Chương 1

Cuối cùng thì làng Dung Dé cũng bằng lòng với việc chuyển dời khỏi vùng Đăk Mơ Thượng, để xuống cư trú dưới thung lũng Đăk Mơ Hạ. Đó là cả một quá trình dày công thuyết phục của Tín, cũng lại nhờ lòng tin của già làng đối với anh. Ở đó người ta chuẩn bị đắp một hồ nước rộng lớn chưa từng có. Nghe nói, làng Dung Dé rồi sẽ bị ngập chìm tất cả khi nước đã dâng lên.

Thế là phải bỏ lại mảnh đất bao nhiêu đời ông bà tổ tiên đã cư trú. 

Tiếc đấy, nhưng biết làm sao được. 

Đăk Mơ Thượng là một thung lũng lớn, nằm giữa hai dãy núi cao sừng sững, chạy dài từ Bắc xuống Nam. Đến cuối lòng thung, dãy núi phía Đông bỗng tách ra một nhánh chạy về hướng Tây, có dáng phẳng, gọi là núi Thiên Thai. Dãy Thiên Thai như một cái bờ khổng lồ của trời đất, ngăn đôi tách biệt vùng Đăk Mơ Thượng và Đăk Mơ Hạ. 

Giữa lòng thung Đăk Mơ Thượng là một vùng đất lởm chởm, với những đỉnh núi tròn vo hình bát úp, chạy dài lên đến thượng nguồn con nước Đăk Mơ. Càng đi lên, những ngọn núi bát úp càng cao càng to. Đất ấy thật khó để khai thác thành vùng chuyên canh nông nghiệp lớn. Địa hình phân cắt manh mún theo đồi núi mấp mô.

Ngược lại, Đăk Mơ Hạ, như một cái thung lũng lớn, khá bằng phẳng, nằm giữa chân núi Thiên Thai và hai dãy núi dài mở rộng ra về phía hạ lưu.

Một đêm cả làng thao thức. Già Hoen ngồi bên bếp lửa ngậm tẩu thâu canh. Gió rào rạt. Trời đầy trăng sao. Những vầng mây xám trắng treo lơ lửng trên nền trời như dịch chuyển về hướng nam xa xôi. Chưa có cuộc dời làng nào lại xao xuyến đến vậy. Thời chiến tranh, cũng có khi cả làng phải chạy đấy, là vào rừng với bộ đội, du kích và cán bộ kháng chiến. Đi khỏi làng mà lòng nhẹ tâng thanh thản như không hề có chuyện gì lớn xảy ra.

Có thời làng bị đại dịch, các già làng, thầy pháp cũng phải đi tìm chỗ khác, xin giàng đất giàng rừng làm nơi cư ngụ rồi chọn ngày nghe ngóng điềm lành từ những tiếng chim rừng mà chuyển làng đến đất mới. Việc chuyển làng như vậy thường không quá xa, không quá khó nhọc. Chẳng có gì đáng lo nghĩ lưu nhớ mãi trong đời.

Già Hoen đã xuống Đăk Mơ Hạ, đã xem làng mới tái định cư rồi. Tất cả đã có sẵn. Nó là một cái làng xây giãn cách, nhà lợp tôn. Những ngôi nhà nhìn thì khang trang, nhưng mọi thứ quá chật chội bí bức. Cũng đành chịu thôi. Nhà xây nó vậy! 

Vùng đất mới là một eo núi hẹp kẹp giữa sườn dãy núi phía đông và nhánh Thiên Thai, nguyên là một đám rừng khộp, mọc đầy cây dầu, cà chít, thi thoảng có những đám lớn gỗ hương trắc cẩm lai… Người ta khai hoang trắng để lập làng. Một chủ gỗ tên Ký tìm ra đám gỗ quí lẫn trong rừng khộp thì bí mật xin lập dự án tái định cư ở vị trí ấy. 

Sáng sau, bất ngờ già Hoen lại bảo dân làng chưa đi vội. Tiếc những ngôi nhà đã gắn bó với bao nhiêu năm đời người, sao dễ dàng vứt bỏ làm vậy. Lại một ngày già lên rừng ngắm nghía, suy tính… 

Trên cao có những bãi đất trống khá bằng phẳng, ẩn sau những lùm cây đại thụ, cỏ mọc um tùm. Có một hợp thủy nhỏ từ trên đỉnh núi chót vót luồn lách theo mạch đá, làm cho đất quanh năm dâm dấp ẩm ướt. Một gờ đất đội lên thành cái bờ lượn sóng, trữ lại ít nước trong. Đó là bãi nai. Mùa sinh sản bọn nai rừng thường tụ tập nhau về thành từng đàn tìm bạn tình cặp đôi gieo giống. Bình thường rất ít ai đến chốn hoang vu này.

Lên trên nữa, có cái Hang Voi. Là cái hang bằng đá rộng và cao hơn cái nhà sàn. Nghe người già xưa nói lại, thì lâu rồi, bọn voi rừng một đời lừng lững ngang dọc chốn rừng xanh chẳng biết sợ bất kỳ một kẻ nào, khi đã già nua ốm yếu, biết oai danh mình đã hết, sức đã cạn, để được yên thân chúng bèn tách đàn, chui tọt vào cái hang ấy nằm nghỉ và chờ chết. Người xưa thấy vậy thì gọi là Hang Voi. Nhiều đời, Hang Voi linh thiêng lắm, chẳng ai giám đặt chân đến. Thời chiến tranh ác liệt, có lúc bộ đội trú ẩn rất đông trong cái hang ấy.

Già Hoen nghĩ, cái Hang Voi có thể chứa được cả làng. Nhưng ở trong đó thì bó bức lắm, sống cả đời sao được. Tốt nhất, cứ đưa những mái nhà lên Bãi Nai cất giấu tạm xem sao, sau lại tính.

Đêm.

Trăng sáng như ban ngày. 

Theo lệnh của già Hoen, làng huy động thanh niên lực lưỡng khênh tất cả các mái nhà cũ sau khi đã cắt dây néo, đưa lên tận trên núi cao giấu ở Bãi Nai. Kiểu giống người ta úp những chiếc nón lá trên bãi cỏ. Phải mất mấy đêm, làng mới đưa hết được những mái nhà vào dấu trong rừng. Đó là một quá trình ngược lại với lúc làm mái lợp tranh dựng nhà. 

Người Tây Nguyên làm nhà có hai công đoạn; sau khi dựng khung nhà xong thì để đó; họ tiến hành làm mái nhà dưới mặt đất, lợp tranh xong xuôi, cuối cùng huy động cả làng cùng khiêng mái nhà úp lên cái khung, buộc kỹ lại là xong.

Làng Dung Dé như trải qua một trận cuồng phong khủng khiếp.

Tất cả tan hoang xơ xác. 

Các ngôi nhà chỉ còn những cái cột gỗ láng bóng trơ trọi dơ lên giữa trời xanh…

Đoàn người theo hàng dọc đi ra khỏi làng. Những con chó lẽo đẽo theo sau dáng hân hoan như một cuộc đi săn, một chuyến đi rừng. Những con trâu con bò lớn, mấy ngày trước đã được xỏ mũi buộc thừng. Mỗi gia đình xỏ mũi một con trâu hoặc bò đầu đàn, bằng cách dùng hai nhánh lồ ô một to một nhỏ luồn vào trong nhau; một đầu vót nhọn, xâu qua phần mềm cuối xương lá mía của con vật, luồn dây rừng vào làm cái vánh. Trâu bò đầu đàn được xỏ mũi thì hóa hiền lành, dễ điều khiển hẳn.