Author: editor editor

  • Chương 4

    Những ngày Chủ Nhật của xứ rừng buồn bã. Phần đông người lao động làm công ăn lương, tìm đám đất vô chủ phát cái rẫy làm thêm lương thực. Cũng có người đi rừng lấy măng, tự luộc, tự phơi làm cái ăn dự trữ, làm quà khi về quê. Đám văn phòng rỗi chuyện thì túm tụm ăn nhậu lai rai cho hết ngày hết buổi. Tín chạy xe máy về làng Dung Dé lội suối leo rừng. 

    – Anh lại muốn vào rừng vào suối. Em có bận gì không?

    – Không, anh em mình cùng đi.

    Hơ Thy tót lên chiếc xe Hon đa 67 tòng tọc cùng Tín luồn rừng.

    Ra khỏi làng là tuột xuống con dốc dài. Hai bên lối mòn cây cối tốt um tùm phả lên vai, lên mặt. Con đường ngoằn ngoèo, len lỏi dưới những tán cây âm ẩm mát lịm. Thỉnh thoảng những con sóc vụt bay qua mặt đến giật mình. Chim thì chao chát như mở hội. 

    Đang trong rừng nguyên sinh xanh tốt như thế, được mấy cây số, bỗng ngổn ngang những thân cây đổ vắt qua lối mòn. Xưa nay, người làng chỉ chặt cây ngã ngang con suối trong mùa mưa, làm cái cầu độc mộc vượt qua nước lũ. Chẳng ai chặt cây gác ngang lối đi như vậy.

    – Có đúng đường vào suối không vậy em?

    – Đúng mà. Em thường khi vẫn đi hái măng lối này đó thôi!

    – Sao ngổn ngang như ai ngăn lối thế! – Tín tỏ ra bán tín bán nghi.

    Thì ra cả bãi cây cổ thụ đổ rạp như có trận bom B52 tàn phá vậy. Đó là bãi trầm. Người đi điệu trầm, cứ gặp cây dó bầu cao sừng sững thì dang tay chặt hạ. Cây ngã rồi, hễ cứ có cái mắt sẹo, cái u cục nổi lên, người ta bập sâu mấy nhát rìu để tìm mạch trầm. Những nhát chặt vào thân cây hầu như lộ ra trắng hếu, họ thất vọng bỏ đi hạ tiếp cây khác. 

    Dó bầu trong rừng thường mọc thành quần thể lớn. Chúng là cây thân gỗ mềm, thớ trắng, nên việc chặt hạ một cây cỡ người ôm chẳng khó khăn gì. Nhìn cảnh cây dó đổ rạt rừng, Tín như nhói đau ngao ngán. Cứ thầm tiếc thương cho rừng cho cây.

    Khó khăn lắm, hai người mới thoát được bãi dó bầu để đi tiếp. Rất may, bãi dó chỉ ở lưng chừng núi. Xuống thấp, lập địa rừng đã hoàn toàn thay đổi. Cảnh hoang tàn đã chấm dứt.

    Cuối cùng chiếc xe Hon đa 67 màu đen xỉn cũng luồn đến được sát mặt suối. Dưới kia dòng nước trong văn vắt, phả tràn trên những bãi đá rầm rì, róc rách. Nước từ trong khe đá chảy ra tinh khiết rười rượi.

    Những chùm hoa rừng trắng muốt lòa xòa trên mặt nước. 

    Thoang thoảng hương man mát như mơ. 

    Gió và nắng cũng nồng nàn thơm nức.

    Trên một lùm cây cổ thụ, mấy con cà cưỡng cất lên tiếng hót hoang vu, thăm thẳm. Nơi rừng sâu, tiếng khướu như xa xôi từ cõi nào đó vọng về. Buồn vẻ siêu thực. Trong phút chốc rừng trở nên thanh tịnh bình yên vô cùng.

    – Đăk Mơ đẹp quá, mơ mộng quá! Dung Dé cũng vậy!

    – Quê anh có cảnh rừng suối thế này không?

    – Có nhưng lâu rồi. Giờ chẳng còn cảnh ấy!

    – Ôi, thế thì tiếc quá!

    – Nhiều thứ chẳng hiểu sao nữa!

    Tín nhìn xa xôi thoáng buồn…

    Gió đưa nhẹ mái tóc Hơ Thy, ngỡ như bàn tay vô hình ve vuốt. Đôi cánh hoa trắng muốt rụng lả tả trên làn nước. Có cánh hoa vô tình rơi trên mái tóc Hơ Thy cài thêm chút vấn vương…

    – Anh xa quê đã bao lâu rồi!

    – Gần hai mươi năm em ạ.

    – Cha mẹ cứ cho anh đi hoài đi mãi như con thú hoang thế, không đòi về à?

    – Ừ, cha mẹ cũng nhớ anh lắm, nhưng không như người Tây Nguyên suốt đời chỉ ở làng. 

    – Thế mà mãi, không vợ con gia đình, cô đơn lắm!

    – Anh cũng không hiểu sao nữa. Hình như anh quên. Quên từ lâu rồi. Chỉ đến khi gặp em anh mới ngớ ra là mình quên. Quên một điều khá hệ trọng trong cuộc sống! Đúng ra thì hồi còn học ngoài Hà Nội, anh có quen một cô gái thành phố. Nhưng rồi hoàn cảnh không hợp, buộc phải xa nhau mãi mãi… Cũng tại cái phận anh nó quá nghèo hèn!

    – Đúng là không sao hiểu nổi được anh nữa!

    – Em thấy đấy, anh khòng khoeo thế này. Lại nhếch nhác. Lại nghèo. Anh nghĩ chẳng ai thiết mình! Lâu rồi thì thành quen.

    – Thôi anh, người làng Tây Nguyên thì rõ nghèo. Mà ai cũng có gia đình ấm cúng. Chẳng ai phải cô đơn cả!

    – Ừ, mà lạ thế. Gặp em anh mới nghĩ rằng mình là đàn ông cô đơn!

    – Anh Tín ơi, liệu mẹ anh có thích người dân tộc thiểu số Tây Nguyên không?

    – Thích quá đi chứ! Nhà anh thì ai cũng thật thà như người Tây Nguyên vậy. Vì thật thà thế mà anh mãi không quen được ai.

    – Tại anh kén quá ấy chứ! – Hơ Thy nhoẻn cười một cách hóm hỉnh.

    – Không! Người cứ khờ như anh, lại lãng tử nữa, chẳng cô nào chịu nổi, ngoài em ra thôi. 

    – Em thấy anh đâu khờ. Đáng yêu thì có!

    – Khi về làm dâu nhà anh, liệu em có vui không?

    – Ờ, vui chơ. Sướng lắm. Nhất là không phải chặt củi cưới chồng!

    – Có cây củi mà cũng lo đến thế cơ à!

    – Lo chứ. Anh biết không, em mà lấy người làng thì phải mất một năm đốn củi. Gùi đủ một trăm bó to cho nhà chồng thì mới được bắt chồng cưới chồng! Mà người quê em theo mẫu hệ. Nghĩa là con gái chủ động bắt chồng, lo cưới chồng. Có chồng rồi thì lo việc quản cả gia đình. Chồng theo vợ. Con theo mẹ. 

    – Ôi, cưới chồng gì mà vất vả thế, lại mất nhiều củi quá. Hết cả cánh rừng còn gì?

    – Đó là tấm lòng, cũng là thước đo độ giỏi dang đấy anh ạ! Mà chẳng phải cứ vào rừng chặt phứa là được. Phải chọn đúng thứ cây dễ chẻ, là chặt khúc vừa tầm cái gùi, rồi chẻ hai đầu cho nứt ra như hình những bông hoa xòe cánh, cho nhanh khô, dễ tẽ nhỏ. Củi ấy phải cháy tốt, mà lại đượm than mới được.

    – Ừ, hay. Thế ra anh đã cứu được cả một đám rừng rồi nhá!

    Cả hai cùng cười ngặt nghẽo vì cái chuyện không đâu ấy. 

    Hai người ngồi trên một nhánh sộp già ngã sà trên mặt suối, bốn bàn chân khỏa nước mát lịm. Tín vòng tay ôm nhẹ qua eo Hơ Thy. Anh thấy trong mình xôn xao lạ. Mũi chạm nhẹ làn tóc mượt mà như có một làn hương bồng bềnh tràn đầy lồng ngực. Hoa rừng hay tóc trinh nữ đang ướp hồn anh. Những bản năng ham muốn của tuổi trai trẻ ngỡ đã quên lãng ở đâu đó bỗng thức dậy rạo rực. Ơ, thế là Tín mơ. Thằng đàn ông trong anh ngỡ ngàng thức dậy.

    Từ nhỏ, Tín đã là một đứa trẻ èo uột. Một thời bị cam tẩu mã ăn mà loét hết hai lỗ mũi đến mấy năm. Sống mũi cứ thế phồng lên, chảy xệ, khi lành khỏi cam không đâu lại sập xuống khoằm khoằm như mỏ quạ. Răng mồm lại hóa hô. Người anh lêu đêu như cây sậy, chân tay lòng khòng, yểu điệu như con gái. Đi học cấp ba đã xa nhà, đói ăn. Rồi đi bộ đội Trường Sơn, vào tận miền Đông Nam Bộ. Đánh nhau đến mấy năm ác liệt, ai cũng nghĩ Tín không sao chịu nổi, thế mà anh sống sót chẳng sứt sẩy gì. 

    Hết bộ đội lại đi học đại học xa quê đằng đẵng. Thế là thành thói quen. Học xong Tín xin vào Tây Nguyên công tác. Nơi còn hoang vu mờ mịt.

    Bao nhiêu lần mẹ già cứ giục anh lấy vợ, Tín mãi lần khân. Tuổi trẻ thì rụt rè. Lớn rồi thì lận đận. Khi đã đứng tuổi lại nghi ngại, chẳng dám tiếp xúc với đàn bà con gái. Có người đoán già đoán non anh bị khuyết tật sinh lý bẩm sinh. Lại có kẻ suy diễn anh bị nhiễm chất độc hóa học trong chiến trường. Mọi sinh hoạt cá nhân của Tín đều rất kín đáo, anh không muốn bất kỳ ai tò mò nhìn ngó. Hồi mới ra công tác, có đám còn vật anh ra kiểm tra. Chuyện đùa mà làm anh phát khóc.

    Sau thì lứa trẻ không còn, lứa già không muốn. Rồi lại sinh tự ti thân phận nghèo, khi xã hội thời bình đã trọng của, mặc dù có lúc anh cũng có địa vị khá sang trọng.

    Chẳng hiểu sao, cái thằng đàn ông trong Tín lại chợt thức. Chủ Nhật nào anh cũng muốn đi suối rừng cùng Hơ Thy, như một trải nghiệm về tuổi trẻ yêu đương, lúc thì trèo núi, lúc lại lội suối.

    Đang lúc hai người chìm vào giấc mơ rừng suối, bỗng nhiên một vạt cỏ bên kia bờ suối chợt bừng lên. Nắng lọt qua những tán cây cổ thụ như hoa, lung linh rải vàng trên mặt cỏ. Từ trong đám cây rậm rạp, đôi chim công xuất hiện. Con chim trống xòe bộ lông đuôi ngũ sắc long lanh, lấp lánh những hình mặt trăng mặt trời hư ảo. Đôi công múa giữa thiên nhiên hoang vắng tĩnh mịch. Đó là vũ điệu tỏ tình của con chim trống trước bạn tình. Một hình ảnh đẹp như mơ!

    – Em ngồi yên, anh đi lấy cái máy ảnh!

    – Đừng anh, đừng kinh động đến vẻ đẹp của rừng núi.

    – Nhưng anh phải ghi lại khoảnh khắc cái đẹp vi diệu này!

    Đúng như Hơ Thy dự đoán, khi Tín ra xe lấy được máy ảnh, giơ lên chưa kịp bấm “tách”, thì đôi công chợt sững lại một chút rồi như phát hiện ra sự khác lạ, chúng lủi vào rừng sâu.

    Hơ Thy bảo:

    – Nghe những người đi rừng nói gặp được công múa là hên lắm. Họ chỉ lặng lẽ ngồi yên mà xem. 

    – Lỗi tại anh. Chắc là nhìn ống kính máy ảnh, chúng lại tưởng là súng! Chết thật!

    Tín hơi ân hận. 

    Hóa ra mình lại là kẻ phá đám một cuộc tình.

  • Chương 4

    Những ngày Chủ Nhật của xứ rừng buồn bã. Phần đông người lao động làm công ăn lương, tìm đám đất vô chủ phát cái rẫy làm thêm lương thực. Cũng có người đi rừng lấy măng, tự luộc, tự phơi làm cái ăn dự trữ, làm quà khi về quê. Đám văn phòng rỗi chuyện thì túm tụm ăn nhậu lai rai cho hết ngày hết buổi. Tín chạy xe máy về làng Dung Dé lội suối leo rừng. 

    – Anh lại muốn vào rừng vào suối. Em có bận gì không?

    – Không, anh em mình cùng đi.

    Hơ Thy tót lên chiếc xe Hon đa 67 tòng tọc cùng Tín luồn rừng.

    Ra khỏi làng là tuột xuống con dốc dài. Hai bên lối mòn cây cối tốt um tùm phả lên vai, lên mặt. Con đường ngoằn ngoèo, len lỏi dưới những tán cây âm ẩm mát lịm. Thỉnh thoảng những con sóc vụt bay qua mặt đến giật mình. Chim thì chao chát như mở hội. 

    Đang trong rừng nguyên sinh xanh tốt như thế, được mấy cây số, bỗng ngổn ngang những thân cây đổ vắt qua lối mòn. Xưa nay, người làng chỉ chặt cây ngã ngang con suối trong mùa mưa, làm cái cầu độc mộc vượt qua nước lũ. Chẳng ai chặt cây gác ngang lối đi như vậy.

    – Có đúng đường vào suối không vậy em?

    – Đúng mà. Em thường khi vẫn đi hái măng lối này đó thôi!

    – Sao ngổn ngang như ai ngăn lối thế! – Tín tỏ ra bán tín bán nghi.

    Thì ra cả bãi cây cổ thụ đổ rạp như có trận bom B52 tàn phá vậy. Đó là bãi trầm. Người đi điệu trầm, cứ gặp cây dó bầu cao sừng sững thì dang tay chặt hạ. Cây ngã rồi, hễ cứ có cái mắt sẹo, cái u cục nổi lên, người ta bập sâu mấy nhát rìu để tìm mạch trầm. Những nhát chặt vào thân cây hầu như lộ ra trắng hếu, họ thất vọng bỏ đi hạ tiếp cây khác. 

    Dó bầu trong rừng thường mọc thành quần thể lớn. Chúng là cây thân gỗ mềm, thớ trắng, nên việc chặt hạ một cây cỡ người ôm chẳng khó khăn gì. Nhìn cảnh cây dó đổ rạt rừng, Tín như nhói đau ngao ngán. Cứ thầm tiếc thương cho rừng cho cây.

    Khó khăn lắm, hai người mới thoát được bãi dó bầu để đi tiếp. Rất may, bãi dó chỉ ở lưng chừng núi. Xuống thấp, lập địa rừng đã hoàn toàn thay đổi. Cảnh hoang tàn đã chấm dứt.

    Cuối cùng chiếc xe Hon đa 67 màu đen xỉn cũng luồn đến được sát mặt suối. Dưới kia dòng nước trong văn vắt, phả tràn trên những bãi đá rầm rì, róc rách. Nước từ trong khe đá chảy ra tinh khiết rười rượi.

    Những chùm hoa rừng trắng muốt lòa xòa trên mặt nước. 

    Thoang thoảng hương man mát như mơ. 

    Gió và nắng cũng nồng nàn thơm nức.

    Trên một lùm cây cổ thụ, mấy con cà cưỡng cất lên tiếng hót hoang vu, thăm thẳm. Nơi rừng sâu, tiếng khướu như xa xôi từ cõi nào đó vọng về. Buồn vẻ siêu thực. Trong phút chốc rừng trở nên thanh tịnh bình yên vô cùng.

    – Đăk Mơ đẹp quá, mơ mộng quá! Dung Dé cũng vậy!

    – Quê anh có cảnh rừng suối thế này không?

    – Có nhưng lâu rồi. Giờ chẳng còn cảnh ấy!

    – Ôi, thế thì tiếc quá!

    – Nhiều thứ chẳng hiểu sao nữa!

    Tín nhìn xa xôi thoáng buồn…

    Gió đưa nhẹ mái tóc Hơ Thy, ngỡ như bàn tay vô hình ve vuốt. Đôi cánh hoa trắng muốt rụng lả tả trên làn nước. Có cánh hoa vô tình rơi trên mái tóc Hơ Thy cài thêm chút vấn vương…

    – Anh xa quê đã bao lâu rồi!

    – Gần hai mươi năm em ạ.

    – Cha mẹ cứ cho anh đi hoài đi mãi như con thú hoang thế, không đòi về à?

    – Ừ, cha mẹ cũng nhớ anh lắm, nhưng không như người Tây Nguyên suốt đời chỉ ở làng. 

    – Thế mà mãi, không vợ con gia đình, cô đơn lắm!

    – Anh cũng không hiểu sao nữa. Hình như anh quên. Quên từ lâu rồi. Chỉ đến khi gặp em anh mới ngớ ra là mình quên. Quên một điều khá hệ trọng trong cuộc sống! Đúng ra thì hồi còn học ngoài Hà Nội, anh có quen một cô gái thành phố. Nhưng rồi hoàn cảnh không hợp, buộc phải xa nhau mãi mãi… Cũng tại cái phận anh nó quá nghèo hèn!

    – Đúng là không sao hiểu nổi được anh nữa!

    – Em thấy đấy, anh khòng khoeo thế này. Lại nhếch nhác. Lại nghèo. Anh nghĩ chẳng ai thiết mình! Lâu rồi thì thành quen.

    – Thôi anh, người làng Tây Nguyên thì rõ nghèo. Mà ai cũng có gia đình ấm cúng. Chẳng ai phải cô đơn cả!

    – Ừ, mà lạ thế. Gặp em anh mới nghĩ rằng mình là đàn ông cô đơn!

    – Anh Tín ơi, liệu mẹ anh có thích người dân tộc thiểu số Tây Nguyên không?

    – Thích quá đi chứ! Nhà anh thì ai cũng thật thà như người Tây Nguyên vậy. Vì thật thà thế mà anh mãi không quen được ai.

    – Tại anh kén quá ấy chứ! – Hơ Thy nhoẻn cười một cách hóm hỉnh.

    – Không! Người cứ khờ như anh, lại lãng tử nữa, chẳng cô nào chịu nổi, ngoài em ra thôi. 

    – Em thấy anh đâu khờ. Đáng yêu thì có!

    – Khi về làm dâu nhà anh, liệu em có vui không?

    – Ờ, vui chơ. Sướng lắm. Nhất là không phải chặt củi cưới chồng!

    – Có cây củi mà cũng lo đến thế cơ à!

    – Lo chứ. Anh biết không, em mà lấy người làng thì phải mất một năm đốn củi. Gùi đủ một trăm bó to cho nhà chồng thì mới được bắt chồng cưới chồng! Mà người quê em theo mẫu hệ. Nghĩa là con gái chủ động bắt chồng, lo cưới chồng. Có chồng rồi thì lo việc quản cả gia đình. Chồng theo vợ. Con theo mẹ. 

    – Ôi, cưới chồng gì mà vất vả thế, lại mất nhiều củi quá. Hết cả cánh rừng còn gì?

    – Đó là tấm lòng, cũng là thước đo độ giỏi dang đấy anh ạ! Mà chẳng phải cứ vào rừng chặt phứa là được. Phải chọn đúng thứ cây dễ chẻ, là chặt khúc vừa tầm cái gùi, rồi chẻ hai đầu cho nứt ra như hình những bông hoa xòe cánh, cho nhanh khô, dễ tẽ nhỏ. Củi ấy phải cháy tốt, mà lại đượm than mới được.

    – Ừ, hay. Thế ra anh đã cứu được cả một đám rừng rồi nhá!

    Cả hai cùng cười ngặt nghẽo vì cái chuyện không đâu ấy. 

    Hai người ngồi trên một nhánh sộp già ngã sà trên mặt suối, bốn bàn chân khỏa nước mát lịm. Tín vòng tay ôm nhẹ qua eo Hơ Thy. Anh thấy trong mình xôn xao lạ. Mũi chạm nhẹ làn tóc mượt mà như có một làn hương bồng bềnh tràn đầy lồng ngực. Hoa rừng hay tóc trinh nữ đang ướp hồn anh. Những bản năng ham muốn của tuổi trai trẻ ngỡ đã quên lãng ở đâu đó bỗng thức dậy rạo rực. Ơ, thế là Tín mơ. Thằng đàn ông trong anh ngỡ ngàng thức dậy.

    Từ nhỏ, Tín đã là một đứa trẻ èo uột. Một thời bị cam tẩu mã ăn mà loét hết hai lỗ mũi đến mấy năm. Sống mũi cứ thế phồng lên, chảy xệ, khi lành khỏi cam không đâu lại sập xuống khoằm khoằm như mỏ quạ. Răng mồm lại hóa hô. Người anh lêu đêu như cây sậy, chân tay lòng khòng, yểu điệu như con gái. Đi học cấp ba đã xa nhà, đói ăn. Rồi đi bộ đội Trường Sơn, vào tận miền Đông Nam Bộ. Đánh nhau đến mấy năm ác liệt, ai cũng nghĩ Tín không sao chịu nổi, thế mà anh sống sót chẳng sứt sẩy gì. 

    Hết bộ đội lại đi học đại học xa quê đằng đẵng. Thế là thành thói quen. Học xong Tín xin vào Tây Nguyên công tác. Nơi còn hoang vu mờ mịt.

    Bao nhiêu lần mẹ già cứ giục anh lấy vợ, Tín mãi lần khân. Tuổi trẻ thì rụt rè. Lớn rồi thì lận đận. Khi đã đứng tuổi lại nghi ngại, chẳng dám tiếp xúc với đàn bà con gái. Có người đoán già đoán non anh bị khuyết tật sinh lý bẩm sinh. Lại có kẻ suy diễn anh bị nhiễm chất độc hóa học trong chiến trường. Mọi sinh hoạt cá nhân của Tín đều rất kín đáo, anh không muốn bất kỳ ai tò mò nhìn ngó. Hồi mới ra công tác, có đám còn vật anh ra kiểm tra. Chuyện đùa mà làm anh phát khóc.

    Sau thì lứa trẻ không còn, lứa già không muốn. Rồi lại sinh tự ti thân phận nghèo, khi xã hội thời bình đã trọng của, mặc dù có lúc anh cũng có địa vị khá sang trọng.

    Chẳng hiểu sao, cái thằng đàn ông trong Tín lại chợt thức. Chủ Nhật nào anh cũng muốn đi suối rừng cùng Hơ Thy, như một trải nghiệm về tuổi trẻ yêu đương, lúc thì trèo núi, lúc lại lội suối.

    Đang lúc hai người chìm vào giấc mơ rừng suối, bỗng nhiên một vạt cỏ bên kia bờ suối chợt bừng lên. Nắng lọt qua những tán cây cổ thụ như hoa, lung linh rải vàng trên mặt cỏ. Từ trong đám cây rậm rạp, đôi chim công xuất hiện. Con chim trống xòe bộ lông đuôi ngũ sắc long lanh, lấp lánh những hình mặt trăng mặt trời hư ảo. Đôi công múa giữa thiên nhiên hoang vắng tĩnh mịch. Đó là vũ điệu tỏ tình của con chim trống trước bạn tình. Một hình ảnh đẹp như mơ!

    – Em ngồi yên, anh đi lấy cái máy ảnh!

    – Đừng anh, đừng kinh động đến vẻ đẹp của rừng núi.

    – Nhưng anh phải ghi lại khoảnh khắc cái đẹp vi diệu này!

    Đúng như Hơ Thy dự đoán, khi Tín ra xe lấy được máy ảnh, giơ lên chưa kịp bấm “tách”, thì đôi công chợt sững lại một chút rồi như phát hiện ra sự khác lạ, chúng lủi vào rừng sâu.

    Hơ Thy bảo:

    – Nghe những người đi rừng nói gặp được công múa là hên lắm. Họ chỉ lặng lẽ ngồi yên mà xem. 

    – Lỗi tại anh. Chắc là nhìn ống kính máy ảnh, chúng lại tưởng là súng! Chết thật!

    Tín hơi ân hận. 

    Hóa ra mình lại là kẻ phá đám một cuộc tình.

  • Chương 3

    Liên hiệp xí nghiệp Lâm Nông Công nghiệp Đăk Mơ, được thành lập ở quy mô toàn huyện như một mô hình thí điểm làm ăn lớn, nhằm đưa đồng bào dân tộc thiểu số Tây Nguyên, được xác định đang ở mạt kỳ công xã thị tộc, tiến lên làm ăn lớn theo lối hiện đại, đời sống văn minh thời công nghiệp hóa.

    Đó là một kiểu nhà nước kinh doanh, nhà nước làm kinh tế. Liên hiệp xí nghiệp trùm lên toàn huyện. Cơ cấu quyền lực của huyện thành cái bóng của Liên hiệp xí nghiệp. Liên hiệp nắm kinh tế, cần làm gì đụng đến tiền bạc, huyện phải ngửa tay ra xin. Nói đúng ra là huyện đã bị Liên hiệp xí nghiệp nuốt chửng.

    Cổ nhân nói: “Có thực mới vực được đạo!”.

    Lý luận Mác – Lênin cũng nói: “Vật chất quyết định ý thức”.

    Liên hiệp nắm trọn hết mọi vật chất, mọi nguồn “thực” của cả huyện.

    Liên hiệp xí nghiệp có Ban lãnh đạo gồm tổng giám đốc, ba phó tổng giám đốc. Bên dưới có các phòng ban như phòng Tổ chức lao động tiền lương, phòng Hành chính quản trị, phòng Kế Hoạch tài chính, phòng Kinh doanh, phòng Thi đua khen thưởng… Dưới nữa có các xí nghiệp Khai thác (cắt gỗ), xí nghiệp Chế biến (bản chất là xưởng cưa xẻ gỗ), xí nghiệp Khai hoang, xí nghiệp Trồng rừng, xí nghiệp Quy hoạch thiết kế (chức năng chính là lập tiểu khu và bài cây), xí nghiệp Xây dựng – Giao thông, đội xe máy, đội lò rèn… Mười hai xã trong huyện biến thành mười hai cụm Kinh tế – Kỹ thuật, một cái tên rất mỹ miều. Mỗi cụm Kinh tế – Kỹ thuật xã được bố trí bảy đến tám nhân lực có định suất lương do Liên hiệp xí nghiệp cấp.

    Một bộ máy khá hoàn thiện và toàn diện.

    Với một mớ lý luận chặt chẽ, đầy sức thuyết phục.

    Đề vừa là kiến trúc sư, đưa ra mọi ý tưởng của Liên hiệp, vừa là người quyết định tối cao mọi công việc lớn nhỏ trong đơn vị, nhưng y tựa như một phù thủy có bàn tay vô hình. Trên thì y dựa vào một cái bóng ông lớn, dưới thì y giao việc cho những kẻ thuộc quyền trực tiếp ký tá. Bản thân không hề đụng chân đụng tay, mà mọi việc vẫn chạy theo đúng chủ ý của mình, y vẫn ngồi ung dung hưởng lợi.

    – Tín, đây là ý kiến của ông Quyết. Mày ký rồi đưa lên tỉnh. – Khi cần ký tá, Đề chuyển ngay cho cấp phó.

    – Thôi, anh là tối thượng. Anh ký luôn đi cho dễ.

    – Ôi, mày. Phó cứ ký đi. Anh trưởng, ký có việc gì ai cứu. Các chú ký, có sao còn anh lo. Thế mới hợp lẽ!

    Bàn tay phù thủy nắm quyền lực trong bóng tối, hưởng mọi lợi lộc.

    Trước cuộc đời, Đề luôn mang đôi tay sạch.

    Y thao túng tất cả mà không chút dấu vết.

  • Chương 3

    Liên hiệp xí nghiệp Lâm Nông Công nghiệp Đăk Mơ được thành lập ở quy mô toàn huyện như một mô hình thí điểm làm ăn lớn nhằm đưa đồng bào dân tộc thiểu số Tây Nguyên được xác định đang ở mạt kỳ công xã thị tộc tiến lên làm ăn lớn theo lối hiện đại, đời sống văn minh thời công nghiệp hóa.

    Đó là một kiểu nhà nước kinh doanh, nhà nước làm kinh tế. Liên hiệp xí nghiệp trùm lên toàn huyện. Cơ cấu quyền lực của huyện thành cái bóng của Liên hiệp xí nghiệp. Liên hiệp nắm kinh tế, cần làm gì đụng đến tiền bạc, huyện phải ngửa tay ra xin. Nói đúng ra là huyện đã bị Liên hiệp xí nghiệp nuốt chửng.

    Cổ nhân nói: “Có thực mới vực được đạo!”

    Lý luận Mác – Lênin cũng nói: “Vật chất quyết định ý thức”.

    Liên hiệp nắm trọn hết mọi vật chất, mọi nguồn “thực” của cả huyện. 

    Liên hiệp xí nghiệp có Ban lãnh đạo gồm tổng giám đốc, ba phó tổng giám đốc. Bên dưới có các phòng ban như phòng Tổ chức lao động tiền lương, phòng Hành chính quản trị, phòng Kế Hoạch tài chính, phòng Kinh doanh, phòng Thi đua khen thưởng… Dưới nữa có các xí nghiệp Khai thác (cắt gỗ), xí nghiệp Chế biến (bản chất là xưởng cưa xẻ gỗ), xí nghiệp Khai hoang, xí nghiệp Trồng rừng, xí nghiệp Quy hoạch thiết kế (chức năng chính là lập tiểu khu và bài cây), xí nghiệp Xây dựng – Giao thông, đội xe máy, đội lò rèn … Mười hai xã trong huyện biến thành mười hai cụm Kinh tế – Kỹ thuật, một cái tên rất mỹ miều. Mỗi cụm Kinh tế – Kỹ thuật xã được bố trí bảy đến tám nhân lực có định suất lương do Liên hiệp xí nghiệp cấp.

    Một bộ máy khá hoàn thiện và toàn diện.

    Với một mớ lý luận chặt chẽ, đầy sức thuyết phục.

    Đề vừa là kiến trúc sư đưa ra mọi ý tưởng của Liên hiệp, vừa là người quyết định tối cao mọi công việc lớn nhỏ trong đơn vị, nhưng y tựa như một phù thủy có bàn tay vô hình. Trên thì y dựa vào một cái bóng ông lớn, dưới thì y giao việc cho những kẻ thuộc quyền trực tiếp ký tá. Bản thân không hề đụng chân đụng tay, mà mọi việc vẫn chạy theo đúng chủ ý của mình, y vẫn ngồi ung dung hưởng lợi.

    – Tín, đây là ý kiến của ông Quyết. Mày ký rồi đưa lên tỉnh. – Khi cần ký tá, Đề chuyển ngay cho cấp phó.

    – Thôi, anh là tối thượng. Anh ký luôn đi cho dễ.

    – Ôi, mày. Phó cứ ký đi. Anh trưởng, ký có việc gì ai cứu. Các chú ký, có sao còn anh lo. Thế mới hợp lẽ!

    Bàn tay phù thủy nắm quyền lực trong bóng tối, hưởng mọi lợi lộc. 

    Trước cuộc đời, Đề luôn mang đôi tay sạch. 

    Y thao túng tất cả mà không chút dấu vết.

  • Chương 2

    Mới gặp Hơ Thy lần đầu trong dịp đi khảo sát làng Dung Dé, Tín đã như bị hớp hồn. Một bông hoa rừng trắng ngần ngan ngát. Ở cô bé toát lên sự hồn nhiên, sự khéo léo thiên bẩm và nét duyên trời cho dịu dàng rực rỡ.

    – Nàng tiên ơi. Để anh chụp cho em một kiểu ảnh nhé! – Tín tìm cơ hội tán nịnh.

    – Ôi, anh chụp ảnh được hả? Thích quá! – Hơ Thy mừng quá reo lên một cảm xúc chân thật của người Tây Nguyên. Cô nhảy cẫng chân sáo một cách sung sướng.

    Nghe nói thời người Tây Phá Lăng mới lên Tây Nguyên, dân xứ rừng rất sợ chụp ảnh. Họ lo bị hớp mất bóng, mất hồn. Nay thì được chụp hình coi như một diễm phúc.

    – Nhưng phải chụp cho đẹp, không em bắt đền đấy!

    – Em yên tâm đi. Người đẹp thế, kiểu gì ảnh cũng đẹp!

    Việc chụp ảnh thành cái cớ cho hai người làm quen, chuyện trò cả buổi. Qua những câu chuyện, Tín như bị cuốn hút bởi những điều mới lạ từ ngôi làng ấy, vùng dân cư ấy.

    Làng Dung Dé có đến hơn hai mươi nóc nhà. Giữa làng có ngôi nhà rông cao vút, đó là ngôi nhà chung của cả cộng đồng. Nhà rông nổi trội trong tất cả quần thể nhà sàn, đẹp nhất, to lớn nhất, hùng vĩ nhất. Đêm đêm, thanh niên, con trai chưa lập gia đình vẫn thường tụ tập về nhà rông đốt lửa vui chơi, nghe già làng kể chuyện thời xưa, kể khan chuyện trường ca huyền sử. Khuya thì cùng nằm ngủ lại canh làng. Nhà rông còn là nơi họp bàn chuyện làng, nơi xét xử những vụ việc xảy ra trong làng. Ở nhà rông, luôn để sẵn khí giới, giáo mác, ná lao, treo các bộ cồng chiêng quý, những chiếc trống quý của làng. Giữa sàn nhà rông là những bếp lửa, đêm đêm giữ hơi ấm cho ngôi nhà. Một góc cao của nhà rông thường treo chiếc gùi. Trong đó đựng các vật quý gọi là Tơ Mong. Người làng hễ gặp những vật kỳ dị, mẫu đá, khúc gỗ… có hình thù lạ, cảm giác lạ, hiện tượng lạ, được báo mộng trong một giấc mơ lạ… họ đều cho đó là Tơ Mong. Tơ Mong là vật làm tin của giàng, sự ngỏ ý về một giao kết thần bí nào đó với các giàng. Vật đó được cất giữ như một của quý hiếm, như bảo vật. Nhà rông là cái rốn của làng. Nó kết tụ mọi con người, là nơi trao truyền những niềm tin, những kết ước từ nhiều đời đến với mai sau…

    Từ xa xưa, nhà rông được dựng trên một bãi đất rộng ở trung tâm làng. Ở đó ban đêm, mỗi địa điểm thường cột một con trâu đầu đàn, làm mối quần tụ đàn trâu của từng gia đình.

    Những ngôi nhà sàn quây quần bên nhau, xúm xít vây lấy ngôi nhà rông như đàn gà con quây quanh gà mẹ. Trong mỗi ngôi nhà sàn quy tụ nhiều gia đình nhỏ. Mỗi gia đình có một cái bếp riêng, hình thành từ một khung gỗ nhỏ trên sàn nhà. Xung quanh bếp là những quả bầu khô đen bóng, đựng nước uống và phòng hỏa hoạn. Đêm đến, thành viên trong mỗi gia đình, chủ yếu là người già và trẻ nhỏ, những người đã lập gia đình, quây quần nằm ngủ trên sàn nhà quanh bếp lửa. Các cô gái chưa bắt chồng, thì nằm ngủ nơi gian cuối cùng của dãy nhà dài, ở đó có chiếc cầu thang nhỏ bắc xuống ngay hồi nhà làm lối đi riêng.

    Phòng tiếp khách ở đầu hồi phía trước. Đó là một không gian khá rộng, ở giữa có một bếp lửa lớn. Khách đến nhà thì được tiếp chuyện ngay bên bếp than hồng. Phòng khách là nơi treo chiêng, dựng ghè của cả đại gia đình. Gian phòng ấy được trổ một ô cửa lớn, nối với sân sàn gỗ ngay đầu hồi nhà. Sân sàn là nơi đêm sáng trăng hoặc những buổi ban mai, con gái trong các gia đình ngồi dệt vải, hoặc đổi công xúm nhau giã gạo chày đôi. Lúa được đưa về từ kho ở rẫy, để nguyên cả vỏ trấu mà cho vào cối giã. Cối giã gạo là một đoạn gốc cây, khoét rỗng đầu nhỏ thành cái miệng, đầu to thành cái đế. Chày giã gạo đơn giản là một khúc cây kơ nia nhỏ, thẳng đuột, cỡ bằng bắp tay, cao tầm đầu người. Thường thì chỉ cây kơ nia mới được làm chày giã gạo. Khi bóc vỏ lúa, các cô gái dùng đầu ngọn nhỏ mà giã. Khi giã trắng cám, các cô lại cùng trở ngược, giã bằng đầu gốc to hơn.

    Ngay trên sân sàn gỗ là một chiếc cầu thang nối đất. Đó là một đoạn thân cây gỗ tròn, được đẽo vát hai đầu để gác lên sàn và kê xuống đất một cách chắc chắn, tránh lăn lật. Một phía của cây gỗ được chặt vạc những bậc vừa bước chân cho người lên xuống. Cầu thang vừa là một công cụ để lên xuống ngôi nhà sàn, cũng là những thông điệp tinh tế của ngôi nhà!

    Khi trong nhà có việc kiêng cữ, không muốn tiếp khách, người nhà sẽ vật lật úp cầu thang lại. Ý là không muốn tiếp khách, không muốn bị quấy rầy! Người ngoài thấy vậy thì không tiếp xúc, không gây phiền hà cho gia chủ.

    Ban đêm, khi đã đi ngủ, cầu thang được rút lên trên sân sàn để phòng thú giữ, giặc cướp tấn công.

    – Anh Tín ạ. Có dịp, mời anh vào làng dự đêm hội. Anh sẽ bị chìm vào một không gian hư ảo khác lạ.

    – Nhất định anh sẽ có dịp. Nhưng em cứ nói sơ bộ đi.

    – Rất khó diễn tả. Mọi sự sinh tử, vui buồn của người làng đều quẩn quanh trong vòng soang, dưới ánh lửa trại, nhịp cồng chiêng điệu trống. Rồi say tỉnh theo từng cang rượu cần…

    Những ngày hội lớn như mừng năm mới, ăn lúa mới, giữa thảo nguyên, làng đốt lên một đống lửa lớn, rực rỡ ấm nóng. Khi màn đêm xuống, trăng rừng trải ánh vàng mơ trên cỏ. Rượu cần dậy men nồng nàn. Những dàn cồng chiêng nổi lên hư ảo. Mỗi người con trai mang một nốt nhạc, họ hiệp lòng vừa di chuyển nhảy múa, vừa gõ, tấu nên những bản nhạc của núi rừng đê mê lãng mạn. Người người nắm tay nhau bồng bềnh đưa trôi trên cỏ, theo nhịp âm thanh tiếng bổng, tiếng trầm ngân nga. Cứ như say, cứ như mê thật đấy, nhưng lại không ai nhầm với ai. Nam nữ thanh tân cứ nắm lấy tay nhau đắm đuối mà không hề mờ ám, không sàm sỡ, không dối gian trước giàng.

    Cứ thế mà vui.

    Cái vui trong trẻo thanh sạch…

    Xa xưa, người làng có vẻ rất sợ máu. Hình như máu sẽ khiến ma lai ác quỷ ngửi thấy mà đến hại người. Đặc biệt, rất sợ đổ máu trong làng. Ăn bất kỳ con vật nào, người ta đều đập đầu và đốt. Nhỏ như con gà, để ăn thịt, người ta dùng vật cứng đập vào đầu cho chết, nhúng nước suối cho ướt hết rồi thui trên lửa cho nóng bốc hơi mà vặt sạch lông. Vật nuôi cũng như muông thú, muốn ăn thịt, đều đập đầu cho chết và thui trên lửa cho sém, rồi lăn ra bãi cỏ tạt nước lạnh vào cho hơi nước bay mù mịt mà cạo lông, mổ bụng. Việc giết thịt các con vật không ai cắt tiết, chọc tiết bao giờ.

    Tất cả những con vật trước khi mổ phanh bụng đều được đưa qua ngọn lửa.

    Rồi lại thui, lại nướng trên than lửa.

    Lửa làm sạch.

    Lửa làm chín.

    Lửa làm thơm mọi món ngon…

    Cá sông cá suối thì nướng lồ ô, nướng lá rừng cho chín, cho thơm mà ăn.

    Duy chỉ những con trâu (con bò) trong nghi thức đâm trâu là phóng lao chọc vào tim cho chết. Máu chảy vào trong. Máu ngập ổ bụng!

    Đâm trâu là một nghi thức hiến tế vừa linh thiêng, vừa kiêu dũng của người làng. Giữa bãi đất trống gần nhà rông hoặc ở bãi rừng gần nhà mả (tùy từng lễ hội), làng dựng một cột gơng, thường là cây pơ lang tươi chặt ở rừng về. Trên đó cột một cây nêu bằng lồ ô cao vút, gắn tua hoa tre phất phơ. Xung quanh có bốn cột gỗ vững chắc. Đó là cột đâm trâu của làng. Con trâu hiến tế, trước đó được tắm rửa sạch sẽ, được ăn ngon, thậm chí được uống rượu cần. Người ta vuốt ve nó cả đêm trước, tâm tư tình cảm gọi là “khóc trâu”. Con trâu đó là vật hy sinh thay cho con người hiến dâng lên giàng. Sáng ra trâu được tròng dây rừng từ cổ đến cột gơng, thành ra một quãng níu cho nó chạy vòng quanh một đường tròn có bán kính bằng sợi dây (gần giống như cách trâu kéo che mía ở đồng bằng).

    Vào lễ hội, những chàng trai ngực trần đóng khố, tay cầm khiên, tay cầm giáo, nhảy múa tiến lùi theo nhịp cồng chiêng, nhịp trống. Họ nhứ giáo như múa. Nhún nhảy diễn xướng như người lựa thế võ. Con trâu quay tròn, người cầm lao vờn theo. Cứ thế xoay quanh cột gơng trong tiếng cồng chiêng, trống dục, tiếng hô hú huyên náo. Khoảnh khắc ấy, con trâu không còn là trâu nữa. Người đâm lao cũng không còn là họ. Tất cả như giàng nhập. Khi đã đủ cảm hứng, đủ siêu thăng, thình lình người trai phóng lao. Cú phóng nhằm thẳng ngực sát vai con trâu. Mũi dáo cắm sâu vào tim, con trâu quỵ xuống. Đó là cú đâm thiện nghệ, đưa đến nhiều may mắn cho cả làng.

    – Ôi hay quá, thú vị quá! – Tín bật lên tấm tắc.

    – Anh đừng khen giả nha! – Hơ Thy hơi nghi ngại.

    – Ô, anh thích thật mà! – Tín thật thà xác nhận – Em cứ nói thêm đi. Cái cách làm ăn của làng thì sao?

    – Ôi, lạc hậu lắm. Em không muốn kể đâu! – Hơ Thy bỡ ngỡ rụt rè.

    – Không sao. Mọi thứ theo thời gian biết đâu nó lại tốt.

    – Em nghĩ đó chỉ là lối trồng cấy tối cổ anh ạ. Có thể nay mai, người ta sẽ lãng quên nó. Nói vậy em vẫn thấy có chút gì nuối tiếc.

    Với Tín hóa ra rất lạ.

    Trong cái nhìn của người kỹ sư lâm sinh, đó là một lối canh tác mang tính sinh thái hài hòa bền vững.

    Từ xa xưa, người xứ rừng Tây Nguyên phổ biến lối canh tác lúa cạn. Cách đơn giản là đến cuối mùa khô, chọn một khoảnh rừng, chặt những cây nhỏ, cây lùm bụi, để nguyên những cây đại thụ cao lớn theo một mật độ thưa tự nhiên. Chờ cho lá cành khô nỏ thì đốt. Sau đốt, cả đám đất ấy đầy tro than, sạch hết lá cỏ. Đất rừng tơi xốp nẩy lên màu mỡ. Rừng được đốt, coi như một lần diệt tiệt các loài côn trùng sâu hại. Những cây cao lớn bị cháy sém gốc, tựa như được dọn thực bì, được vệ sinh mầm bệnh, thiêu sạch mầm cỏ, hạt cỏ, chẳng những rất ít ảnh hưởng mà còn giúp cây rừng có đời sống tốt hơn. Không khai hoang, không đào gốc, không rà rễ, không vỡ đất. Đám rẫy mới vẫn còn những cây đại thụ, gốc cây, rễ cây vẫn nguyên lành trong lòng đất, cả bề mặt hầu như không bị tác động, cấu tượng đất không bị đào bới, không bị phá vỡ, màu không bị rửa trôi.

    Đến một ngày, khi già làng thấy cây pơ lang trơn (cây bông gòn) xé quả bung bông như thả dù mang cái hạt nhỏ đen tròn như hạt tiêu bay đi khắp bãi rừng; hay nhìn dòng suối gần làng đã sủi nhiều bọt nước thì kêu tất cả mọi con dân vào rẫy tỉa lúa. Trên mảnh đất rẫy đã phát đốt sạch cỏ lá, một người đàn ông đi trước, chỉ cần dùng hai đoạn cây gỗ có đầu nhọn chọt nhẹ theo nhịp bước, người đàn bà đi sau, bụng mang một cái giỏ nhỏ đựng lúa giống, nhẹ nhàng bỏ vào mỗi lỗ vài hạt giống. Hạt lúa đã tra cứ nằm im trong đất. Yên chí, mấy hạt mưa thấm đất, lúa sẽ lũ lượt nẩy mầm vươn xanh. Đó là cách canh tác lúa tối cổ “phát đốt chọc tỉa”. Nương lúa hầu như rất ít cỏ, không phải tranh chấp dinh dưỡng và nắng trời, cứ thế mà tốt. Lúa rẫy chủ yếu là những giống dài ngày thân cao. Lúa thì con gái, lên đến tầm ngực người lớn. Thời chiến tranh, người ta có thể trốn trong đám lúa rẫy một cách an toàn.

    Mỗi năm làm một mùa rẫy, khoảng 6 tháng, bắt đầu chớm mưa đến mùa khô thì lúa chín. Nó tuân thủ đúng một chu kỳ của những cỏ cây mang tính thời vụ trên đất cao nguyên. Lúa chín đúng vào mùa khô, thân lá, bông lúa, hạt lúa cứ thế phơi ra trong trời đất, cho đến khi khén thì mang gùi tuốt về kho (ngoại trừ những gốc lúa tốt, được cắt nguyên bông, về treo trong nhà rẫy làm giống cho vụ sau). Lúa rẫy cây cứng, ít bị đổ rạp, dé lúa dai, ít bị rụng rơi. Mỗi người mang một cái gùi nhỏ trước ngực, dùng đôi tay chai sạn nắm từng bông lúa tuốt lấy hạt khô nỏ, đem luôn vào kho trong rừng.

    Người Tây Nguyên xưa không gặt lúa, không tuốt lúa và phơi lúa ở sân.

    Họ sợ làm đau giàng lúa!

    Đó là một phương thức canh tác hầu như cộng sinh với rừng rất kỳ diệu. Đầu tiên là đất không bị phá hoang, khu hệ sinh vật trong lòng đất rất ít bị ảnh hưởng, cấu tượng đất không bị đảo lộn, vi lượng của đất không bị rửa trôi. Gốc rễ cây rừng không bị đào bới tuyệt diệt, cơ hội nảy mầm tái sinh rất cao. Yếu tố luân canh bỏ hóa, cho đất nghỉ “hưu canh” theo chu kỳ canh tác, không khai thác kiệt mỡ màu của đất.

    Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên xưa không chiếm hữu, không sở hữu đất rừng. Họ chỉ “mượn đất” của rừng trong mấy vụ. Tầm ba bốn mùa, người trả lại đất cho rừng để đi mượn đám đất khác. Đất cũ sẽ lại mọc thành rừng mới. Đó là lối canh tác luân canh bỏ hóa tự nhiên, rất phù hợp trên đất rừng nguyên sinh, dựa vào tài nguyên rừng mà tồn tại. Trồng lúa cách ấy ít phải làm cỏ, không phải bón phân và rừng chẳng bao giờ mất. Thả hạt giống xong thì chờ ngày tuốt hạt. Năng suất của lúa rẫy chỉ tầm một tấn rưỡi mỗi héc ta. Năng suất tuy không cao, nhưng bù lại chất lượng, hương vị hạt gạo thì lại là điều lý thú tuyệt ngon. Lúa rẫy Tây Nguyên xưa hạt tròn, nấu cơm mềm dẻo, thơm mà tơi, không dính tay, cơm để nguội vẫn mềm dẻo. Người Tây Nguyên thời trước, khi không có bát đũa, cơm nấu xong cho ra rổ rá hoặc tấm lá cây lớn, để nguội nhón bằng tay mà ăn. Cơm gạo ấy không cần ăn với thức ăn cầu kỳ. Có thể chấm với muối cỏ thơm, muối é, ăn với rau xào, măng le, nấm rừng, cá nướng, thịt nướng… mà xong bữa.

    Những điều ấy, có thứ Tín cũng đã biết, lại có thứ mới được nghe lần đầu.

    Tất cả qua lời Hơ Thy hóa ma mị, hoang mơ như cổ tích.

    Buổi nói chuyện với Hơ Thy đã cho Tín bao nhiêu điều thú vị về một miền quê, một vùng đất, một nền văn hóa, như được sống thêm một cuộc đời. Không ngờ một cô gái trẻ lại hiểu về làng đến như vậy. Một buổi giao tiếp ngẫu nhiên mà đầy bổ ích.

    Đang lúc các xã thành lập cụm kinh tế – kỹ thuật, Tín nghĩ cô bé này sẽ được việc lắm. Anh tiến cử Hơ Thy về xã.

  • Chương 2

    Mới gặp Hơ Thy lần đầu trong dịp đi khảo sát làng Dung Dé, Tín đã như bị hớp hồn. Một bông hoa rừng trắng ngần ngan ngát. Ở cô bé toát lên sự hồn nhiên, sự khéo léo thiên bẩm và nét duyên trời cho dịu dàng rờ rỡ.

    – Nàng tiên ơi. Để anh chụp cho em một kiểu ảnh nhé! – Tín tìm cơ hội tán nịnh.

    – Ôi, anh chụp ảnh được hả? Thích quá! – Hơ Thy mừng quá reo lên một cảm xúc chân thật của người Tây Nguyên. Cô nhảy cẫng chân sáo một cách sung sướng.

    Nghe nói thời người Tây Phá Lăng mới lên Tây Nguyên, dân xứ rừng rất sợ chụp ảnh. Họ lo bị hớp mất bóng, mất hồn. Nay thì được chụp hình coi như một diễm phúc.

    – Nhưng phải chụp cho đẹp, không em bắt đền đấy!

    – Em yên tâm đi. Người đẹp thế, kiểu gì ảnh cũng đẹp!

    Việc chụp ảnh thành cái cớ cho hai người làm quen, chuyện trò cả buổi. Qua những câu chuyện, Tín như bị cuốn hút bởi những điều mới lạ từ ngôi làng ấy, vùng dân cư ấy.

    Làng Dung Dé có đến hơn hai mươi nóc nhà. Giữa làng có ngôi nhà rông cao vút, đó là ngôi nhà chung của cả cộng đồng. Nhà rông nổi trội trong tất cả quần thể nhà sàn, đẹp nhất, to lớn nhất, hùng vĩ nhất. Đêm đêm thanh niên con trai chưa lập gia đình vẫn thường tụ tập về nhà rông đốt lửa vui chơi, nghe già làng kể chuyện thời xưa, kể khan chuyện trường ca huyền sử. Khuya thì cùng nằm ngủ lại canh làng. Nhà rông còn là nơi họp bàn chuyện làng, nơi xét xử những vụ việc xảy ra trong làng. Ở nhà rông, luôn để sẵn khí giới giáo mác ná lao, treo các bộ cồng chiêng quý, những chiếc trống quý của làng. Giữa sàn nhà rông là những bếp lửa, đêm đêm giữ hơi ấm cho ngôi nhà. Một góc cao của nhà rông thường treo chiếc gùi. Trong đó đựng các vật quý gọi là Tơ Mong. Người làng hễ gặp những vật kỳ dị, mẫu đá, khúc gỗ… có hình thù lạ, cảm giác lạ, hiện tượng lạ, được báo mộng trong một giấc mơ lạ… họ đều cho đó là Tơ Mong. Tơ Mong là vật làm tin của giàng, sự ngỏ ý về một giao kết thần bí nào đó với các giàng. Vật đó được cất giữ như một của quý hiếm, như bảo vật. Nhà rông là cái rốn của làng. Nó kết tụ mọi con người, là nơi trao truyền những niềm tin, những kết ước từ nhiều đời đến với mai sau…

    Từ xa xưa, nhà rông được dựng trên một bãi đất rộng ở trung tâm làng. Ở đó ban đêm, mỗi địa điểm thường cột một con trâu đầu đàn, làm mối quần tụ đàn trâu của từng gia đình.

    Những ngôi nhà sàn quây quần bên nhau xúm xít vây lấy ngôi nhà rông như đàn gà con quây quanh gà mẹ. Trong mỗi ngôi nhà sàn quy tụ nhiều gia đình nhỏ. Mỗi gia đình có một cái bếp riêng, hình thành từ một khung gỗ nhỏ trên sàn nhà. Xung quanh bếp là những quả bầu khô đen bóng, đựng nước uống và phòng hỏa hoạn. Đêm đến, thành viên trong mỗi gia đình, chủ yếu là người già và trẻ nhỏ, những người đã lập gia đình, quây quần nằm ngủ trên sàn nhà quanh bếp lửa. Các cô gái chưa bắt chồng, thì nằm ngủ nơi gian cuối cùng của dãy nhà dài, ở đó có chiếc cầu thang nhỏ bắc xuống ngay hồi nhà làm lối đi riêng.

    Phòng tiếp khách ở đầu hồi phía trước. Đó là một không gian khá rộng, ở giữa có một bếp lửa lớn. Khách đến nhà thì được tiếp chuyện ngay bên bếp than hồng. Phòng khách là nơi treo chiêng, dựng ghè của cả đại gia đình. Gian phòng ấy được trổ một ô cửa lớn nối với sân sàn gỗ ngay đầu hồi nhà. Sân sàn là nơi đêm sáng trăng hoặc những buổi ban mai, con gái trong các gia đình ngồi dệt vải, hoặc đổi công xúm nhau giã gạo chày đôi. Lúa được đưa về từ kho ở rẫy, để nguyên cả vỏ trấu mà cho vào cối giã. Cối giã gạo là một đoạn gốc cây, khoét rỗng đầu nhỏ thành cái miệng, đầu to thành cái đế. Chày giã gạo đơn giản là một khúc cây kơ nia nhỏ thẳng đuột cỡ bằng bắp tay, cao tầm đầu người. Thường thì chỉ cây kơ nia mới được làm chày giã gạo. Khi bóc vỏ lúa, các cô gái dùng đầu ngọn nhỏ mà giã. Khi giã trắng cám, các cô lại cùng trở ngược, giã bằng đầu gốc to hơn.

    Ngay trên sân sàn gỗ là một chiếc cầu thang nối đất. Đó là một đoạn thân cây gỗ tròn, được đẽo vát hai đầu để gác lên sàn và kê xuống đất một cách chắc chắn, tránh lăn lật. Một phía của cây gỗ được chặt vạc những bậc vừa bước chân cho người lên xuống. Cầu thang vừa là một công cụ để lên xuống ngôi nhà sàn, cũng là những thông điệp tinh tế của ngôi nhà!

    Khi trong nhà có việc kiêng cữ, không muốn tiếp khách, người nhà sẽ vật lật úp cầu thang lại. Ý là không muốn tiếp khách, không muốn bị quấy rầy! Người ngoài thấy vậy thì không tiếp xúc, không gây phiền hà cho gia chủ. 

    Ban đêm, khi đã đi ngủ, cầu thang được rút lên trên sân sàn để phòng thú giữ, giặc cướp tấn công. 

    – Anh Tín ạ. Có dịp, mời anh vào làng dự đêm hội. Anh sẽ bị chìm vào một không gian hư ảo khác lạ.

    – Nhất định anh sẽ có dịp. Nhưng em cứ nói sơ bộ đi.

    – Rất khó diễn tả. Mọi sự sinh tử, vui buồn của người làng đều quẩn quanh trong vòng soang, dưới ánh lửa trại, nhịp cồng chiêng điệu trống. Rồi say tỉnh theo từng cang rượu cần…

    Những ngày hội lớn như mừng năm mới, ăn lúa mới, giữa thảo nguyên, làng đốt lên một đống lửa lớn, rực rỡ ấm nóng. Khi màn đêm xuống, trăng rừng trải ánh vàng mơ trên cỏ. Rượu cần dậy men nồng nàn. Những dàn cồng chiêng nổi lên hư ảo. Mỗi người con trai mang một nốt nhạc, họ hiệp lòng vừa di chuyển nhảy múa vừa gõ, tấu nên những bản nhạc của núi rừng đê mê lãng mạn. Người người nắm tay nhau bồng bềnh đưa trôi trên cỏ, theo nhịp âm thanh tiếng bổng tiếng trầm ngân nga. Cứ như say, cứ như mê thật đấy, nhưng lại không ai nhầm với ai. Nam nữ thanh tân cứ nắm lấy tay nhau đắm đuối mà không hề mờ ám, không sàm sỡ, không dối gian trước giàng. 

    Cứ thế mà vui. 

    Cái vui trong trẻo thanh sạch…

    Xa xưa, người làng có vẻ rất sợ máu. Hình như máu sẽ khiến ma lai ác quỷ ngửi thấy mà đến hại người. Đặc biệt, rất sợ đổ máu trong làng. Ăn bất kỳ con vật nào, người ta đều đập đầu và đốt. Nhỏ như con gà, để ăn thịt người ta dùng vật cứng đập vào đầu cho chết, nhúng nước suối cho ướt hết rồi thui trên lửa cho nóng bốc hơi mà vặt sạch lông. Vật nuôi cũng như muông thú muốn ăn thịt, đều đập đầu cho chết và thui trên lửa cho sém, rồi lăn ra bãi cỏ tạt nước lạnh vào cho hơi nước bay mù mịt mà cạo lông, mổ bụng. Việc giết thịt các con vật không ai cắt tiết chọc tiết bao giờ.

    Tất cả những con vật trước khi mổ phanh bụng đều được đưa qua ngọn lửa.

    Rồi lại thui, lại nướng trên than lửa. 

    Lửa làm sạch.

    Lửa làm chín.

    Lửa làm thơm mọi món ngon… 

    Cá sông cá suối thì nướng lồ ô, nướng lá rừng cho chín cho thơm mà ăn.

     

    Duy chỉ những con trâu (con bò) trong nghi thức đâm trâu là phóng lao chọc vào tim cho chết. Máu chảy vào trong. Máu ngập ổ bụng!

    Đâm trâu là một nghi thức hiến tế vừa linh thiêng vừa kiêu dũng của người làng. Giữa bãi đất trống gần nhà rông hoặc ở bãi rừng gần nhà mả (tùy từng lễ hội), làng dựng một cột gơng, thường là cây pơ lang tươi chặt ở rừng về. Trên đó cột một cây nêu bằng lồ ô cao vút, gắn tua hoa tre phất phơ. Xung quanh có bốn cột gỗ vững chắc. Đó là cột đâm trâu của làng. Con trâu hiến tế, trước đó được tắm rửa sạch sẽ, được ăn ngon, thậm chí được uống rượu cần. Người ta vuốt ve nó cả đêm trước, tâm tư tình cảm gọi là “khóc trâu”. Con trâu đó là vật hy sinh thay cho con người hiến dâng lên giàng. Sáng ra trâu được tròng dây rừng từ cổ đến cột gơng, thành ra một quãng níu cho nó chạy vòng quanh một đường tròn có bán kính bằng sợi dây (gần giống như cách trâu kéo che mía ở đồng bằng).

    Vào lễ hội, những chàng trai ngực trần đóng khố, tay cầm khiên, tay cầm giáo, nhảy múa tiến lùi theo nhịp cồng chiêng, nhịp trống. Họ nhứ giáo như múa. Nhún nhảy diễn xướng như người lựa thế võ. Con trâu quay tròn, người cầm lao vờn theo. Cứ thế xoay quanh cột gơng trong tiếng cồng chiêng, trống dục, tiếng hô hú huyên náo. Khoảnh khắc ấy, con trâu không còn là trâu nữa. Người đâm lao cũng không còn là họ. Tất cả như giàng nhập. Khi đã đủ cảm hứng, đủ siêu thăng, thình lình người trai phóng lao. Cú phóng nhằm thẳng ngực sát vai con trâu. Mũi dáo cắm sâu vào tim, con trâu quỵ xuống. Đó là cú đâm thiện nghệ, đưa đến nhiều may mắn cho cả làng.

    – Ôi hay quá, thú vị quá! – Tín bật lên tấm tắc.

    – Anh đừng khen giả nha! – Hơ Thy hơi nghi ngại.

    – Ô, anh thích thật mà! – Tín thật thà xác nhận – Em cứ nói thêm đi. Cái cách làm ăn của làng thì sao?

    – Ôi, lạc hậu lắm. Em không muốn kể đâu! – Hơ Thy bỡ ngỡ rụt rè.

    – Không sao. Mọi thứ theo thời gian biết đâu nó lại tốt.

    – Em nghĩ đó chỉ là lối trồng cấy tối cổ anh ạ. Có thể nay mai, người ta sẽ lãng quên nó. Nói vậy em vẫn thấy có chút gì nuối tiếc.

    Với Tín hóa ra rất lạ. 

    Trong cái nhìn của người kỹ sư lâm sinh, đó là một lối canh tác mang tính sinh thái hài hòa bền vững.

    Từ xa xưa, người xứ rừng Tây Nguyên phổ biến lối canh tác lúa cạn. Cách đơn giản là đến cuối mùa khô, chọn một khoảnh rừng, chặt những cây nhỏ, cây lùm bụi, để nguyên những cây đại thụ cao lớn theo một mật độ thưa tự nhiên. Chờ cho lá cành khô nỏ thì đốt. Sau đốt, cả đám đất ấy đầy tro than, sạch hết lá cỏ. Đất rừng tơi xốp nẩy lên màu mỡ. Rừng được đốt, coi như một lần diệt tiệt các loài côn trùng sâu hại. Những cây cao lớn bị cháy sém gốc, tựa như được dọn thực bì, được vệ sinh mầm bệnh, thiêu sạch mầm cỏ, hạt cỏ, chẳng những rất ít ảnh hưởng mà còn giúp cây rừng có đời sống tốt hơn. Không khai hoang, không đào gốc, không rà rễ, không vỡ đất. Đám rẫy mới vẫn còn những cây đại thụ, gốc cây, rễ cây vẫn nguyên lành trong lòng đất, cả bề mặt hầu như không bị tác động, cấu tượng đất không bị đào bới, không bị phá vỡ, màu không bị rửa trôi. 

    Đến một ngày, khi già làng thấy cây pơ lang trơn (cây bông gòn) xé quả bung bông như thả dù mang cái hạt nhỏ đen tròn như hạt tiêu bay đi khắp bãi rừng; hay nhìn dòng suối gần làng đã sủi nhiều bọt nước thì kêu tất cả mọi con dân vào rẫy tỉa lúa. Trên mảnh đất rẫy đã phát đốt sạch cỏ lá, một người đàn ông đi trước, chỉ cần dùng hai đoạn cây gỗ có đầu nhọn chọt nhẹ theo nhịp bước, người đàn bà đi sau, bụng mang một cái giỏ nhỏ đựng lúa giống, nhẹ nhàng bỏ vào mỗi lỗ vài hạt giống. Hạt lúa đã tra cứ nằm im trong đất. Yên chí, mấy hạt mưa thấm đất, lúa sẽ lũ lượt nẩy mầm vươn xanh. Đó là cách canh tác lúa tối cổ “phát đốt chọc tỉa”. Nương lúa hầu như rất ít cỏ, không phải tranh chấp dinh dưỡng và nắng trời, cứ thế mà tốt. Lúa rẫy chủ yếu là những giống dài ngày thân cao. Lúa thì con gái, lên đến tầm ngực người lớn. Thời chiến tranh, người ta có thể trốn trong đám lúa rẫy một cách an toàn.

    Mỗi năm làm một mùa rẫy, khoảng 6 tháng, bắt đầu chớm mưa đến mùa khô thì lúa chín. Nó tuân thủ đúng một chu kỳ của những cỏ cây mang tính thời vụ trên đất cao nguyên. Lúa chín đúng vào mùa khô, thân lá, bông lúa, hạt lúa cứ thế phơi ra trong trời đất, cho đến khi khén thì mang gùi tuốt về kho (ngoại trừ những gốc lúa tốt, được cắt nguyên bông, về treo trong nhà rẫy làm giống cho vụ sau). Lúa rẫy cây cứng ít bị đổ rạp, dé lúa dai ít bị rụng rơi. Mỗi người mang một cái gùi nhỏ trước ngực, dùng đôi tay chai sạn nắm từng bông lúa tuốt lấy hạt khô nỏ, đem luôn vào kho trong rừng. 

    Người Tây Nguyên xưa không gặt lúa, không tuốt lúa và phơi lúa ở sân. 

    Họ sợ làm đau giàng lúa!

    Đó là một phương thức canh tác hầu như cộng sinh với rừng rất kỳ diệu. Đầu tiên là đất không bị phá hoang, khu hệ sinh vật trong lòng đất rất ít bị ảnh hưởng, cấu tượng đất không bị đảo lộn, vi lượng của đất không bị rửa trôi. Gốc rễ cây rừng không bị đào bới tuyệt diệt, cơ hội nảy mầm tái sinh rất cao. Yếu tố luân canh bỏ hóa, cho đất nghỉ “hưu canh” theo chu kỳ canh tác, không khai thác kiệt mỡ màu của đất. 

    Người dân tộc thiểu số Tây Nguyên xưa không chiếm hữu, không sở hữu đất rừng. Họ chỉ “mượn đất” của rừng trong mấy vụ. Tầm ba bốn mùa, người trả lại đất cho rừng để đi mượn đám đất khác. Đất cũ sẽ lại mọc thành rừng mới. Đó là lối canh tác luân canh bỏ hóa tự nhiên rất phù hợp trên đất rừng nguyên sinh, dựa vào tài nguyên rừng mà tồn tại. Trồng lúa cách ấy ít phải làm cỏ, không phải bón phân và rừng chẳng bao giờ mất. Thả hạt giống xong thì chờ ngày tuốt hạt. Năng suất của lúa rẫy chỉ tầm một tấn rưỡi mỗi héc ta. Năng suất tuy không cao, nhưng bù lại chất lượng, hương vị hạt gạo thì lại là điều lý thú tuyệt ngon. Lúa rẫy Tây Nguyên xưa hạt tròn, nấu cơm mềm dẻo, thơm mà tơi, không dính tay, cơm để nguội vẫn mềm dẻo. Người Tây Nguyên thời trước khi không có bát đũa, cơm nấu xong cho ra rổ rá hoặc tấm lá cây lớn, để nguội nhón bằng tay mà ăn. Cơm gạo ấy không cần ăn với thức ăn cầu kỳ. Có thể chấm với muối cỏ thơm, muối é, ăn với rau xào, măng le, nấm rừng, cá nướng, thịt nướng… mà xong bữa. 

    Những điều ấy, có thứ Tín cũng đã biết, lại có thứ mới được nghe lần đầu. 

    Tất cả qua lời Hơ Thy hóa ma mị hoang mơ như cổ tích.

    Buổi nói chuyện với Hơ Thy đã cho Tín bao nhiêu điều thú vị về một miền quê, một vùng đất, một nền văn hóa, như được sống thêm một cuộc đời. Không ngờ một cô gái trẻ lại hiểu về làng đến như vậy. Một buổi giao tiếp ngẫu nhiên mà đầy bổ ích.

    Đang lúc các xã thành lập cụm kinh tế – kỹ thuật, Tín nghĩ cô bé này sẽ được việc lắm. Anh tiến cử Hơ Thy về xã.

  • Chương 1

    Cuối cùng thì làng Dung Dé cũng bằng lòng với việc chuyển dời khỏi vùng Đăk Mơ Thượng, để xuống cư trú dưới thung lũng Đăk Mơ Hạ. Đó là cả một quá trình dày công thuyết phục của Tín, cũng lại nhờ lòng tin của già làng đối với anh. Ở đó người ta chuẩn bị đắp một hồ nước rộng lớn chưa từng có. Nghe nói, làng Dung Dé rồi sẽ bị ngập chìm tất cả khi nước đã dâng lên.

    Thế là phải bỏ lại mảnh đất bao nhiêu đời ông bà tổ tiên đã cư trú.

    Tiếc đấy, nhưng biết làm sao được.

    Đăk Mơ Thượng là một thung lũng lớn, nằm giữa hai dãy núi cao sừng sững, chạy dài từ Bắc xuống Nam. Đến cuối lòng thung, dãy núi phía Đông bỗng tách ra một nhánh chạy về hướng Tây, có dáng phẳng, gọi là núi Thiên Thai. Dãy Thiên Thai như một cái bờ khổng lồ của trời đất, ngăn đôi tách biệt vùng Đăk Mơ Thượng và Đăk Mơ Hạ.

    Giữa lòng thung Đăk Mơ Thượng là một vùng đất lởm chởm, với những đỉnh núi tròn vo hình bát úp, chạy dài lên đến thượng nguồn con nước Đăk Mơ. Càng đi lên, những ngọn núi bát úp càng cao càng to. Đất ấy thật khó để khai thác thành vùng chuyên canh nông nghiệp lớn. Địa hình phân cắt manh mún theo đồi núi mấp mô.

    Ngược lại, Đăk Mơ Hạ, như một cái thung lũng lớn, khá bằng phẳng, nằm giữa chân núi Thiên Thai và hai dãy núi dài mở rộng ra về phía hạ lưu.

    Một đêm cả làng thao thức. Già Hoen ngồi bên bếp lửa ngậm tẩu thâu canh. Gió rào rạt. Trời đầy trăng sao. Những vầng mây xám trắng, treo lơ lửng trên nền trời như dịch chuyển về hướng nam xa xôi. Chưa có cuộc dời làng nào lại xao xuyến đến vậy. Thời chiến tranh, cũng có khi cả làng phải chạy đấy, là vào rừng với bộ đội, du kích và cán bộ kháng chiến. Đi khỏi làng mà lòng nhẹ tâng thanh thản như không hề có chuyện gì lớn xảy ra.

    Có thời làng bị đại dịch, các già làng, thầy pháp cũng phải đi tìm chỗ khác, xin giàng đất giàng rừng làm nơi cư ngụ, rồi chọn ngày nghe ngóng điềm lành từ những tiếng chim rừng mà chuyển làng đến đất mới. Việc chuyển làng như vậy thường không quá xa, không quá khó nhọc. Chẳng có gì đáng lo nghĩ lưu nhớ mãi trong đời.

    Già Hoen đã xuống Đăk Mơ Hạ, đã xem làng mới tái định cư rồi. Tất cả đã có sẵn. Nó là một cái làng xây giãn cách, nhà lợp tôn. Những ngôi nhà nhìn thì khang trang, nhưng mọi thứ quá chật chội bí bức. Cũng đành chịu thôi. Nhà xây nó vậy!

    Vùng đất mới là một eo núi hẹp, kẹp giữa sườn dãy núi phía đông và nhánh Thiên Thai, nguyên là một đám rừng khộp, mọc đầy cây dầu, cà chít, thi thoảng có những đám lớn gỗ hương trắc cẩm lai… Người ta khai hoang trắng để lập làng. Một chủ gỗ tên Ký tìm ra đám gỗ quý lẫn trong rừng khộp, thì bí mật xin lập dự án tái định cư ở vị trí ấy.

    Sáng sau, bất ngờ già Hoen lại bảo dân làng chưa đi vội. Tiếc những ngôi nhà đã gắn bó với bao nhiêu năm đời người, sao dễ dàng vứt bỏ làm vậy. Lại một ngày già lên rừng ngắm nghía, suy tính…

    Trên cao có những bãi đất trống khá bằng phẳng, ẩn sau những lùm cây đại thụ, cỏ mọc um tùm. Có một hợp thủy nhỏ từ trên đỉnh núi chót vót luồn lách theo mạch đá, làm cho đất quanh năm dâm dấp ẩm ướt. Một gờ đất đội lên thành cái bờ lượn sóng, trữ lại ít nước trong. Đó là bãi nai. Mùa sinh sản bọn nai rừng thường tụ tập nhau về thành từng đàn tìm bạn tình cặp đôi gieo giống. Bình thường rất ít ai đến chốn hoang vu này.

    Lên trên nữa, có cái Hang Voi. Là cái hang bằng đá rộng và cao hơn cái nhà sàn. Nghe người già xưa nói lại, thì lâu rồi, bọn voi rừng một đời lừng lững ngang dọc chốn rừng xanh, chẳng biết sợ bất kỳ một kẻ nào, khi đã già nua ốm yếu, biết oai danh mình đã hết, sức đã cạn, để được yên thân chúng bèn tách đàn, chui tọt vào cái hang ấy nằm nghỉ và chờ chết. Người xưa thấy vậy thì gọi là Hang Voi. Nhiều đời, Hang Voi linh thiêng lắm, chẳng ai giám đặt chân đến. Thời chiến tranh ác liệt, có lúc bộ đội trú ẩn rất đông trong cái hang ấy.

    Già Hoen nghĩ, cái Hang Voi có thể chứa được cả làng. Nhưng ở trong đó thì bó bức lắm, sống cả đời sao được. Tốt nhất, cứ đưa những mái nhà lên Bãi Nai cất giấu tạm xem sao, sau lại tính.

    Đêm.

    Trăng sáng như ban ngày.

    Theo lệnh của già Hoen, làng huy động thanh niên lực lưỡng khênh tất cả các mái nhà cũ sau khi đã cắt dây néo, đưa lên tận trên núi cao giấu ở Bãi Nai. Kiểu giống người ta úp những chiếc nón lá trên bãi cỏ. Phải mất mấy đêm, làng mới đưa hết được những mái nhà vào dấu trong rừng. Đó là một quá trình ngược lại với lúc làm mái lợp tranh dựng nhà.

    Người Tây Nguyên làm nhà có hai công đoạn; sau khi dựng khung nhà xong thì để đó; họ tiến hành làm mái nhà dưới mặt đất, lợp tranh xong xuôi, cuối cùng huy động cả làng cùng khiêng mái nhà úp lên cái khung, buộc kỹ lại là xong.

    Làng Dung Dé như trải qua một trận cuồng phong khủng khiếp.

    Tất cả tan hoang xơ xác.

    Các ngôi nhà chỉ còn những cái cột gỗ láng bóng trơ trọi dơ lên giữa trời xanh…

    Đoàn người theo hàng dọc đi ra khỏi làng. Những con chó lẽo đẽo theo sau dáng hân hoan như một cuộc đi săn, một chuyến đi rừng. Những con trâu con bò lớn, mấy ngày trước đã được xỏ mũi buộc thừng. Mỗi gia đình xỏ mũi một con trâu hoặc bò đầu đàn, bằng cách dùng hai nhánh lồ ô một to một nhỏ luồn vào trong nhau; một đầu vót nhọn, xâu qua phần mềm cuối xương lá mía của con vật, luồn dây rừng vào làm cái vánh. Trâu bò đầu đàn được xỏ mũi thì hóa hiền lành, dễ điều khiển hẳn.

    Thanh niên lực lưỡng ngoắc xà gạc trên vai đi trước. Tiếp đến trẻ choai choai dắt trâu bò mẹ, những con bê con nghé cứ thế đi theo. Kẻ mang gùi trên lưng, kẻ địu trẻ đằng sau đằng trước, dòng người dằng dặc lẫn với trâu bò lặng lẽ đều bước. Người già đi sau cùng, miệng luôn ngậm tẩu thuốc, chậm rãi miên man, lặng lẽ quan sát nghe ngóng. Cồng chiêng, ghè ché, những quả bầu khô, khố váy, hà bành, heo, gà, tất tật chất lên gùi lên vai. Dòng người cứ thế tiến bước, chẳng ai nói với ai câu gì. Người Tây Nguyên xưa nay vẫn vậy, hễ đi đường rừng thì tuyệt nhiên lặng im. Nói nhiều thì mệt, mất sức; lại bị lộ chuyện, giàng biết thì cản, rơ hung biết thì nguy hiểm. Giống hệt như những chuyến đi đổi hàng của người xưa dằng dặc xuyên qua những con đường muối từ rừng núi sơn nguyên xuống đến mạn biển xa lơ xa lắc vậy.

    Ra đến đầu làng, già Hoen vô tình vấp phải một cái gì đó lấp ló trong bãi cỏ. Già ngồi lại một lúc. Nhìn kỹ thì ra một khúc gỗ nhỏ gồ ghề có dáng hình kỳ dị. Con chó già không đâu quay ngoắt lại hít hít rồi sủa vang. Lẳng lặng cầm lấy, già Hoen bỏ khúc gỗ vào chiếc gùi trên vai. Ôi dào, đó là vật kỷ niệm của ngôi làng, là Tơ Mong giàng rừng bày ra trước mắt già như một lời kết ước gì đó.

    Lặng lẽ luồn theo những lối mòn dưới tán cây cổ thụ rợp bóng, đoàn người dài hàng cây số tựa như một con trăn khổng lồ trườn mình nhọc nhằn leo dốc. Mái đèo phía bắc thoai thoải theo triền núi chạy dài, nên quãng đường như xa hơn, nhưng dễ đi hơn. Hai bên đường trên những gốc cây mục mọc lên những cánh nấm linh chi như hai bàn tay xòe màu nâu óng, trông rất bắt mắt. Nhưng mệt quá, đoàn người chẳng còn ai để ý đến mấy thứ của rừng. Thỉnh thoảng có con chồn hương giật mình chạy cuống cuồng lao cả vào đoàn người dài dặc. Nếu là lúc khác trong cuộc săn khối tay thanh niên đã kiếm được đồ nhậu.

    Đi trong cánh rừng nguyên sinh thật khó hình dung được cung đường. Đi mải đi miết vẫn chưa hết độ cao. Phía trước ngày vẫn còn dài. Qua một con suối nhỏ ngang lưng chừng núi, cây bỗng đổ ngổn ngang không còn định hướng được lối đi. Những đoạn gỗ thẳng thớm đã bị lấy mất, đoạn cong queo vẹo vọ còn lại chất đầy bãi rừng. Cành cây xếp lớp còn tươi. Như vậy cây rừng mới vừa bị chặt hạ. Đây là những cuộc trộm gỗ rừng. Mà chẳng hiểu họ mang gỗ đi lối nào quá tài. Đường mòn mất vết, đoàn người phải phát cây tìm lối đi mới, rất cơ cực và mất thời gian. Điều đó đã làm lỡ kế hoạch ban đầu của già Hoen. Qua được bãi gỗ la liệt, trời vừa đứng bóng. Đến đỉnh dốc, cũng là lúc mặt trời nghiêng về tây. Cả đoàn người rồng rắn nghỉ tạm lại giữa rừng, dỡ cơm đùm trong giỏ tre ra. Bữa cơm đơn giản là tãi giữa những cái lá dầu lớn, dùng tay bốc chấm với muối cỏ thơm mà ăn.

    – Giàng ơi. Chúng không còn biết sợ là gì nữa! – Im lặng suốt quãng đi, chừng như già Hoen không còn ngậm miệng thêm được nữa.

    – Sao già làng? Già nói vậy nghĩa là sao?

    – Chúng chặt cây ngổn ngang cả rừng đó!

    – Ôi bây giờ khác rồi già ơi. Của rừng mà. Mình không chặt thì người khác chặt thôi – Một thanh niên an ủi.

    – Sao lại nói vậy được! Ngày xưa, ông bà mình muốn chặt một cây rừng cổ thụ phải cúng xin giàng cây giàng rừng, mới được chặt.

    Việc ấy đúng quá.

    Cây gỗ là của rừng.

    Tức là của giàng rừng.

    Cái gì cũng có chủ! Muốn chặt thì phải cúng xin giàng cho phép đã. Mà cây gỗ rừng theo truyền thuyết xưa là ngôi nhà của giàng trú ngụ. Cũng như con người vậy. Ai cũng có ngôi nhà của mình. Lại có nơi muốn chặt cây cổ thụ nào đó, đôi khi họ phải đổ máu chó vào cây cho giàng bỏ đi rồi mới chặt hạ cơ mà.

    Thời mới khai thiên lập địa, giàng và người cùng chung sống với nhau trên mặt đất, đến khi xảy ra nạn “đại hồng thủy”, các giàng sợ nước ngập phải chạy hết lên rừng, trú ngụ trong các thân cây đại thụ. Con người từ đó theo giàng vào rừng mà nương tựa. Tất tật mọi thứ của con người đều nhờ hết vào rừng, rừng cho tất cả. Từ cây gỗ làm nhà cư trú, củi đốt sưởi ấm, ngọn đuốc sáng soi, đến củ mài mụn măng, con tôm con cá, con chim con thú đều của rừng cho.

    Chẳng ai ham lấy nhiều.

    Chẳng ai dám phá phách lãng phí.

    – Chuyện xưa rồi già ạ – Lại một thanh niên phân trần – Bây giờ tiền nó khiến người ta làm tất cả mọi thứ. Làng mình không, chứ làng Chứt, làng Lơng, làng Kluh… già trẻ gì cũng đi chặt cây rừng hết. Họ có nhiều tiền rồi. Có tiền mua được nhiều thứ lắm!

    Già Hoen buồn quá. Bây giờ, thời cuộc chả hiểu sao nữa. Xưa có xin cũng chỉ chặt ít cây đủ dùng thôi. Không ai chặt nhiều vậy. Không ai chặt bừa bãi ngổn ngang như vậy.

    Tham quá.

    Hết cây thì giàng rừng giàng cây còn biết trú vào đâu!

    Chắc rồi sẽ bị giàng phạt thôi.

    Tránh sao cho được!

    Qua đỉnh đèo cao ngất là đến Dốc Mái Nhà. Con đường đi xuống dốc thăm thẳm. Trâu bò phải đi trước. Cái bọn bốn chân cứ choãi ra là đủng đỉnh nhẹ nhàng mà xuống. Người phải bám vào rễ cây cành cây mới vững bước được. Phía bên Dốc Mái Nhà đường đi quá hiểm trở, rừng cây vẫn còn rậm rạp y nguyên. Bóng mát tỏa kín cả một vùng rừng núi. Đó là mái che cho cái thung lũng thoai thoải dưới làng mới. Cánh rừng tuyệt đẹp làm sao!

    Ngôi làng mới đường ngang lối dọc thẳng tưng. Mỗi căn nhà được cất trên một ô đất vuông vức. Nhà trệt tường xây lợp tôn. Bên cạnh có hố xí hai ngăn. Phía sau là căn bếp nhỏ. Sau nữa là ô đất làm chuồng gia súc gia cầm và trồng rau. Một nóc nhà trên núi, về làng mới được chia thành mấy căn hộ. Nhà nhỏ hơn nên phải ở ít người hơn.

    Người tự nhiên tách nhau ra, không đùm đề như xưa nữa.

    Phần ai riêng rẽ phận ấy.

    Vẻ ngoài thì cũng khá tươm tất.

    Mười nhà có một cái giếng đào, thành xây, nền láng bê tông sạch tưng.

    Một ngôi nhà sinh hoạt cộng đồng cách điệu nhà rông, bê tông cốt thép, mái lợp tôn, tọa lạc ngay giữa cái sân bóng rộng rãi.

    Làng Dung Dé như một làng tái định cư mẫu mực.

  • Chương 1

    Cuối cùng thì làng Dung Dé cũng bằng lòng với việc chuyển dời khỏi vùng Đăk Mơ Thượng, để xuống cư trú dưới thung lũng Đăk Mơ Hạ. Đó là cả một quá trình dày công thuyết phục của Tín, cũng lại nhờ lòng tin của già làng đối với anh. Ở đó người ta chuẩn bị đắp một hồ nước rộng lớn chưa từng có. Nghe nói, làng Dung Dé rồi sẽ bị ngập chìm tất cả khi nước đã dâng lên.

    Thế là phải bỏ lại mảnh đất bao nhiêu đời ông bà tổ tiên đã cư trú. 

    Tiếc đấy, nhưng biết làm sao được. 

    Đăk Mơ Thượng là một thung lũng lớn, nằm giữa hai dãy núi cao sừng sững, chạy dài từ Bắc xuống Nam. Đến cuối lòng thung, dãy núi phía Đông bỗng tách ra một nhánh chạy về hướng Tây, có dáng phẳng, gọi là núi Thiên Thai. Dãy Thiên Thai như một cái bờ khổng lồ của trời đất, ngăn đôi tách biệt vùng Đăk Mơ Thượng và Đăk Mơ Hạ. 

    Giữa lòng thung Đăk Mơ Thượng là một vùng đất lởm chởm, với những đỉnh núi tròn vo hình bát úp, chạy dài lên đến thượng nguồn con nước Đăk Mơ. Càng đi lên, những ngọn núi bát úp càng cao càng to. Đất ấy thật khó để khai thác thành vùng chuyên canh nông nghiệp lớn. Địa hình phân cắt manh mún theo đồi núi mấp mô.

    Ngược lại, Đăk Mơ Hạ, như một cái thung lũng lớn, khá bằng phẳng, nằm giữa chân núi Thiên Thai và hai dãy núi dài mở rộng ra về phía hạ lưu.

    Một đêm cả làng thao thức. Già Hoen ngồi bên bếp lửa ngậm tẩu thâu canh. Gió rào rạt. Trời đầy trăng sao. Những vầng mây xám trắng treo lơ lửng trên nền trời như dịch chuyển về hướng nam xa xôi. Chưa có cuộc dời làng nào lại xao xuyến đến vậy. Thời chiến tranh, cũng có khi cả làng phải chạy đấy, là vào rừng với bộ đội, du kích và cán bộ kháng chiến. Đi khỏi làng mà lòng nhẹ tâng thanh thản như không hề có chuyện gì lớn xảy ra.

    Có thời làng bị đại dịch, các già làng, thầy pháp cũng phải đi tìm chỗ khác, xin giàng đất giàng rừng làm nơi cư ngụ rồi chọn ngày nghe ngóng điềm lành từ những tiếng chim rừng mà chuyển làng đến đất mới. Việc chuyển làng như vậy thường không quá xa, không quá khó nhọc. Chẳng có gì đáng lo nghĩ lưu nhớ mãi trong đời.

    Già Hoen đã xuống Đăk Mơ Hạ, đã xem làng mới tái định cư rồi. Tất cả đã có sẵn. Nó là một cái làng xây giãn cách, nhà lợp tôn. Những ngôi nhà nhìn thì khang trang, nhưng mọi thứ quá chật chội bí bức. Cũng đành chịu thôi. Nhà xây nó vậy! 

    Vùng đất mới là một eo núi hẹp kẹp giữa sườn dãy núi phía đông và nhánh Thiên Thai, nguyên là một đám rừng khộp, mọc đầy cây dầu, cà chít, thi thoảng có những đám lớn gỗ hương trắc cẩm lai… Người ta khai hoang trắng để lập làng. Một chủ gỗ tên Ký tìm ra đám gỗ quí lẫn trong rừng khộp thì bí mật xin lập dự án tái định cư ở vị trí ấy. 

    Sáng sau, bất ngờ già Hoen lại bảo dân làng chưa đi vội. Tiếc những ngôi nhà đã gắn bó với bao nhiêu năm đời người, sao dễ dàng vứt bỏ làm vậy. Lại một ngày già lên rừng ngắm nghía, suy tính… 

    Trên cao có những bãi đất trống khá bằng phẳng, ẩn sau những lùm cây đại thụ, cỏ mọc um tùm. Có một hợp thủy nhỏ từ trên đỉnh núi chót vót luồn lách theo mạch đá, làm cho đất quanh năm dâm dấp ẩm ướt. Một gờ đất đội lên thành cái bờ lượn sóng, trữ lại ít nước trong. Đó là bãi nai. Mùa sinh sản bọn nai rừng thường tụ tập nhau về thành từng đàn tìm bạn tình cặp đôi gieo giống. Bình thường rất ít ai đến chốn hoang vu này.

    Lên trên nữa, có cái Hang Voi. Là cái hang bằng đá rộng và cao hơn cái nhà sàn. Nghe người già xưa nói lại, thì lâu rồi, bọn voi rừng một đời lừng lững ngang dọc chốn rừng xanh chẳng biết sợ bất kỳ một kẻ nào, khi đã già nua ốm yếu, biết oai danh mình đã hết, sức đã cạn, để được yên thân chúng bèn tách đàn, chui tọt vào cái hang ấy nằm nghỉ và chờ chết. Người xưa thấy vậy thì gọi là Hang Voi. Nhiều đời, Hang Voi linh thiêng lắm, chẳng ai giám đặt chân đến. Thời chiến tranh ác liệt, có lúc bộ đội trú ẩn rất đông trong cái hang ấy.

    Già Hoen nghĩ, cái Hang Voi có thể chứa được cả làng. Nhưng ở trong đó thì bó bức lắm, sống cả đời sao được. Tốt nhất, cứ đưa những mái nhà lên Bãi Nai cất giấu tạm xem sao, sau lại tính.

    Đêm.

    Trăng sáng như ban ngày. 

    Theo lệnh của già Hoen, làng huy động thanh niên lực lưỡng khênh tất cả các mái nhà cũ sau khi đã cắt dây néo, đưa lên tận trên núi cao giấu ở Bãi Nai. Kiểu giống người ta úp những chiếc nón lá trên bãi cỏ. Phải mất mấy đêm, làng mới đưa hết được những mái nhà vào dấu trong rừng. Đó là một quá trình ngược lại với lúc làm mái lợp tranh dựng nhà. 

    Người Tây Nguyên làm nhà có hai công đoạn; sau khi dựng khung nhà xong thì để đó; họ tiến hành làm mái nhà dưới mặt đất, lợp tranh xong xuôi, cuối cùng huy động cả làng cùng khiêng mái nhà úp lên cái khung, buộc kỹ lại là xong.

    Làng Dung Dé như trải qua một trận cuồng phong khủng khiếp.

    Tất cả tan hoang xơ xác. 

    Các ngôi nhà chỉ còn những cái cột gỗ láng bóng trơ trọi dơ lên giữa trời xanh…

    Đoàn người theo hàng dọc đi ra khỏi làng. Những con chó lẽo đẽo theo sau dáng hân hoan như một cuộc đi săn, một chuyến đi rừng. Những con trâu con bò lớn, mấy ngày trước đã được xỏ mũi buộc thừng. Mỗi gia đình xỏ mũi một con trâu hoặc bò đầu đàn, bằng cách dùng hai nhánh lồ ô một to một nhỏ luồn vào trong nhau; một đầu vót nhọn, xâu qua phần mềm cuối xương lá mía của con vật, luồn dây rừng vào làm cái vánh. Trâu bò đầu đàn được xỏ mũi thì hóa hiền lành, dễ điều khiển hẳn.

  • TTS feed content

    📚 CUỘC THI TIỂU THUYẾT “VĂN HỌC SỐ” – BOOKAS 2026 Sáng tạo – Hội nhập – Chuyển đổi số cùng BOOKAS – Lần thứ I năm 2026 ⏰ Thời gian: 11/2025 – 15/06/2026 Hành trình đưa tác phẩm văn học Việt bước vào kỷ nguyên sáng tạo & hội nhập mới chính thức bắt đầu! BOOKAS phát động cuộc thi Tiểu thuyết “Văn Học Số”, dành cho tất cả tác giả, nhà văn, người viết trẻ yêu thích sáng tác và mong muốn đưa câu chuyện của mình đến hàng triệu độc giả bằng công nghệ hiện đại. Đây là sân chơi nơi mỗi tác phẩm không chỉ hiện diện trên trang giấy, mà còn được chuyển đổi thành sách nói & eBook, mở ra hành trình lan tỏa mạnh mẽ trong thời đại số. 🏆 3 HẠNG MỤC GIẢI THƯỞNG Cuộc thi gồm 3 nhóm giải: Sáng Tạo – Hội Nhập – Yêu Thích, với tổng giá trị và quà tặng lên đến 500 triệu đồng cùng cơ hội: • Xuất bản miễn phí sách nói & eBook • Nhận chứng nhận – kỷ niệm chương • Tặng 2 năm VIP Bookas cho tất cả tác giả tham gia. 📚 4 THỂ LOẠI TÁC PHẨM ĐƯỢC CHẤP NHẬN DỰ THI 1. Hiện thực – Phản ánh đời sống xã hội chân thật, sâu sắc. 2. Lãng mạn – Cảm xúc tinh tế, tình yêu, khát vọng. 3. Ngôn tình – Trẻ trung, dễ đọc, giàu cảm xúc. 4. Trinh thám – Fantasy – Bí ẩn, kỳ ảo, phiêu lưu, và các Thử nghiệm – Dòng ý thức – Cách viết mới mẻ, sáng tạo. Ngoài tiểu thuyết, tác giả có thể gửi truyện dài, tập truyện ngắn để giới thiệu tới cộng đồng bạn đọc BOOKAS. 👩‍⚖️ BAN GIÁM KHẢO CUỘC THI • Nhà văn Võ Thị Xuân Hà – Trưởng BGK • Nhà văn Nguyễn Đình Tú – Phó BGK • Nhà văn Tống Phước Bảo – Thành viên BGK 📌 THỂ LỆ CHÍNH • Không giới hạn số lượng tác phẩm dự thi (trừ Giải Sáng Tạo: tối đa 2 tác phẩm). • Tác phẩm phải thuộc quyền sở hữu của tác giả, không vi phạm bản quyền. • Tác phẩm được đăng trên BOOKAS để tính lượt nghe – tim – bình luận – chia sẻ. • Giải Hội Nhập & Yêu Thích xét theo tương tác + điểm BGK. 👉 Đăng ký tham gia: Nhóm zalo hỗ trợ tác giả: MỌI THẮC MẮC VUI LÒNG LIÊN HỆ: Ban Tổ Chức Cuộc Thi: Ứng dụng Sách điện tử BOOKAS 🌐 Website: www.bookas.vn 📧 Email: [email protected] ☎️ Hotline: 093.1814.258

  • BÌNH MINH MÁU

    [TẦNG HẦM BIỆT THỰ – SỰ HỖN LOẠN BÙNG NỔ]

    Những tiếng nổ liên tiếp làm rung chuyển cả tòa biệt thự. Hệ thống đèn trong phòng họp tắt ngấm, chỉ còn ánh sáng đỏ của đèn khẩn cấp chiếu xuống những khuôn mặt hoảng loạn.

    “Không thể thoát ra được! Tất cả lối ra đều đã bị chặn!” – Một thành viên Hắc Long hét lên.

    Lão Đỗ Gia lần đầu tiên mất đi vẻ bình tĩnh, mặt đỏ gay: “Các người… các người thực sự nghĩ có thể đánh bại được họ Đỗ ư?”

    Vy đứng dậy, lau vết máu trên khóe miệng: “Không. Chúng tôi chỉ muốn kéo các người xuống địa ngục cùng mà thôi.”

    Ầm!

    Một vụ nổ lớn hơn xé toạc trần nhà. Ánh sáng ban ngày lọt vào qua những khe nứt, hòa lẫn với khói bụi tạo thành một thứ ánh sáng kỳ dị. Từ trên cao, những chiếc thang dây được thả xuống.

    “Vy! Còn sống không?” – Tiếng Đan vang vọng từ phía trên.

    “Vẫn ổn!” – Vy hét đáp lại.

    Lão Đỗ Gia điên cuồng ra lệnh: “Giết cô ta! Giết hết!”

    Nhưng đã quá muộn. Những chiến binh đặc biệt mặc đồ đen từ trên thang dây đáp xuống, trang bị vũ khí đặc chủng để đối phó với siêu năng lực. Họ chính là đội đặc nhiệm của Cơ quan Điều tra Siêu nhiên.

    “Tất cả đứng yên! Các người đã bị bao vây!” – Một chỉ huy hét lên.

    Cuộc chiến nổ ra ngắn ngủi nhưng dữ dội. Các thành viên Hắc Long chiến đấu đến cùng, nhưng không thể địch lại đội đặc nhiệm được chuẩn bị kỹ càng.

    Đan nhanh chóng tìm thấy Vy trong đám hỗn loạn. Hai người nhìn nhau, không cần nói lời nào cũng hiểu.

    “Đi thôi.” – Đan kéo Vy về phía thang dây.

    Khi họ leo lên, Vy nhìn lại lần cuối. Lão Đỗ Gia đang bị khống chế, khuôn mặt đầy phẫn nộ và bất lực. Trường Phú gục trên bàn, máu chảy đầm đìa. Trường An đã bị bắt sống.

    Bên ngoài, cả khu biệt thự ngập trong khói lửa. Xa xa, tiếng còi báo động vang lên không ngớt.

    Khoa đang đợi họ bên cạnh chiếc xe bọc thép: “Mọi thứ đã kết thúc?”

    Vy lắc đầu, giọng đầy mệt mỏi: “Không. Chỉ là một chương mới bắt đầu thôi.”

    Chiếc xe rời khỏi hiện trường, để lại phía sau sự sụp đổ của một đế chế. Nhưng cả ba đều biết, trong thế giới ngầm này, không có cái kết nào thực sự là kết thúc.