Khôi, Minh và Tú, ba đứa bạn thân, nhanh nhẹn ngồi xuống những nhánh rễ ấy, nơi bóng mát của tán lá rộng che phủ cả một khoảng sân. Khôi khéo léo tháo sợi dây thắt, mở chiếc túi vải đựng sách vở đã bạc màu, lấy đồ ăn mang theo bỏ ra ngoài. Hai củ khoai lang luộc đã nguội lạnh, đôi khi còn sượng, nhưng là thứ lót dạ quý giá trong những ngày đói kém. Tú cười tươi rói, chìa ra hai trái bắp luộc, một trái đã ăn dở từ sáng, hạt bắp xốp và nhạt vị. Minh thì ‘sang’ hơn cả, cậu ta cẩn thận mở chiếc cặp may bằng vải rằn ri, thò tay kéo gói cơm nắm bọc lá chuối với chút muối mè, món quà hiếm hoi giữa những bữa chạy ăn từng bữa. Cả ba đứa nhìn nhau, nụ cười hồn nhiên vẫn nở trên môi, rồi không chút ngần ngại chia sẻ đồ ăn cho nhau, tiếng nhai tóp tép hòa cùng tiếng trò chuyện râm ran, như cố gắng làm dịu đi cái bụng réo. Khi bữa ăn bắt đầu, cũng là lúc thầy giáo khom người bước ra từ dãy mái nhà lợp bằng tranh đã ngả màu thời gian, sạm đen vì nắng mưa và ẩm mốc. Đó là một dãy lớp học đơn sơ, được dựng lên từ những tấm ván gỗ ghép tạm bợ, nhiều chỗ đã mục ruỗng, với những vách tường thưng bằng tre nứa, và mái thì lợp bằng tranh dày cộp, cứ mỗi mùa mưa lại thấm dột loang lổ. Thầy đã phải cố gắng lắm mới huy động bà con trong ba ấp, mỗi người một tay, một viên đá vỡ, một bó tranh khô, một khúc gỗ cũ, cùng nhau dựng nên ngôi trường này giữa bủa vây của bom đạn và thiếu thốn. Từ những buổi chiều nắng gắt đến những đêm trăng mờ, tiếng cưa, tiếng đục, tiếng người lớn thầm thì động viên nhau dựng xây, biến ước mơ về con chữ thành hiện thực mong manh. Ngôi trường không chỉ là nơi học, mà còn là biểu tượng của sự đoàn kết kiên cường, của khát vọng vươn lên từ bùn lầy chiến tranh, một điểm tựa hiếm hoi bên ngoài Ấp chiến lược ngột ngạt. Thầy giáo, với chiếc áo sơ mi bạc màu và mái tóc đã điểm bạc, nhìn lũ học trò đang vui vẻ chia nhau bữa trưa đơn sơ, ánh mắt thầy ánh lên niềm vui xen lẫn sự mãn nguyện và cả chút lo âu về tương lai. Thầy Hoàng, thoáng nhìn về phía đám trẻ, rồi xách chiếc cặp đen bỏ lên giỏ chiếc xe đạp đã cũ, từ tốn đạp xe rời đi. Tú, miệng vừa nhai tóp tép, vừa nói: “Tụi mày nghe chuyện này chưa? Hôm qua bác tao nói bên khu rừng giáp với chỗ trồng cao su có ‘Việt Cộng’ đấy.” Minh tiếp lời, giọng hơi rụt rè: “Ừ, nghe ba tao cũng bảo là ‘Việt Cộng’ ghê lắm, có sáu tay với lại bắt cóc trẻ con ăn thịt đấy.” Khôi nheo mày, vẻ không tin: “Mẹ… tụi mày dọa tao à? Tao hay đi tắt qua rừng cao su có gặp đâu, toàn cô chú cạo mủ không mà.” Tú tròn mắt, rồi cười phá lên, văng cả hạt bắp ra ngoài: “Thằng này liều! Cái tội hay đi trễ có ngày ‘Việt Cộng’ ăn thịt nha con!” Minh cũng cười, rồi nói thêm: “Mày không tin nhưng ba tao dặn là đi đường ấp thôi chứ không được đi lung tung.” Khôi cười xòa, không nói gì thêm. Ăn xong, cả ba đi bộ về Ấp chiến lược theo con đường chính dưới cái nắng chói chang của trưa hè. Ba đứa trẻ vừa đi vừa cười nói, một tay đưa túi sách vở lên đầu che nắng, mắt chúng nheo lại. Bất chợt, một chiếc xe jeep nhà binh màu xanh ô liu, cũ kỹ và đầy vết trầy xước, lao nhanh qua trên con đường đất đỏ, bánh xe nghiến lên sỏi đá, bụi tung mù mịt như một đám mây vàng. Trên xe, mấy anh lính trẻ măng, da rám nắng, mặc quân phục bạc màu, ngồi chen chúc, tay lăm lăm khẩu súng. Cả ba đứa trẻ sáng mắt, hớn hở chạy theo, vừa chạy vừa la toáng, tiếng reo hò vỡ òa: “Chú ơi! Chú ơi!” Mấy anh lính trên xe, thấy lũ trẻ hồn nhiên, cười tươi lộ hàm răng trắng bóc, một người lính vẫy tay ra hiệu, rồi nhanh chóng vứt lại mấy mẩu socola và bánh khô từ trong túi áo xuống đất. Cả ba đứa trẻ không chút ngần ngại, nhanh chóng lao vào làn bụi còn mịt mờ, tranh nhau thứ quà vặt quý giá mà hiếm khi được ăn, bàn tay nhỏ bé vội vã nhặt lên những mẩu bánh dính đầy bụi đất nhưng vẫn thơm lừng. Dưới hàng cây giá tỵ ven đường chính vào ấp, bóng mát đổ dài như một tấm thảm xanh mời gọi, ba đứa trẻ ngồi quây quần, cẩn thận chia nhau những món quà vặt quý giá vừa ‘kiếm được’. Tú, miệng nhai chưa hết mẩu bánh khô, đã nhanh nhảu bóc toạc viên kẹo mới, đôi mắt lấp lánh vẻ háu ăn. Minh nhanh chóng với tay ngăn lại, giọng trêu chọc: “Ơ, cái thằng này ăn gian! Phải nhai hết mới được ăn tiếp chứ!” Tú cười khà khà, vẻ lém lỉnh: “Biết rồi!”, rồi miễn cưỡng bỏ chiếc kẹo xuống, nhưng ánh mắt vẫn không rời khỏi nó. Khôi, vẫn đang tập trung nhai thứ bánh khô tưởng chừng vô vị nhưng giờ lại thơm ngon lạ lùng, không thèm để ý đến cuộc tranh cãi nhỏ của hai đứa bạn. Trong đầu Khôi, hình ảnh bé Trang hàng xóm, với mái tóc tết bím và nụ cười tươi tắn, hiện lên rõ mồn một khi nhận lấy hai viên kẹo cậu lén giấu kỹ trong túi quần. Một nụ cười ấm áp, dịu dàng thoáng nở trên môi Khôi, như một tia nắng nhỏ xua đi cái oi ả của trưa hè. Tú lúc này, miệng vẫn còn lấm tấm vụn bánh, đột nhiên lên tiếng, ánh mắt lấp lánh vẻ lém lỉnh: “Chiều nay hai đứa mày đi chăn bò với tao đi! Nay tao dắt bò qua bên đám ông Khánh, sát Vườn Xoài đấy!” Nghe đến hai chữ ‘Vườn Xoài’, đôi mắt Khôi và Minh bỗng sáng rực lên, một tia hy vọng lóe qua gương mặt non nớt. Minh nhanh nhảu đáp lời, giọng pha chút hờn dỗi trêu chọc: “Đi chơi với bạn Tú là vui nhất rồi, cứ phải nhắc đến Vườn Xoài làm gì cho thèm!” Khôi tiếp lời, cười phá lên: “Đúng… đúng! Bạn bè là phải có nhau chứ, cần gì xoài!” Cả nhóm lại phá lên cười giòn tan, tiếng cười vang vọng giữa trưa hè. Đầu giờ chiều, dưới cái nắng vẫn còn chói chang, Khôi nheo mắt chạy nhanh ra chỗ cây me già nằm ngay giao lộ chính của hai con đường liên ấp. Cây me cổ thụ, với tán lá rộng xòe che mát cả một góc đường, thân cây sần sùi những vết thời gian, là điểm hẹn quen thuộc của lũ trẻ trong Ấp. Khôi đã thấy Minh đội chiếc nón tai bèo rằn ri, vành nón cụp xuống che gần hết khuôn mặt, đang tựa lưng vào gốc cây, dáng vẻ ung dung. Khôi nhanh chóng tiến lại, ánh mắt tò mò lập tức phát hiện ra một vật hình hộp sáng bóng Minh đeo bên hông. “Này, nay mày có đồ chơi mới à?” Khôi hớt hải hỏi, giọng pha chút ghen tị. Minh cười tươi, đưa hông ra khoe chiếc hộp: “À, đây là chiếc hộp đựng nước, mẹ tao nhặt được ở ruộng đấy. Gọi là…” Minh nheo mắt cố nhớ, rồi nói lắp bắp: “À, ‘ghi đông ghi điếc’ gì đấy!” Cậu ta còn khoe thêm: “Cả cái nón này nữa!” Khôi, với ánh mắt tò mò và ngưỡng mộ, nhanh chóng với tay xoa tới xoa lui chiếc ‘bi-đông’ bằng thiếc, bề mặt sáng bóng phản chiếu ánh nắng lấp lánh, như một món đồ quý giá mà cậu thoáng thấy mấy anh lính mang theo bên mình. “Mày sướng ghê! Cho tao uống miếng nước trong này xem có ngon không?” Khôi năn nỉ, ánh mắt đầy khao khát. Minh cau mày, giữ chặt chiếc hộp: “Thôi, để lát nữa đi, khi nào khát rồi uống.” Khôi không chịu, tiếp tục nài nỉ: “Thôi mà, tao uống thử một chút thôi!” Minh vẫn nhất quyết không chịu, rồi cả hai đứa trẻ, hồn nhiên như những chú chim non, đuổi nhau quanh gốc cây me già, tiếng cười đùa giòn tan vang vọng khắp ngã tư. Đúng lúc đó, Tú, với khuôn mặt nhăn nhó như khỉ, mồ hôi nhễ nhại, dắt theo con bò đực vàng ệch, bước tới. Con bò thong thả nhai cỏ, cái đuôi ve vẩy. “Hai đứa bay rảnh quá ha! Dắt phụ tao chút coi!” Tú làu bàu, rồi đưa sợi dây thừng buộc từ mũi con bò ra. Khôi nhanh chóng cầm lấy sợi dây, rồi mách nước với vẻ tinh quái: “Thằng Minh có đồ chơi mới kìa!” Minh cười hề hề, vẻ tự hào, rồi khoe chiếc ‘ghi đông’ với Tú. Tú cũng đòi uống thử, Minh không chịu, rồi lại chạy trước, tiếng cười khúc khích vang lên. Cả ba đứa trẻ, với những món đồ chơi mới, những câu chuyện phiếm và tiếng cười hồn nhiên, vui vẻ tiến về hướng Vườn Xoài ông Khánh, nơi những trái xoài xanh mướt đang chờ đợi chúng. Gần tới Vườn Xoài, một không gian rộng lớn với những hàng cây xoài cao vút, tán lá xanh um che phủ cả một khoảng trời, Minh lăm le rút trong túi ra bịch muối ớt nhỏ, ánh mắt hấp háy vẻ tinh quái. Khôi nhanh chóng cột sợi dây thừng vào một gốc cây khô gần đó để giữ con bò. Ba đứa trẻ tụm lại bên ngoài Vườn Xoài, nhìn lên những chùm quả xanh lủng lẳng trên cao. Minh lên tiếng, giọng thì thầm đầy kích động: “Bây giờ đứa nào vào hái với tao đây?” Tú nhanh nhảu, liếc nhìn Khôi với vẻ trêu chọc: “Thằng Khôi có dám hái bao giờ đâu mà mày còn hỏi!” Khôi cười gãi đầu, vẻ hơi ngượng: “Lỡ bị phát hiện, ông Ba đánh tao què giò mất! Thôi, tao coi chừng con bò cho, hai đứa bay hai nhanh đi còn ăn.” Tú và Minh nhìn nhau, nụ cười tinh quái chợt tắt, thay vào đó là cái nhếch mép đầy vẻ bất cần. “Ôi xời, để bọn lão lo!” Tú khẽ bĩu môi, rồi nhanh chóng lách người, chui rúc vào đám cỏ lút đầu bên vệ đường, những ngọn cỏ khô sột soạt cào vào ống quần. Minh theo sau, chật vật luồn lách qua từng kẽ lá dày đặc của hàng rào dâm bụt được cắt tỉa cao quá đầu người, những cành cây khẳng khiu với vô vàn nụ hoa đỏ thắm như cố níu áo. Khôi nhìn theo hai thằng bạn đã biến mất hút, trong lòng không khỏi dâng lên một nỗi lo lắng mơ hồ. Một lát sau, tiếng ông Khánh, chủ Vườn Xoài gần đó rền rĩ, xen lẫn tiếng bước chân dậm thình thịch từ phía vườn vang lên, xé tan sự tĩnh lặng: “Ăn trộm… ăn trộm! Hai thằng kia đứng lại!” Gương mặt ông đỏ bừng, chòm râu mép rung lên vì giận dữ. Ngay lập tức, Khôi thấy Minh và Tú như những mũi tên bắn ra từ hàng rào dâm bụt, mỗi thằng vẫn ôm chặt mấy trái xoài xanh căng mọng vào lòng, phóng nhanh như cắt về hai hướng. Thấy ‘có biến’, Khôi cũng giật mình thót tim, đôi chân tự động bật dậy chạy thục mạng. Trong phút chốc hoảng loạn, cậu quên bẵng mất con bò vàng đang được cột vào gốc cây bên cạnh, chú bò tròn mắt ngơ ngác nhìn theo. Ông Khánh phóng ra theo ngay sau đó, trên tay lăm lăm một đoạn roi nhỏ, vung lên trong không khí như muốn trút hết giận dữ. Minh và Tú chia nhau chạy, lủi xuyên qua đám đất bỏ hoang ngổn ngang cỏ dại và những bụi cây lúp xúp, cành khô vươn ra tua tủa, chỉ còn nghe tiếng sột soạt lẫn trong tiếng thở dốc. Riêng Khôi, cậu cắm đầu cắm cổ chạy trên con đường đất đỏ gập ghềnh, ngược trở về phía cây me cổ thụ quen thuộc ở đầu làng, từng nhịp thở như muốn xé toạc lồng ngực, phổi nóng rát. Chạy được một đoạn, Khôi giật mình bởi một tiếng nổ gầm vang “ĐÙNG…!” Âm thanh xé toạc không gian, rung chuyển cả mặt đất dưới chân cậu. Khôi đứng sững lại, ngoái nhìn về phía sau, thấy một đám khói đen đặc quánh, cuồn cuộn bốc lên cao, vượt cả những tán cây xoài xanh um. Tim Khôi đập thình thịch trong lồng ngực. Ngay lúc đó, từ đám cây ven đường, Tú lủi ra, khuôn mặt lấm lem mồ hôi, nhưng trong túm áo trước bụng vẫn cẩn thận ôm mấy quả xoài xanh căng tròn, ánh mắt vẫn còn nguyên vẻ lém lỉnh. Cả hai nghe thấy tiếng ông Khánh vọng lại, không còn là tiếng la mắng mà là một tiếng kêu thất thanh, đầy kinh hoàng: “Chết người rồi! Chết người rồi bà con ơi!” Tú hoảng hốt, bàn tay run rẩy hất mấy trái xoài trong túm áo vào bụi rậm ven đường, những quả xoài lăn lóc rồi chìm nghỉm giữa đám lá khô. Khôi như bừng tỉnh, một dự cảm chẳng lành ập đến, lạnh toát sống lưng. Cả hai đứng sững lại giữa con đường đất, ánh mắt hoang mang nhìn nhau. “Thằng Minh đâu?” Khôi hỏi, giọng lạc đi. Tú lắc đầu lia lịa, khuôn mặt trắng bệch: “Tao đâu biết! Mạnh ai nấy chạy thôi!” Một lúc sau, tiếng xe quân cảnh từ xa vọng lại, mỗi lúc một gần hơn, tiếng động cơ gầm gừ xé tan sự tĩnh lặng đáng sợ. Chiếc xe jeep nhà binh màu xanh ô liu, vẫn cũ kỹ và đầy vết trầy xước, lao tới, chạy ngang qua hai cậu bé đang đứng như trời trồng. Phía sau xe, vài người dân trong ấp, với vẻ mặt thất thần, hớt hải chạy theo, tiếng bước chân thình thịch trên nền đất. Tú và Khôi nhìn nhau. Khuôn mặt Khôi tái mét, đôi mắt mở to, ánh lên vẻ sợ hãi tột độ. Lồng ngực cậu phập phồng dữ dội, hơi thở dường như bị bóp nghẹt. Cậu không nói thêm lời nào, chỉ quay phắt người lại, cắm đầu chạy như bay về phía ấp, bỏ lại Tú và những tiếng kêu thảng thốt phía sau. Tú cũng không chần chừ. Với vẻ mặt vẫn còn bàng hoàng, cậu nhanh chóng chạy tới chỗ con bò vàng ệch đang đứng ngơ ngác, vội vàng tháo sợi dây thừng buộc vào cành cây, rồi dắt con vật đi nhanh về hướng ngược lại, hòa vào dòng người đang hớt hải đổ về từ phía Vườn Xoài. Khôi chạy về đến nhà thì trời cũng đã nhá nhem tối, ánh hoàng hôn đỏ rực phía tây như nhuộm máu cả bầu trời. Tiếng còi báo hiệu giờ giới nghiêm từ vọng gác đầu ấp vang lên từng hồi dài, rền rĩ, xé tan không gian yên bình giả tạo, báo hiệu một đêm dài căng thẳng. Khôi dừng lại ở đầu ngõ, thở dốc, nhìn quanh. Khắp Ấp chiến lược, những hàng rào dây thép gai chằng chịt, cao quá đầu người, giăng mắc khắp nơi, lấp lánh dưới ánh sáng yếu ớt còn sót lại của ban ngày. Trên các vọng gác cao, bóng lính gác lấp ló, khẩu súng lăm lăm, ánh mắt sắc lạnh quét qua từng ngóc ngách.