Category: Uncategorized

  • Chương 2

    Mới gặp Hơ Thy lần đầu trong dịp đi khảo sát làng Dung Dé, Tín đã như bị hớp hồn. Một bông hoa rừng trắng ngần ngan ngát. Ở cô bé toát lên sự hồn nhiên, sự khéo léo thiên bẩm và nét duyên trời cho dịu dàng rực rỡ.

    – Nàng tiên ơi. Để anh chụp cho em một kiểu ảnh nhé! – Tín tìm cơ hội tán nịnh.

    – Ôi, anh chụp ảnh được hả? Thích quá! – Hơ Thy mừng quá reo lên một cảm xúc chân thật của người Tây Nguyên. Cô nhảy cẫng chân sáo một cách sung sướng.

    Nghe nói thời người Tây Phá Lăng mới lên Tây Nguyên, dân xứ rừng rất sợ chụp ảnh. Họ lo bị hớp mất bóng, mất hồn. Nay thì được chụp hình coi như một diễm phúc.

    – Nhưng phải chụp cho đẹp, không em bắt đền đấy!

    – Em yên tâm đi. Người đẹp thế, kiểu gì ảnh cũng đẹp!

    Việc chụp ảnh thành cái cớ cho hai người làm quen, chuyện trò cả buổi. Qua những câu chuyện, Tín như bị cuốn hút bởi những điều mới lạ từ ngôi làng ấy, vùng dân cư ấy.

    Làng Dung Dé có đến hơn hai mươi nóc nhà. Giữa làng có ngôi nhà rông cao vút, đó là ngôi nhà chung của cả cộng đồng. Nhà rông nổi trội trong tất cả quần thể nhà sàn, đẹp nhất, to lớn nhất, hùng vĩ nhất. Đêm đêm, thanh niên, con trai chưa lập gia đình vẫn thường tụ tập về nhà rông đốt lửa vui chơi, nghe già làng kể chuyện thời xưa, kể khan chuyện trường ca huyền sử. Khuya thì cùng nằm ngủ lại canh làng. Nhà rông còn là nơi họp bàn chuyện làng, nơi xét xử những vụ việc xảy ra trong làng. Ở nhà rông, luôn để sẵn khí giới, giáo mác, ná lao, treo các bộ cồng chiêng quý, những chiếc trống quý của làng. Giữa sàn nhà rông là những bếp lửa, đêm đêm giữ hơi ấm cho ngôi nhà. Một góc cao của nhà rông thường treo chiếc gùi. Trong đó đựng các vật quý gọi là Tơ Mong. Người làng hễ gặp những vật kỳ dị, mẫu đá, khúc gỗ… có hình thù lạ, cảm giác lạ, hiện tượng lạ, được báo mộng trong một giấc mơ lạ… họ đều cho đó là Tơ Mong. Tơ Mong là vật làm tin của giàng, sự ngỏ ý về một giao kết thần bí nào đó với các giàng. Vật đó được cất giữ như một của quý hiếm, như bảo vật. Nhà rông là cái rốn của làng. Nó kết tụ mọi con người, là nơi trao truyền những niềm tin, những kết ước từ nhiều đời đến với mai sau…

    Từ xa xưa, nhà rông được dựng trên một bãi đất rộng ở trung tâm làng. Ở đó ban đêm, mỗi địa điểm thường cột một con trâu đầu đàn, làm mối quần tụ đàn trâu của từng gia đình.

    Những ngôi nhà sàn quây quần bên nhau, xúm xít vây lấy ngôi nhà rông như đàn gà con quây quanh gà mẹ. Trong mỗi ngôi nhà sàn quy tụ nhiều gia đình nhỏ. Mỗi gia đình có một cái bếp riêng, hình thành từ một khung gỗ nhỏ trên sàn nhà. Xung quanh bếp là những quả bầu khô đen bóng, đựng nước uống và phòng hỏa hoạn. Đêm đến, thành viên trong mỗi gia đình, chủ yếu là người già và trẻ nhỏ, những người đã lập gia đình, quây quần nằm ngủ trên sàn nhà quanh bếp lửa. Các cô gái chưa bắt chồng, thì nằm ngủ nơi gian cuối cùng của dãy nhà dài, ở đó có chiếc cầu thang nhỏ bắc xuống ngay hồi nhà làm lối đi riêng.

    Phòng tiếp khách ở đầu hồi phía trước. Đó là một không gian khá rộng, ở giữa có một bếp lửa lớn. Khách đến nhà thì được tiếp chuyện ngay bên bếp than hồng. Phòng khách là nơi treo chiêng, dựng ghè của cả đại gia đình. Gian phòng ấy được trổ một ô cửa lớn, nối với sân sàn gỗ ngay đầu hồi nhà. Sân sàn là nơi đêm sáng trăng hoặc những buổi ban mai, con gái trong các gia đình ngồi dệt vải, hoặc đổi công xúm nhau giã gạo chày đôi. Lúa được đưa về từ kho ở rẫy, để nguyên cả vỏ trấu mà cho vào cối giã. Cối giã gạo là một đoạn gốc cây, khoét rỗng đầu nhỏ thành cái miệng, đầu to thành cái đế. Chày giã gạo đơn giản là một khúc cây kơ nia nhỏ, thẳng đuột, cỡ bằng bắp tay, cao tầm đầu người. Thường thì chỉ cây kơ nia mới được làm chày giã gạo. Khi bóc vỏ lúa, các cô gái dùng đầu ngọn nhỏ mà giã. Khi giã trắng cám, các cô lại cùng trở ngược, giã bằng đầu gốc to hơn.

    Ngay trên sân sàn gỗ là một chiếc cầu thang nối đất. Đó là một đoạn thân cây gỗ tròn, được đẽo vát hai đầu để gác lên sàn và kê xuống đất một cách chắc chắn, tránh lăn lật. Một phía của cây gỗ được chặt vạc những bậc vừa bước chân cho người lên xuống. Cầu thang vừa là một công cụ để lên xuống ngôi nhà sàn, cũng là những thông điệp tinh tế của ngôi nhà!

    Khi trong nhà có việc kiêng cữ, không muốn tiếp khách, người nhà sẽ vật lật úp cầu thang lại. Ý là không muốn tiếp khách, không muốn bị quấy rầy! Người ngoài thấy vậy thì không tiếp xúc, không gây phiền hà cho gia chủ.

    Ban đêm, khi đã đi ngủ, cầu thang được rút lên trên sân sàn để phòng thú giữ, giặc cướp tấn công.

    – Anh Tín ạ. Có dịp, mời anh vào làng dự đêm hội. Anh sẽ bị chìm vào một không gian hư ảo khác lạ.

    – Nhất định anh sẽ có dịp. Nhưng em cứ nói sơ bộ đi.

    – Rất khó diễn tả. Mọi sự sinh tử, vui buồn của người làng đều quẩn quanh trong vòng soang, dưới ánh lửa trại, nhịp cồng chiêng điệu trống. Rồi say tỉnh theo từng cang rượu cần…

    Những ngày hội lớn như mừng năm mới, ăn lúa mới, giữa thảo nguyên, làng đốt lên một đống lửa lớn, rực rỡ ấm nóng. Khi màn đêm xuống, trăng rừng trải ánh vàng mơ trên cỏ. Rượu cần dậy men nồng nàn. Những dàn cồng chiêng nổi lên hư ảo. Mỗi người con trai mang một nốt nhạc, họ hiệp lòng vừa di chuyển nhảy múa, vừa gõ, tấu nên những bản nhạc của núi rừng đê mê lãng mạn. Người người nắm tay nhau bồng bềnh đưa trôi trên cỏ, theo nhịp âm thanh tiếng bổng, tiếng trầm ngân nga. Cứ như say, cứ như mê thật đấy, nhưng lại không ai nhầm với ai. Nam nữ thanh tân cứ nắm lấy tay nhau đắm đuối mà không hề mờ ám, không sàm sỡ, không dối gian trước giàng.

    Cứ thế mà vui.

    Cái vui trong trẻo thanh sạch…

    Xa xưa, người làng có vẻ rất sợ máu. Hình như máu sẽ khiến ma lai ác quỷ ngửi thấy mà đến hại người. Đặc biệt, rất sợ đổ máu trong làng. Ăn bất kỳ con vật nào, người ta đều đập đầu và đốt. Nhỏ như con gà, để ăn thịt, người ta dùng vật cứng đập vào đầu cho chết, nhúng nước suối cho ướt hết rồi thui trên lửa cho nóng bốc hơi mà vặt sạch lông. Vật nuôi cũng như muông thú, muốn ăn thịt, đều đập đầu cho chết và thui trên lửa cho sém, rồi lăn ra bãi cỏ tạt nước lạnh vào cho hơi nước bay mù mịt mà cạo lông, mổ bụng. Việc giết thịt các con vật không ai cắt tiết, chọc tiết bao giờ.

    Tất cả những con vật trước khi mổ phanh bụng đều được đưa qua ngọn lửa.

    Rồi lại thui, lại nướng trên than lửa.

    Lửa làm sạch.

    Lửa làm chín.

    Lửa làm thơm mọi món ngon…

    Cá sông cá suối thì nướng lồ ô, nướng lá rừng cho chín, cho thơm mà ăn.

    Duy chỉ những con trâu (con bò) trong nghi thức đâm trâu là phóng lao chọc vào tim cho chết. Máu chảy vào trong. Máu ngập ổ bụng!

    Đâm trâu là một nghi thức hiến tế vừa linh thiêng, vừa kiêu dũng của người làng. Giữa bãi đất trống gần nhà rông hoặc ở bãi rừng gần nhà mả (tùy từng lễ hội), làng dựng một cột gơng, thường là cây pơ lang tươi chặt ở rừng về. Trên đó cột một cây nêu bằng lồ ô cao vút, gắn tua hoa tre phất phơ. Xung quanh có bốn cột gỗ vững chắc. Đó là cột đâm trâu của làng. Con trâu hiến tế, trước đó được tắm rửa sạch sẽ, được ăn ngon, thậm chí được uống rượu cần. Người ta vuốt ve nó cả đêm trước, tâm tư tình cảm gọi là “khóc trâu”. Con trâu đó là vật hy sinh thay cho con người hiến dâng lên giàng. Sáng ra trâu được tròng dây rừng từ cổ đến cột gơng, thành ra một quãng níu cho nó chạy vòng quanh một đường tròn có bán kính bằng sợi dây (gần giống như cách trâu kéo che mía ở đồng bằng).

    Vào lễ hội, những chàng trai ngực trần đóng khố, tay cầm khiên, tay cầm giáo, nhảy múa tiến lùi theo nhịp cồng chiêng, nhịp trống. Họ nhứ giáo như múa. Nhún nhảy diễn xướng như người lựa thế võ. Con trâu quay tròn, người cầm lao vờn theo. Cứ thế xoay quanh cột gơng trong tiếng cồng chiêng, trống dục, tiếng hô hú huyên náo. Khoảnh khắc ấy, con trâu không còn là trâu nữa. Người đâm lao cũng không còn là họ. Tất cả như giàng nhập. Khi đã đủ cảm hứng, đủ siêu thăng, thình lình người trai phóng lao. Cú phóng nhằm thẳng ngực sát vai con trâu. Mũi dáo cắm sâu vào tim, con trâu quỵ xuống. Đó là cú đâm thiện nghệ, đưa đến nhiều may mắn cho cả làng.

    – Ôi hay quá, thú vị quá! – Tín bật lên tấm tắc.

    – Anh đừng khen giả nha! – Hơ Thy hơi nghi ngại.

    – Ô, anh thích thật mà! – Tín thật thà xác nhận – Em cứ nói thêm đi. Cái cách làm ăn của làng thì sao?

    – Ôi, lạc hậu lắm. Em không muốn kể đâu! – Hơ Thy bỡ ngỡ rụt rè.

    – Không sao. Mọi thứ theo thời gian biết đâu nó lại tốt.

    – Em nghĩ đó chỉ là lối trồng cấy tối cổ anh ạ. Có thể nay mai, người ta sẽ lãng quên nó. Nói vậy em vẫn thấy có chút gì nuối tiếc.

    Với Tín hóa ra rất lạ.

    Trong cái nhìn của người kỹ sư lâm sinh, đó là một lối canh tác mang tính sinh thái hài hòa bền vững.

    Từ xa xưa, người xứ rừng Tây Nguyên phổ biến lối canh tác lúa cạn. Cách đơn giản là đến cuối mùa khô, chọn một khoảnh rừng, chặt những cây nhỏ, cây lùm bụi, để nguyên những cây đại thụ cao lớn theo một mật độ thưa tự nhiên. Chờ cho lá cành khô nỏ thì đốt. Sau đốt, cả đám đất ấy đầy tro than, sạch hết lá cỏ. Đất rừng tơi xốp nẩy lên màu mỡ. Rừng được đốt, coi như một lần diệt tiệt các loài côn trùng sâu hại. Những cây cao lớn bị cháy sém gốc, tựa như được dọn thực bì, được vệ sinh mầm bệnh, thiêu sạch mầm cỏ, hạt cỏ, chẳng những rất ít ảnh hưởng mà còn giúp cây rừng có đời sống tốt hơn. Không khai hoang, không đào gốc, không rà rễ, không vỡ đất. Đám rẫy mới vẫn còn những cây đại thụ, gốc cây, rễ cây vẫn nguyên lành trong lòng đất, cả bề mặt hầu như không bị tác động, cấu tượng đất không bị đào bới, không bị phá vỡ, màu không bị rửa trôi.

    Đến một ngày, khi già làng thấy cây pơ lang trơn (cây bông gòn) xé quả bung bông như thả dù mang cái hạt nhỏ đen tròn như hạt tiêu bay đi khắp bãi rừng; hay nhìn dòng suối gần làng đã sủi nhiều bọt nước thì kêu tất cả mọi con dân vào rẫy tỉa lúa. Trên mảnh đất rẫy đã phát đốt sạch cỏ lá, một người đàn ông đi trước, chỉ cần dùng hai đoạn cây gỗ có đầu nhọn chọt nhẹ theo nhịp bước, người đàn bà đi sau, bụng mang một cái giỏ nhỏ đựng lúa giống, nhẹ nhàng bỏ vào mỗi lỗ vài hạt giống. Hạt lúa đã tra cứ nằm im trong đất. Yên chí, mấy hạt mưa thấm đất, lúa sẽ lũ lượt nẩy mầm vươn xanh. Đó là cách canh tác lúa tối cổ “phát đốt chọc tỉa”. Nương lúa hầu như rất ít cỏ, không phải tranh chấp dinh dưỡng và nắng trời, cứ thế mà tốt. Lúa rẫy chủ yếu là những giống dài ngày thân cao. Lúa thì con gái, lên đến tầm ngực người lớn. Thời chiến tranh, người ta có thể trốn trong đám lúa rẫy một cách an toàn.

    Mỗi năm làm một mùa rẫy, khoảng 6 tháng, bắt đầu chớm mưa đến mùa khô thì lúa chín. Nó tuân thủ đúng một chu kỳ của những cỏ cây mang tính thời vụ trên đất cao nguyên. Lúa chín đúng vào mùa khô, thân lá, bông lúa, hạt lúa cứ thế phơi ra trong trời đất, cho đến khi khén thì mang gùi tuốt về kho (ngoại trừ những gốc lúa tốt, được cắt nguyên bông, về treo trong nhà rẫy làm giống cho vụ sau). Lúa rẫy cây cứng, ít bị đổ rạp, dé lúa dai, ít bị rụng rơi. Mỗi người mang một cái gùi nhỏ trước ngực, dùng đôi tay chai sạn nắm từng bông lúa tuốt lấy hạt khô nỏ, đem luôn vào kho trong rừng.

    Người Tây Nguyên xưa không gặt lúa, không tuốt lúa và phơi lúa ở sân.

    Họ sợ làm đau giàng lúa!

    Đó là một phương thức canh tác hầu như cộng sinh với rừng rất kỳ diệu. Đầu tiên là đất không bị phá hoang, khu hệ sinh vật trong lòng đất rất ít bị ảnh hưởng, cấu tượng đất không bị đảo lộn, vi lượng của đất không bị rửa trôi. Gốc rễ cây rừng không bị đào bới tuyệt diệt, cơ hội nảy mầm tái sinh rất cao. Yếu tố luân canh bỏ hóa, cho đất nghỉ “hưu canh” theo chu kỳ canh tác, không khai thác kiệt mỡ màu của đất.

    Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên xưa không chiếm hữu, không sở hữu đất rừng. Họ chỉ “mượn đất” của rừng trong mấy vụ. Tầm ba bốn mùa, người trả lại đất cho rừng để đi mượn đám đất khác. Đất cũ sẽ lại mọc thành rừng mới. Đó là lối canh tác luân canh bỏ hóa tự nhiên, rất phù hợp trên đất rừng nguyên sinh, dựa vào tài nguyên rừng mà tồn tại. Trồng lúa cách ấy ít phải làm cỏ, không phải bón phân và rừng chẳng bao giờ mất. Thả hạt giống xong thì chờ ngày tuốt hạt. Năng suất của lúa rẫy chỉ tầm một tấn rưỡi mỗi héc ta. Năng suất tuy không cao, nhưng bù lại chất lượng, hương vị hạt gạo thì lại là điều lý thú tuyệt ngon. Lúa rẫy Tây Nguyên xưa hạt tròn, nấu cơm mềm dẻo, thơm mà tơi, không dính tay, cơm để nguội vẫn mềm dẻo. Người Tây Nguyên thời trước, khi không có bát đũa, cơm nấu xong cho ra rổ rá hoặc tấm lá cây lớn, để nguội nhón bằng tay mà ăn. Cơm gạo ấy không cần ăn với thức ăn cầu kỳ. Có thể chấm với muối cỏ thơm, muối é, ăn với rau xào, măng le, nấm rừng, cá nướng, thịt nướng… mà xong bữa.

    Những điều ấy, có thứ Tín cũng đã biết, lại có thứ mới được nghe lần đầu.

    Tất cả qua lời Hơ Thy hóa ma mị, hoang mơ như cổ tích.

    Buổi nói chuyện với Hơ Thy đã cho Tín bao nhiêu điều thú vị về một miền quê, một vùng đất, một nền văn hóa, như được sống thêm một cuộc đời. Không ngờ một cô gái trẻ lại hiểu về làng đến như vậy. Một buổi giao tiếp ngẫu nhiên mà đầy bổ ích.

    Đang lúc các xã thành lập cụm kinh tế – kỹ thuật, Tín nghĩ cô bé này sẽ được việc lắm. Anh tiến cử Hơ Thy về xã.

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 2. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 5: Hồi trước người Tây Nguyên quen gọi người Pháp là Tây Phá Lăng.

    Chú thích 6: Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên thời xưa quan niệm con người có ba thể: Hình, bóng và hồn. Khi hồn lạc, mất bóng, con sẽ bị đổ bệnh và chết.

    Chú thích 7: Cối giã gạo của người dân tộc thiểu số Tây Nguyên được làm bằng một khúc gỗ cỡ người ôm. Khúc gỗ được khoét rỗng một đầu thành miệng cối. Tùy theo dân tộc mà có cối miệng loe hay đế loe. Người Gia Rai thường khoét miệng cối ở đầu nhỏ, tạo ra cối giã gạo có đế loe, vững chãi. Người Gia Rai ngược lại thường khoét miệng cối ở đầu to, tạo ra cái cối giã gạo đế chũm, miệng loe.

    Chú thích 8: Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên gọi việc giết thịt súc vật bằng các từ biểu tượng như: “Ăn”, “Đập”, “Đốt”; ăn 3 con trâu, ăn 2 con bò; đốt 1 con bò; đập 2 con heo…

    Hết chương 2

  • Chương 2

    Mới gặp Hơ Thy lần đầu trong dịp đi khảo sát làng Dung Dé, Tín đã như bị hớp hồn. Một bông hoa rừng trắng ngần ngan ngát. Ở cô bé toát lên sự hồn nhiên, sự khéo léo thiên bẩm và nét duyên trời cho dịu dàng rực rỡ.

    – Nàng tiên ơi. Để anh chụp cho em một kiểu ảnh nhé! – Tín tìm cơ hội tán nịnh.

    – Ôi, anh chụp ảnh được hả? Thích quá! – Hơ Thy mừng quá reo lên một cảm xúc chân thật của người Tây Nguyên. Cô nhảy cẫng chân sáo một cách sung sướng.

    Nghe nói thời người Tây Phá Lăng mới lên Tây Nguyên, dân xứ rừng rất sợ chụp ảnh. Họ lo bị hớp mất bóng, mất hồn. Nay thì được chụp hình coi như một diễm phúc.

    – Nhưng phải chụp cho đẹp, không em bắt đền đấy!

    – Em yên tâm đi. Người đẹp thế, kiểu gì ảnh cũng đẹp!

    Việc chụp ảnh thành cái cớ cho hai người làm quen, chuyện trò cả buổi. Qua những câu chuyện, Tín như bị cuốn hút bởi những điều mới lạ từ ngôi làng ấy, vùng dân cư ấy.

    Làng Dung Dé có đến hơn hai mươi nóc nhà. Giữa làng có ngôi nhà rông cao vút, đó là ngôi nhà chung của cả cộng đồng. Nhà rông nổi trội trong tất cả quần thể nhà sàn, đẹp nhất, to lớn nhất, hùng vĩ nhất. Đêm đêm, thanh niên, con trai chưa lập gia đình vẫn thường tụ tập về nhà rông đốt lửa vui chơi, nghe già làng kể chuyện thời xưa, kể khan chuyện trường ca huyền sử. Khuya thì cùng nằm ngủ lại canh làng. Nhà rông còn là nơi họp bàn chuyện làng, nơi xét xử những vụ việc xảy ra trong làng. Ở nhà rông, luôn để sẵn khí giới, giáo mác, ná lao, treo các bộ cồng chiêng quý, những chiếc trống quý của làng. Giữa sàn nhà rông là những bếp lửa, đêm đêm giữ hơi ấm cho ngôi nhà. Một góc cao của nhà rông thường treo chiếc gùi. Trong đó đựng các vật quý gọi là Tơ Mong. Người làng hễ gặp những vật kỳ dị, mẫu đá, khúc gỗ… có hình thù lạ, cảm giác lạ, hiện tượng lạ, được báo mộng trong một giấc mơ lạ… họ đều cho đó là Tơ Mong. Tơ Mong là vật làm tin của giàng, sự ngỏ ý về một giao kết thần bí nào đó với các giàng. Vật đó được cất giữ như một của quý hiếm, như bảo vật. Nhà rông là cái rốn của làng. Nó kết tụ mọi con người, là nơi trao truyền những niềm tin, những kết ước từ nhiều đời đến với mai sau…

    Từ xa xưa, nhà rông được dựng trên một bãi đất rộng ở trung tâm làng. Ở đó ban đêm, mỗi địa điểm thường cột một con trâu đầu đàn, làm mối quần tụ đàn trâu của từng gia đình.

    Những ngôi nhà sàn quây quần bên nhau, xúm xít vây lấy ngôi nhà rông như đàn gà con quây quanh gà mẹ. Trong mỗi ngôi nhà sàn quy tụ nhiều gia đình nhỏ. Mỗi gia đình có một cái bếp riêng, hình thành từ một khung gỗ nhỏ trên sàn nhà. Xung quanh bếp là những quả bầu khô đen bóng, đựng nước uống và phòng hỏa hoạn. Đêm đến, thành viên trong mỗi gia đình, chủ yếu là người già và trẻ nhỏ, những người đã lập gia đình, quây quần nằm ngủ trên sàn nhà quanh bếp lửa. Các cô gái chưa bắt chồng, thì nằm ngủ nơi gian cuối cùng của dãy nhà dài, ở đó có chiếc cầu thang nhỏ bắc xuống ngay hồi nhà làm lối đi riêng.

    Phòng tiếp khách ở đầu hồi phía trước. Đó là một không gian khá rộng, ở giữa có một bếp lửa lớn. Khách đến nhà thì được tiếp chuyện ngay bên bếp than hồng. Phòng khách là nơi treo chiêng, dựng ghè của cả đại gia đình. Gian phòng ấy được trổ một ô cửa lớn, nối với sân sàn gỗ ngay đầu hồi nhà. Sân sàn là nơi đêm sáng trăng hoặc những buổi ban mai, con gái trong các gia đình ngồi dệt vải, hoặc đổi công xúm nhau giã gạo chày đôi. Lúa được đưa về từ kho ở rẫy, để nguyên cả vỏ trấu mà cho vào cối giã. Cối giã gạo là một đoạn gốc cây, khoét rỗng đầu nhỏ thành cái miệng, đầu to thành cái đế. Chày giã gạo đơn giản là một khúc cây kơ nia nhỏ, thẳng đuột, cỡ bằng bắp tay, cao tầm đầu người. Thường thì chỉ cây kơ nia mới được làm chày giã gạo. Khi bóc vỏ lúa, các cô gái dùng đầu ngọn nhỏ mà giã. Khi giã trắng cám, các cô lại cùng trở ngược, giã bằng đầu gốc to hơn.

    Ngay trên sân sàn gỗ là một chiếc cầu thang nối đất. Đó là một đoạn thân cây gỗ tròn, được đẽo vát hai đầu để gác lên sàn và kê xuống đất một cách chắc chắn, tránh lăn lật. Một phía của cây gỗ được chặt vạc những bậc vừa bước chân cho người lên xuống. Cầu thang vừa là một công cụ để lên xuống ngôi nhà sàn, cũng là những thông điệp tinh tế của ngôi nhà!

    Khi trong nhà có việc kiêng cữ, không muốn tiếp khách, người nhà sẽ vật lật úp cầu thang lại. Ý là không muốn tiếp khách, không muốn bị quấy rầy! Người ngoài thấy vậy thì không tiếp xúc, không gây phiền hà cho gia chủ.

    Ban đêm, khi đã đi ngủ, cầu thang được rút lên trên sân sàn để phòng thú giữ, giặc cướp tấn công.

    – Anh Tín ạ. Có dịp, mời anh vào làng dự đêm hội. Anh sẽ bị chìm vào một không gian hư ảo khác lạ.

    – Nhất định anh sẽ có dịp. Nhưng em cứ nói sơ bộ đi.

    – Rất khó diễn tả. Mọi sự sinh tử, vui buồn của người làng đều quẩn quanh trong vòng soang, dưới ánh lửa trại, nhịp cồng chiêng điệu trống. Rồi say tỉnh theo từng cang rượu cần…

    Những ngày hội lớn như mừng năm mới, ăn lúa mới, giữa thảo nguyên, làng đốt lên một đống lửa lớn, rực rỡ ấm nóng. Khi màn đêm xuống, trăng rừng trải ánh vàng mơ trên cỏ. Rượu cần dậy men nồng nàn. Những dàn cồng chiêng nổi lên hư ảo. Mỗi người con trai mang một nốt nhạc, họ hiệp lòng vừa di chuyển nhảy múa, vừa gõ, tấu nên những bản nhạc của núi rừng đê mê lãng mạn. Người người nắm tay nhau bồng bềnh đưa trôi trên cỏ, theo nhịp âm thanh tiếng bổng, tiếng trầm ngân nga. Cứ như say, cứ như mê thật đấy, nhưng lại không ai nhầm với ai. Nam nữ thanh tân cứ nắm lấy tay nhau đắm đuối mà không hề mờ ám, không sàm sỡ, không dối gian trước giàng.

    Cứ thế mà vui.

    Cái vui trong trẻo thanh sạch…

    Xa xưa, người làng có vẻ rất sợ máu. Hình như máu sẽ khiến ma lai ác quỷ ngửi thấy mà đến hại người. Đặc biệt, rất sợ đổ máu trong làng. Ăn bất kỳ con vật nào, người ta đều đập đầu và đốt. Nhỏ như con gà, để ăn thịt, người ta dùng vật cứng đập vào đầu cho chết, nhúng nước suối cho ướt hết rồi thui trên lửa cho nóng bốc hơi mà vặt sạch lông. Vật nuôi cũng như muông thú, muốn ăn thịt, đều đập đầu cho chết và thui trên lửa cho sém, rồi lăn ra bãi cỏ tạt nước lạnh vào cho hơi nước bay mù mịt mà cạo lông, mổ bụng. Việc giết thịt các con vật không ai cắt tiết, chọc tiết bao giờ.

    Tất cả những con vật trước khi mổ phanh bụng đều được đưa qua ngọn lửa.

    Rồi lại thui, lại nướng trên than lửa.

    Lửa làm sạch.

    Lửa làm chín.

    Lửa làm thơm mọi món ngon…

    Cá sông cá suối thì nướng lồ ô, nướng lá rừng cho chín, cho thơm mà ăn.

    Duy chỉ những con trâu (con bò) trong nghi thức đâm trâu là phóng lao chọc vào tim cho chết. Máu chảy vào trong. Máu ngập ổ bụng!

    Đâm trâu là một nghi thức hiến tế vừa linh thiêng, vừa kiêu dũng của người làng. Giữa bãi đất trống gần nhà rông hoặc ở bãi rừng gần nhà mả (tùy từng lễ hội), làng dựng một cột gơng, thường là cây pơ lang tươi chặt ở rừng về. Trên đó cột một cây nêu bằng lồ ô cao vút, gắn tua hoa tre phất phơ. Xung quanh có bốn cột gỗ vững chắc. Đó là cột đâm trâu của làng. Con trâu hiến tế, trước đó được tắm rửa sạch sẽ, được ăn ngon, thậm chí được uống rượu cần. Người ta vuốt ve nó cả đêm trước, tâm tư tình cảm gọi là “khóc trâu”. Con trâu đó là vật hy sinh thay cho con người hiến dâng lên giàng. Sáng ra trâu được tròng dây rừng từ cổ đến cột gơng, thành ra một quãng níu cho nó chạy vòng quanh một đường tròn có bán kính bằng sợi dây (gần giống như cách trâu kéo che mía ở đồng bằng).

    Vào lễ hội, những chàng trai ngực trần đóng khố, tay cầm khiên, tay cầm giáo, nhảy múa tiến lùi theo nhịp cồng chiêng, nhịp trống. Họ nhứ giáo như múa. Nhún nhảy diễn xướng như người lựa thế võ. Con trâu quay tròn, người cầm lao vờn theo. Cứ thế xoay quanh cột gơng trong tiếng cồng chiêng, trống dục, tiếng hô hú huyên náo. Khoảnh khắc ấy, con trâu không còn là trâu nữa. Người đâm lao cũng không còn là họ. Tất cả như giàng nhập. Khi đã đủ cảm hứng, đủ siêu thăng, thình lình người trai phóng lao. Cú phóng nhằm thẳng ngực sát vai con trâu. Mũi dáo cắm sâu vào tim, con trâu quỵ xuống. Đó là cú đâm thiện nghệ, đưa đến nhiều may mắn cho cả làng.

    – Ôi hay quá, thú vị quá! – Tín bật lên tấm tắc.

    – Anh đừng khen giả nha! – Hơ Thy hơi nghi ngại.

    – Ô, anh thích thật mà! – Tín thật thà xác nhận – Em cứ nói thêm đi. Cái cách làm ăn của làng thì sao?

    – Ôi, lạc hậu lắm. Em không muốn kể đâu! – Hơ Thy bỡ ngỡ rụt rè.

    – Không sao. Mọi thứ theo thời gian biết đâu nó lại tốt.

    – Em nghĩ đó chỉ là lối trồng cấy tối cổ anh ạ. Có thể nay mai, người ta sẽ lãng quên nó. Nói vậy em vẫn thấy có chút gì nuối tiếc.

    Với Tín hóa ra rất lạ.

    Trong cái nhìn của người kỹ sư lâm sinh, đó là một lối canh tác mang tính sinh thái hài hòa bền vững.

    Từ xa xưa, người xứ rừng Tây Nguyên phổ biến lối canh tác lúa cạn. Cách đơn giản là đến cuối mùa khô, chọn một khoảnh rừng, chặt những cây nhỏ, cây lùm bụi, để nguyên những cây đại thụ cao lớn theo một mật độ thưa tự nhiên. Chờ cho lá cành khô nỏ thì đốt. Sau đốt, cả đám đất ấy đầy tro than, sạch hết lá cỏ. Đất rừng tơi xốp nẩy lên màu mỡ. Rừng được đốt, coi như một lần diệt tiệt các loài côn trùng sâu hại. Những cây cao lớn bị cháy sém gốc, tựa như được dọn thực bì, được vệ sinh mầm bệnh, thiêu sạch mầm cỏ, hạt cỏ, chẳng những rất ít ảnh hưởng mà còn giúp cây rừng có đời sống tốt hơn. Không khai hoang, không đào gốc, không rà rễ, không vỡ đất. Đám rẫy mới vẫn còn những cây đại thụ, gốc cây, rễ cây vẫn nguyên lành trong lòng đất, cả bề mặt hầu như không bị tác động, cấu tượng đất không bị đào bới, không bị phá vỡ, màu không bị rửa trôi.

    Đến một ngày, khi già làng thấy cây pơ lang trơn (cây bông gòn) xé quả bung bông như thả dù mang cái hạt nhỏ đen tròn như hạt tiêu bay đi khắp bãi rừng; hay nhìn dòng suối gần làng đã sủi nhiều bọt nước thì kêu tất cả mọi con dân vào rẫy tỉa lúa. Trên mảnh đất rẫy đã phát đốt sạch cỏ lá, một người đàn ông đi trước, chỉ cần dùng hai đoạn cây gỗ có đầu nhọn chọt nhẹ theo nhịp bước, người đàn bà đi sau, bụng mang một cái giỏ nhỏ đựng lúa giống, nhẹ nhàng bỏ vào mỗi lỗ vài hạt giống. Hạt lúa đã tra cứ nằm im trong đất. Yên chí, mấy hạt mưa thấm đất, lúa sẽ lũ lượt nẩy mầm vươn xanh. Đó là cách canh tác lúa tối cổ “phát đốt chọc tỉa”. Nương lúa hầu như rất ít cỏ, không phải tranh chấp dinh dưỡng và nắng trời, cứ thế mà tốt. Lúa rẫy chủ yếu là những giống dài ngày thân cao. Lúa thì con gái, lên đến tầm ngực người lớn. Thời chiến tranh, người ta có thể trốn trong đám lúa rẫy một cách an toàn.

    Mỗi năm làm một mùa rẫy, khoảng 6 tháng, bắt đầu chớm mưa đến mùa khô thì lúa chín. Nó tuân thủ đúng một chu kỳ của những cỏ cây mang tính thời vụ trên đất cao nguyên. Lúa chín đúng vào mùa khô, thân lá, bông lúa, hạt lúa cứ thế phơi ra trong trời đất, cho đến khi khén thì mang gùi tuốt về kho (ngoại trừ những gốc lúa tốt, được cắt nguyên bông, về treo trong nhà rẫy làm giống cho vụ sau). Lúa rẫy cây cứng, ít bị đổ rạp, dé lúa dai, ít bị rụng rơi. Mỗi người mang một cái gùi nhỏ trước ngực, dùng đôi tay chai sạn nắm từng bông lúa tuốt lấy hạt khô nỏ, đem luôn vào kho trong rừng.

    Người Tây Nguyên xưa không gặt lúa, không tuốt lúa và phơi lúa ở sân.

    Họ sợ làm đau giàng lúa!

    Đó là một phương thức canh tác hầu như cộng sinh với rừng rất kỳ diệu. Đầu tiên là đất không bị phá hoang, khu hệ sinh vật trong lòng đất rất ít bị ảnh hưởng, cấu tượng đất không bị đảo lộn, vi lượng của đất không bị rửa trôi. Gốc rễ cây rừng không bị đào bới tuyệt diệt, cơ hội nảy mầm tái sinh rất cao. Yếu tố luân canh bỏ hóa, cho đất nghỉ “hưu canh” theo chu kỳ canh tác, không khai thác kiệt mỡ màu của đất.

    Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên xưa không chiếm hữu, không sở hữu đất rừng. Họ chỉ “mượn đất” của rừng trong mấy vụ. Tầm ba bốn mùa, người trả lại đất cho rừng để đi mượn đám đất khác. Đất cũ sẽ lại mọc thành rừng mới. Đó là lối canh tác luân canh bỏ hóa tự nhiên, rất phù hợp trên đất rừng nguyên sinh, dựa vào tài nguyên rừng mà tồn tại. Trồng lúa cách ấy ít phải làm cỏ, không phải bón phân và rừng chẳng bao giờ mất. Thả hạt giống xong thì chờ ngày tuốt hạt. Năng suất của lúa rẫy chỉ tầm một tấn rưỡi mỗi héc ta. Năng suất tuy không cao, nhưng bù lại chất lượng, hương vị hạt gạo thì lại là điều lý thú tuyệt ngon. Lúa rẫy Tây Nguyên xưa hạt tròn, nấu cơm mềm dẻo, thơm mà tơi, không dính tay, cơm để nguội vẫn mềm dẻo. Người Tây Nguyên thời trước, khi không có bát đũa, cơm nấu xong cho ra rổ rá hoặc tấm lá cây lớn, để nguội nhón bằng tay mà ăn. Cơm gạo ấy không cần ăn với thức ăn cầu kỳ. Có thể chấm với muối cỏ thơm, muối é, ăn với rau xào, măng le, nấm rừng, cá nướng, thịt nướng… mà xong bữa.

    Những điều ấy, có thứ Tín cũng đã biết, lại có thứ mới được nghe lần đầu.

    Tất cả qua lời Hơ Thy hóa ma mị, hoang mơ như cổ tích.

    Buổi nói chuyện với Hơ Thy đã cho Tín bao nhiêu điều thú vị về một miền quê, một vùng đất, một nền văn hóa, như được sống thêm một cuộc đời. Không ngờ một cô gái trẻ lại hiểu về làng đến như vậy. Một buổi giao tiếp ngẫu nhiên mà đầy bổ ích.

    Đang lúc các xã thành lập cụm kinh tế – kỹ thuật, Tín nghĩ cô bé này sẽ được việc lắm. Anh tiến cử Hơ Thy về xã.

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 1. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 5: Hồi trước người Tây Nguyên quen gọi người Pháp là Tây Phá Lăng.

    Chú thích 6: Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên thời xưa quan niệm con người có ba thể: Hình, bóng và hồn. Khi hồn lạc, mất bóng, con sẽ bị đổ bệnh và chết.

    Chú thích 7: Cối giã gạo của người dân tộc thiểu số Tây Nguyên được làm bằng một khúc gỗ cỡ người ôm. Khúc gỗ được khoét rỗng một đầu thành miệng cối. Tùy theo dân tộc mà có cối miệng loe hay đế loe. Người Gia Rai thường khoét miệng cối ở đầu nhỏ, tạo ra cối giã gạo có đế loe, vững chãi. Người Gia Rai ngược lại thường khoét miệng cối ở đầu to, tạo ra cái cối giã gạo đế chũm, miệng loe.

    Chú thích 8: Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên gọi việc giết thịt súc vật bằng các từ biểu tượng như: “Ăn”, “Đập”, “Đốt”; ăn 3 con trâu, ăn 2 con bò; đốt 1 con bò; đập 2 con heo…

    Hết chương 2

  • Chương 2

    Mới gặp Hơ Thy lần đầu trong dịp đi khảo sát làng Dung Dé, Tín đã như bị hớp hồn. Một bông hoa rừng trắng ngần ngan ngát. Ở cô bé toát lên sự hồn nhiên, sự khéo léo thiên bẩm và nét duyên trời cho dịu dàng rực rỡ.

    – Nàng tiên ơi. Để anh chụp cho em một kiểu ảnh nhé! – Tín tìm cơ hội tán nịnh.

    – Ôi, anh chụp ảnh được hả? Thích quá! – Hơ Thy mừng quá reo lên một cảm xúc chân thật của người Tây Nguyên. Cô nhảy cẫng chân sáo một cách sung sướng.

    Nghe nói thời người Tây Phá Lăng5 mới lên Tây Nguyên, dân xứ rừng rất sợ chụp ảnh. Họ lo bị hớp mất bóng, mất hồn. Nay thì được chụp hình coi như một diễm phúc.

    – Nhưng phải chụp cho đẹp, không em bắt đền đấy!

    – Em yên tâm đi. Người đẹp thế, kiểu gì ảnh cũng đẹp!

    Việc chụp ảnh thành cái cớ cho hai người làm quen, chuyện trò cả buổi. Qua những câu chuyện, Tín như bị cuốn hút bởi những điều mới lạ từ ngôi làng ấy, vùng dân cư ấy.

    Làng Dung Dé có đến hơn hai mươi nóc nhà. Giữa làng có ngôi nhà rông cao vút, đó là ngôi nhà chung của cả cộng đồng. Nhà rông nổi trội trong tất cả quần thể nhà sàn, đẹp nhất, to lớn nhất, hùng vĩ nhất. Đêm đêm, thanh niên, con trai chưa lập gia đình vẫn thường tụ tập về nhà rông đốt lửa vui chơi, nghe già làng kể chuyện thời xưa, kể khan chuyện trường ca huyền sử. Khuya thì cùng nằm ngủ lại canh làng. Nhà rông còn là nơi họp bàn chuyện làng, nơi xét xử những vụ việc xảy ra trong làng. Ở nhà rông, luôn để sẵn khí giới, giáo mác, ná lao, treo các bộ cồng chiêng quý, những chiếc trống quý của làng. Giữa sàn nhà rông là những bếp lửa, đêm đêm giữ hơi ấm cho ngôi nhà. Một góc cao của nhà rông thường treo chiếc gùi. Trong đó đựng các vật quý gọi là Tơ Mong. Người làng hễ gặp những vật kỳ dị, mẫu đá, khúc gỗ… có hình thù lạ, cảm giác lạ, hiện tượng lạ, được báo mộng trong một giấc mơ lạ… họ đều cho đó là Tơ Mong. Tơ Mong là vật làm tin của giàng, sự ngỏ ý về một giao kết thần bí nào đó với các giàng. Vật đó được cất giữ như một của quý hiếm, như bảo vật. Nhà rông là cái rốn của làng. Nó kết tụ mọi con người, là nơi trao truyền những niềm tin, những kết ước từ nhiều đời đến với mai sau…

    Từ xa xưa, nhà rông được dựng trên một bãi đất rộng ở trung tâm làng. Ở đó ban đêm, mỗi địa điểm thường cột một con trâu đầu đàn, làm mối quần tụ đàn trâu của từng gia đình.

    Những ngôi nhà sàn quây quần bên nhau, xúm xít vây lấy ngôi nhà rông như đàn gà con quây quanh gà mẹ. Trong mỗi ngôi nhà sàn quy tụ nhiều gia đình nhỏ. Mỗi gia đình có một cái bếp riêng, hình thành từ một khung gỗ nhỏ trên sàn nhà. Xung quanh bếp là những quả bầu khô đen bóng, đựng nước uống và phòng hỏa hoạn. Đêm đến, thành viên trong mỗi gia đình, chủ yếu là người già và trẻ nhỏ, những người đã lập gia đình, quây quần nằm ngủ trên sàn nhà quanh bếp lửa. Các cô gái chưa bắt chồng, thì nằm ngủ nơi gian cuối cùng của dãy nhà dài, ở đó có chiếc cầu thang nhỏ bắc xuống ngay hồi nhà làm lối đi riêng.

    Phòng tiếp khách ở đầu hồi phía trước. Đó là một không gian khá rộng, ở giữa có một bếp lửa lớn. Khách đến nhà thì được tiếp chuyện ngay bên bếp than hồng. Phòng khách là nơi treo chiêng, dựng ghè của cả đại gia đình. Gian phòng ấy được trổ một ô cửa lớn, nối với sân sàn gỗ ngay đầu hồi nhà. Sân sàn là nơi đêm sáng trăng hoặc những buổi ban mai, con gái trong các gia đình ngồi dệt vải, hoặc đổi công xúm nhau giã gạo chày đôi. Lúa được đưa về từ kho ở rẫy, để nguyên cả vỏ trấu mà cho vào cối giã. Cối giã gạo là một đoạn gốc cây, khoét rỗng đầu nhỏ thành cái miệng, đầu to thành cái đế. Chày giã gạo đơn giản là một khúc cây kơ nia nhỏ, thẳng đuột, cỡ bằng bắp tay, cao tầm đầu người. Thường thì chỉ cây kơ nia mới được làm chày giã gạo. Khi bóc vỏ lúa, các cô gái dùng đầu ngọn nhỏ mà giã. Khi giã trắng cám, các cô lại cùng trở ngược, giã bằng đầu gốc to hơn.

    Ngay trên sân sàn gỗ là một chiếc cầu thang nối đất. Đó là một đoạn thân cây gỗ tròn, được đẽo vát hai đầu để gác lên sàn và kê xuống đất một cách chắc chắn, tránh lăn lật. Một phía của cây gỗ được chặt vạc những bậc vừa bước chân cho người lên xuống. Cầu thang vừa là một công cụ để lên xuống ngôi nhà sàn, cũng là những thông điệp tinh tế của ngôi nhà!

    Khi trong nhà có việc kiêng cữ, không muốn tiếp khách, người nhà sẽ vật lật úp cầu thang lại. Ý là không muốn tiếp khách, không muốn bị quấy rầy! Người ngoài thấy vậy thì không tiếp xúc, không gây phiền hà cho gia chủ.

    Ban đêm, khi đã đi ngủ, cầu thang được rút lên trên sân sàn để phòng thú giữ, giặc cướp tấn công.

    – Anh Tín ạ. Có dịp, mời anh vào làng dự đêm hội. Anh sẽ bị chìm vào một không gian hư ảo khác lạ.

    – Nhất định anh sẽ có dịp. Nhưng em cứ nói sơ bộ đi.

    – Rất khó diễn tả. Mọi sự sinh tử, vui buồn của người làng đều quẩn quanh trong vòng soang, dưới ánh lửa trại, nhịp cồng chiêng điệu trống. Rồi say tỉnh theo từng cang rượu cần…

    Những ngày hội lớn như mừng năm mới, ăn lúa mới, giữa thảo nguyên, làng đốt lên một đống lửa lớn, rực rỡ ấm nóng. Khi màn đêm xuống, trăng rừng trải ánh vàng mơ trên cỏ. Rượu cần dậy men nồng nàn. Những dàn cồng chiêng nổi lên hư ảo. Mỗi người con trai mang một nốt nhạc, họ hiệp lòng vừa di chuyển nhảy múa, vừa gõ, tấu nên những bản nhạc của núi rừng đê mê lãng mạn. Người người nắm tay nhau bồng bềnh đưa trôi trên cỏ, theo nhịp âm thanh tiếng bổng, tiếng trầm ngân nga. Cứ như say, cứ như mê thật đấy, nhưng lại không ai nhầm với ai. Nam nữ thanh tân cứ nắm lấy tay nhau đắm đuối mà không hề mờ ám, không sàm sỡ, không dối gian trước giàng.

    Cứ thế mà vui.

    Cái vui trong trẻo thanh sạch…

    Xa xưa, người làng có vẻ rất sợ máu. Hình như máu sẽ khiến ma lai ác quỷ ngửi thấy mà đến hại người. Đặc biệt, rất sợ đổ máu trong làng. Ăn bất kỳ con vật nào, người ta đều đập đầu và đốt. Nhỏ như con gà, để ăn thịt, người ta dùng vật cứng đập vào đầu cho chết, nhúng nước suối cho ướt hết rồi thui trên lửa cho nóng bốc hơi mà vặt sạch lông. Vật nuôi cũng như muông thú, muốn ăn thịt, đều đập đầu cho chết và thui trên lửa cho sém, rồi lăn ra bãi cỏ tạt nước lạnh vào cho hơi nước bay mù mịt mà cạo lông, mổ bụng. Việc giết thịt các con vật không ai cắt tiết, chọc tiết bao giờ.

    Tất cả những con vật trước khi mổ phanh bụng đều được đưa qua ngọn lửa.

    Rồi lại thui, lại nướng trên than lửa.

    Lửa làm sạch.

    Lửa làm chín.

    Lửa làm thơm mọi món ngon…

    Cá sông cá suối thì nướng lồ ô, nướng lá rừng cho chín, cho thơm mà ăn.

    Duy chỉ những con trâu (con bò) trong nghi thức đâm trâu là phóng lao chọc vào tim cho chết. Máu chảy vào trong. Máu ngập ổ bụng!

    Đâm trâu là một nghi thức hiến tế vừa linh thiêng, vừa kiêu dũng của người làng. Giữa bãi đất trống gần nhà rông hoặc ở bãi rừng gần nhà mả (tùy từng lễ hội), làng dựng một cột gơng, thường là cây pơ lang tươi chặt ở rừng về. Trên đó cột một cây nêu bằng lồ ô cao vút, gắn tua hoa tre phất phơ. Xung quanh có bốn cột gỗ vững chắc. Đó là cột đâm trâu của làng. Con trâu hiến tế, trước đó được tắm rửa sạch sẽ, được ăn ngon, thậm chí được uống rượu cần. Người ta vuốt ve nó cả đêm trước, tâm tư tình cảm gọi là “khóc trâu”. Con trâu đó là vật hy sinh thay cho con người hiến dâng lên giàng. Sáng ra trâu được tròng dây rừng từ cổ đến cột gơng, thành ra một quãng níu cho nó chạy vòng quanh một đường tròn có bán kính bằng sợi dây (gần giống như cách trâu kéo che mía ở đồng bằng).

    Vào lễ hội, những chàng trai ngực trần đóng khố, tay cầm khiên, tay cầm giáo, nhảy múa tiến lùi theo nhịp cồng chiêng, nhịp trống. Họ nhứ giáo như múa. Nhún nhảy diễn xướng như người lựa thế võ. Con trâu quay tròn, người cầm lao vờn theo. Cứ thế xoay quanh cột gơng trong tiếng cồng chiêng, trống dục, tiếng hô hú huyên náo. Khoảnh khắc ấy, con trâu không còn là trâu nữa. Người đâm lao cũng không còn là họ. Tất cả như giàng nhập. Khi đã đủ cảm hứng, đủ siêu thăng, thình lình người trai phóng lao. Cú phóng nhằm thẳng ngực sát vai con trâu. Mũi dáo cắm sâu vào tim, con trâu quỵ xuống. Đó là cú đâm thiện nghệ, đưa đến nhiều may mắn cho cả làng.

    – Ôi hay quá, thú vị quá! – Tín bật lên tấm tắc.

    – Anh đừng khen giả nha! – Hơ Thy hơi nghi ngại.

    – Ô, anh thích thật mà! – Tín thật thà xác nhận – Em cứ nói thêm đi. Cái cách làm ăn của làng thì sao?

    – Ôi, lạc hậu lắm. Em không muốn kể đâu! – Hơ Thy bỡ ngỡ rụt rè.

    – Không sao. Mọi thứ theo thời gian biết đâu nó lại tốt.

    – Em nghĩ đó chỉ là lối trồng cấy tối cổ anh ạ. Có thể nay mai, người ta sẽ lãng quên nó. Nói vậy em vẫn thấy có chút gì nuối tiếc.

    Với Tín hóa ra rất lạ.

    Trong cái nhìn của người kỹ sư lâm sinh, đó là một lối canh tác mang tính sinh thái hài hòa bền vững.

    Từ xa xưa, người xứ rừng Tây Nguyên phổ biến lối canh tác lúa cạn. Cách đơn giản là đến cuối mùa khô, chọn một khoảnh rừng, chặt những cây nhỏ, cây lùm bụi, để nguyên những cây đại thụ cao lớn theo một mật độ thưa tự nhiên. Chờ cho lá cành khô nỏ thì đốt. Sau đốt, cả đám đất ấy đầy tro than, sạch hết lá cỏ. Đất rừng tơi xốp nẩy lên màu mỡ. Rừng được đốt, coi như một lần diệt tiệt các loài côn trùng sâu hại. Những cây cao lớn bị cháy sém gốc, tựa như được dọn thực bì, được vệ sinh mầm bệnh, thiêu sạch mầm cỏ, hạt cỏ, chẳng những rất ít ảnh hưởng mà còn giúp cây rừng có đời sống tốt hơn. Không khai hoang, không đào gốc, không rà rễ, không vỡ đất. Đám rẫy mới vẫn còn những cây đại thụ, gốc cây, rễ cây vẫn nguyên lành trong lòng đất, cả bề mặt hầu như không bị tác động, cấu tượng đất không bị đào bới, không bị phá vỡ, màu không bị rửa trôi.

    Đến một ngày, khi già làng thấy cây pơ lang trơn (cây bông gòn) xé quả bung bông như thả dù mang cái hạt nhỏ đen tròn như hạt tiêu bay đi khắp bãi rừng; hay nhìn dòng suối gần làng đã sủi nhiều bọt nước thì kêu tất cả mọi con dân vào rẫy tỉa lúa. Trên mảnh đất rẫy đã phát đốt sạch cỏ lá, một người đàn ông đi trước, chỉ cần dùng hai đoạn cây gỗ có đầu nhọn chọt nhẹ theo nhịp bước, người đàn bà đi sau, bụng mang một cái giỏ nhỏ đựng lúa giống, nhẹ nhàng bỏ vào mỗi lỗ vài hạt giống. Hạt lúa đã tra cứ nằm im trong đất. Yên chí, mấy hạt mưa thấm đất, lúa sẽ lũ lượt nẩy mầm vươn xanh. Đó là cách canh tác lúa tối cổ “phát đốt chọc tỉa”. Nương lúa hầu như rất ít cỏ, không phải tranh chấp dinh dưỡng và nắng trời, cứ thế mà tốt. Lúa rẫy chủ yếu là những giống dài ngày thân cao. Lúa thì con gái, lên đến tầm ngực người lớn. Thời chiến tranh, người ta có thể trốn trong đám lúa rẫy một cách an toàn.

    Mỗi năm làm một mùa rẫy, khoảng 6 tháng, bắt đầu chớm mưa đến mùa khô thì lúa chín. Nó tuân thủ đúng một chu kỳ của những cỏ cây mang tính thời vụ trên đất cao nguyên. Lúa chín đúng vào mùa khô, thân lá, bông lúa, hạt lúa cứ thế phơi ra trong trời đất, cho đến khi khén thì mang gùi tuốt về kho (ngoại trừ những gốc lúa tốt, được cắt nguyên bông, về treo trong nhà rẫy làm giống cho vụ sau). Lúa rẫy cây cứng, ít bị đổ rạp, dé lúa dai, ít bị rụng rơi. Mỗi người mang một cái gùi nhỏ trước ngực, dùng đôi tay chai sạn nắm từng bông lúa tuốt lấy hạt khô nỏ, đem luôn vào kho trong rừng.

    Người Tây Nguyên xưa không gặt lúa, không tuốt lúa và phơi lúa ở sân.

    Họ sợ làm đau giàng lúa!

    Đó là một phương thức canh tác hầu như cộng sinh với rừng rất kỳ diệu. Đầu tiên là đất không bị phá hoang, khu hệ sinh vật trong lòng đất rất ít bị ảnh hưởng, cấu tượng đất không bị đảo lộn, vi lượng của đất không bị rửa trôi. Gốc rễ cây rừng không bị đào bới tuyệt diệt, cơ hội nảy mầm tái sinh rất cao. Yếu tố luân canh bỏ hóa, cho đất nghỉ “hưu canh” theo chu kỳ canh tác, không khai thác kiệt mỡ màu của đất.

    Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên xưa không chiếm hữu, không sở hữu đất rừng. Họ chỉ “mượn đất” của rừng trong mấy vụ. Tầm ba bốn mùa, người trả lại đất cho rừng để đi mượn đám đất khác. Đất cũ sẽ lại mọc thành rừng mới. Đó là lối canh tác luân canh bỏ hóa tự nhiên, rất phù hợp trên đất rừng nguyên sinh, dựa vào tài nguyên rừng mà tồn tại. Trồng lúa cách ấy ít phải làm cỏ, không phải bón phân và rừng chẳng bao giờ mất. Thả hạt giống xong thì chờ ngày tuốt hạt. Năng suất của lúa rẫy chỉ tầm một tấn rưỡi mỗi héc ta. Năng suất tuy không cao, nhưng bù lại chất lượng, hương vị hạt gạo thì lại là điều lý thú tuyệt ngon. Lúa rẫy Tây Nguyên xưa hạt tròn, nấu cơm mềm dẻo, thơm mà tơi, không dính tay, cơm để nguội vẫn mềm dẻo. Người Tây Nguyên thời trước, khi không có bát đũa, cơm nấu xong cho ra rổ rá hoặc tấm lá cây lớn, để nguội nhón bằng tay mà ăn. Cơm gạo ấy không cần ăn với thức ăn cầu kỳ. Có thể chấm với muối cỏ thơm, muối é, ăn với rau xào, măng le, nấm rừng, cá nướng, thịt nướng… mà xong bữa.

    Những điều ấy, có thứ Tín cũng đã biết, lại có thứ mới được nghe lần đầu.

    Tất cả qua lời Hơ Thy hóa ma mị, hoang mơ như cổ tích.

    Buổi nói chuyện với Hơ Thy đã cho Tín bao nhiêu điều thú vị về một miền quê, một vùng đất, một nền văn hóa, như được sống thêm một cuộc đời. Không ngờ một cô gái trẻ lại hiểu về làng đến như vậy. Một buổi giao tiếp ngẫu nhiên mà đầy bổ ích.

    Đang lúc các xã thành lập cụm kinh tế – kỹ thuật, Tín nghĩ cô bé này sẽ được việc lắm. Anh tiến cử Hơ Thy về xã.

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 1. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 5: Hồi trước người Tây Nguyên quen gọi người Pháp là Tây Phá Lăng. 

    Chú thích 6: Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên thời xưa quan niệm con người có ba thể: Hình, bóng và hồn. Khi hồn lạc, mất bóng, con sẽ bị đổ bệnh và chết.

    Chú thích 7: Cối giã gạo của người dân tộc thiểu số Tây Nguyên được làm bằng một khúc gỗ cỡ người ôm. Khúc gỗ được khoét rỗng một đầu thành miệng cối. Tùy theo dân tộc mà có cối miệng loe hay đế loe. Người Gia Rai thường khoét miệng cối ở đầu nhỏ, tạo ra cối giã gạo có đế loe, vững chãi. Người Gia Rai ngược lại thường khoét miệng cối ở đầu to, tạo ra cái cối giã gạo đế chũm, miệng loe. 

    Chú thích 8: Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên gọi việc giết thịt súc vật bằng các từ biểu tượng như: “Ăn”, “Đập”, “Đốt”; ăn 3 con trâu, ăn 2 con bò; đốt 1 con bò; đập 2 con heo…

    Hết chương 2

  • Chương 1

    Cuối cùng thì làng Dung Dé cũng bằng lòng với việc chuyển dời khỏi vùng Đăk Mơ Thượng, để xuống cư trú dưới thung lũng Đăk Mơ Hạ. Đó là cả một quá trình dày công thuyết phục của Tín, cũng lại nhờ lòng tin của già làng đối với anh. Ở đó người ta chuẩn bị đắp một hồ nước rộng lớn chưa từng có. Nghe nói, làng Dung Dé rồi sẽ bị ngập chìm tất cả khi nước đã dâng lên.

    Thế là phải bỏ lại mảnh đất bao nhiêu đời ông bà tổ tiên đã cư trú.

    Tiếc đấy, nhưng biết làm sao được.

    Đăk Mơ Thượng là một thung lũng lớn, nằm giữa hai dãy núi cao sừng sững, chạy dài từ Bắc xuống Nam. Đến cuối lòng thung, dãy núi phía Đông bỗng tách ra một nhánh chạy về hướng Tây, có dáng phẳng, gọi là núi Thiên Thai. Dãy Thiên Thai như một cái bờ khổng lồ của trời đất, ngăn đôi tách biệt vùng Đăk Mơ Thượng và Đăk Mơ Hạ.

    Giữa lòng thung Đăk Mơ Thượng là một vùng đất lởm chởm, với những đỉnh núi tròn vo hình bát úp, chạy dài lên đến thượng nguồn con nước Đăk Mơ. Càng đi lên, những ngọn núi bát úp càng cao càng to. Đất ấy thật khó để khai thác thành vùng chuyên canh nông nghiệp lớn. Địa hình phân cắt manh mún theo đồi núi mấp mô.

    Ngược lại, Đăk Mơ Hạ, như một cái thung lũng lớn, khá bằng phẳng, nằm giữa chân núi Thiên Thai và hai dãy núi dài mở rộng ra về phía hạ lưu.

    Một đêm cả làng thao thức. Già Hoen ngồi bên bếp lửa ngậm tẩu thâu canh. Gió rào rạt. Trời đầy trăng sao. Những vầng mây xám trắng, treo lơ lửng trên nền trời như dịch chuyển về hướng nam xa xôi. Chưa có cuộc dời làng nào lại xao xuyến đến vậy. Thời chiến tranh, cũng có khi cả làng phải chạy đấy, là vào rừng với bộ đội, du kích và cán bộ kháng chiến. Đi khỏi làng mà lòng nhẹ tâng thanh thản như không hề có chuyện gì lớn xảy ra.

    Có thời làng bị đại dịch, các già làng, thầy pháp cũng phải đi tìm chỗ khác, xin giàng đất giàng rừng làm nơi cư ngụ, rồi chọn ngày nghe ngóng điềm lành từ những tiếng chim rừng mà chuyển làng đến đất mới. Việc chuyển làng như vậy thường không quá xa, không quá khó nhọc. Chẳng có gì đáng lo nghĩ lưu nhớ mãi trong đời.

    Già Hoen đã xuống Đăk Mơ Hạ, đã xem làng mới tái định cư rồi. Tất cả đã có sẵn. Nó là một cái làng xây giãn cách, nhà lợp tôn. Những ngôi nhà nhìn thì khang trang, nhưng mọi thứ quá chật chội bí bức. Cũng đành chịu thôi. Nhà xây nó vậy!

    Vùng đất mới là một eo núi hẹp, kẹp giữa sườn dãy núi phía đông và nhánh Thiên Thai, nguyên là một đám rừng khộp, mọc đầy cây dầu, cà chít, thi thoảng có những đám lớn gỗ hương trắc cẩm lai… Người ta khai hoang trắng để lập làng. Một chủ gỗ tên Ký tìm ra đám gỗ quý lẫn trong rừng khộp, thì bí mật xin lập dự án tái định cư ở vị trí ấy.

    Sáng sau, bất ngờ già Hoen lại bảo dân làng chưa đi vội. Tiếc những ngôi nhà đã gắn bó với bao nhiêu năm đời người, sao dễ dàng vứt bỏ làm vậy. Lại một ngày già lên rừng ngắm nghía, suy tính…

    Trên cao có những bãi đất trống khá bằng phẳng, ẩn sau những lùm cây đại thụ, cỏ mọc um tùm. Có một hợp thủy nhỏ từ trên đỉnh núi chót vót luồn lách theo mạch đá, làm cho đất quanh năm dâm dấp ẩm ướt. Một gờ đất đội lên thành cái bờ lượn sóng, trữ lại ít nước trong. Đó là bãi nai. Mùa sinh sản bọn nai rừng thường tụ tập nhau về thành từng đàn tìm bạn tình cặp đôi gieo giống. Bình thường rất ít ai đến chốn hoang vu này.

    Lên trên nữa, có cái Hang Voi. Là cái hang bằng đá rộng và cao hơn cái nhà sàn. Nghe người già xưa nói lại, thì lâu rồi, bọn voi rừng một đời lừng lững ngang dọc chốn rừng xanh, chẳng biết sợ bất kỳ một kẻ nào, khi đã già nua ốm yếu, biết oai danh mình đã hết, sức đã cạn, để được yên thân chúng bèn tách đàn, chui tọt vào cái hang ấy nằm nghỉ và chờ chết. Người xưa thấy vậy thì gọi là Hang Voi. Nhiều đời, Hang Voi linh thiêng lắm, chẳng ai giám đặt chân đến. Thời chiến tranh ác liệt, có lúc bộ đội trú ẩn rất đông trong cái hang ấy.

    Già Hoen nghĩ, cái Hang Voi có thể chứa được cả làng. Nhưng ở trong đó thì bó bức lắm, sống cả đời sao được. Tốt nhất, cứ đưa những mái nhà lên Bãi Nai cất giấu tạm xem sao, sau lại tính.

    Đêm.

    Trăng sáng như ban ngày.

    Theo lệnh của già Hoen, làng huy động thanh niên lực lưỡng khênh tất cả các mái nhà cũ sau khi đã cắt dây néo, đưa lên tận trên núi cao giấu ở Bãi Nai. Kiểu giống người ta úp những chiếc nón lá trên bãi cỏ. Phải mất mấy đêm, làng mới đưa hết được những mái nhà vào dấu trong rừng. Đó là một quá trình ngược lại với lúc làm mái lợp tranh dựng nhà.

    Người Tây Nguyên làm nhà có hai công đoạn; sau khi dựng khung nhà xong thì để đó; họ tiến hành làm mái nhà dưới mặt đất, lợp tranh xong xuôi, cuối cùng huy động cả làng cùng khiêng mái nhà úp lên cái khung, buộc kỹ lại là xong.

    Làng Dung Dé như trải qua một trận cuồng phong khủng khiếp.

    Tất cả tan hoang xơ xác.

    Các ngôi nhà chỉ còn những cái cột gỗ láng bóng trơ trọi dơ lên giữa trời xanh…

    Đoàn người theo hàng dọc đi ra khỏi làng. Những con chó lẽo đẽo theo sau dáng hân hoan như một cuộc đi săn, một chuyến đi rừng. Những con trâu con bò lớn, mấy ngày trước đã được xỏ mũi buộc thừng. Mỗi gia đình xỏ mũi một con trâu hoặc bò đầu đàn, bằng cách dùng hai nhánh lồ ô một to một nhỏ luồn vào trong nhau; một đầu vót nhọn, xâu qua phần mềm cuối xương lá mía của con vật, luồn dây rừng vào làm cái vánh. Trâu bò đầu đàn được xỏ mũi thì hóa hiền lành, dễ điều khiển hẳn.

    Thanh niên lực lưỡng ngoắc xà gạc trên vai đi trước. Tiếp đến trẻ choai choai dắt trâu bò mẹ, những con bê con nghé cứ thế đi theo. Kẻ mang gùi trên lưng, kẻ địu trẻ đằng sau đằng trước, dòng người dằng dặc lẫn với trâu bò lặng lẽ đều bước. Người già đi sau cùng, miệng luôn ngậm tẩu thuốc, chậm rãi miên man, lặng lẽ quan sát nghe ngóng. Cồng chiêng, ghè ché, những quả bầu khô, khố váy, hà bành, heo, gà, tất tật chất lên gùi lên vai. Dòng người cứ thế tiến bước, chẳng ai nói với ai câu gì. Người Tây Nguyên xưa nay vẫn vậy, hễ đi đường rừng thì tuyệt nhiên lặng im. Nói nhiều thì mệt, mất sức; lại bị lộ chuyện, giàng biết thì cản, rơ hung biết thì nguy hiểm. Giống hệt như những chuyến đi đổi hàng của người xưa dằng dặc xuyên qua những con đường muối từ rừng núi sơn nguyên xuống đến mạn biển xa lơ xa lắc vậy.

    Ra đến đầu làng, già Hoen vô tình vấp phải một cái gì đó lấp ló trong bãi cỏ. Già ngồi lại một lúc. Nhìn kỹ thì ra một khúc gỗ nhỏ gồ ghề có dáng hình kỳ dị. Con chó già không đâu quay ngoắt lại hít hít rồi sủa vang. Lẳng lặng cầm lấy, già Hoen bỏ khúc gỗ vào chiếc gùi trên vai. Ôi dào, đó là vật kỷ niệm của ngôi làng, là Tơ Mong giàng rừng bày ra trước mắt già như một lời kết ước gì đó.

    Lặng lẽ luồn theo những lối mòn dưới tán cây cổ thụ rợp bóng, đoàn người dài hàng cây số tựa như một con trăn khổng lồ trườn mình nhọc nhằn leo dốc. Mái đèo phía bắc thoai thoải theo triền núi chạy dài, nên quãng đường như xa hơn, nhưng dễ đi hơn. Hai bên đường trên những gốc cây mục mọc lên những cánh nấm linh chi như hai bàn tay xòe màu nâu óng, trông rất bắt mắt. Nhưng mệt quá, đoàn người chẳng còn ai để ý đến mấy thứ của rừng. Thỉnh thoảng có con chồn hương giật mình chạy cuống cuồng lao cả vào đoàn người dài dặc. Nếu là lúc khác trong cuộc săn khối tay thanh niên đã kiếm được đồ nhậu.

    Đi trong cánh rừng nguyên sinh thật khó hình dung được cung đường. Đi mải đi miết vẫn chưa hết độ cao. Phía trước ngày vẫn còn dài. Qua một con suối nhỏ ngang lưng chừng núi, cây bỗng đổ ngổn ngang không còn định hướng được lối đi. Những đoạn gỗ thẳng thớm đã bị lấy mất, đoạn cong queo vẹo vọ còn lại chất đầy bãi rừng. Cành cây xếp lớp còn tươi. Như vậy cây rừng mới vừa bị chặt hạ. Đây là những cuộc trộm gỗ rừng. Mà chẳng hiểu họ mang gỗ đi lối nào quá tài. Đường mòn mất vết, đoàn người phải phát cây tìm lối đi mới, rất cơ cực và mất thời gian. Điều đó đã làm lỡ kế hoạch ban đầu của già Hoen. Qua được bãi gỗ la liệt, trời vừa đứng bóng. Đến đỉnh dốc, cũng là lúc mặt trời nghiêng về tây. Cả đoàn người rồng rắn nghỉ tạm lại giữa rừng, dỡ cơm đùm trong giỏ tre ra. Bữa cơm đơn giản là tãi giữa những cái lá dầu lớn, dùng tay bốc chấm với muối cỏ thơm mà ăn.

    – Giàng ơi. Chúng không còn biết sợ là gì nữa! – Im lặng suốt quãng đi, chừng như già Hoen không còn ngậm miệng thêm được nữa.

    – Sao già làng? Già nói vậy nghĩa là sao?

    – Chúng chặt cây ngổn ngang cả rừng đó!

    – Ôi bây giờ khác rồi già ơi. Của rừng mà. Mình không chặt thì người khác chặt thôi – Một thanh niên an ủi.

    – Sao lại nói vậy được! Ngày xưa, ông bà mình muốn chặt một cây rừng cổ thụ phải cúng xin giàng cây giàng rừng, mới được chặt.

    Việc ấy đúng quá.

    Cây gỗ là của rừng.

    Tức là của giàng rừng.

    Cái gì cũng có chủ! Muốn chặt thì phải cúng xin giàng cho phép đã. Mà cây gỗ rừng theo truyền thuyết xưa là ngôi nhà của giàng trú ngụ. Cũng như con người vậy. Ai cũng có ngôi nhà của mình. Lại có nơi muốn chặt cây cổ thụ nào đó, đôi khi họ phải đổ máu chó vào cây cho giàng bỏ đi rồi mới chặt hạ cơ mà.

    Thời mới khai thiên lập địa, giàng và người cùng chung sống với nhau trên mặt đất, đến khi xảy ra nạn “đại hồng thủy”, các giàng sợ nước ngập phải chạy hết lên rừng, trú ngụ trong các thân cây đại thụ. Con người từ đó theo giàng vào rừng mà nương tựa. Tất tật mọi thứ của con người đều nhờ hết vào rừng, rừng cho tất cả. Từ cây gỗ làm nhà cư trú, củi đốt sưởi ấm, ngọn đuốc sáng soi, đến củ mài mụn măng, con tôm con cá, con chim con thú đều của rừng cho.

    Chẳng ai ham lấy nhiều.

    Chẳng ai dám phá phách lãng phí.

    – Chuyện xưa rồi già ạ – Lại một thanh niên phân trần – Bây giờ tiền nó khiến người ta làm tất cả mọi thứ. Làng mình không, chứ làng Chứt, làng Lơng, làng Kluh… già trẻ gì cũng đi chặt cây rừng hết. Họ có nhiều tiền rồi. Có tiền mua được nhiều thứ lắm!

    Già Hoen buồn quá. Bây giờ, thời cuộc chả hiểu sao nữa. Xưa có xin cũng chỉ chặt ít cây đủ dùng thôi. Không ai chặt nhiều vậy. Không ai chặt bừa bãi ngổn ngang như vậy.

    Tham quá.

    Hết cây thì giàng rừng giàng cây còn biết trú vào đâu!

    Chắc rồi sẽ bị giàng phạt thôi.

    Tránh sao cho được!

    Qua đỉnh đèo cao ngất là đến Dốc Mái Nhà. Con đường đi xuống dốc thăm thẳm. Trâu bò phải đi trước. Cái bọn bốn chân cứ choãi ra là đủng đỉnh nhẹ nhàng mà xuống. Người phải bám vào rễ cây cành cây mới vững bước được. Phía bên Dốc Mái Nhà đường đi quá hiểm trở, rừng cây vẫn còn rậm rạp y nguyên. Bóng mát tỏa kín cả một vùng rừng núi. Đó là mái che cho cái thung lũng thoai thoải dưới làng mới. Cánh rừng tuyệt đẹp làm sao!

    Ngôi làng mới đường ngang lối dọc thẳng tưng. Mỗi căn nhà được cất trên một ô đất vuông vức. Nhà trệt tường xây lợp tôn. Bên cạnh có hố xí hai ngăn. Phía sau là căn bếp nhỏ. Sau nữa là ô đất làm chuồng gia súc gia cầm và trồng rau. Một nóc nhà trên núi, về làng mới được chia thành mấy căn hộ. Nhà nhỏ hơn nên phải ở ít người hơn.

    Người tự nhiên tách nhau ra, không đùm đề như xưa nữa.

    Phần ai riêng rẽ phận ấy.

    Vẻ ngoài thì cũng khá tươm tất.

    Mười nhà có một cái giếng đào, thành xây, nền láng bê tông sạch tưng.

    Một ngôi nhà sinh hoạt cộng đồng cách điệu nhà rông, bê tông cốt thép, mái lợp tôn, tọa lạc ngay giữa cái sân bóng rộng rãi.

    Làng Dung Dé như một làng tái định cư mẫu mực.

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 1. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 1: Một loại dao có cán bằng gốc tre, gốc le; có phần cong có thể ngoắc lên vai khi đi rừng.

    Chú thích 2: Một loại ma lai trong rừng.

    Chú thích 3: Tơ Mong là vật kỳ dị, người Tây Nguyên bắt gặp trong hoàn cảnh kỳ dị, như chó sủa, vô tình vấp phải… thì coi là vật quý của giàng đưa đến làm kết ước. Tơ Mong thường được để trong gùi, treo ở nhà rông của làng.

    Chú thích 4: Giàng là thần, theo tín ngưỡng của người Tây Nguyên, hầu hết mọi thứ đều có giàng.

    Hết chương 1

  • Chương 1

    Cuối cùng thì làng Dung Dé cũng bằng lòng với việc chuyển dời khỏi vùng Đăk Mơ Thượng, để xuống cư trú dưới thung lũng Đăk Mơ Hạ. Đó là cả một quá trình dày công thuyết phục của Tín, cũng lại nhờ lòng tin của già làng đối với anh. Ở đó người ta chuẩn bị đắp một hồ nước rộng lớn chưa từng có. Nghe nói, làng Dung Dé rồi sẽ bị ngập chìm tất cả khi nước đã dâng lên.

    Thế là phải bỏ lại mảnh đất bao nhiêu đời ông bà tổ tiên đã cư trú.

    Tiếc đấy, nhưng biết làm sao được.

    Đăk Mơ Thượng là một thung lũng lớn, nằm giữa hai dãy núi cao sừng sững, chạy dài từ Bắc xuống Nam. Đến cuối lòng thung, dãy núi phía Đông bỗng tách ra một nhánh chạy về hướng Tây, có dáng phẳng, gọi là núi Thiên Thai. Dãy Thiên Thai như một cái bờ khổng lồ của trời đất, ngăn đôi tách biệt vùng Đăk Mơ Thượng và Đăk Mơ Hạ.

    Giữa lòng thung Đăk Mơ Thượng là một vùng đất lởm chởm, với những đỉnh núi tròn vo hình bát úp, chạy dài lên đến thượng nguồn con nước Đăk Mơ. Càng đi lên, những ngọn núi bát úp càng cao càng to. Đất ấy thật khó để khai thác thành vùng chuyên canh nông nghiệp lớn. Địa hình phân cắt manh mún theo đồi núi mấp mô.

    Ngược lại, Đăk Mơ Hạ, như một cái thung lũng lớn, khá bằng phẳng, nằm giữa chân núi Thiên Thai và hai dãy núi dài mở rộng ra về phía hạ lưu.

    Một đêm cả làng thao thức. Già Hoen ngồi bên bếp lửa ngậm tẩu thâu canh. Gió rào rạt. Trời đầy trăng sao. Những vầng mây xám trắng, treo lơ lửng trên nền trời như dịch chuyển về hướng nam xa xôi. Chưa có cuộc dời làng nào lại xao xuyến đến vậy. Thời chiến tranh, cũng có khi cả làng phải chạy đấy, là vào rừng với bộ đội, du kích và cán bộ kháng chiến. Đi khỏi làng mà lòng nhẹ tâng thanh thản như không hề có chuyện gì lớn xảy ra.

    Có thời làng bị đại dịch, các già làng, thầy pháp cũng phải đi tìm chỗ khác, xin giàng đất giàng rừng làm nơi cư ngụ, rồi chọn ngày nghe ngóng điềm lành từ những tiếng chim rừng mà chuyển làng đến đất mới. Việc chuyển làng như vậy thường không quá xa, không quá khó nhọc. Chẳng có gì đáng lo nghĩ lưu nhớ mãi trong đời.

    Già Hoen đã xuống Đăk Mơ Hạ, đã xem làng mới tái định cư rồi. Tất cả đã có sẵn. Nó là một cái làng xây giãn cách, nhà lợp tôn. Những ngôi nhà nhìn thì khang trang, nhưng mọi thứ quá chật chội bí bức. Cũng đành chịu thôi. Nhà xây nó vậy!

    Vùng đất mới là một eo núi hẹp, kẹp giữa sườn dãy núi phía đông và nhánh Thiên Thai, nguyên là một đám rừng khộp, mọc đầy cây dầu, cà chít, thi thoảng có những đám lớn gỗ hương trắc cẩm lai… Người ta khai hoang trắng để lập làng. Một chủ gỗ tên Ký tìm ra đám gỗ quý lẫn trong rừng khộp, thì bí mật xin lập dự án tái định cư ở vị trí ấy.

    Sáng sau, bất ngờ già Hoen lại bảo dân làng chưa đi vội. Tiếc những ngôi nhà đã gắn bó với bao nhiêu năm đời người, sao dễ dàng vứt bỏ làm vậy. Lại một ngày già lên rừng ngắm nghía, suy tính…

    Trên cao có những bãi đất trống khá bằng phẳng, ẩn sau những lùm cây đại thụ, cỏ mọc um tùm. Có một hợp thủy nhỏ từ trên đỉnh núi chót vót luồn lách theo mạch đá, làm cho đất quanh năm dâm dấp ẩm ướt. Một gờ đất đội lên thành cái bờ lượn sóng, trữ lại ít nước trong. Đó là bãi nai. Mùa sinh sản bọn nai rừng thường tụ tập nhau về thành từng đàn tìm bạn tình cặp đôi gieo giống. Bình thường rất ít ai đến chốn hoang vu này.

    Lên trên nữa, có cái Hang Voi. Là cái hang bằng đá rộng và cao hơn cái nhà sàn. Nghe người già xưa nói lại, thì lâu rồi, bọn voi rừng một đời lừng lững ngang dọc chốn rừng xanh, chẳng biết sợ bất kỳ một kẻ nào, khi đã già nua ốm yếu, biết oai danh mình đã hết, sức đã cạn, để được yên thân chúng bèn tách đàn, chui tọt vào cái hang ấy nằm nghỉ và chờ chết. Người xưa thấy vậy thì gọi là Hang Voi. Nhiều đời, Hang Voi linh thiêng lắm, chẳng ai giám đặt chân đến. Thời chiến tranh ác liệt, có lúc bộ đội trú ẩn rất đông trong cái hang ấy.

    Già Hoen nghĩ, cái Hang Voi có thể chứa được cả làng. Nhưng ở trong đó thì bó bức lắm, sống cả đời sao được. Tốt nhất, cứ đưa những mái nhà lên Bãi Nai cất giấu tạm xem sao, sau lại tính.

    Đêm.

    Trăng sáng như ban ngày.

    Theo lệnh của già Hoen, làng huy động thanh niên lực lưỡng khênh tất cả các mái nhà cũ sau khi đã cắt dây néo, đưa lên tận trên núi cao giấu ở Bãi Nai. Kiểu giống người ta úp những chiếc nón lá trên bãi cỏ. Phải mất mấy đêm, làng mới đưa hết được những mái nhà vào dấu trong rừng. Đó là một quá trình ngược lại với lúc làm mái lợp tranh dựng nhà.

    Người Tây Nguyên làm nhà có hai công đoạn; sau khi dựng khung nhà xong thì để đó; họ tiến hành làm mái nhà dưới mặt đất, lợp tranh xong xuôi, cuối cùng huy động cả làng cùng khiêng mái nhà úp lên cái khung, buộc kỹ lại là xong.

    Làng Dung Dé như trải qua một trận cuồng phong khủng khiếp.

    Tất cả tan hoang xơ xác.

    Các ngôi nhà chỉ còn những cái cột gỗ láng bóng trơ trọi dơ lên giữa trời xanh…

    Đoàn người theo hàng dọc đi ra khỏi làng. Những con chó lẽo đẽo theo sau dáng hân hoan như một cuộc đi săn, một chuyến đi rừng. Những con trâu con bò lớn, mấy ngày trước đã được xỏ mũi buộc thừng. Mỗi gia đình xỏ mũi một con trâu hoặc bò đầu đàn, bằng cách dùng hai nhánh lồ ô một to một nhỏ luồn vào trong nhau; một đầu vót nhọn, xâu qua phần mềm cuối xương lá mía của con vật, luồn dây rừng vào làm cái vánh. Trâu bò đầu đàn được xỏ mũi thì hóa hiền lành, dễ điều khiển hẳn.

    Thanh niên lực lưỡng ngoắc xà gạc1 trên vai đi trước. Tiếp đến trẻ choai choai dắt trâu bò mẹ, những con bê con nghé cứ thế đi theo. Kẻ mang gùi trên lưng, kẻ địu trẻ đằng sau đằng trước, dòng người dằng dặc lẫn với trâu bò lặng lẽ đều bước. Người già đi sau cùng, miệng luôn ngậm tẩu thuốc, chậm rãi miên man, lặng lẽ quan sát nghe ngóng. Cồng chiêng, ghè ché, những quả bầu khô, khố váy, hà bành, heo, gà, tất tật chất lên gùi lên vai. Dòng người cứ thế tiến bước, chẳng ai nói với ai câu gì. Người Tây Nguyên xưa nay vẫn vậy, hễ đi đường rừng thì tuyệt nhiên lặng im. Nói nhiều thì mệt, mất sức; lại bị lộ chuyện, giàng biết thì cản, rơ hung3 biết thì nguy hiểm. Giống hệt như những chuyến đi đổi hàng của người xưa dằng dặc xuyên qua những con đường muối từ rừng núi sơn nguyên xuống đến mạn biển xa lơ xa lắc vậy.

    Ra đến đầu làng, già Hoen vô tình vấp phải một cái gì đó lấp ló trong bãi cỏ. Già ngồi lại một lúc. Nhìn kỹ thì ra một khúc gỗ nhỏ gồ ghề có dáng hình kỳ dị. Con chó già không đâu quay ngoắt lại hít hít rồi sủa vang. Lẳng lặng cầm lấy, già Hoen bỏ khúc gỗ vào chiếc gùi trên vai. Ôi dào, đó là vật kỷ niệm của ngôi làng, là Tơ Mong giàng rừng bày ra trước mắt già như một lời kết ước gì đó3.

    Lặng lẽ luồn theo những lối mòn dưới tán cây cổ thụ rợp bóng, đoàn người dài hàng cây số tựa như một con trăn khổng lồ trườn mình nhọc nhằn leo dốc. Mái đèo phía bắc thoai thoải theo triền núi chạy dài, nên quãng đường như xa hơn, nhưng dễ đi hơn. Hai bên đường trên những gốc cây mục mọc lên những cánh nấm linh chi như hai bàn tay xòe màu nâu óng, trông rất bắt mắt. Nhưng mệt quá, đoàn người chẳng còn ai để ý đến mấy thứ của rừng. Thỉnh thoảng có con chồn hương giật mình chạy cuống cuồng lao cả vào đoàn người dài dặc. Nếu là lúc khác trong cuộc săn khối tay thanh niên đã kiếm được đồ nhậu.

    Đi trong cánh rừng nguyên sinh thật khó hình dung được cung đường. Đi mải đi miết vẫn chưa hết độ cao. Phía trước ngày vẫn còn dài. Qua một con suối nhỏ ngang lưng chừng núi, cây bỗng đổ ngổn ngang không còn định hướng được lối đi. Những đoạn gỗ thẳng thớm đã bị lấy mất, đoạn cong queo vẹo vọ còn lại chất đầy bãi rừng. Cành cây xếp lớp còn tươi. Như vậy cây rừng mới vừa bị chặt hạ. Đây là những cuộc trộm gỗ rừng. Mà chẳng hiểu họ mang gỗ đi lối nào quá tài. Đường mòn mất vết, đoàn người phải phát cây tìm lối đi mới, rất cơ cực và mất thời gian. Điều đó đã làm lỡ kế hoạch ban đầu của già Hoen. Qua được bãi gỗ la liệt, trời vừa đứng bóng. Đến đỉnh dốc, cũng là lúc mặt trời nghiêng về tây. Cả đoàn người rồng rắn nghỉ tạm lại giữa rừng, dỡ cơm đùm trong giỏ tre ra. Bữa cơm đơn giản là tãi giữa những cái lá dầu lớn, dùng tay bốc chấm với muối cỏ thơm mà ăn.

    – Giàng ơi. Chúng không còn biết sợ là gì nữa! – Im lặng suốt quãng đi, chừng như già Hoen không còn ngậm miệng thêm được nữa.

    – Sao già làng? Già nói vậy nghĩa là sao?

    – Chúng chặt cây ngổn ngang cả rừng đó!

    – Ôi bây giờ khác rồi già ơi. Của rừng mà. Mình không chặt thì người khác chặt thôi – Một thanh niên an ủi.

    – Sao lại nói vậy được! Ngày xưa, ông bà mình muốn chặt một cây rừng cổ thụ phải cúng xin giàng cây giàng rừng4, mới được chặt.

    Việc ấy đúng quá.

    Cây gỗ là của rừng.

    Tức là của giàng rừng.

    Cái gì cũng có chủ! Muốn chặt thì phải cúng xin giàng cho phép đã. Mà cây gỗ rừng theo truyền thuyết xưa là ngôi nhà của giàng trú ngụ. Cũng như con người vậy. Ai cũng có ngôi nhà của mình. Lại có nơi muốn chặt cây cổ thụ nào đó, đôi khi họ phải đổ máu chó vào cây cho giàng bỏ đi rồi mới chặt hạ cơ mà.

    Thời mới khai thiên lập địa, giàng và người cùng chung sống với nhau trên mặt đất, đến khi xảy ra nạn “đại hồng thủy”, các giàng sợ nước ngập phải chạy hết lên rừng, trú ngụ trong các thân cây đại thụ. Con người từ đó theo giàng vào rừng mà nương tựa. Tất tật mọi thứ của con người đều nhờ hết vào rừng, rừng cho tất cả. Từ cây gỗ làm nhà cư trú, củi đốt sưởi ấm, ngọn đuốc sáng soi, đến củ mài mụn măng, con tôm con cá, con chim con thú đều của rừng cho.

    Chẳng ai ham lấy nhiều.

    Chẳng ai dám phá phách lãng phí.

    – Chuyện xưa rồi già ạ – Lại một thanh niên phân trần – Bây giờ tiền nó khiến người ta làm tất cả mọi thứ. Làng mình không, chứ làng Chứt, làng Lơng, làng Kluh… già trẻ gì cũng đi chặt cây rừng hết. Họ có nhiều tiền rồi. Có tiền mua được nhiều thứ lắm!

    Già Hoen buồn quá. Bây giờ, thời cuộc chả hiểu sao nữa. Xưa có xin cũng chỉ chặt ít cây đủ dùng thôi. Không ai chặt nhiều vậy. Không ai chặt bừa bãi ngổn ngang như vậy.

    Tham quá.

    Hết cây thì giàng rừng giàng cây còn biết trú vào đâu!

    Chắc rồi sẽ bị giàng phạt thôi.

    Tránh sao cho được!

    Qua đỉnh đèo cao ngất là đến Dốc Mái Nhà. Con đường đi xuống dốc thăm thẳm. Trâu bò phải đi trước. Cái bọn bốn chân cứ choãi ra là đủng đỉnh nhẹ nhàng mà xuống. Người phải bám vào rễ cây cành cây mới vững bước được. Phía bên Dốc Mái Nhà đường đi quá hiểm trở, rừng cây vẫn còn rậm rạp y nguyên. Bóng mát tỏa kín cả một vùng rừng núi. Đó là mái che cho cái thung lũng thoai thoải dưới làng mới. Cánh rừng tuyệt đẹp làm sao!

    Ngôi làng mới đường ngang lối dọc thẳng tưng. Mỗi căn nhà được cất trên một ô đất vuông vức. Nhà trệt tường xây lợp tôn. Bên cạnh có hố xí hai ngăn. Phía sau là căn bếp nhỏ. Sau nữa là ô đất làm chuồng gia súc gia cầm và trồng rau. Một nóc nhà trên núi, về làng mới được chia thành mấy căn hộ. Nhà nhỏ hơn nên phải ở ít người hơn.

    Người tự nhiên tách nhau ra, không đùm đề như xưa nữa.

    Phần ai riêng rẽ phận ấy.

    Vẻ ngoài thì cũng khá tươm tất.

    Mười nhà có một cái giếng đào, thành xây, nền láng bê tông sạch tưng.

    Một ngôi nhà sinh hoạt cộng đồng cách điệu nhà rông, bê tông cốt thép, mái lợp tôn, tọa lạc ngay giữa cái sân bóng rộng rãi.

    Làng Dung Dé như một làng tái định cư mẫu mực.

    Để giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung, sau đây là phần chú thích của chương 1. Mời bạn nghe cùng BÚC CÁC:

    Chú thích 1: Một loại dao có cán bằng gốc tre, gốc le; có phần cong có thể ngoắc lên vai khi đi rừng.

    Chú thích 2: Một loại ma lai trong rừng. 

    Chú thích 3: Tơ Mong là vật kỳ dị, người Tây Nguyên bắt gặp trong hoàn cảnh kỳ dị – như chó sủa, vô tình vấp phải… thì coi là vật quý của giàng đưa đến làm kết ước. Tơ Mong thường được để trong gùi, treo ở nhà rông của làng.

    Chú thích 4: Giàng là thần, theo tín ngưỡng của người Tây Nguyên, hầu hết mọi thứ đều có giàng.

    Hết chương 1

  • CHƯƠNG II: BỆNH VIỆN GIÓ ĐÔNG – CHUYẾN XE ĐỊNH MỆNH (Tiếp theo)

    “Tên mới à? Mùi của ngươi… lạ lắm.”

    Ánh mắt của “bóng đen” – giờ đã là một gã đàn ông gầy gò, nước da xanh xao, khoác chiếc áo khoác bệnh nhân cũ kỹ – như những mũi kim châm vào Đan. Gã không chờ câu trả lời, khóe miệng nhếch lên một nụ cười vô hồn.

    “Không quan trọng. Trên xe này, chỉ có hai hạng người: kẻ sắp chết, và kẻ… biết cách sống.” Gã liếc nhìn về phía người đàn bà đang ôm búp bê. “Số 5. Cô ta sẽ là món quà cho Trạm 3.”

    Người đàn bà như nghe thấy điều gì đó, bỗng ôm chặt con búp bê vào lòng, hát ru càng lúc càng lớn, điên cuồng.

    “Hắn không phải là quản trò,” – Đan thầm nghĩ, mắt không rời gã ta. “Hắn chỉ là một con chó săn. Một kẻ đã học được ‘quy luật’ và đang lợi dụng nó.”

    “Trạm 3.”

    Lần này, xe dừng lại trước một cánh cổng sắt rỉ, phía sau là một dãy hành lang tối om, ẩm ướt. Mùi thuốc sát trùng ở đây nồng nặc đến nghẹt thở, hòa lẫn với mùi hôi thối của rác và chất thải.

    “Mời vị khách… số 5.”

    Người đàn bà khóc thét lên, ôm chặt con búp bê, lắc đầu điên cuồng. “Không! Không! Đừng bắt con tôi! ĐỪNG!”

    Nhưng một lần nữa, một sức mạnh vô hình kéo cô ta ra khỏi ghế, lê từng bước nặng nề về phía cửa. Trong cơn tuyệt vọng, cô ta vùng vẫy, và con búp bê rơi xuống đất, lăn đến chân Đan.

    Khoảnh khắc cô ta biến mất sau cánh cổng sắt, một thứ âm thanh kinh hoàng vang lên không phải từ bên ngoài, mà từ chính con búp bê. Nó không còn là tiếng hát ru. Đó là tiếng khóc thét của một đứa trẻ, thảm thiết, đau đớn, xé toạc bầu không khí vốn đã ngột ngạt.

    “MẸ! CỨU CON! MẸ ƠI!”

    Tiếng khóc ấy phát ra từ con búp bê vải rách nát. Nó giật giật, như đang quằn quại.

    Gã “bóng đen” bật cười, một âm thanh khô khốc. “Xem kìa. Linh hồn đứa bé thực sự vẫn còn kẹt lại trong đó. Thật thú vị phải không?”

    Đan nhìn xuống con búp bê. Một cảm giác buồn nôn dâng lên cổ họng. Đây không còn là một Phó bản đơn thuần. Đây là một nhà máy tra tấn và giam giữ linh hồn.

    “Sự tàn ác… tinh vi,” – giọng Liễu run rẩy, đầy vẻ kinh hãi. “Kẻ nào đã tạo ra nơi này… còn đáng sợ hơn gã hôn phu của ta gấp bội.”

    Và Đan biết, hắn ta chỉ có thể là một người: Bác sĩ Trần Lê Khoa. Kẻ duy nhất đủ “thẩm quyền” và kiến thức để biến một bệnh viện thành địa ngục trần gian này.

    Gã “bóng đen” khom người xuống, nhặt con búp bê lên. “Vật kỷ niệm.” Hắn ta ném nó về phía Đan. “Của ngươi đấy.”

    Con búp bê rơi vào lòng Đan. Tiếng khóc vẫn không dứt, thấm qua lớp vải, lạnh buốt.

    Trạm 4 sắp đến. Và Đan biết, món quà tiếp theo, sẽ dành cho anh.

  • NƯỚC CỜ CUỐI CÙNG

    [PHÒNG HỌP MẬT – KHOẢNH KHẮC CHỜ ĐỢI]
    Vy nhắm mắt lại, hít một hơi thật sâu. Khi mở mắt ra, ánh mắt cô đã hoàn toàn khác – không còn là sự bình tĩnh giả tạo, mà là sự chấp nhận của một kẻ không còn gì để mất.
    “Ngài nói đúng, tôi chỉ là một quân cờ.” – Giọng Vy bỗng trở nên lạnh lùng. “Nhưng ngài có biết, ngay cả quân cờ cũng có thể hạ gục vua không?”
    Lão Đỗ Gia nhíu mày, lần đầu tiên tỏ ra bối rối.
    Vy mỉm cười, một nụ cười kỳ lạ. Cô giơ tay lên, trên đó là một chiếc vòng tay đơn giản.
    “Chiếc máy tính bảng kia chỉ là mồi nhử. Thứ thực sự quan trọng…” – cô chỉ vào chiếc vòng, “lại là thứ này.”
    Bíp! Bíp!
    Những tiếng bíp liên hồi vang lên từ các thiết bị của nhóm Hắc Long. Một trong số họ hốt hoảng báo cáo: “Đã phát hiện tín hiệu kích hoạt! Đó là… đó là tín hiệu định vị toàn cầu!”
    Lão Đỗ Gia lần đầu tiên biến sắc: “Cô đã làm gì?”
    “Tôi đã gửi đi tọa độ chính xác của nơi này,” – Vy nói, giọng đầy kiêu hãnh, “kèm theo toàn bộ bằng chứng về sự tồn tại của Hắc Long. Và không phải gửi cho giới truyền thông đâu…”
    Cô dừng lại, nhìn thẳng vào mắt lão già:
    “…mà là gửi thẳng cho ‘Cơ quan Điều tra Siêu nhiên Quốc tế’.”
    Cả phòng im phăng phắc. Ngay cả những thành viên Hắc Long cũng không khỏi run rẩy. Cơ quan Điều tra Siêu nhiên Quốc tế – tổ chức mà ngay cả họ Đỗ cũng không dám đối đầu.
    Lão Đỗ Gia lặng im một lúc, rồi bất ngờ… cười.
    “Hay! Rất hay!” – Ông ta vỗ tay. “Vậy thì chúng ta cùng thua. Nhưng trước khi họ tới…”
    Ánh mắt ông ta đột nhiên sắc lẻm:
    “…ta sẽ đảm bảo cô chết trước.”
    Đúng lúc đó, một tiếng nổ lớn vang lên từ phía trên. Cả tòa biệt thự rung chuyển. Bụi và đá vụn rơi lả tả từ trần nhà.
    “Đan…” – Vy thì thầm, nở nụ cười thực sự đầu tiên.
    Kế hoạch thực sự của cô cuối cùng cũng đã thành công.

  • VỊ THỦ LĨNH THẦM LẶNG

    Trong khi nhóm của Khang (bạo lực) và Quân (lý trí) thu hút sự chú ý, thì một nhóm thứ ba, lớn nhất và im lặng nhất, lại đang hình thành. Họ gồm những người bình thường nhất: một bà mẹ trẻ bế con, một ông giáo già, vài công nhân, nhân viên văn phòng… Họ không ồn ào, không tranh cãi, chỉ âm thầm quan sát và dựa vào nhau để sinh tồn. Và người dẫn dắt họ là Chú Tư. Chú Tư là một thợ sửa ống nước đã về hưu, ngoài 50 tuổi, khuôn mặt phúc hậu nhưng đôi mắt tinh tường. Chú không hô hào, không diễn thuyết. Chú chỉ dùng những câu nói ngắn gọn, đúng lúc và sự bình tĩnh trước cái chết để thu phục lòng người. Sau cái chết của Nam (Sói A), khi mọi người đang hoang mang và nhìn về phía Đan như vị cứu tinh, thì Chú Tư lên tiếng lần đầu tiên. “Cháu trai,” chú gọi Đan bằng một giọng điệu bình thản, không sợ hãi cũng không tôn sùng. “Lời tiên tri của cháu rất linh nghiệm, nhưng chú già này có một thắc mắc.” Cả đám đông im bặt. Chú Tư hỏi: “Tại sao cháu không nói thẳng tên của kẻ sắp chết từ đầu, mà lại để mọi người nghi ngờ lẫn nhau, rồi cuối cùng họ mới chết trong hoảng loạn? Phải chăng… sự hoảng loạn đó mới chính là thứ ‘linh nghiệm’ thực sự?” Câu hỏi như một nhát dao. Nó chạm đúng vào sự thật mà Đan đang che giấu: anh ta cần sự hỗn loạn để thao túng. Đan, lần đầu tiên, cảm thấy một áp lực thực sự. Trước mặt chú không phải là một kẻ hiếu chiến hay một trí thức dễ bị dẫn dắt, mà là một sự thông thái trầm lặng, thứ mà mọi thủ đoạn đều khó lòng xuyên thủng. Ánh mắt của Chú Tư như nói: “Chú biết cháu không đơn giản và chú sẽ không để cháu dắt mũi cả đám người này dễ dàng.” Trong khi đó, Con Sói thứ 3 cũng đang quan sát Chú Tư với một sự thận trọng mới. Hắn nhận ra đây là một chướng ngại vật khác cần phải tính toán. Một kẻ có thể nhìn thấu Đan thì cũng có thể nhìn thấu hắn. Thế cục giờ đã rõ ràng:

    * Đan & Con Sói thứ 3: Liên minh ngầm, thao túng trong bóng tối.
    * Chú Tư & Phe Dân thầm lặng: Lực lượng trung lập, tỉnh táo, có khả năng làm đảo lộn mọi kế hoạch.

    Ván cờ không còn chỉ là hai người. Một tay chơi bí ẩn thứ ba, với thứ vũ khí là sự bình tĩnh và trực giác của người từng trải, đã chính thức bước vào cuộc.

  • Xâm Nhập Di Tích

    Màn đêm bao trùm Công viên Lịch Sử Bến Cảng, nơi những hàng cây cổ thụ thì thầm trong gió sông Sài Gòn, mang theo hơi ẩm mặn chát từ vịnh. Ban ngày, đây là nơi du khách tản bộ, chiêm ngưỡng những bức tượng đồng và bia đá khắc lịch sử thuộc địa – một di sản “văn hóa” được chính quyền bảo tồn. Nhưng đêm nay, dưới lớp vỏ yên bình ấy, là một mê cung ngầm đầy oán hận, nơi Cánh Cổng Vĩnh Cửu đang chờ đợi.
    Nhóm của Đan di chuyển lặng lẽ như những bóng ma. Vy dẫn đầu, cô gái tân binh với bộ đồ đen bó sát, sử dụng một chiếc la bàn cổ xưa (món đồ từ chợ đen) để dò tìm các điểm năng lượng bất thường. “Đường hầm chính ở dưới bức tượng lính Pháp,” cô thì thầm, giọng đầy tự tin – kinh nghiệm từ Phó Bản 1 đã rèn luyện cô thành một “người dẫn đường” thực thụ. “Tôi đã kiểm tra bản đồ ngầm. Có ba lối vào, nhưng chỉ một lối dẫn thẳng đến trung tâm mà không kích hoạt bẫy.”
    Quân đi sau, khẩu súng săn đã lên đạn treo chéo vai, tay cầm lựu đạn gây choáng. Anh ta quét mắt quanh những bụi cây rậm rạp, nơi tiếng côn trùng kêu rả rích có thể che giấu bất kỳ tiếng động nào. Khoa, với chiếc ba lô chứa hồ sơ và thiết bị phân tích, theo sát Đan. “Oán hận ở đây dày đặc,” Khoa thì thầm, mắt anh lướt qua những bia đá khắc tên các nạn nhân chiến tranh. “Những linh hồn này… họ bị trói buộc, không phải để bảo tồn lịch sử, mà để nuôi dưỡng Cánh Cổng.”
    Đan đi cuối cùng, áo dài xanh hòa lẫn vào bóng tối, tay hắn khẽ siết con búp bê len trong túi. Không có Liễu, hắn cảm nhận rõ hơn bao giờ hết sự cô lập – nhưng cũng là sự tự do. Hắn không còn bị oán khí chi phối; giờ đây, hắn là người kiểm soát. “Giữ im lặng,” hắn ra lệnh khẽ. “Vy, dẫn đường. Chúng ta có 24 giờ trước khi Kẻ Thu Thập đến.”
    Họ tiếp cận bức tượng lính Pháp – một hình nhân đồng cao lớn, khuôn mặt vô hồn dưới ánh trăng. Vy quỳ xuống, dùng một thanh sắt mỏng cạy nắp cống ngầm ẩn dưới chân tượng. Một luồng khí lạnh buốt phả ra, mang theo mùi đất ẩm và… mùi oán hận cũ kỹ, như tiếng thì thầm từ quá khứ. “Sẵn sàng,” Vy nói, thả dây thừng xuống hầm. Nhóm lần lượt trượt xuống, tiếng giày chạm đất vang lên khô khốc trong đường hầm tối om.
    Bên trong là một mê cung gạch cổ, tường khắc phù điêu rồng phượng Việt Nam bị méo mó – hình ảnh các vị anh hùng lịch sử bị biến thành những bóng ma quằn quại, oán hận bị hút vào các khe nứt như mạch máu. Khoa bật đèn pin nhỏ, soi vào một bức phù điêu: “Đây là bằng chứng. Ông Trùm đã bẻ cong lịch sử để thu hoạch năng lượng. Những linh hồn này không được siêu thoát; họ bị dùng làm pin dự phòng cho Cánh Cổng.”
    Bất chợt, một tiếng rên rỉ vang lên từ bóng tối – không phải gió, mà là tiếng thì thầm của bóng ma lính Pháp, hình dạng mờ ảo với khuôn mặt méo mó, lao ra từ tường. “Quên lãng… chúng ta bị quên lãng!” Chúng không tấn công bằng vũ lực, mà bằng ảo giác: Quân thấy hình ảnh bạn bè chết trong PB2, Vy bị kéo lại ký ức phản bội, Khoa nghe tiếng Liễu trách móc.
    Đan giơ tay, kích hoạt Ánh Sáng Phản Chiếu từ búp bê len. Luồng sáng dịu dàng lan tỏa, không hủy diệt mà phản chiếu nỗi sợ sâu thẳm của bóng ma: hình ảnh chúng bị lịch sử chôn vùi, không ai nhớ đến. “Các ngươi không bị quên,” Đan thì thầm, giọng hắn vang vọng như lời nguyền giải. “Hãy tan biến trong sự thật.” Bóng ma rên rỉ, tan rã thành bụi, để lại một lối đi mở ra – nhưng cũng cảnh báo rằng oán hận di tích đang thức tỉnh.
    Nhóm tiến sâu hơn, tim đập thình thịch. Vy: “Còn 200 mét đến trung tâm. Nhưng tôi cảm nhận được… thứ gì đó đang theo dõi chúng ta.” Đan gật đầu, siết chặt búp bê: “Kẻ Thu Thập. Hắn đang đến sớm hơn dự kiến.”

  • BÍ MẬT CỦA CÁNH CỔNG

    Sau khi vượt qua hai tên bảo vệ Hệ Thống bị thao túng, Mạnh dẫn Đan (Lâm Vĩnh) vào một không gian rộng lớn, tối đen như hố sâu dưới lòng đất.

    ​Ánh sáng yếu ớt của hành lang không thể chiếu tới trần nhà cao ngất. Ở trung tâm, một Cấu Trúc Năng Lượng khổng lồ đang hiện ra: Đó là một bàn đá tròn khảm đầy các ký tự cổ, bao quanh bởi một hệ thống dây dẫn bằng kim loại đen chạy dọc các cột trụ, vươn lên và biến mất trong bóng tối.

    ​Đây chính là Nền Tảng Khởi Nguyên mà Kẻ Kiến Tạo sử dụng.

    ​Mạnh (giọng đầy tự mãn): “Đây là Trung Tâm Thu Hoạch, Lâm Vĩnh. Nơi mà Oán Hận và Tuyệt Vọng từ Võ Đài được tinh chế và chuyển thành nguồn vốn duy trì sự tồn tại của chúng ta.”

    ​Đan cảm nhận rõ ràng: Toàn bộ căn phòng này là một cái bẫy tâm linh. Oán Hận nồng đến mức gần như hóa thành vật chất, luẩn quẩn như những cơn gió lạnh lẽo. Búp Bê Len trong túi áo hắn nóng ran, liên tục giải phóng Năng Lượng Thuần Khiết để bảo vệ hắn.

    ​2. Sự Thật Về Chân Huyết Thuần Khiết

    ​Đan nhìn thấy những vết tích trên bàn đá. Ký hiệu và hình dạng của nó trùng khớp hoàn toàn với bức phác thảo Cánh Cổng Năng Lượng mà hắn thấy trong hồ sơ của Bác sĩ Lý.

    ​Đan (giả vờ kiêu ngạo): “Ngươi gọi đây là nguồn vốn? Một cái máy lọc cảm xúc? Ngươi đang đùa ta đấy à?”

    ​Mạnh (cười lớn): “Ngươi chưa thấy phần quan trọng nhất, Lâm Vĩnh.”

    ​Mạnh bước đến bên một cột trụ. Hắn gõ nhẹ. Cột trụ mở ra, để lộ một khoang chứa thủy tinh bên trong. Bên trong khoang chứa, là một vật phẩm không ngờ: Một Trái Tim được bảo quản trong dung dịch màu đen đặc quánh.

    ​Mạnh: “Ngươi thấy gì không? Đây là ‘Vốn’ của chúng ta! Trái tim của một trong những Người Thừa Kế Nguyên Thủy. Nó chứa đựng một loại năng lượng gọi là Chân Huyết Thuần Khiết. Năng lượng từ võ đài chỉ là nhiên liệu thô. Chân Huyết mới là Lõi Năng Lượng để giữ cho cổng ổn định.”

    ​Đan (chấn động, nhìn chằm chằm vào trái tim): Nếu đây là trái tim, vậy… Liễu có phải đã…

    ​Đan nhận ra sự thật kinh hoàng: Kẻ Kiến Tạo đã thu hoạch Chân Huyết Thuần Khiết không chỉ từ Liễu mà từ nhiều Người Thừa Kế khác. Trái tim đó là bằng chứng cho sự tàn sát có hệ thống.

    ​3. Kẻ Thu Thập Xuất Hiện

    ​Ngay lúc Đan bị phân tâm bởi phát hiện chấn động, Mạnh lộ ra nụ cười chiến thắng.

    ​Mạnh: “Tuyệt vời. Sự ngạc nhiên của ngươi là món quà tuyệt vời nhất. Giờ thì… đã đến lúc.”

    ​Mạnh lùi lại một bước, ánh sáng xanh lục trên người hắn bùng lên mạnh mẽ. Hắn không phải là kẻ săn mồi, hắn là mồi nhử.

    ​Từ bóng tối trên trần nhà, một bóng người từ từ hạ xuống. Hắn mặc áo choàng da màu xám, đeo mặt nạ kim loại lạnh lẽo. Luồng năng lượng màu vàng đậm đặc bốc ra từ người hắn, mạnh gấp hàng trăm lần Mạnh.

    ​Hắn chính là Kẻ Thu Thập.

    ​Kẻ Thu Thập (giọng khàn đặc, vang vọng khắp căn phòng): “Nhiệm vụ của ngươi đã hoàn thành xuất sắc, Mạnh. Họa Sư Ý Chí của ngươi ngày càng tinh xảo. Ngươi đã mang đến cho ta Kẻ Giải Oan mà không tốn một chút sức lực nào.”

    ​Kẻ Thu Thập (hướng ánh mắt về Đan): “Ngươi tên là Đan. Ngươi là kẻ đã phá vỡ sự cân bằng của ta. Ngươi đã lấy đi Con Búp Bê Len chứa đựng sự tinh khiết cần thiết để ta hoàn tất nghi lễ cuối cùng. Giờ thì, hãy trả lại nó. Và trả lại mạng sống của ngươi!”

    ​Căn phòng rung chuyển. Cánh Cổng Năng Lượng (bàn đá) bắt đầu phát sáng dữ dội.

    ​Đan biết hắn đã bị bẫy hoàn toàn. Hắn đối diện với hai kẻ thù: Mạnh (kẻ thao túng tâm lý) và Kẻ Thu Thập (kẻ săn mồi siêu nhiên).

    ​[HỆ THỐNG: Kẻ Giải Oan đã bị bao vây. Tiêu diệt Kẻ Thu Thập!]