạn sẽ đặt cược. Chính sự tự do này, nếu không được quản lý đúng cách, dễ dàng khiến bạn rơi vào trạng thái hành động thiếu kiểm soát và dẫn đến thất bại.

Và đây chính là nơi tôi muốn bổ sung tư tưởng của người thầy. Tự do trong giao dịch không phải là vấn đề, mà là cách bạn quản lý tâm thức của chính mình để biến sự tự do đó thành lợi thế thay vì trở ngại. Thay vì bị cuốn vào sự vô hạn của thị trường, bạn cần học cách đặt giới hạn cho chính mình giới hạn dựa trên sự tự nhận thức và kỷ luật. Bởi chỉ khi bạn biết giới hạn của mình, tự do mới thực sự mang lại giá trị.

Vậy bài học ở đây là gì?

– Giao dịch không phải là nơi để bạn chứng minh bản thân với thị trường, mà là nơi để bạn đối diện với chính mình.

– Việc quản trị tâm thức là yếu tố cốt lõi giúp bạn kiểm soát tự do thay vì để nó kiểm soát bạn.

– Và quan trọng nhất, tự do trong giao dịch là cơ hội để khám phá bản thân, nhưng chỉ khi bạn sẵn sàng đối mặt với những thử thách nội tâm đi kèm.

Người thầy đã mở ra những chân lý này, và từ những bài học trong hành trình của mình, tôi muốn nhấn mạnh thêm: Sự tự do trong giao dịch không phải là tự do một cách tuỳ tiện, mà là tự do có quản trị, được xây dựng trên nền tảng của tự kỷ luật và nhận thức đúng đắn.

Tự do quả là một điều tuyệt vời. Tất cả chúng ta đều khao khát nó, mong muốn có được nó, thậm chí xem nó như mục tiêu tối thượng trong cuộc sống. Nhưng điều đó không có nghĩa là ai cũng có đủ “năng lực quản trị tâm thức” để vận hành hiệu quả trong một môi trường có rất ít ranh giới hoặc quy tắc. Một môi trường, như trong giao dịch, nơi tiềm năng tổn hại cả về tài chính lẫn tinh thần có thể hiện diện ở mọi góc độ. Tự do không phải lúc nào cũng là sự an toàn, mà đôi khi chính sự tự do ấy có thể trở thành con dao hai lưỡi.

Người thầy từng nói rằng, để giao dịch hiệu quả, chúng ta phải tự tạo ra một cấu trúc tinh thần bên trong chính mình. Đó là một cấu trúc vừa đủ cân bằng giữa tự do hành động và khả năng chấp nhận rủi ro. Điều này nghe có vẻ đơn giản, nhưng thực tế, việc xây dựng cấu trúc tinh thần đó có thể rất khó khăn. Tại sao? Vì những điều bạn muốn thay đổi thường xung đột với những tư duy đã ăn sâu từ trước.

Cùng nhìn lại cuộc sống của chính mình. Chúng ta không sinh ra trong sự trống rỗng, mà lớn lên từ những lựa chọn đã được định hình bởi tổng nghiệp của chính mỗi người, một khái niệm mà tôi sẽ bàn sâu hơn trong các phần sau. Mỗi người đều được định hình bởi môi trường xã hội với các quy tắc, ranh giới và tư duy. “Khuôn mẫu nhận thức cố hữu” chính là những khuôn mẫu ấy, được tạo ra để giúp xã hội ổn định, nhưng đồng thời cũng vô tình giới hạn cách chúng ta thể hiện bản thân.

Trong giao dịch, “Khuôn mẫu nhận thức cố hữu” thường biểu hiện qua những tư duy như: “Mạo hiểm là nguy hiểm” hay “Chỉ có làm việc chăm chỉ mới kiếm được tiền.” Những tư duy này vô thức trở thành rào cản nội tâm, khiến chúng ta khó thích nghi với sự tự do cần có trong thị trường, một môi trường đòi hỏi sự linh hoạt và khả năng tư duy độc lập.

Xung đột lớn nhất mà nhà giao dịch phải đối mặt chính là cân bằng giữa sự tự do cá nhân và những ràng buộc vô hình từ các “Khuôn mẫu nhận thức cố hữu”. Chỉ khi bạn nhận diện và phá vỡ những rào cản này, bạn mới thực sự mở ra con đường tự do trong giao dịch, cả về tâm trí lẫn hành động.

Để tiến xa hơn, bạn phải nhận diện và điều chỉnh những giới hạn vô hình đó, phá vỡ các khuôn mẫu cũ để nhìn thị trường với một tư duy linh hoạt hơn. Chỉ khi đó, tự do thực sự mới bắt đầu.

Sự tò mò

Ông từng đặt câu hỏi: điều gì là đặc điểm chung của mọi đứa trẻ trên thế giới này, bất kể nơi chúng sinh ra, văn hóa hay hoàn cảnh? Đáp án rất đơn giản: sự tò mò. Mỗi đứa trẻ đều tò mò, đều háo hức học hỏi. Chúng là những “cỗ máy học hỏi nhỏ bé” với một năng lượng vô tận để khám phá thế giới xung quanh.

Vậy, điều gì đã xảy ra khi chúng ta lớn lên? Xã hội, với những ranh giới và quy tắc, dần dần dập tắt sự tò mò nguyên sơ ấy. Đổi lại, chúng ta học cách tuân thủ, làm theo, và đôi khi thỏa hiệp với ước mơ của mình. Điều này không hẳn là xấu, nhưng khi bạn bước vào thế giới giao dịch một môi trường tự do tuyệt đối, nơi bạn là người đưa ra mọi quyết định những “khuôn mẫu” cũ kỹ ấy sẽ trở thành một trở ngại lớn.

Giao dịch không có ranh giới. Bạn có thể giao dịch bất kỳ lúc nào, với bất kỳ số tiền nào, và vào bất kỳ lệnh nào. Nhưng chính vì không có giới hạn rõ ràng, tâm thức của bạn sẽ dễ dàng bị lạc lối. Sự tự do trong giao dịch đòi hỏi một “kỷ luật tinh thần” mạnh mẽ hơn bất kỳ công việc nào khác.

Tôi đã học được một điều từ ông và từ chính hành trình của mình: Tò mò không bao giờ là điều sai. Ngược lại, nó là cốt lõi giúp bạn phát triển. Nhưng để sử dụng sự tò mò đó một cách hiệu quả, bạn cần quản trị được chính mình. Hãy tự hỏi:

– Bạn có đủ tự do để hành động không?

– Bạn có đủ kỷ luật để không bị cuốn vào cảm xúc khi giao dịch không?

Chúng ta cần xây dựng một cấu trúc tinh thần mới, không phải để triệt tiêu sự tò mò, mà để biến nó thành sức mạnh. Bản thân tự giải phóng mình khỏi những tư duy giới hạn, những khuôn mẫu cũ không còn phù hợp, và xây dựng một tâm thức giao dịch vững vàng một tâm thức cho phép bạn tự do hành động nhưng vẫn giữ được sự cân bằng cần thiết.

Đừng quên: giao dịch không phải là một cuộc chiến giữa bạn và thị trường, mà là cuộc chiến để làm chủ chính mình. Khi bạn học cách vận hành trong sự tự do mà không bị tổn hại bởi chính cảm xúc và suy nghĩ của mình, giao dịch sẽ trở nên nhẹ nhàng hơn rất nhiều. Bạn sẽ nhận ra rằng, tự do thực sự trong giao dịch không nằm ở việc kiếm được bao nhiêu tiền, mà ở chỗ bạn có thể tận hưởng hành trình giao dịch và cuộc sống một cách tự nhiên nhất.

Hãy tò mò, nhưng đừng bị ràng buộc. Hãy tự do, nhưng đừng buông thả. Và trên hết, luôn nhớ rằng trong phần đời còn lại: Giao dịch là công cụ để bạn đạt được tự do, không phải thứ lấy đi sự tự do ấy.

Suy ngẫm về bản chất của sự tò mò, liệu ta thực sự hiểu?. Ở cấp độ cơ bản nhất, tò mò không chỉ là một trạng thái nhận thức nội tâm, mà là một lực đẩy nội tại. Chính xác hơn, đó là một lực hướng vào bên trong, một động lực tự nhiên không cần sự thúc đẩy từ bên ngoài. Đơn giản lại, nhìn vào một đứa trẻ. Chúng không cần ai phải dạy hay ép buộc để khám phá thế giới xung quanh. Tự bản thân, chúng đã luôn tò mò. Nhưng điều thú vị là, sự tò mò ấy không phải lúc nào cũng giống nhau ở tất cả mọi người.

Người thầy từng gọi đây là “lực hấp dẫn tự nhiên”. Ông nhận thấy, ngay cả một đứa trẻ sơ sinh cũng đã thể hiện cá tính riêng qua những gì nó bị thu hút hoặc từ chối từ môi trường xung quanh. Điều này thật kỳ diệu, bởi xã hội thường giả định rằng trẻ sơ sinh chỉ là một “tờ giấy trắng,” không có bất kỳ đặc điểm cá nhân nào. Nhưng chính những thứ mà đứa trẻ cảm thấy bị hấp dẫn hoặc đẩy lùi, chính là cách chúng bộc lộ cái “tôi” tự nhiên, chưa bị ảnh hưởng bởi bất kỳ yếu tố xã hội nào.

Điều đó cũng đúng với chúng ta những nhà giao dịch. Tâm thức giao dịch của mỗi người đều bị dẫn dắt bởi những “lực hấp dẫn tự nhiên” này. Có bao giờ bạn tự hỏi: tại sao có người bị thu hút bởi những khung thời gian dài hạn, trong khi người khác lại chỉ quan tâm đến giao dịch trong ngày? Hay tại sao một số người có xu hướng tìm hiểu kỹ lưỡng từng chỉ số kinh tế, còn người khác lại bị cuốn hút bởi biểu đồ và hành động giá?

Thực tế là, chúng ta không thể quan tâm đến mọi thứ. Thế giới này rất lớn và phong phú, nhưng chúng ta chỉ bị hấp dẫn bởi một số ít điều nhất định những điều mà chúng ta có niềm đam mê tự nhiên. Đó chính là sự chọn lọc bên trong, một cơ chế mà mỗi người đều có để dẫn lối cho bản thân.

Cùng tôi làm một bài tập nhỏ: bạn có thể lập ba danh sách.

– Danh sách thứ nhất: Những điều bạn hoàn toàn không hứng thú hay chẳng có cảm xúc về nó.

– Danh sách thứ hai: Những điều bạn chỉ có chút quan tâm.

– Danh sách cuối cùng: Những điều bạn có niềm đam mê mạnh mẽ, mãnh liệt.

Tôi chắc chắn danh sách cuối cùng sẽ ngắn hơn rất nhiều so với hai danh sách đầu tiên. Vậy, niềm đam mê đó đến từ đâu? Người thầy từng nói rằng nó xuất phát từ “Cấp độ sâu nhất trong con người bạn nơi chứa đựng bản ngã thực sự, vượt xa những đặc điểm cá nhân hay tính cách mà bạn hình thành qua quá trình giáo dục và môi trường xã hội.”

Với tư cách là người đã trải qua nhiều năm thực chiến trong giao dịch, tôi nhận ra rằng chính sự tò mò và lực hấp dẫn tự nhiên này là kim chỉ nam cho hành trình phát triển của mỗi nhà giao dịch. Nhưng đây mới là bài học quan trọng: Không phải cứ tò mò hay đam mê là đủ. Bạn cần học cách chuyển hóa lực hấp dẫn tự nhiên thành hành động nhất quán.

Điều gì xảy ra khi chúng ta không nhận thức được hoặc đi ngược lại với những lực này? Chúng ta rơi vào trạng thái mâu thuẫn nội tâm. Bạn muốn giao dịch dài hạn, nhưng lại bị cuốn vào giao dịch ngắn hạn vì áp lực thị trường. Bạn yêu thích sự tự do, nhưng lại cảm thấy mình bị ràng buộc bởi màn hình máy tính cả ngày.

Đây chính là lý do mà người thầy, và tôi qua những bài học kinh nghiệm, đều nhấn mạnh rằng: hiểu bản thân mình hiểu lực hấp dẫn tự nhiên của chính bạn là bước đầu tiên để làm chủ tâm thức giao dịch. Nếu bạn ép mình làm điều mà mình không có đam mê thực sự, bạn sẽ luôn cảm thấy áp lực, thậm chí thất bại. Nhưng nếu bạn biết tận dụng và phát triển từ chính những gì mình bị hấp dẫn, giao dịch sẽ không còn là gánh nặng, mà trở thành một hành trình nhẹ nhàng và tự nhiên.

Xin phép tôi nhắc lại rằng, sức mạnh lớn nhất của bạn không đến từ việc bạn biết thị trường, mà đến từ việc bạn biết chính mình.

Mâu thuẫn nội tâm

Tại tầng sâu nhất trong bản chất con người, luôn tồn tại tiềm năng cho sự xung đột. Xã hội mà chúng ta sinh ra có thể hoặc không phù hợp với những nhu cầu và sở thích từ sâu thẳm bên trong của mỗi cá nhân. Bối cảnh thế này: Bạn được sinh ra trong một gia đình mà mọi người đều là vận động viên xuất sắc, nhưng bạn lại đam mê âm nhạc cổ điển hoặc hội họa. Có thể bạn sở hữu năng khiếu thể thao tự nhiên, nhưng việc tham gia các sự kiện thể thao lại chẳng mang lại chút hứng thú nào cho bạn. Liệu có xung đột nào tiềm ẩn ở đây không?

Trong một gia đình thông thường, các thành viên có thể sẽ đặt áp lực lớn lên bạn, thúc ép bạn bước theo con đường của anh chị em hoặc cha mẹ. Họ sẽ làm mọi cách để dạy bạn cách phát huy tối đa năng lực thể thao, thậm chí còn ngăn cản bạn nghiêm túc theo đuổi những sở thích khác. Bạn có thể làm theo họ để tránh bị cô lập, nhưng trong sâu thẳm, những việc bạn làm lại không đúng với con người thật của bạn. Dù mọi thứ bạn được dạy đều cho rằng trở thành một vận động viên là điều đúng đắn, nhưng vấn đề ở đây là: Nó không phù hợp với chính bạn.

Người thầy đã rất khéo léo chỉ ra rằng sự xung đột giữa những gì chúng ta được dạy và tiếng gọi nội tâm của chính mình là điều mà hầu hết mọi người đều trải qua. Trong gia đình, văn hóa hay môi trường sống, đôi khi chúng ta lớn lên mà không nhận được sự hỗ trợ hoặc khích lệ cần thiết để khám phá bản thân. Không chỉ là thiếu động viên, đôi khi còn là sự phủ nhận thẳng thừng những khía cạnh độc đáo mà chúng ta muốn thể hiện.

Trong giao dịch, xung đột này càng rõ nét hơn. Bạn có thể bị ràng buộc bởi những tư duy cũ hoặc những gì người khác kỳ vọng, nhưng thị trường đòi hỏi sự tự do trong suy nghĩ và hành động. Chỉ khi bạn dám đối diện với tiếng nói nội tâm của mình, đồng thời thoát khỏi sự giới hạn của những gì đã được lập trình trước đó, bạn mới thực sự bước vào hành trình giao dịch với tâm thế vững vàng và sáng tạo.

Tôi muốn bạn tưởng tượng một ví dụ rất đơn giản nhưng sâu sắc mà người thầy từng chia sẻ: Một đứa trẻ lần đầu tiên chú ý đến một chiếc bình hoa trên bàn. Sự tò mò bừng lên như một động lực bên trong, thôi thúc nó muốn khám phá chiếc bình đó. Trong tâm trí non nớt của đứa trẻ, sự tò mò ấy tạo ra một khoảng trống, một lực hút mạnh mẽ cần được lấp đầy bằng trải nghiệm thực tế. Vì vậy, với sự tập trung cao độ, đứa trẻ bắt đầu bò khắp phòng khách, hướng thẳng về phía chiếc bàn. Khi đến nơi, nó không ngần ngại vịn vào mép bàn, cố gắng đứng lên để tiếp cận chiếc bình bằng tất cả quyết tâm của mình.

Câu chuyện tưởng chừng nhỏ bé này lại mở ra một bài học lớn mà tôi, qua những năm tháng giao dịch và dẫn dắt, đã ngộ ra. Trong cuộc sống, cũng như trong giao dịch, chúng ta thường bị kéo về phía những “kỳ vọng bên ngoài” những điều xã hội, gia đình, hoặc môi trường dạy chúng ta rằng phải thế này, phải thế kia. Chúng ta dễ dàng làm theo những gì người khác cho là đúng, nhưng điều đó có thực sự phù hợp với con người thật của mình hay không? Và khi giao dịch tài chính, điều này trở thành một yếu tố quyết định: Bạn giao dịch vì bạn thực sự hiểu thị trường, hay chỉ vì bạn muốn đạt được kỳ vọng của người khác, hoặc thậm chí là chính “cái tôi” đầy phán xét bên trong bạn?

Người thầy đã đưa ra một điều rất đúng: Sự tự do thực sự trong giao dịch chỉ đến khi bạn không còn bị chi phối bởi những áp lực bên ngoài hay tiếng nói phủ nhận bên trong. Bạn cần hành động từ một nội tâm tĩnh lặng, nơi mà bạn hiểu rõ tiếng nói thật của chính mình và không còn bị cảm xúc, phán xét hay áp lực làm lung lay.

Vậy làm thế nào để đạt được sự tự do đó? Đây chính là nơi tôi tiếp nối và mở rộng bài học từ người thầy. Giao dịch không phải là hành trình chạy theo kỳ vọng hay tiêu chuẩn của người khác. Nó là hành trình khám phá và hòa hợp với chính bản thân mình hiểu rõ mình là ai, tại sao mình hành động, và làm thế nào để biến giao dịch thành một phần tự nhiên của cuộc sống.

Cuối phần này tôi muốn nhắn nhủ: Bạn không phải chứng minh điều gì với bất kỳ ai. Giao dịch không phải để làm hài lòng xã hội hay khẳng định giá trị bản thân, mà là để bạn sống đúng với con người mình, hành động tự tin và tận hưởng tự do mà mình xứng đáng.

Sự nguy hiểm

Chúng ta cùng hình dung một đứa trẻ, với đôi tay bé nhỏ, đang cố gắng chạm vào một thứ gì đó mà nó chưa từng trải nghiệm trước đây có thể là một chiếc bình quý giá trên bàn. Một tay nắm chặt lấy bàn để giữ thăng bằng, tay kia vươn ra để chạm vào thứ đồ vật lạ lẫm ấy. Đúng lúc đó, nó nghe thấy một tiếng hét lớn từ phía bên kia căn phòng: “không! Đừng chạm vào đó!”. Đứa trẻ giật mình, ngã nhào xuống đất, và bật khóc nức nở.

Đây có lẽ là một tình huống rất quen thuộc và dường như không thể tránh khỏi trong cuộc sống. Trẻ con không thể hiểu được giá trị của một chiếc bình hay sự nguy hiểm của việc tiếp xúc với những thứ không an toàn. Nhưng chính những trải nghiệm như thế lại là bài học quan trọng để trẻ dần học cách phân biệt giữa điều an toàn và không an toàn, giữa điều nên làm và không nên làm.

Tuy nhiên, điều đáng nói ở đây không chỉ là câu chuyện về việc dạy dỗ trẻ nhỏ. Có một động lực nội tâm cực kỳ quan trọng diễn ra trong những khoảnh khắc như thế, và điều đó ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng phát triển kỷ luật và tập trung, hai yếu tố cốt lõi để giao dịch tài chính hiệu quả sau này.

Khi chúng ta bị ngăn cản, bị từ chối cơ hội để thể hiện bản thân theo cách mà mình mong muốn, hoặc bị ép buộc phải làm theo một cách không phù hợp với bản chất tự nhiên của mình, một sự mất cân bằng bắt đầu nảy sinh. Sự mất cân bằng này không chỉ nằm ở cảm giác bất mãn hay tức giận ngay tại thời điểm đó, mà nó để lại một “vết sẹo tâm lý” kéo dài đến tận sau này.

Nhưng cụ thể thì sự mất cân bằng đó là gì? Để hiểu rõ, chúng ta cần quay lại khái niệm cơ bản: cân bằng xảy ra khi môi trường nội tâm của chúng ta, những mong muốn, nhu cầu, và “kỳ vọng đồng nhất”, hòa hợp với môi trường ngoại cảnh, nơi chúng ta trải nghiệm cuộc sống. Khi hai môi trường này hòa hợp, ta cảm thấy thỏa mãn, vui vẻ, hoặc đơn giản là an vui. Nhưng khi có sự xung đột, khi những gì ta muốn không được thực hiện, hoặc môi trường bên ngoài từ chối đáp ứng nhu cầu bên trong, ta cảm thấy bất mãn, tức giận, thất vọng, và đôi khi là đau khổ.

“Kỳ vọng đồng nhất” lại phụ thuộc vào khả năng tự nhận thức của chúng ta. Một ví dụ có vẻ dễ hình dung hơn: Số 9 nằm ngang. Người đứng bên trái nhìn vào sẽ nói đó là số 6, trong khi người đứng bên phải lại nhìn ra số 9. Dù hai người có hoán đổi vị trí, góc nhìn của mỗi người vẫn sẽ dẫn đến những nhận định trái ngược. Điều này phản ánh điều gì?

Chính là nhận thức của chúng ta về sự vật, sự việc. Và nó dẫn đến một khái niệm mà tôi muốn làm rõ trong chương kế tiếp là “Trạng thái nhận thức nội tâm.”

Hãy nghĩ đến một tình huống: Một chiếc xe hơi cũ kỹ đã đồng hành cùng bạn qua bao năm tháng. Khi bạn vui, chiếc xe ấy mang lại cảm giác đáng trân trọng, bằng chứng của những chặng đường đã vượt qua. Nhưng khi bạn buồn, nó lại gợi nhớ những thất bại, những ngày bị người thân thiết quay lưng. Như khi vui, nhìn gì cũng hài lòng. Còn khi không vui, cảnh có đẹp đến đâu cũng chẳng thể khiến lòng thỏa mãn.

Còn một điều quan trọng hơn: Sự trưởng thành nội tâm. Điều này không liên quan đến tuổi tác. Một người có nội tâm trưởng thành ở độ tuổi 50 đến 70 sẽ có cách nhận thức nội tâm khác hoàn toàn so với người chỉ mới đạt đến sự trưởng thành nội tâm ở tuổi 20. Mặc dù cả hai có thể bằng tuổi nhau, nhưng cách họ nhận thức sự vật, sự việc, thị trường tài chính, và cả cuộc sống đều sẽ khác nhau. Và dần dà, kết quả cuộc sống của họ cũng khác biệt.

Người thầy, với sự quan sát sâu sắc của mình, đã chỉ ra rằng chính những trải nghiệm tưởng chừng “đơn giản” thời thơ ấu như trên đã gieo mầm cho những cảm xúc tiêu cực mà chúng ta gặp phải khi giao dịch. Mất mát, thất vọng, hay cảm giác không kiểm soát được bản thân đều bắt nguồn từ sự mất cân bằng nội tâm giữa “mong muốn” và “thực tại”.

Vậy bài học mà tôi rút ra từ điều này là gì? Chúng ta những nhà giao dịch không chỉ cần tập trung vào việc đọc biểu đồ hay dự đoán xu hướng, mà còn phải học cách tạo dựng sự cân bằng nội tâm. Chỉ khi tâm thức chúng ta đồng nhất với môi trường bên ngoài, nghĩa là khi chúng ta chấp nhận rằng thị trường sẽ không bao giờ đáp ứng hoàn hảo mọi kỳ vọng của mình, chúng ta mới có thể giao dịch với sự bình tĩnh và tập trung.

Hãy tự hỏi: Có bao nhiêu lần bạn bị cảm xúc chi phối vì thị trường không phản ứng theo cách bạn mong đợi? Và có bao nhiêu lần, sau khi mất tiền, bạn đổ lỗi cho thị trường thay vì nhìn lại cách mình đã phản ứng? Đây không phải là lỗi của thị trường, mà là sự mất cân bằng giữa kỳ vọng và thực tế của chính chúng ta.

Tâm thức giao dịch chính là cầu nối giúp bạn vượt qua sự mất cân bằng này. Không phải lúc nào thị trường cũng đi theo ý bạn, nhưng nếu bạn rèn luyện được kỷ luật và sự tập trung nghĩa là chấp nhận thị trường như nó vốn có, thay vì ép buộc nó đáp ứng kỳ vọng của mình bạn sẽ biến giao dịch thành một hành trình nhẹ nhàng hơn rất nhiều.

Và đó là điều tôi muốn chia sẻ: Giao dịch không chỉ là câu chuyện kiếm tiền, mà còn là hành trình để bạn tìm thấy sự cân bằng trong chính mình.

Đau đớn về mặt cảm xúc

Cùng nghĩ xem: Tại sao khi không đạt được điều mình muốn hoặc bị từ chối tự do thể hiện, chúng ta lại cảm thấy đau đớn về mặt cảm xúc? Theo tôi dựa trên những gì mà người thầy từng chia sẻ và những bài học tôi rút ra từ chính kinh nghiệm của mình nhu cầu và mong muốn của chúng ta tạo ra những “khoảng cách tâm lý”. Và điều thú vị là: Vũ trụ tự nhiên không chịu đựng nổi sự tồn tại của một khoảng trống. Đây là quy luật mà các triết gia như Spinoza đã nhận ra từ nhiều thế kỷ trước: “Tự nhiên ghét sự trống rỗng.”

Tưởng tượng thế này, bạn hút hết không khí trong một chai thủy tinh, môi và lưỡi của bạn lập tức dính chặt vào miệng chai. Tại sao? Vì bạn vừa tạo ra một trạng thái mất cân bằng một khoảng trống và ngay lập tức, môi trường xung quanh tìm cách lấp đầy nó. Động lực đằng sau câu nói “Cần thiết là mẹ của sáng tạo” cũng xuất phát từ chính nguyên lý này. Một khi nhận thức được một nhu cầu, tâm trí của chúng ta có khả năng thu hút những suy nghĩ truyền cảm hứng. Và những suy nghĩ này, nếu bạn đủ cởi mở và sẵn sàng tiếp nhận, sẽ thúc đẩy hành động, từ đó giúp chúng ta thỏa mãn nhu cầu đó.

Theo cách tương tự, môi trường tâm thức của chúng ta hoạt động giống như vũ trụ. Khi chúng ta nhận ra một nhu cầu hoặc một mong muốn, tâm trí ngay lập tức tạo ra khoảng trống để chuẩn bị cho những trải nghiệm trong thế giới bên ngoài lấp đầy. Nhưng nếu bị từ chối cơ hội theo đuổi nhu cầu hoặc mong muốn đó, chúng ta sẽ cảm thấy “mình không còn nguyên vẹn”, hoặc như thể thiếu đi một phần nào đó, dẫn đến trạng thái mất cân bằng hoặc thậm chí đau đớn về mặt cảm xúc.

Ví dụ đơn giản: bạn lấy đi món đồ chơi từ một đứa trẻ khi nó chưa chơi xong bất kể lý do của bạn là gì phản ứng tự nhiên sẽ luôn là nỗi đau cảm xúc. Hành vi này không chỉ áp dụng với trẻ em; nó là bản chất con người. Tâm trí của chúng ta cũng ghét sự trống rỗng, giống như vũ trụ vậy.

Vậy, nhìn nhận lại về điều này: Trong 18 năm đầu đời, trung bình chúng ta nghe bao nhiêu lần những câu như thế này?

– “bớt ảo tưởng đi, nghĩ sao mà làm nó.”

– “làm nó để được gì?.”

– “uổng công thôi, nghỉ làm đi.”

– “không, không được làm thế.”

– “không được làm theo cách đó, phải làm cách này.”

– “bây giờ không được, để sau đã.”

– “tôi sẽ cho bạn biết sau.”

– “chuyện này không thể làm được.”

– “bạn nghĩ mình là ai mà dám làm điều đó?”

– “bạn phải làm. Bạn không có lựa chọn.”

Những câu nói này không chỉ tạo ra những “khoảng cách tâm lý,” mà còn gieo rắc sự giới hạn trong suy nghĩ của chúng ta từ rất sớm. Điều này dạy chúng ta rằng có những điều mình không thể làm, không được phép làm, hoặc không đáng để thử. Chúng ta lớn lên với cảm giác bị bó buộc, thiếu tự do, và luôn ở trong trạng thái bị từ chối.

Chính ở đây, bài học quan trọng từ người thầy được áp dụng: Sự tự do trong giao dịch không chỉ là tự do về tài chính, mà còn là tự do về tâm thức. Khi bạn giao dịch, bạn phải đối mặt với sự thật rằng những “khoảng cách” này vẫn còn đó. Sự sợ hãi, nghi ngờ và cảm giác thiếu sót chính là những sản phẩm của khoảng cách bị trống chưa được lấp đầy.

Vậy chúng ta cần làm gì?

Mỗi người tự nhận thức rõ rằng những nhu cầu và mong muốn trong tâm trí bạn không phải kẻ thù. Thay vì cố gắng né tránh, hãy để tâm trí và hành động của bạn lấp đầy khoảng trống đó một cách tự nhiên, không ép buộc. Khi bạn học được cách chấp nhận và cân bằng giữa nhu cầu, cảm xúc, và hành động của mình, giao dịch sẽ không còn là cuộc chiến nội tâm nữa.

Người thầy đã khởi đầu tư tưởng này, nhưng chính tôi cùng với những bài học từ các nhà giao dịch thực chiến muốn phát triển nó sâu sắc hơn. Giao dịch không chỉ là chuyện kiếm tiền, mà là hành trình khám phá và giải phóng tâm thức của chính bạn. Và khi bạn làm được điều đó, lợi nhuận sẽ đến một cách tự nhiên, nhẹ nhàng, không cần phải ép buộc hay đấu tranh. Tự do thật sự bắt đầu từ đây.

Xung động bị chối bỏ

Bạn có còn nhớ những trải nghiệm khi còn nhỏ những lúc bạn muốn làm một điều gì đó theo cách của riêng mình nhưng lại bị từ chối, bị ngăn cản bởi những lời nói như: “không được!” hay “đừng làm thế!” những câu nói tưởng chừng như vô hại ấy, khi lặp đi lặp lại, đã tạo ra hàng ngàn lần kìm nén cảm xúc và bản năng tự nhiên của bạn trước khi bạn trưởng thành.

Người thầy gọi đó là những “xung động bị chối bỏ” những thôi thúc tự nhiên xuất phát từ phần sâu thẳm trong bản sắc của mỗi người, từ nhu cầu được sống thật và thể hiện bản thân. Vậy điều gì sẽ xảy ra khi những xung động này bị ngăn chặn và không được thỏa mãn? Chúng có biến mất không? Không hẳn. Những cảm xúc bị chối bỏ ấy chỉ có thể biến mất nếu được “giải tỏa” một cách giúp tâm trí trở lại trạng thái cân bằng.

Cũng giống như những trải nghiệm tồi tệ chia tay người yêu, hay thua lỗ lớn trên thị trường tài chính. Nếu bạn may mắn được một cao nhân chỉ dẫn để nhận thức đúng đắn hơn, lần kế tiếp trong tình yêu có thể sẽ thuận lợi hơn, và lần tiếp theo trên thị trường, bạn sẽ quản lý vốn hiệu quả hơn. Vậy điều gì xảy ra khi “ký ức” ấy quay lại? Nếu bạn chưa từng được học về quản trị tâm thức, thử đứng ở góc nhìn thứ ba để nhìn lại mọi chuyện. Với một người trưởng thành nội tâm ở mức 50 đến 70 tuổi, những trải nghiệm đó chỉ còn là chuyện nhỏ, chẳng đáng để bận lòng.

Vậy ra là thế. Nhưng muốn đạt được sự cân bằng nội tâm để có thể trưởng thành hơn và rút bài học vượt qua rào cản đó vĩnh viễn, bạn cần nghiền ngẫm quyển sách này. Tôi đã cố tình để ngỏ những góc nhìn cho những ai đủ khao khát và thực sự tập trung để đọc sách. Quyển sách này không chỉ dành cho hiện tại mà còn để lưu truyền qua nhiều thế hệ nhà giao dịch và nhà đầu tư. Tôi tự tin rằng những gì tôi chia sẻ trong đây sẽ tồn tại mãi về sau.

Với khía cạnh khác mà người thầy nhắc đến: Một trong những cách giải tỏa tự nhiên nhất, đặc biệt với trẻ em, chính là khóc. Khoa học đã chứng minh rằng nước mắt chứa các ion mang điện tích âm, và việc khóc giúp chúng ta giải phóng năng lượng tiêu cực ra khỏi tâm trí, giúp cân bằng lại cảm xúc, ngay cả khi những thôi thúc ban đầu không được thực hiện. Nhưng thực tế thì sao? Hầu hết chúng ta đều không được phép khóc hoặc được khuyến khích để tự giải tỏa cảm xúc. Đặc biệt với con trai, khóc thường bị xem là yếu đuối, và người lớn thường làm mọi cách để ngăn chặn hành vi này.

Điều đó dẫn đến đâu? Những cảm xúc bị dồn nén, những xung động không được giải tỏa ấy tích tụ dần và thường biến thành những hành vi nghiện ngập hoặc cưỡng chế khi trưởng thành. Đây chính là nguồn cơn của nhiều thói quen xấu và hành vi thiếu kỷ luật thứ có thể hủy hoại không chỉ cuộc sống mà cả sự nghiệp giao dịch của bạn.

Người thầy đã đặt ra một quy tắc đơn giản nhưng đáng suy ngẫm: “Những gì chúng ta tin rằng mình đã bị tước đoạt khi còn nhỏ có thể dễ dàng trở thành những cơn nghiện ở tuổi trưởng thành.” Ví dụ, một số người trưởng thành nghiện được chú ý họ sẵn sàng làm mọi thứ để thu hút sự quan tâm của người khác, vì họ từng cảm thấy mình không được chú ý đúng mực khi còn nhỏ. Và những cảm xúc thiếu thốn đó dần trở thành năng lượng cảm xúc chưa được giải tỏa, thúc đẩy họ hành xử theo những cách nhằm thỏa mãn sự thiếu hụt ấy.

Chìa khoá quản trị tâm thức ở đây: Hướng đến nội tâm đủ đầy và sẽ phản ánh bởi trạng thái nội tâm đủ đầy.

Vậy điều này liên quan gì đến giao dịch? Những xung động bị kìm nén ấy không chỉ ảnh hưởng đến cuộc sống cá nhân mà còn trực tiếp tác động đến khả năng tập trung và sự kỷ luật trong giao dịch. Chúng khiến bạn khó duy trì một cách tiếp cận nhất quán và có kỷ luật điều cốt lõi để đạt được thành công lâu dài trong thị trường. Bạn có từng nhận ra mình hành động không vì lý do nào rõ ràng, đặt những lệnh giao dịch không nằm trong kế hoạch, hay bị cảm xúc chi phối hoàn toàn?

Điều đó không phải là ngẫu nhiên. Nó xuất phát từ những xung động bị chối bỏ bên trong bạn những năng lượng cảm xúc chưa được giải tỏa. Vậy bài học lớn nhất ở đây là gì? Để thành công trong giao dịch, bạn không chỉ cần hiểu thị trường, mà còn phải hiểu chính bản thân mình. Bạn phải học cách nhìn nhận những xung động bị chối bỏ này, đối mặt với chúng và giải phóng chúng một cách có ý thức.

Tôi, người đã trải qua và rút ra bài học từ chính những điều này, cùng với tư tưởng của người thầy muốn nhấn mạnh rằng: “Giao dịch không phải là việc đấu tranh với thị trường, mà là việc hòa giải những xung động bên trong chính bạn.” hãy nhớ rằng, để trở thành một nhà giao dịch thành công, bạn cần nhiều hơn sự hiểu biết về thị trường. Bạn cần một tâm thức đủ đầy, sự kỷ luật trong hành động và một tâm thái không bị ảnh hưởng bởi những tổn thương từ quá khứ.

Chỉ khi bạn làm được điều này, giao dịch mới trở thành một hành trình tự do và đầy ý nghĩa.

Lãi kép “hai mặt”

Lãi kép một khái niệm tưởng chừng đơn giản nhưng lại mang sức mạnh phi thường, từng được albert einstein gọi là kỳ quan thứ 8 của nhân loại. Ông nói: “ai hiểu được lãi kép sẽ kiếm tiền từ nó, còn ai không hiểu sẽ trả giá vì nó.” đây không chỉ là một công thức toán học, mà còn là nền tảng của mọi chiến lược tài chính và đầu tư thành công. Tuy nhiên, trong thị trường hiệu quả nơi cơ hội xuất hiện liên tục và đều đặn, lãi kép không chỉ mang đến triển vọng giàu có mà còn tiềm ẩn những nguy cơ lớn, đặc biệt đối với những nhà giao dịch mới.

Thị trường hiệu quả chính là mảnh đất màu mỡ để khai thác sức mạnh của lãi kép. Điểm đặc biệt của những thị trường này là tính thanh khoản cao, biên độ giá dao động liên tục và cơ hội giao dịch xuất hiện hàng ngày. Điều này mang đến lợi thế lớn cho nhà giao dịch, đặc biệt là những người có thể tận dụng các dao động ngắn hạn để gia tăng lợi nhuận. Khi bạn bắt đầu giao dịch trong thị trường như vậy, bạn không cần vốn quá lớn để khởi đầu, mà quan trọng hơn là sự nhất quán và khả năng quản lý cảm xúc.

Nhưng, hãy nhớ rằng lãi kép cũng là con dao hai lưỡi. Nếu bạn không có chiến lược quản lý vốn rõ ràng, không kiểm soát được rủi ro, những sai lầm nhỏ cũng sẽ được “nhân đôi” và có thể phá hủy toàn bộ nỗ lực tích lũy của bạn. Chính vì vậy, để khai thác sức mạnh của lãi kép, bạn cần sự trưởng thành trưởng thành trong tư duy, tâm thức, và cả nội tâm.

Lãi kép không chỉ là một công cụ tài chính, mà còn là bài kiểm tra về tính kiên nhẫn, sự kỷ luật và khả năng làm chủ bản thân. Hãy thử nhìn vào những minh chứng thực tế: warren buffett, một trong những nhà đầu tư vĩ đại nhất thế giới, đã xây dựng khối tài sản hơn 100 tỷ usd phần lớn nhờ vào lãi kép. Với tỷ suất lợi nhuận trung bình khoảng 20% mỗi năm trong hơn 60 năm, ông đã chứng minh rằng sự ổn định và dài hạn có thể tạo ra kỳ tích.

Trong lĩnh vực giao dịch, một ví dụ tiêu biểu là paul tudor jones, người từng đạt mức tăng trưởng đáng kinh ngạc trên tài khoản của mình thông qua việc kết hợp chiến lược giao dịch ngắn hạn với nguyên tắc lãi kép. Ông không chỉ gia tăng vốn đều đặn mà còn bảo toàn được lợi nhuận bằng cách quản lý rủi ro chặt chẽ đây là bài học quý giá cho bất kỳ ai muốn thành công lâu dài trong thị trường.

Vậy, lợi thế lớn nhất mà lãi kép mang lại cho nhà giao dịch là gì? Chính là khả năng “tích lũy lợi nhuận nhỏ thành kết quả lớn”. Bạn không cần phải thắng lớn ở từng lệnh giao dịch. Chỉ cần đều đặn đạt lợi nhuận nhỏ mỗi ngày, tài khoản của bạn sẽ tăng trưởng vượt xa những gì bạn tưởng tượng. Hãy nhớ rằng, chính sự đều đặn chứ không phải những cú nhảy vọt mới là chìa khóa dẫn đến tự do tài chính.

Tôi vẫn muốn để phần lãi kép vào chương này vì lãi kép mang tiềm năng rất lớn, nhưng rủi ro cũng rất đáng kể. Với một nhà giao dịch không vững vàng, sức hấp dẫn quá mức của lãi kép có thể dẫn họ vào những con đường sai lầm. Điều này thường xuất phát từ việc thiếu hiểu biết và nhận thức đúng đắn về cách lãi kép tác động đến tài khoản giao dịch. Để lãi kép thực sự hoạt động hiệu quả, điều cốt lõi không nằm ở các yếu tố vật chất bên ngoài, mà là nền tảng nội tâm sự nhất quán và cơ chế tập trung. Chỉ khi bạn xây dựng được sự bền vững từ bên trong, lãi kép mới có thể giúp bạn đạt được những đột phá đáng kinh ngạc, đưa bạn phát triển và tiến lên không ngừng.

Tương lai tự do tài chính của bạn được quyết định bởi những hành động nhỏ ngày hôm nay. Lãi kép là minh chứng rõ ràng rằng sự bền bỉ và nhất quán trong giao dịch có thể tạo ra kết quả phi thường. Nhưng để làm được điều đó, bạn cần một nội tâm vững vàng điều sẽ được khám phá sâu hơn trong các chương tiếp theo của cuốn sách này.

Hãy để lãi kép không chỉ là một khái niệm tài chính, mà là công cụ giúp bạn trưởng thành từ bên trong, nơi bạn làm chủ tâm thức, kiểm soát cảm xúc, và hành động một cách bình thản, nhất quán. Khi đó, giao dịch sẽ không còn là cuộc chiến căng thẳng, mà là một hành trình tự nhiên, nơi bạn từng bước chạm đến mục tiêu tự do tài chính một cách nhẹ nhàng và hiệu quả.

Biện pháp bảo vệ an toàn trong giao dịch

Người thầy từng chia sẻ rằng, để hoạt động hiệu quả trong môi trường giao dịch, chúng ta cần có những quy tắc và ranh giới để hướng dẫn hành vi của mình. Thị trường là nơi không hề có giới hạn, và nếu không tự thiết lập quy tắc, chúng ta có thể tự gây tổn thất khủng khiếp tổn thất vượt xa những gì mà chúng ta từng nghĩ đến. Thực tế, có nhiều loại giao dịch mang đến rủi ro mất mát không giới hạn, nhưng không phải ai cũng sẵn sàng nhìn nhận điều đó.

Vậy làm thế nào để ngăn bản thân rơi vào vòng xoáy của tổn thất không hồi kết? Người thầy đã chỉ ra rằng chúng ta cần xây dựng một cấu trúc nội tâm, một loại kỷ luật tâm trí đặc biệt và góc nhìn rõ ràng để luôn hành động vì lợi ích tốt nhất của chính mình. Thị trường không hề cung cấp cho bạn những cấu trúc này. Thị trường chỉ đơn giản là dòng chảy liên tục của giá cả, với những mẫu hình báo hiệu cơ hội mua hoặc bán, nhưng hoàn toàn không có những quy tắc rõ ràng, không có sự bắt đầu, không có sự kết thúc. Đây là điểm khác biệt lớn, mang lại tác động tâm thức sâu sắc mà bất cứ nhà giao dịch nào cũng phải đối mặt.

Thị trường giống như một dòng sông luôn chảy không dừng lại, không chờ đợi ai. Ngay cả khi thị trường đóng cửa, giá cả vẫn tiếp tục di chuyển. Không gì trong cuộc sống thường ngày có thể chuẩn bị cho chúng ta đối mặt với môi trường “không ranh giới” như vậy. Đáng chú ý, ngay cả những trò chơi may rủi như Blackjack cũng có cấu trúc rõ ràng, khiến chúng ít nguy hiểm hơn nhiều so với giao dịch. Ví dụ, trong Blackjack, bạn phải quyết định số tiền đặt cược trước khi chơi. Đó là luật bắt buộc nếu bạn không quyết định mức rủi ro, bạn không được tham gia.

Nhưng trong giao dịch, không ai ngoài chính bạn sẽ bắt buộc bạn xác định rủi ro trước khi đặt lệnh. Đây là môi trường “không giới hạn”, nơi mọi thứ có thể xảy ra bất cứ lúc nào. Và chỉ những người chiến thắng một cách nhất quán mới luôn xác định rủi ro trước khi giao dịch.

Còn lại thì sao? Những người thua lỗ thường tìm mọi cách để tránh đối mặt với thực tế rằng mỗi giao dịch đều có xác suất thua lỗ. Điều này nghĩa là, bất kể giao dịch có vẻ hấp dẫn đến đâu, nó vẫn có khả năng thất bại. Nhưng vì không có ai ngoài chính bạn ép buộc bạn phải đối mặt với thực tế này, nhiều nhà giao dịch dễ dàng rơi vào những suy nghĩ méo mó, tự biện minh, và thậm chí tin rằng giao dịch mình thực hiện không thể thua, khiến cho việc xác định rủi ro trước lệnh trở nên vô nghĩa.

Ông nhận ra rằng, nguyên nhân không chỉ nằm ở thị trường mà là ở chính chúng ta. Thị trường, về bản chất, không phải kẻ thù. Nó chỉ đơn giản phản ánh lại hành vi và tâm thức của chính chúng ta. Những ai không chịu xây dựng cấu trúc nội tâm một bộ quy tắc rõ ràng để hành động nhất quán sẽ mãi loay hoay trong vòng lặp thất bại.

Bài học rút ra từ người thầy, và từ chính kinh nghiệm của tôi, là: Bạn phải tự xây dựng ranh giới cho chính mình. Thị trường không ép bạn dừng lại khi bạn sai, không bảo bạn phải chốt lời khi bạn đúng, cũng chẳng nhắc nhở bạn rằng mỗi giao dịch đều mang rủi ro. Tất cả đều phụ thuộc vào bạn. Nếu không tự thiết lập những nguyên tắc bảo vệ, bạn sẽ dễ dàng trượt dài trong việc phóng đại kỳ vọng và chấp nhận những rủi ro không cần thiết.

Vậy đâu là giải pháp?

– Đặt ra quy tắc rõ ràng cho từng giao dịch: Rủi ro tối đa là bao nhiêu? Điểm vào lệnh và thoát lệnh cụ thể ở đâu?

– Chấp nhận thực tế rằng không giao dịch nào đảm bảo thắng chắc chắn. Thua lỗ là một phần không thể tránh khỏi của cuộc chơi.

– Giữ vững kỷ luật và tuân thủ kế hoạch: Đây là điều khó khăn nhất, nhưng cũng là yếu tố quyết định bạn là người chiến thắng hay thất bại.

Tôi cũng từng được nhắc nhở rằng: Giao dịch là một môi trường không có ranh giới. Và chính tâm thức vững vàng, kỷ luật nội tâm và sự kiên định mới là chiếc neo giữ bạn lại giữa dòng chảy thị trường không ngừng nghỉ. Không có quy tắc, bạn sẽ mãi trôi dạt trong biển cảm xúc. Nhưng khi xây dựng được một cấu trúc nội tâm vững chắc, bạn sẽ không chỉ giao dịch hiệu quả, mà còn tìm thấy sự tự do thực sự mà giao dịch mang lại.

Người thầy từng nói rằng: “Các trò chơi cờ bạc đều có điểm bắt đầu, giữa và kết thúc rõ ràng.” chúng được thiết kế với một chuỗi sự kiện để quyết định kết quả của trò chơi. Một khi bạn quyết định tham gia, bạn không thể thay đổi ý định bạn buộc phải chơi đến cuối cùng. Nhưng giao dịch thì hoàn toàn khác. Trong giao dịch, không có điểm bắt đầu hoặc kết thúc cố định. Mọi thứ bắt đầu khi bạn quyết định và chỉ kết thúc khi bạn muốn.

Giá cả trên thị trường luôn vận động không ngừng. Tuy nhiên, dù bạn đã lên kế hoạch cẩn thận, hàng loạt yếu tố tâm thức có thể xuất hiện: nỗi sợ hãi, sự tự mãn, mất tập trung hoặc những cảm xúc bất ngờ khác khiến bạn hành động thiếu nhất quán. Điều này dẫn đến một trong những mâu thuẫn lớn nhất của giao dịch: nó vừa là món quà, vừa là lời nguyền.

Món quà là giao dịch cho bạn quyền kiểm soát hoàn toàn đối với những gì bạn làm. Có lẽ đây là lần đầu tiên trong cuộc đời, bạn được tự do quyết định mọi thứ: Khi nào bắt đầu, khi nào kết thúc, và hành động thế nào. Nhưng chính sự tự do vô hạn này cũng trở thành lời nguyền nếu bạn không đủ khả năng thiết lập giới hạn và kỷ luật cho chính mình. Trong các trò chơi cờ bạc, việc thua lỗ bắt buộc bạn phải chủ động dừng lại và quyết định tiếp tục hay không. Nhưng với giao dịch, nếu bạn không hành động, thị trường sẽ tự động cuốn trôi mọi thứ bạn có thậm chí cả những gì bạn không có, mà không cần bạn phải làm gì.

Người thầy nhấn mạnh rằng: “Thị trường không ép buộc chúng ta thoát khỏi giao dịch thua lỗ. Chúng ta có thể lựa chọn làm ngơ, bỏ qua, và để thua lỗ tiếp tục gia tăng.” Sự nguy hiểm nằm ở đây: Giao dịch không có điểm kết thúc tự nhiên. Nếu chúng ta không có cấu trúc nội tâm vững vàng, rất dễ trở thành người chịu tổn thất một cách thụ động không làm gì mà vẫn để tài sản dần bị cuốn trôi.

Tôi đã suy ngẫm rất nhiều về bài học này và nhận ra rằng: Trong giao dịch, điều quan trọng nhất không phải là bạn thắng hay thua trong một giao dịch cụ thể, mà là cách bạn xây dựng cấu trúc tâm thức để hành động vì lợi ích dài hạn của mình. Đó là khả năng dừng lại khi cần thiết, không bị cuốn theo cảm xúc và không để thị trường kiểm soát bạn.

Bạn cần gì để đạt được điều này? Trước hết, bạn phải hiểu rằng, trong giao dịch không có “quy tắc” bên ngoài nào giúp bạn hành xử đúng đắn. Tất cả các giới hạn và quy tắc phải xuất phát từ bên trong bạn một quyết định có ý thức dựa trên sự tự chủ và kiểm soát cảm xúc. Đây chính là nơi mà phần lớn vấn đề bắt đầu.

Khi giao dịch, bạn phải tự đặt ra những “luật chơi” cho mình. Luật chơi đó phải giúp bạn bảo vệ vốn, giữ cho tâm trí bình tĩnh, và ngăn bạn rơi vào trạng thái hành động vô thức. Ví dụ: Bạn phải tự giới hạn mức thua lỗ, thiết lập điểm dừng, và quan trọng hơn cả là giữ cho mình không rơi vào trạng thái “mù quáng” trước thị trường. Nếu không, sự tự do trong giao dịch sẽ biến bạn thành “kẻ nghiện cuộc chơi” liên tục đặt cược mà không nhận ra bạn đang đánh mất điều gì.

Thế mới nói rằng giao dịch không chỉ là về việc kiếm tiền, mà là về việc làm thế nào để không đánh mất chính mình. Để tạo ra sự thành công bền vững, bạn cần hành động có kỷ luật và tự quản trị tâm thức. Chỉ khi nào bạn học được cách xây dựng cấu trúc tâm thức mạnh mẽ, bạn mới có thể tận dụng được “món quà” của sự tự do trong giao dịch mà không bị lời nguyền của nó cuốn đi.

Tôi đã chứng kiến biết bao nhà giao dịch thất bại không phải vì họ không biết cách phân tích thị trường, mà vì họ không có khả năng quản trị bản thân. Ngược lại, những người thành công luôn biết cách đặt giới hạn cho mình. Họ biết khi nào nên dừng, khi nào nên tiến lên và khi nào cần bảo vệ tài khoản hơn là chạy theo cảm xúc.

Cuối cùng, bài học quan trọng nhất mà tôi muốn nhấn mạnh: Giao dịch không phải là nơi bạn đánh cược sự tự do của mình. Nhận thức sử dụng nó thành công cụ để bạn có thêm tự do.

Vấn đề: Sự sẵn sàng tạo ra các quy tắc trong giao dịch

Bạn có từng cảm thấy rằng mình bị cản trở bởi chính ý tưởng phải tạo ra các quy tắc trong giao dịch? Đây không phải là vấn đề mới. Theo những gì người thầy chia sẻ, tôi nhận ra rằng hầu hết những người quan tâm đến giao dịch đều gặp phải sự kháng cự dù ít hay nhiều khi nói đến việc xây dựng một bộ quy tắc cho riêng mình. Điều thú vị là sự kháng cự này không phải lúc nào cũng rõ ràng. Nhiều khi, chúng ta đồng ý rằng các quy tắc là cần thiết, nhưng trong thâm tâm lại không hề có ý định tuân theo chúng.

Sự kháng cự này xuất phát từ đâu? Đó chính là cách mà chúng ta đã được hình thành qua quá trình nuôi dưỡng và xã hội hóa. Hầu hết cấu trúc tư duy trong đầu chúng ta được tạo ra từ những lựa chọn của người khác, chứ không phải của chính chúng ta. Những quy chuẩn xã hội, những giới hạn mà người khác đặt ra đã được “cài đặt” vào tâm trí từ khi chúng ta còn nhỏ, và điều đó có nghĩa là nhiều mong muốn tự nhiên mong muốn được khám phá, được trải nghiệm trực tiếp đã bị từ chối hoặc kìm hãm. Những cảm xúc bị chối bỏ này không biến mất, chúng tích tụ thành sự thất vọng, giận dữ, thậm chí là cảm giác tội lỗi hay căm ghét. Và chính những cảm xúc tiêu cực đó tạo ra một lực cản bên trong, khiến chúng ta phản kháng bất cứ điều gì làm giảm đi sự tự do mà ta luôn khao khát.

Và đây là nghịch lý lớn nhất trong giao dịch: Chính sự tự do không giới hạn điều đã thu hút chúng ta đến với giao dịch lại là lý do khiến chúng ta phản kháng ý tưởng phải tạo ra các nguyên tắc và ranh giới để định hướng hành vi của mình. Bạn thử tưởng tượng: Bạn bước vào thế giới giao dịch, cảm thấy mình đang ở một Utopia một thiên đường nơi mọi thứ đều có thể. Nhưng rồi, một ai đó đến gần bạn, vỗ vai và nói: “Này, bạn cần phải tạo ra các quy tắc. Không chỉ vậy, bạn còn phải có kỷ luật để tuân theo chúng.”

Chúng ta đều hiểu rằng nguyên tắc là cần thiết, nhưng động lực để tạo ra và tuân thủ chúng thì không dễ dàng có được. Điều này đặc biệt khó khăn khi bạn đã dành cả cuộc đời để cố gắng thoát khỏi những giới hạn mà người khác đặt ra. Thậm chí, phải mất rất nhiều đau đớn và thất bại, bạn mới có thể phá vỡ được sự kháng cự bên trong này để xây dựng một hệ thống giao dịch có tổ chức, nhất quán và tuân theo các nguyên tắc quản lý vốn hợp lý. Nhưng đây là điều quan trọng: bạn không cần phải giải quyết mọi cảm xúc tiêu cực trong quá khứ để trở thành một nhà giao dịch thành công. Người thầy đã chứng minh rằng điều này không cần thiết, và chính tôi, qua kinh nghiệm thực chiến, cũng nhận ra rằng bạn hoàn toàn có thể vượt qua mà không phải chịu đựng đau khổ.

Tuy nhiên, điều bạn không thể xem nhẹ là nỗ lực và sự tập trung cần thiết để xây dựng một cấu trúc tâm thức bù đắp cho những ảnh hưởng tiêu cực mà các cảm xúc bị từ chối có thể gây ra. Đó là công việc để rèn luyện những kỹ năng cần thiết nhằm đảm bảo sự thành công trong giao dịch. Và điều này đòi hỏi sự kiên nhẫn, sự tự nhận thức và khả năng điều chỉnh hành vi của chính bạn.

Câu hỏi đặt ra ở đây là: Làm thế nào bạn có thể cân bằng giữa sự tự do sáng tạo trong giao dịch và việc duy trì kỷ luật với các quy tắc đã đặt ra? Câu trả lời chính là: Tự nhận thức rằng chấp nhận kỷ luật không phải là sự trói buộc, mà là chìa khóa để giải phóng tiềm năng thực sự của bạn.

Khi bạn hiểu rằng các quy tắc không phải để giới hạn bạn, mà là để bảo vệ bạn khỏi những sai lầm không đáng có, bạn sẽ bắt đầu thay đổi cách nhìn nhận về giao dịch. Giao dịch không còn là nơi bạn chiến đấu với chính mình, mà là nơi bạn sáng tạo trong khuôn khổ, một khuôn khổ được bạn tạo ra để phục vụ cho chính bạn. Và đó cũng là nơi tự do thực sự được định nghĩa.

Vấn đề cốt lõi: Sự thiếu trách nhiệm trong giao dịch

Giao dịch là một công việc đặc biệt nơi tất cả bắt đầu và kết thúc dựa trên lựa chọn cá nhân của chúng ta. Không có gì xảy ra nếu bạn không bắt đầu. Giao dịch kéo dài bao lâu là do bạn quyết định, và chỉ kết thúc khi bạn dừng lại. Tất cả những khởi đầu, diễn biến, và kết thúc này đều phụ thuộc vào cách chúng ta diễn giải thông tin từ thị trường và hành động theo cách mình chọn. Nhưng vấn đề lớn nhất là gì? Đó là: Chúng ta muốn tự do lựa chọn, nhưng lại không muốn chịu trách nhiệm cho kết quả.

Khi bạn không sẵn sàng chịu trách nhiệm với kết quả giao dịch của mình, bạn sẽ rơi vào một vòng lặp đau đớn: Làm sao để tham gia một hoạt động cho bạn tự do tuyệt đối, nhưng lại tránh được trách nhiệm khi kết quả không như mong đợi?

Người thầy đã chỉ ra rằng, nếu muốn đạt được sự nhất quán trong giao dịch, bạn phải bắt đầu với một tiền đề: “Bất kể kết quả ra sao, bạn là người chịu hoàn toàn trách nhiệm.” đây là mức độ trách nhiệm mà hầu hết chúng ta chưa từng trải nghiệm trước khi bước chân vào thị trường.

Vậy, cách để né tránh trách nhiệm là gì? Nhiều nhà giao dịch chọn phong cách giao dịch ngẫu nhiên, hay nói cách khác, là “giao dịch không có kế hoạch”. Những giao dịch này dựa trên hàng loạt các biến số không rõ ràng, không có cấu trúc cụ thể, và không giúp bạn hiểu điều gì thực sự hiệu quả về lâu dài. Ngẫu nhiên là tự do không có trách nhiệm. Bạn có thể dễ dàng nhận công lao cho những giao dịch thành công (vì “có một chút phương pháp trong đó”), nhưng lại dễ dàng đổ lỗi cho biến số bất ngờ nếu giao dịch thất bại.

Nhưng sự thật là: Thị trường không hề ngẫu nhiên. Những mô hình hành vi lặp lại liên tục chúng không thể đoán trước kết quả từng giao dịch, nhưng theo chuỗi giao dịch, chúng lại mang tính thống kê đáng tin cậy. Đó chính là nghịch lý mà người thầy muốn chúng ta hiểu: Kỷ luật và tính tổ chức là chìa khóa để biến sự lặp lại của thị trường thành lợi thế nhất quán.

Người thầy đã kể về vô số nhà giao dịch dành hàng giờ phân tích thị trường, lên kế hoạch giao dịch cho ngày hôm sau, nhưng đến khi thị trường mở, họ lại không hành động theo kế hoạch của mình. Thay vào đó, họ giao dịch dựa trên lời khuyên của bạn bè, môi giới, hay thậm chí cảm tính. Và không cần nói, những giao dịch họ bỏ lỡ thường là những cơ hội sinh lời lớn nhất trong ngày. Đây là ví dụ điển hình của giao dịch ngẫu nhiên, xuất phát từ tâm thức trốn tránh trách nhiệm.

Vì sao chúng ta dễ dàng rơi vào bẫy giao dịch ngẫu nhiên?

Bởi vì bất kỳ giao dịch nào cũng có khả năng thành công, ngay cả khi bạn hoàn toàn không có kế hoạch hay phương pháp. Một cú giao dịch lớn có thể đến với bạn, dù bạn là nhà phân tích tuyệt vời hay chỉ là một người giao dịch tệ. Nhưng điều này cũng khiến bạn dễ dàng né tránh công việc khó khăn nhất xây dựng một hệ thống giao dịch có kỷ luật, tổ chức và hiệu quả.

Tôi muốn bạn nhớ điều này: Giao dịch ngẫu nhiên có thể mang lại vài chiến thắng, nhưng nó không giúp bạn tạo nên một sự nghiệp giao dịch bền vững. Mỗi khi bạn giao dịch không có kế hoạch, bạn đang từ chối đặt năng lực sáng tạo và trách nhiệm của mình vào đó. Và khi thất bại, bạn sẽ tìm cách đổ lỗi cho bạn bè, môi giới, hoặc bất cứ ai ngoại trừ chính mình.

Nhưng để trở thành một nhà giao dịch thực sự, bạn phải thay đổi cách nhìn nhận. Thay vì tránh né trách nhiệm, hãy chấp nhận rằng bạn chính là nhân tố duy nhất quyết định kết quả giao dịch của mình. Khi bạn làm điều đó, bạn sẽ không còn giao dịch một cách ngẫu nhiên. Bạn sẽ xây dựng một hệ thống, tổ chức giao dịch của mình một cách nhất quán, và dần dần, bạn sẽ biến giao dịch thành một công việc mang lại tự do tài chính và cảm xúc.

Người thầy đã đặt nền móng cho tư duy này, và qua kinh nghiệm thực tế, tôi nhận ra rằng: Kỷ luật và trách nhiệm không chỉ giúp bạn giao dịch thành công, mà còn biến giao dịch thành một hành trình nhẹ nhàng, ít căng thẳng hơn. Đó không còn là một cuộc chiến cảm xúc, mà là một quá trình đơn giản, nơi bạn có thể giao dịch với sự tự tin và bình tĩnh.

Cùng chuyển hoá giao dịch của bạn thành một hệ thống có kế hoạch, không chỉ để kiếm tiền, mà còn để giúp bạn xây dựng một cuộc sống tự do và ý nghĩa. Đừng để giao dịch ngẫu nhiên cướp đi tiềm năng của bạn. Giao dịch không phải là ngẫu nhiên, nó là kỷ luật, và kỷ luật chính là chìa khóa để mở cánh cửa tự do.

Vấn đề cốt lõi: Thoả hiệp để thoả mãn nội tâm

Đây là vấn đề cực kỳ lớn vì thoả hiệp cho điều gì đó thường rất vi tế và là kẻ thù vô hình trong giao dịch. Giao dịch tài chính có một nghịch lý rất thú vị. Chúng ta thường bước vào thị trường với một loạt quy tắc rất bài bản, nhưng rồi chính mình lại là người phá vỡ chúng. Không phải vì không biết, mà là vì có những khoảnh khắc tâm lý thỏa hiệp – cái cảm giác cho phép bản thân lơi lỏng kỷ luật, chỉ để thỏa mãn một sự thôi thúc ngắn hạn nào đó.

Có thể bạn cũng đã trải qua rồi. Ví dụ như khi giá sắp chạm điểm cắt lỗ, nhưng vì “cảm thấy” thị trường sắp đảo chiều, bạn dịch chốt lỗ xuống thêm một chút. Chỉ một chút thôi. Thế là lệnh lỗ to hơn dự kiến. Và rồi, để gỡ lại, bạn nhảy vào một lệnh khác mà chẳng có kế hoạch gì rõ ràng, chỉ để “lấy lại những gì đã mất.”

Cái vòng lặp này rất dễ hình thành. Vì mỗi lần thỏa hiệp, bạn cho rằng đó chỉ là ngoại lệ. Nhưng rồi ngoại lệ đó nhanh chóng trở thành “bình thường mới.” Đến một lúc nào đó, bạn nhìn lại và nhận ra… mình đã đi quá xa khỏi kỷ luật ban đầu.

Vấn đề nằm ở chỗ, cảm giác thỏa mãn nội tâm ngắn hạn ấy cực kỳ nguy hiểm. Khi thắng, bạn dễ tự mãn. Khi thua, bạn nhanh chóng tìm lý do để bào chữa. Và mỗi lần thỏa hiệp là một lần đẩy bạn xa hơn khỏi con đường giao dịch chuyên nghiệp.

Nó đến từ đâu? Từ sự kỳ vọng quá cao, từ nỗi sợ thua lỗ, và từ cái tôi không muốn chấp nhận thất bại. Bản chất là do tâm thức không cân bằng. Khi khao khát lợi nhuận quá mạnh mẽ, trạng thái rung động điện từ nội tâm dương quá mức. Nhưng thị trường không phải lúc nào cũng thuận theo ý mình, và khi nó đi ngược lại, trạng thái ấy dễ dàng rơi xuống cực âm – thất vọng, chán nản, thậm chí sợ hãi.

Và để nhanh chóng thoát khỏi cảm giác tiêu cực đó, bạn thỏa hiệp. Đặt lệnh vội vàng, giữ lệnh thua quá lâu, hoặc giao dịch ngoài kế hoạch… tất cả chỉ để thoả mãn tâm lý trong ngắn hạn, mà không hề nghĩ đến hậu quả dài lâu.

Tôi cũng từng rơi vào trạng thái này. Có những giai đoạn thị trường thuận lợi, giao dịch của tôi vào đâu thắng đó. Cảm giác như “bắt được nhịp” của thị trường. Nhưng rồi, chỉ một cú thua lớn kéo theo loạt thua liên tiếp. Tất cả bắt đầu từ một lần duy nhất thỏa hiệp với kỷ luật.

Thị trường là vậy. Nó không cần biết bạn là ai, bạn giỏi đến mức nào. Chỉ cần bạn mất kỷ luật một lần, nó sẽ có cách kéo bạn trở lại vạch xuất phát.

Cái khó là sự thỏa hiệp nội tâm này rất khó nhận diện ngay từ đầu. Vì nó đến từ bên trong, từ chính bản năng muốn né tránh cảm giác thua lỗ và thất vọng. Và nó cũng không biểu hiện rõ ràng ngay lập tức. Đôi khi phải đến khi tài khoản sụt giảm đáng kể, bạn mới ngồi lại và nhận ra mình đã lạc lối từ khi nào.

Cách duy nhất để tránh nó là tự nhắc mình mỗi ngày. Luôn đặt câu hỏi:

– “Mình có đang giao dịch đúng kế hoạch không?”

– “Lệnh này có thực sự là cơ hội, hay chỉ là để mình cảm thấy khá hơn?”

Dần dần, bạn sẽ học được cách tách biệt cảm xúc ra khỏi giao dịch. Cảm xúc vẫn sẽ ở đó, nhưng bạn sẽ không để nó quyết định thay mình.

Giao dịch tài chính không phải lúc nào cũng hào nhoáng như người ta tưởng. Đó là cuộc chiến nội tâm liên tục với chính mình. Người thua cuộc là người luôn thỏa hiệp. Người chiến thắng là người giữ được sự nhất quán trong mọi hoàn cảnh. Vậy nên, nếu có lúc nào bạn cảm thấy muốn “du di” một chút với kỷ luật, hãy nhớ rằng: “Chỉ một lần thôi” chính là khởi đầu cho cả chuỗi thua lỗ không hồi kết.

Vấn đề cốt lõi: Tầm thường hoá công việc giao dịch

Có một điều thú vị mà tôi nhận ra sau nhiều năm tham gia vào thị trường – rất nhiều người tầm thường hoá công việc giao dịch. Họ coi nó như một trò chơi, một cuộc mua bán đơn thuần, kiểu như “thích thì vào lệnh, vui thì giữ lâu, buồn thì cắt lỗ.”

Thế nhưng, ở những quốc gia có thị trường tài chính phát triển, giao dịch không phải là chuyện đùa. Nó là một ngành nghề nghiêm túc, thậm chí có những chuẩn mực và trách nhiệm rất cao.

Bạn có biết không? Ở Mỹ, Anh, Nhật Bản hay Singapore, nếu bạn là một nhà giao dịch chuyên nghiệp hoặc quản lý quỹ, bạn không chỉ đơn giản là người ngồi máy tính nhấp lệnh. Bạn còn phải:

– Đóng thuế rất cao từ lợi nhuận giao dịch.

– Đáp ứng các tiêu chuẩn về pháp lý và báo cáo rõ ràng.

– Có khi còn phải vượt qua các kỳ thi sát hạch, kiểm tra kiến thức định kỳ.

Công việc này không khác gì bác sĩ, luật sư hay kỹ sư. Người ta coi trọng nó vì nó tác động trực tiếp đến dòng tiền, tài sản của chính họ và cả hệ thống kinh tế.

Thế mà, quay lại Việt Nam hay một số nước đang phát triển, giao dịch vẫn bị coi là “nghề tay trái” hoặc “thử vận may.” Nhiều người bước vào thị trường với tâm thế giống như vào sòng bạc, nghĩ rằng đặt lệnh là ăn thua, không phải là một nghề nghiệp nghiêm túc.

Sự khác biệt nằm ở đâu? Nằm ở tâm thức. Nhà giao dịch ở các thị trường tiên tiến nhìn giao dịch như một nghề lâu dài, đòi hỏi kiến thức, sự rèn luyện và cam kết. Còn nhiều người trong chúng ta chỉ nhìn nó như cơ hội làm giàu nhanh.

Nhưng chính điều đó là nguyên nhân khiến phần lớn nhà giao dịch thua lỗ.

Tôi có một người bạn ở Mỹ, anh ấy là nhà giao dịch chuyên nghiệp cho một quỹ đầu tư. Cuộc sống của anh ấy nghe thì có vẻ tự do, nhưng thực tế, mỗi sáng anh đều phải dậy từ 5 giờ để nghiên cứu thị trường, cập nhật thông tin kinh tế. Mỗi tuần, anh đều phải tham gia các buổi họp đánh giá hiệu suất, phải giải trình lý do từng lệnh thắng – thua. Và khi chốt lợi nhuận, một phần không nhỏ được trích ra để đóng thuế giao dịch.

Còn ở đây, chúng ta thì sao?

– Đặt lệnh với tâm thế “xem thử vận may.”

– Thua thì đổ tại thị trường, thắng thì nghĩ mình giỏi.

– Quên mất rằng giao dịch cũng là một nghề nghiệp cần đầu tư thời gian và sự kiên nhẫn.

Đó là lý do vì sao có sự cách biệt lớn giữa một nhóm nhỏ nhà giao dịch thành công và phần lớn nhà giao dịch thất bại.

Giao dịch là công việc của sự nghiêm túc, không phải của cảm xúc nhất thời. Khi bạn tầm thường hoá nó, thị trường sẽ tầm thường hoá tài khoản của bạn. Nhưng khi bạn đối xử với nó như một nghề thực thụ, phần thưởng sẽ đến – không chỉ là tiền bạc, mà còn là sự trưởng thành trong tâm thức và vị trí của bạn trong xã hội.

Đã đến lúc dừng lại và suy nghĩ xem: Bạn muốn làm giao dịch như một tay chơi đỏ đen, hay như một người thực sự làm chủ nghề nghiệp này?

Vấn đề: Nghiện phần thưởng ngẫu nhiên

Chúng ta bắt đầu với một ví dụ quen thuộc từ nghiên cứu khoa học. Các nhà tâm lý học đã thực hiện thí nghiệm trên khỉ, và phát hiện rằng: Khi một con khỉ được thưởng một cách đều đặn mỗi khi thực hiện xong nhiệm vụ, nó rất nhanh học được cách liên kết nỗ lực với phần thưởng. Nhưng nếu bạn ngừng thưởng, con khỉ sẽ sớm từ bỏ nhiệm vụ vì hiểu rằng việc tiếp tục không còn mang lại kết quả. Tuy nhiên, khi phần thưởng được trao một cách ngẫu nhiên, mọi chuyện lại khác. Thậm chí khi bạn ngừng hoàn toàn việc thưởng, con khỉ vẫn tiếp tục làm nhiệm vụ trong hy vọng mơ hồ rằng nó sẽ lại nhận được phần thưởng.

Điều này không chỉ đúng với khỉ mà còn với chính chúng ta. Nghiện phần thưởng ngẫu nhiên cảm giác hưng phấn khi nhận được một bất ngờ thú vị là một dạng nghiện tâm lý rất phổ biến. Theo hiệp hội tâm lý học hoa kỳ (American Psychological Association, tên viết tắt: APA), nghiện được định nghĩa là “Một trạng thái nhận thức nội tâm trong đó con người bị cuốn hút, lệ thuộc vào một hành vi hoặc chất kích thích đến mức gây tổn hại về mặt thể chất, tâm lý, hoặc xã hội.”

Tuy nhiên, hãy hiểu rằng nghiện không thực sự “tồn tại” như một yếu tố bên ngoài ép buộc chúng ta. Bản chất của nghiện nằm ở nội tâm bên trong nơi chứa đựng những khao khát mãnh liệt muốn thoả mãn điều gì đó. Khi ta nghiện, điều thực sự xảy ra là ta đang lặp đi lặp lại một hành vi hoặc cảm giác, nhưng thay vì mang lại giá trị hữu ích, nó thường dẫn đến hệ luỵ tiêu cực.

Trong giao dịch tài chính, nghiện phần thưởng ngẫu nhiên trở nên cực kỳ nguy hiểm vì nó khiến chúng ta lạc lối và mất kiểm soát. Rồi thử nghĩ xem: bạn đặt một lệnh không có kế hoạch, bất ngờ thắng lớn. Cảm giác hưng phấn ấy kích hoạt bộ não, và bạn bắt đầu hy vọng rằng may mắn sẽ tiếp tục đến. Bạn vào thêm lệnh, không quan tâm đến rủi ro, và lần này bạn thua. Nhưng thay vì dừng lại, bạn tiếp tục đặt lệnh, với niềm tin rằng lần sau mọi thứ sẽ lại “đúng như ý.”

Vấn đề lớn nhất của nghiện chính là sự mất tự do. Khi nghiện, ta rơi vào trạng thái mà người thầy gọi là “Choicelessness” không còn sự lựa chọn. Bạn không còn hành động vì lý trí hay kế hoạch, mà chỉ để thoả mãn cơn khao khát ngắn hạn bên trong. Hành vi ấy không chỉ khiến bạn mất vốn, mà còn làm tổn thương sâu sắc đến sự tự tin và khả năng làm chủ bản thân.

Vậy đâu là giải pháp?

Thứ nhất, hãy nhận ra rằng nghiện không phải là bản án chung thân. Nó chỉ là kết quả của một nội tâm khao khát nhưng chưa được quản lý đúng cách. Hãy dành thời gian khám phá điều bạn thực sự muốn: Đó là cảm giác chiến thắng tạm thời hay sự thành công bền vững?

Thứ hai, nghiện phần thưởng ngẫu nhiên có thể vượt qua bằng cách thiết lập kỷ luật và tư duy giao dịch đúng đắn. Khi bạn tuân thủ kế hoạch giao dịch, mỗi hành động đều có lý do rõ ràng, bạn sẽ dần thay thế cảm giác hưng phấn ngắn hạn bằng sự thoả mãn từ việc làm đúng và nhất quán.

Thứ ba, hãy hiểu rằng giao dịch không phải là một công cụ để thoả mãn cảm xúc. Nó là một phương tiện để bạn đạt được tự do tài chính. Đừng để cảm xúc chi phối, hãy tập trung vào giá trị dài hạn.

Cuối cùng, bài học từ tôi và các chuyên gia khác: Thẳng thắn nhìn vào nghiện không như một vấn đề cần loại bỏ, mà là một cơ hội để hiểu sâu hơn về bản thân. Khi bạn nhận ra và điều chỉnh những khao khát nội tại, bạn không chỉ vượt qua nghiện, mà còn làm chủ được tâm thức của mình. Giao dịch khi đó sẽ trở thành một quy trình nhẹ nhàng, đơn giản, và hiệu quả nơi mà bạn làm chủ mọi quyết định với sự tự tin và bình tĩnh.

Vấn đề: Kiểm soát bên trong và kiểm soát bên ngoài

Bạn có bao giờ tự hỏi tại sao nhiều người thành công trong xã hội lại thất bại thảm hại khi bước chân vào thị trường tài chính? Người thầy, trong sự nghiệp nghiên cứu của mình, đã chỉ ra rằng một trong những lý do lớn nhất là sự khác biệt căn bản giữa cách chúng ta được “lập trình” để kiểm soát môi trường xã hội và thực tế rằng thị trường là nơi không thể kiểm soát.

Trong xã hội, từ nhỏ, chúng ta đã được dạy cách tương tác với người khác để đạt được điều mình muốn. Điều đó bao gồm cả việc học cách kiểm soát và thậm chí thao túng để khiến người khác đáp ứng nhu cầu, mong muốn và khát khao của chúng ta. Đây là kỹ năng cần thiết trong môi trường xã hội nơi con người phụ thuộc vào nhau. Nhưng thị trường không phải là xã hội.

Quay lại bên trong chính mình, hình dung thị trường như một “vùng hoang dã tâm thức” nơi mỗi người tự chiến đấu để tồn tại. Ở đây, thị trường không quan tâm đến bạn là ai, bạn muốn gì, hay bạn cảm thấy như thế nào. Thị trường không có nghĩa vụ phải làm bạn hài lòng, cũng không phản hồi theo cách mà bạn mong muốn. Nói một cách thẳng thắn, nếu bạn bước vào thị trường với tư duy kiểm soát như cách bạn đã làm trong môi trường xã hội, bạn sẽ cảm thấy như mình đang chèo thuyền mà không có mái chèo lạc lối, bất lực, và hoàn toàn không có phương hướng.

Người thầy đã nói rất rõ: “Bạn không thể kiểm soát thị trường, nhưng bạn có thể quản trị cách mình nhận thức, diễn giải thông tin từ thị trường, và cách bạn hành xử.” và đây chính là điều tôi muốn mở rộng hơn, bằng quan niệm “nhất thiết duy tâm tạo” mọi thứ bắt đầu từ bên trong. Thị trường không phải là vấn đề, mà cách bạn nhận thức về thị trường mới là vấn đề.

Bây giờ dừng lại một chút và suy nghĩ: bạn đã bao nhiêu lần cố gắng kiểm soát thị trường? Bạn muốn thị trường “đi đúng” theo kế hoạch của mình, và khi nó không làm vậy, bạn cảm thấy tức giận, thất vọng, thậm chí đổ lỗi cho thị trường? Thực tế, thị trường chỉ đơn thuần phản ánh trạng thái bên trong bạn. Nếu bạn đang hỗn loạn, lo lắng, hoặc bị cảm xúc chi phối, thị trường sẽ trở thành một “tấm gương” khuếch đại sự hỗn loạn đó.

Vậy, làm thế nào để giải quyết vấn đề này?

Câu trả lời nằm ở chính bạn. Thay vì cố gắng kiểm soát những gì bên ngoài như thị trường hãy tập trung kiểm soát bên trong. Khi bạn kiểm soát được tư duy, cảm xúc và hành vi của mình, bạn sẽ:

– Nhìn nhận thị trường một cách khách quan, không bị ảnh hưởng bởi kỳ vọng cá nhân.

– Ra quyết định dựa trên sự thật, không phải cảm xúc.

– Hành động một cách nhất quán, luôn đặt lợi ích lâu dài của mình lên hàng đầu.

Nhớ rằng, thị trường không phải là kẻ thù, mà là một bài kiểm tra về sự làm chủ bản thân. Nếu bạn tiếp cận thị trường như một môi trường để học cách kiểm soát tâm thức của mình, bạn sẽ thấy giao dịch không còn là cuộc chiến, mà là một hành trình phát triển nội tại.

Khi bạn thay đổi bên trong, bên ngoài sẽ thay đổi theo. Thị trường sẽ không còn là “kẻ phản bội” bạn từng nghĩ, mà trở thành đối tác trung thực nhất phản ánh chính xác trạng thái tâm thức của bạn. Điều này đòi hỏi bạn phải rèn luyện để biến thị trường từ một nơi hỗn loạn thành môi trường mà bạn có thể tự do thể hiện khả năng của mình mà không bị cảm xúc chi phối.

Đúc kết lại: bên ngoài chỉ là kết quả của bên trong. Quản trị tâm thức chính là chìa khóa để bạn giao dịch thành công không phải bằng cách ép buộc thị trường làm theo ý mình, mà bằng cách làm chủ bản thân để thích nghi với bất kỳ điều gì thị trường mang lại.

Đây là bài học mà tôi đã rút ra từ người thầy và chính những trải nghiệm của mình: Nếu bạn có thể làm chủ tâm thức, thị trường sẽ không còn là nơi đầy nguy hiểm, mà trở thành cơ hội không giới hạn để bạn phát triển và đạt được tự do thực sự.

Chú thích:

Utopia (tiếng Hy Lạp: οὐτόπος, phiên âm: outópos), là một cộng đồng hoặc xã hội gần lý tưởng hoặc hoàn hảo trên mọi mặt.

Drawdown là mức sụt giảm của giá trị tài khoản đầu tư, tính từ mức vốn cao nhất (đỉnh) đến mức vốn thấp nhất (đáy) trong một giai đoạn cụ thể. Đại lượng này thường biểu thị bằng tỷ lệ phần trăm so với giá trị vốn đầu tư tại điểm đỉnh. Khi tính drawdown, ta phản ánh được mức độ thua lỗ tối đa tạm thời (chưa hiện thực hóa) của chiến lược đầu tư trước khi nó phục hồi về mức cũ hoặc cao hơn.