“TRÚNG SỐ ĐỘC ĐẮC”: BẢN CHIẾT GIẢI CAY ĐẮNG VỀ QUYỀN LỰC THA HÓA CỦA ĐỒNG TIỀN Trong số những kiệt tác hiện thực phê phán của Vũ Trọng Phụng, “Trúng số độc đắc” nổi bật như một bản chiết giải cay đắng về quyền lực thao túng và khả năng tha hóa của đồng tiền. Không chỉ kể câu chuyện về sự đổi đời của một cá nhân, tác phẩm này còn là bức biếm họa sắc lạnh về xã hội Việt Nam đầu thế kỷ XX, nơi mọi giá trị đạo đức đang chìm trong cơn giông tố vật chất. Tác phẩm mở đầu bằng hình ảnh Phúc, một trí thức thất nghiệp, tự cho mình là thanh cao, khinh bỉ tiền bạc, tin rằng hạnh phúc nằm ở “”tu thân sửa chí”” và những giá trị tinh thần. Anh là đại diện cho một bộ phận trí thức cô độc, lạc lõng giữa xã hội thực dụng. Thế nhưng, khoảnh khắc Phúc trúng số độc đắc mười vạn bạc đã trở thành ngọn nguồn của một bi kịch sâu sắc hơn: sự sụp đổ của mọi lý tưởng. Từ chỗ coi khinh tiền, Phúc nhanh chóng nhận ra “không tiền thì chẳng làm nổi công việc gì cả.” Tiền bạc ban đầu được lý giải là “phương tiện để làm những việc vĩ đại, nhân đạo,” nhưng thực tế lại đẩy anh vào lối sống xa hoa, ích kỷ và tàn nhẫn. Lời tự nhủ “Không thể tử tế với đời được. Tử tế là dại!” ở cuối tác phẩm là minh chứng đanh thép cho sự tha hóa hoàn toàn của một nhân cách, từ người tôn thờ “thanh bần” thành kẻ chấp nhận và theo đuổi sự giàu có bằng mọi giá. Vũ Trọng Phụng đã lột tả một cách trần trụi sự biến chất của các mối quan hệ dưới ánh sáng đồng tiền. Trước khi trúng số, Phúc bị gia đình coi thường, ghét bỏ; người vợ luôn chì chiết anh là “ăn hại”. Nhưng chỉ sau một đêm, tiền bạc đã đảo ngược mọi thứ. Bố mẹ từ chỗ ghét bỏ chuyển sang kính trọng, nịnh nọt; người vợ trở nên ngoan ngoãn, ân cần. Mối quan hệ trong gia đình không còn dựa trên tình cảm mà hoàn toàn dựa trên sự phục tùng đồng tiền. Trong xã hội, tiền bạc trở thành thước đo duy nhất cho giá trị con người. Những “lý tưởng từ thiện” của Phúc chỉ là tấm bình phong che đậy sự ích kỷ, thậm chí là công cụ để bóc lột hoặc bịt miệng dư luận. Mọi người đều quây quần quanh “bàn tiệc” vật chất, kẻ nào “ăn khỏe” thì được kính nể, kẻ rụt rè thì bị chế giễu. Đáng nói hơn, dù có được tiền bạc và quyền lực, Phúc không tìm thấy hạnh phúc đích thực. Anh liên tục cảm thấy trống rỗng, chán nản, phải tìm đến thuốc phiện như một lối thoát, một bằng chứng rõ ràng cho sự vô nghĩa của cuộc sống xa hoa không có giá trị tinh thần. Sự “tỉnh ngộ” cuối cùng của Phúc, rằng “không phải luân lý hay đạo đức vẫn cầm cân nảy mực cho đời, đó chỉ là kim tiền giữ quyền thống trị,” là một kết luận đầy bi quan và chua chát. Bằng nghệ thuật châm biếm, trào phúng sắc sảo, Vũ Trọng Phụng đã lột tả bản chất thối nát của xã hội đồng tiền. Ông phân tích sâu sắc diễn biến tâm lý phức tạp của Phúc, từ lý tưởng đến tha hóa, cho thấy sự tàn phá khủng khiếp của vật chất đến nhân cách. “Trúng số độc đắc” không chỉ là một câu chuyện, mà là lời cảnh tỉnh sâu sắc về quyền lực tha hóa của đồng tiền và sự biến chất của con người trong một xã hội đặt vật chất lên trên mọi giá trị khác, để lại một dư vị nhức nhối về bản chất con người.