KIỆT TÁC VỊ NHÂN SINH GIỮA MIỀN QUÊ CÙNG KHỔ Vũ Trọng Phụng đặt câu hỏi: “”Tại sao về tất cả mọi vấn đề… thì tiểu thuyết của ta cũng đã đủ mặt… vậy mà về loại chuyện tả những nỗi khổ của nông dân thì lại thiếu thốn đến như vậy, mặc lòng từ khi phong trào xã hội tràn đến xứ này thì từ các nhà cầm quyền cho đến làng báo, người nào cũng vẫn chỉ muốn tỏ rằng mình săn sóc đến người cày ruộng, nhất là bọn cùng đinh? Tại sao lại có sự trái ngược đến thế?”” Vũ Trọng Phụng đã cất lên một câu hỏi đầy trăn trở. Ông ngạc nhiên, và cả chua xót, trước sự thiếu hụt những tiểu thuyết chuyên biệt về cuộc đời lam lũ, bần cùng của tầng lớp “”cùng đinh”” những người nông dân bị bỏ quên giữa bao dòng chảy văn chương khác. Vũ Trọng Phụng chỉ ra một nghịch lý cay đắng: dù “”phong trào xã hội tràn đến xứ này”” và các nhà cầm quyền, làng báo đều “”muốn tỏ rằng mình săn sóc đến người cày ruộng,”” nhưng lại hiếm có tác phẩm nào thực sự khắc họa được nỗi khổ của họ. Theo ông, nguyên nhân sâu xa nằm ở sự vắng bóng của những người viết có “”thẩm quyền””, những tâm hồn không chỉ “”biết chữ Nho”” để thấu hiểu căn cốt xã hội làng quê cổ hủ, cục cịch, mà còn phải là người “”được sống nhiều cái đời thôn quê,”” cảm nhận từng hơi thở, từng nhọc nhằn của chốn bùn lầy. Đây chính là lời lý giải cho sự “”thiếu thốn”” đến nhức nhối ấy, đồng thời cũng là một lời mời gọi những ngòi bút đích thực hãy dấn thân. Và rồi, giữa niềm khao khát ấy, “”Tắt đèn”” của Ngô Tất Tố xuất hiện như một “”kiệt tác, tòng lai chưa từng thấy,”” một tác phẩm “”hoàn toàn phụng sự dân quê,”” đúng như mong đợi. Vũ Trọng Phụng đã không tiếc lời ca ngợi, khẳng định rằng Ngô Tất Tố chính là người đã sở hữu cái “”thẩm quyền”” đặc biệt ấy. Ông không chỉ có kinh nghiệm sống sâu sắc ở nông thôn mà còn có một “”óc quan sát rất tinh tường, rất chu đáo”” khả năng thấu thị mọi ngóc ngách của đời sống dân quê: từ chuyện “”làm ruộng, thu thuế, trốn thuế, chè chén, xôi thịt, hà lạm, ức hiếp, bán vợ đợ con.”” Mỗi chi tiết, mỗi cảnh đời được Ngô Tất Tố tái hiện đều mang hơi thở chân thật, không tô vẽ, không cường điệu.Điều khiến “”Tắt đèn”” trở nên đặc biệt trong mắt Vũ Trọng Phụng còn là tính khách quan tuyệt đối của tác giả. Các nhân vật chính “”đều không thuộc vào hạng người trí thức,”” cho phép câu chuyện tự nó kể, tự nó lay động. Ngô Tất Tố đứng ở vị trí của một người quan sát trung thực, không áp đặt tư tưởng cải tạo xã hội một cách gượng ép. Chính sự khách quan ấy lại mang đến những cảm động chân thành và những tư tưởng cải tạo xã hội một cách tự nhiên, thấm sâu vào lòng người đọc. “”Tắt đèn”” không chỉ là một cuốn tiểu thuyết; nó là một tấm gương phản chiếu bi kịch xã hội, là tiếng nói bi hùng của người nông dân. Qua lời nhận định của Vũ Trọng Phụng, chúng ta càng thấy rõ giá trị vĩnh cửu của tác phẩm, một áng văn “”vị nhân sinh”” đã thắp lên ngọn đèn soi rọi vào màn đêm cùng cực của kiếp người, bằng tất cả sự thấu hiểu và chân thành.