Đêm đã về khuya, ánh trăng lọt qua khung cửa sổ, vẽ lên sàn nhà những vệt sáng bạc. Trong căn phòng nhỏ của một căn nhà vách đất lợp tranh nằm trong “Ấp chiến lược”, với bức tường rơm phủ chút vôi đã ngả màu thời gian và mái tranh thấp, cậu bé tên Khôi đang ngủ gục trên chiếc bàn gỗ sờn cũ. Trên bàn, cuốn sách lịch sử và mấy tờ giấy ngả vàng ngổn ngang, những ghi chú nguệch ngoạc và một cây đèn dầu leo lắt tỏa ánh sáng yếu ớt. Mùi giấy, mùi mực và chút ẩm mốc từ tường nhà quyện vào nhau, tạo nên một không khí đặc trưng của những đêm ôn thi cuối năm học, vừa quen thuộc vừa nặng nề. Khôi, với mái tóc rối bù và đôi mắt vẫn còn vương vấn những con số, những niên đại, những khái niệm về “Độc Lập”. Cứ lởn vởn trong tâm trí em, nặng trĩu những băn khoăn không lời. Em khẽ trở mình, cố gắng tìm một tư thế thoải mái hơn, rồi dần chìm vào giấc ngủ sâu, mang theo những trăn trở ấy vào cõi mộng. Trong mơ, Khôi thấy mình lạc vào một con đường lạ lẫm, thơm lừng mùi hương sen và gỗ trầm. Ánh đèn lồng dịu nhẹ hắt ra từ một căn nhà sàn nhỏ. Tò mò, em bước vào. Bên trong, một ông lão râu tóc bạc phơ, trán cao, chòm râu dài trắng muốt như cước, đang ngồi thong thả dưới hiên căn nhà sàn. Nụ cười hiền từ luôn nở trên môi ông, đôi mắt lấp lánh những nỗi niềm sâu kín nhưng cũng chứa đựng cả một biển ký ức. Bên hông và sau nhà là rặng tre xanh rì, lá tre xào xạc theo gió. Phía trước là một hồ sen lớn với những búp sen chúm chím, tỏa hương thơm dịu nhẹ. Ông lão khẽ nhấp một ngụm trà nóng, rồi đưa tay vẫy Khôi lại, ánh mắt đầy trìu mến. Ông lão mỉm cười nhìn Khôi, như thể đã chờ đợi em từ rất lâu. “Chào cháu, đêm nay điều gì đã đưa cháu đến đây?” Khôi ngạc nhiên, lí nhí: “Cháu… cháu không biết. Cháu chỉ thấy mình đang nghĩ về những điều mà thầy dạy trên lớp, mà sao lại khó hiểu quá, ông ạ.” Ông lão khẽ nhướng mày, ánh mắt như muốn nhìn thấu tâm can cậu bé. “Đó là điều gì, cháu trai?” Khôi hơi nhăn mặt, ngập ngừng đáp: “Dạ… Độc Lập ạ.” Ông lão cười lớn, tiếng cười sảng khoái vang vọng trong không gian tĩnh lặng. Rồi ông đặt tách trà xuống, tiếng chạm nhẹ nhàng. “À, điều này thì cần được kể bằng trái tim, chứ không phải bằng những khái niệm mơ hồ trên sách vở. Ngồi xuống đây, cháu trai. Đêm nay, ta sẽ kể cháu nghe về một câu chuyện, một khát vọng, mà con người đã đổ bao máu xương, bao nước mắt, bao hoài bão để giành lấy và giữ gìn.” Ông lão ngừng lại, ánh mắt xa xăm như xuyên qua lớp sương mờ của thời gian, như đang thấy những lá cờ bay phấp phới trong gió lộng của lịch sử, ông cất lời: “Độc Lập, đó không chỉ là một từ ngữ, một thuật ngữ chính trị khô khan. Nó là tiếng lòng của một dân tộc, tiếng reo vang của một linh hồn vừa thoát khỏi xiềng xích, là ánh sáng của niềm tự hào khi được tự mình đứng thẳng trên mảnh đất của tổ tiên. Nó là quyền được sống, được làm chủ, được tự quyết định con đường mình đi, không cúi đầu trước bất kỳ thế lực nào.” Ông lão kể tiếp: “Một buổi bình minh xa xôi trên lục địa mới, nơi những con người từ khắp phương trời tụ hội, mang theo lý tưởng về quyền làm người. Tại đó, vào một ngày tháng Bảy năm 1776, những người con dũng cảm của các thuộc địa đã đứng lên, viết nên bản ‘Tuyên ngôn Độc Lập’ của riêng mình.” “Với họ, Độc Lập là quyền hiển nhiên, tự nhiên của con người để thiết lập một chính phủ, một thể chế do chính họ làm chủ, không bị áp đặt bởi một vị vua xa xôi hay một nghị viện không đại diện cho tiếng nói của họ. Đó là lời khẳng định quyền được tự trị, quyền tự quyết định tương lai chính trị của mình, thoát khỏi ách chuyên chế. Họ coi đó là một chân lý ‘hiển nhiên’, một quyền ‘bất khả xâm phạm’ mà Đấng Tạo hóa đã ban cho.” Giọng ông lão trầm xuống, có một nỗi niềm vừa xót xa vừa tự hào khi nhắc về mảnh đất quê hương: “Nhưng hỡi ôi, với dân tộc ta, khái niệm Độc Lập lại mang một ý nghĩa khác, sâu sắc hơn, đớn đau hơn, nhưng cũng oai hùng hơn gấp bội.” Ông lão nhấp thêm ngụm trà, đôi mắt thẳm sâu như chứa đựng cả trăm năm lịch sử: “Trong ‘Tuyên ngôn Độc lập của Việt Nam năm 1945’, Hồ Chí Minh đã mở đầu bằng chính những lời trích dẫn từ bản ‘Tuyên ngôn Mỹ’ và ‘Tuyên ngôn Nhân quyền Pháp’, khẳng định chân lý phổ quát về quyền bình đẳng của con người.” “Nhưng ngay sau đó, Hồ Chí Minh đã đặt ra một câu hỏi day dứt, một tiếng thét phẫn uất của cả một dân tộc: ‘Thế mà hơn 80 năm nay, bọn thực dân Pháp lợi dụng lá cờ tự do, bình đẳng, bác ái, đến cướp đất nước ta, áp bức đồng bào ta.’ Với chúng ta, Độc Lập không phải là đòi quyền tự trị từ một chính quyền xa xôi đã trở nên chuyên chế. Độc Lập là đòi lại quyền sống, quyền làm người của một dân tộc đã bị cướp bóc, bị đày đọa, bị đối xử không bằng loài vật trong gần một thế kỷ. Nó là tiếng kêu xé lòng của những linh hồn bị giày vò, là đòi hỏi chính đáng để thoát khỏi thân phận nô lệ, để được đứng thẳng dậy, tự hào làm chủ đất nước mình.” Giọng ông lão trở nên mạnh mẽ, quyết liệt hơn: “‘Tuyên ngôn Việt Nam’ không chỉ là lời tuyên bố thành lập một quốc gia mới, mà còn là bản cáo trạng đanh thép về tội ác của kẻ đô hộ. Nó là sự khẳng định quyền bình đẳng và vị thế của cả một dân tộc trên trường quốc tế, một dân tộc đã ‘gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn 80 năm nay’, ‘một dân tộc đã gan góc đứng về phe Đồng minh chống phát xít mấy năm nay’. ‘Dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập!’ Đó không phải là một quyền được ban phát, mà là một thành quả máu xương, giành được bằng ý chí sắt đá và sự hy sinh không tiếc thân mình. Với người Việt Nam, Độc Lập là sinh mệnh, là hơi thở, là linh hồn của cả một Dân tộc.” Ông lão đưa tay vuốt chòm râu bạc, ánh mắt nhìn ra ngoài cửa quán, nơi ánh đèn lồng lay động nhẹ trong đêm: “Hành trình giành lấy độc lập ấy, không dừng lại ở năm 1945. Nó tiếp nối, biến đổi hình hài, nhưng tinh thần thì vẫn vẹn nguyên.” Ông lão nhớ lại, giọng ông tràn đầy cảm xúc: “Cháu có thể thấy nó trong từng câu thơ của Tố Hữu, trong bài thơ ‘Việt Bắc’, khi ông viết: ‘Mình về mình có nhớ ta Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng Mình về mình có nhớ không Nhìn cây nhớ núi, nhìn sông nhớ nguồn…’ Đó là sự gắn bó máu thịt với đất nước, với cội nguồn Độc Lập đã được gây dựng bằng xương máu. Hay trong những vần thơ của Nguyễn Đình Thi trong bài ‘Đất nước’: ‘Nước chúng tôi, nước những người chưa chết. Máu xương ta đã trộn vào từng hạt lúa Nước chúng tôi, nước bốn nghìn năm tuổi Sống lại với cả một thời đại mới.’ Nó là lời khẳng định về sự trường tồn, bất diệt của Độc Lập dân tộc, được nuôi dưỡng bởi máu xương và ý chí kiên cường của bao thế hệ. Mỗi người dân, mỗi hạt lúa, đều là một phần của sự Độc Lập ấy.” Ông lão hít một hơi thật sâu, nụ cười hiền từ trở lại trên môi: “Độc Lập, hỡi cậu bé, nó không phải là một đích đến cuối cùng mà là một hành trình không ngừng nghỉ. Nó là di sản vĩ đại mà cha ông để lại, và là trách nhiệm thiêng liêng mà mỗi thế hệ phải tiếp nối, bảo vệ và phát triển. Nó không chỉ là câu chuyện của quá khứ, mà còn là hơi thở của hiện tại, và là ánh sáng dẫn lối cho tương lai.” Khôi khẽ gật đầu, trong lòng tràn ngập một cảm giác ấm áp và quyết tâm. Khôi biết, mình đã tìm thấy câu trả lời cho những băn khoăn của đêm nay. Tuy nhiên, vẫn còn đó những câu hỏi lởn vởn, những điều Khôi muốn hỏi thêm ông lão. Khôi hé môi định cất lời, nhưng câu hỏi còn chưa kịp thành hình thì tiếng gọi quen thuộc đã xé toạc màn mộng. “Cò… cò ơi!” Tiếng gọi của mẹ Khôi vang lên từ phía cửa, lanh lảnh và dứt khoát. Khôi bừng tỉnh. Ánh sáng ban mai đã tràn ngập căn phòng, xua đi màn đêm và những giấc mơ. Cậu giật mình, vội vàng dụi mắt, nhận ra mình vẫn đang gục trên bàn học, một vệt nước miếng nhỏ còn vương khóe môi. Khôi nhanh chóng chùi đi, rồi vội vàng thay quần áo. “Nhanh đi con, sắp trễ giờ rồi!” Giọng mẹ Khôi hối thúc từ dưới bếp. “Củ khoai lang hấp trong nồi cơm ấy, mang đi mà ăn!” Khôi vội vã với lấy củ khoai còn nóng hổi, bỏ vào túi vải đựng ít giấy và cuốn sách hiếm hoi đã cũ mèm. Ngoài sân, mẹ Khôi cũng đang hớt hải. Bà nhanh chóng xách cái cuốc, kèm theo chiếc giỏ cơm trưa đã chuẩn bị sẵn, vội vã bước ra cổng. Phía xa, bóng bố Khôi đang vác bao lúa giống nặng trĩu, từng bước đi chậm rãi từ phía cổng rào tiến ra ruộng, dáng người in đậm trên nền trời rạng đông, mang theo gánh nặng của một ngày mưu sinh đầy vất vả. Bình minh đã lên, mang theo nhịp sống thường nhật với bao bộn bề lo toan. Trong tia nắng sớm, Khôi nhanh chóng đến lớp trên con đường đất đỏ, hai bên cỏ mọc cao. Con đường tắt mà Khôi hay đi thường ngày vẫn dẫn cậu xuyên qua rừng cao su. Những cái nhìn từ mấy cô chú đang cạo mủ, thoang thoảng mùi hôi của mủ cao su khi vào mùa mưa, đều quen thuộc. Tới lớp học, Khôi ngồi xuống, tâm trí như cố nhớ lại giấc mơ đêm qua khi cầm tờ đề cương được viết tay nắn nót đặt trên mặt bàn cũ mèm, trên mặt bàn học còn nguệch ngoạc chi chít chữ sau nhiều năm không thay đổi. Tiếng kẻng tan học vang lên dứt khoát. “KENG… KENG… KENG” – là âm thanh của một vỏ trái bom khá to được cắt đáy và treo lên như một cái chuông, xé tan không khí oi ả của buổi trưa tháng năm. Thầy giáo chưa kịp thu dọn những cuốn sách vở đã sờn gáy trên bàn, Khôi cùng lũ bạn đã nhanh chóng ùa ra khỏi lớp, tiếng cười nói giòn tan lẫn trong cái nắng gắt. Nụ cười tươi rói trên môi chúng nhanh chóng tụ lại dưới gốc cây bàng cổ thụ, nơi những nhánh rễ to bản như những con trăn khổng lồ bò lan trên mặt đất.