“ĐÁM ĐÔNG KHÔNG CẦN LÝ LẼ CHỈ CẦN CẢM XÚC MẠNH “Lý trí của một người trong hoàn cảnh bình thường sẽ nhìn thấy sự thiếu mạch lạc nhưng đám đông gần như mù quáng trước sự thật ấy và thực tế là họ bị bóp méo bằng trí tưởng tượng áp đặt lên đó.” (Trích Diễn biến tâm lý đám đông) Bạn có từng thấy một ai đó bị “ném đá” dữ dội mà không hiểu vì sao? Bạn có từng thấy một xu hướng vô nghĩa lan truyền rầm rộ mà chẳng ai dừng lại để hỏi: “Việc này để làm gì?” Nếu từng, bạn đã chứng kiến quyền lực đáng sợ của “tâm lý đám đông”. Gustave Le Bon đã chỉ ra rất rõ: Đám đông không suy nghĩ, chỉ cảm nhận. Và đó là lý do vì sao cảm xúc trong đám đông luôn vượt ngoài tầm kiểm soát. Ông liệt kê ra các đặt điểm về cảm xúc và đạo đức của đám đông như sau: 1. Tính bốc đồng, tính dễ thay đổi và sự cáu kỉnh của đám đông Le Bon chỉ rõ, đám đông phản ứng theo bản năng. Không suy xét. Không phân tích. Không cần sự thật. đám đông bị chi phối bởi những nguyên nhân kích thích bên ngoài và phản chiếu lên những biến đổi không ngừng giữa họ. Đám đông cả nể và dễ tinh theo một gợi ý nào đó. Vụ việc Johnny Depp và Amber Heard là minh chứng điển hình. Khi Amber lần đầu lên tiếng tố cáo, cả thế giới quay lưng với Johnny mà chưa có một bằng chứng rõ ràng nào. Các hãng phim cắt hợp đồng, người hâm mộ quay lưng. Đó không còn là công lý mà là hiệu ứng đám đông. Mãi đến khi phiên tòa được công khai, sự thật mới sáng tỏ. Nhưng ai chịu trách nhiệm cho những mất mát mà đám đông gây ra? 2. Sự phóng đại và ngây thơ của cảm xúc trong đám đông Trong đám đông, ta không còn phân biệt được nghi ngờ lành mạnh với niềm tin mù quáng. Chính vì thế, đám đông dễ tin theo thuyết âm mưu, lời đồn thổi, hay “một chiếc idol thần thánh hóa”. Sự thật thì phức tạp, nhưng đám đông chỉ muốn thứ gì đơn giản, giật gân – và dễ thỏa mãn cảm xúc. Trong mùa đại dịch COVID-19, có một giai đoạn người dân đổ xô đi mua… giấy vệ sinh. Không phải vì thiếu mà vì ai cũng sợ không còn. Một vài hình ảnh “trống kệ” trên mạng đủ khiến cả thành phố hỗn loạn. Không cần lý do. Chỉ cần sợ hãi lan tỏa. Đó là “tâm lý bầy đàn” một dạng tâm lý đám đông mà Le Bon gọi là “mù quáng tập thể.” 3. Sự không khoan dung, độc tài và chủ nghĩa bảo thủ của đám đôngKhi một tư tưởng mới xuất hiện, một nhân vật đi ngược số đông nổi lên, phản ứng thường là gì? Chống đối. Tẩy chay. Mạt sát. Vì sao? Vì đám đông không chịu được cảm giác bất an khi niềm tin cũ bị thách thức. Sự bảo thủ là lá chắn chống lại nỗi sợ mất kiểm soát. Ngày xưa, Steve Jobs từng bị chính hội đồng Apple sa thải vì những ý tưởng “quá khác người”. Họ sợ thay đổi. Sợ rủi ro. Và đám đông ban đầu đâu có ai tin rằng một cái “iPhone không bàn phím” sẽ thay đổi thế giới? May thay, lịch sử vẫn luôn ưu ái những kẻ dám đi ngược đám đông. 4. Đạo đức của đám đông Đám đông có thể trở nên rất nhân đạo hoặc cực kỳ tàn ác chỉ trong vài giờ. Tùy vào người dẫn dắt họ chạm vào phần nào trong cảm xúc: cao đẹp hay hèn hạ. Đám đông không xấu nhưng dễ bị dẫn dắt về phía xấu nếu không có một tiêu chuẩn lý trí để soi đường. Trong bóng đá, đôi khi chỉ một tình huống trọng tài bị nghi là thiên vị, đám đông trên khán đài có thể từ reo hò thành… đập phá. Những vụ như Heysel 1985 hay Indonesia 2022 từng cướp đi sinh mạng của hàng trăm người vì cảm xúc tức giận lan truyền. “Thời đại của chúng ta là thời đại của đám đông nhưng chỉ những ai giữ được lý trí cá nhân mới không bị cuốn trôi.” Đừng dễ dàng tin theo. Đừng vội chia sẻ. Đừng để cảm xúc của người khác thay thế tư duy của chính bạn.