Chương 4: Định tâm

Tư duy giao dịch đúng đắn

Từ người thầy đặc biệt đã cho tôi định nghĩa rõ ràng:

Tư duy là quá trình huân tập Nghe – Thấy – Nói – Biết thông qua lớp Tánh lớp Tình của con người, được lưu trữ bằng hình ảnh tâm trí những khái niệm nguồn chứa trong tàng thức, chịu tác động bởi Tổng Nghiệp và Công Đức – Phước Đức.

Để làm rõ những khái niệm bên trong định nghĩa tư duy thì chưa phù hợp với bối cảnh của quyển sách này, chúng ta sẽ chỉ làm rõ một phần nào đó liên quan đến giao dịch.

Người thầy từng nhấn mạnh rằng, tất cả câu trả lời đều nằm ở cách bạn nghi vấn và khát khao tìm tòi. Điều trớ trêu là giao dịch có thể trở nên thú vị và dễ dàng giống như những trải nghiệm tốt nhất mà bạn từng có, nhưng để những cảm giác đó trở thành trạng thái thường xuyên, điều này phụ thuộc hoàn toàn vào góc nhìn, tư duy, tâm thái, hay nói cách khác là tâm thế của bạn. Hãy chọn thuật ngữ nào khiến bạn thoải mái nhất, bởi tất cả đều chỉ về cùng một điều: Chiến thắng và sự nhất quán đều là những trạng thái nhận thức nội tâm, giống như hạnh phúc, niềm vui hay sự hài lòng cũng là những trạng thái nội tâm.

Trạng thái nội tâm của bạn là kết quả của tư duy và tâm thái bạn đang nắm giữ. Bạn có thể cố gắng tạo ra sự nhất quán mà không xây dựng hình ảnh tâm trí đích đến và tâm thái phù hợp, nhưng kết quả sẽ chẳng khác gì việc bạn cố gắng ép mình hạnh phúc trong khi bạn không thấy vui. Khi không vui, việc thay đổi cách nhìn để bất ngờ cảm thấy hứng khởi là điều vô cùng khó khăn. Đương nhiên, đôi khi hoàn cảnh bên ngoài có thể thay đổi đột ngột, mang lại niềm vui cho bạn, nhưng trong trường hợp đó, trạng thái nhận thức nội tâm của bạn sẽ phụ thuộc hoàn toàn vào sự thay đổi bên ngoài, chứ không phải là một sự chuyển hóa từ bên trong chính bạn. Nếu bạn dựa vào các điều kiện và hoàn cảnh bên ngoài để mang lại hạnh phúc, thì khả năng bạn cảm thấy vui vẻ một cách bền vững là cực kỳ thấp.

Vậy làm sao để duy trì trạng thái nội tâm cân bằng hướng dương? Bạn có thể gia tăng đáng kể khả năng cảm thấy hạnh phúc bằng cách phát triển tâm thái mang lại niềm vui, và quan trọng hơn, bằng cách trung hòa những hình ảnh tâm trí và tâm thái đang ngăn cản bạn tận hưởng cuộc sống hoặc tìm thấy niềm vui. Tương tự, việc tạo ra thành công bền vững trong giao dịch cũng hoạt động theo cách này. Bạn không thể dựa vào thị trường để mang lại sự nhất quán và thành công cho bạn, giống như bạn không thể dựa vào thế giới bên ngoài để mang lại hạnh phúc bền vững.

Những người thực sự hạnh phúc không cần phải làm gì để cảm thấy hạnh phúc. Họ không cần thị trường, hoàn cảnh hay bất kỳ yếu tố bên ngoài nào để tác động đến trạng thái nhận thức nội tâm của mình. Điều này cũng đúng với giao dịch: Bạn cần phải xây dựng nội lực từ bên trong, tạo ra sự ổn định và nhất quán từ chính tâm trí của mình. Khi tâm thức của bạn không còn phụ thuộc vào thị trường, khi niềm vui và sự tự tin không còn bị ràng buộc bởi những điều kiện bên ngoài, đó chính là lúc bạn đạt được sự tự do trong giao dịch một trạng thái mà thành công trở thành điều tất yếu, chứ không còn là may mắn nhất thời.

Người thầy nhấn mạnh rằng, những nhà giao dịch thành công một cách nhất quán là những người làm điều đó như một phần tự nhiên của con người họ. Họ không cần cố gắng để trở nên nhất quán; họ chỉ đơn giản là nhất quán. Điều này nghe có vẻ trừu tượng, nhưng sự khác biệt này lại cực kỳ quan trọng. Nhất quán không phải là điều bạn có thể cố gắng để đạt được, bởi vì chính hành động cố gắng sẽ làm mất đi sự tập trung, kéo bạn ra khỏi dòng chảy cơ hội, khiến bạn ít có khả năng chiến thắng hơn và dễ thất bại hơn. Những giao dịch tốt nhất của bạn luôn diễn ra một cách dễ dàng và tự nhiên. Bạn không cần cố gắng để khiến chúng trở nên dễ dàng; chúng vốn dĩ đã dễ dàng. Không có sự giằng co hay đấu tranh. Bạn thấy chính xác những gì cần thấy, và bạn hành động dựa trên những gì bạn thấy. Bạn hoàn toàn sống trong khoảnh khắc, trở thành một phần của dòng chảy cơ hội.

Khi bạn ở trong dòng chảy, mọi thứ diễn ra một cách tự nhiên. Tất cả những gì bạn biết về thị trường đều hiện hữu, không có bất kỳ điều gì bị chặn lại hay che giấu khỏi nhận thức của bạn, và các hành động của bạn dường như không cần nỗ lực bởi vì không có sự đấu tranh hay cản trở nào. Ngược lại, khi bạn phải cố gắng, điều đó cho thấy bạn đang đối mặt với một mức độ nào đó của sự kháng cự hoặc đấu tranh. Nếu không, bạn sẽ chỉ đơn giản là làm điều cần làm mà không phải cố gắng để làm nó. Điều đó cũng cho thấy bạn đang cố gắng đạt được điều gì đó từ thị trường.

Đừng cố gắng mà là “đã đạt được”

Việc cố gắng đạt được điều mình muốn từ thị trường là một cách tiếp cận đầy rủi ro. Những nhà giao dịch giỏi nhất duy trì dòng chảy bởi vì họ không cố gắng đạt được điều gì từ thị trường. Họ chỉ đơn giản là đặt mình vào trạng thái sẵn sàng để tận dụng bất kỳ cơ hội nào thị trường mang lại tại bất kỳ thời điểm nào. Đây là sự khác biệt rất lớn trong tư duy. Một bên là tìm kiếm, cố gắng đạt được điều mình mong muốn, còn bên kia là đơn giản chấp nhận những gì thị trường đưa ra.

Trong chương 3, người thầy đã minh họa cách tâm trí chúng ta được “lập trình” để tránh cả nỗi đau thể chất và cảm xúc. Khi bạn giao dịch với tư duy cố gắng đạt được điều mình muốn hoặc kỳ vọng từ thị trường, chuyện gì sẽ xảy ra khi thị trường không đáp ứng kỳ vọng của bạn? Cơ chế phòng vệ tâm lý của bạn sẽ tự động kích hoạt để bù đắp cho sự khác biệt giữa những gì bạn muốn và những gì bạn không nhận được, nhằm tránh cho bạn phải trải qua nỗi đau cảm xúc.

Tâm trí chúng ta được thiết kế để tự động chặn đứng những thông tin đe dọa hoặc tìm cách che giấu thông tin đó, nhằm bảo vệ bạn khỏi sự khó chịu mà bạn tự nhiên cảm thấy khi không đạt được điều mình mong muốn. Điều này khiến bạn vô thức chọn lọc thông tin phù hợp với kỳ vọng của mình để duy trì trạng thái nội tâm “không đau đớn.” Và điều đó, bạn không nhận ra trong khoảnh khắc, nhưng nó ảnh hưởng nghiêm trọng đến cách bạn ra quyết định trên thị trường.

Trong quá trình cố gắng giữ cho tâm trí tránh khỏi nỗi đau, bạn có thể tự đẩy mình vào một trạng thái nội tâm hướng âm nơi mà những suy nghĩ như “lẽ ra tôi đã có thể”, “giá mà”, hay “tôi nên” bắt đầu chi phối tâm trí. Khi đó, mọi cơ hội mà bạn có thể, nên, hoặc đã nhận ra dường như trở nên vô hình ngay lúc nó xuất hiện, nhưng lại trở nên rõ ràng một cách đau đớn khi cơ hội đã trôi qua. Đây là cái bẫy tâm lý của sự nuối tiếc và kỳ vọng, khiến bạn không chỉ bỏ lỡ cơ hội mà còn tự làm tổn thương chính mình.

Để đạt được sự nhất quán trong giao dịch, bạn cần học cách tư duy một cách trung lập, không để những quá trình tâm thức ý thức hay tiềm thức chi phối việc nhận diện thông tin. Khi bạn sợ hãi, nỗi sợ sẽ khiến bạn bóp méo hoặc chọn lọc thông tin theo cách khiến bạn cảm thấy thoải mái hoặc tránh khỏi nỗi đau, thay vì đối diện với thực tế. Và chính nỗi sợ đó là nguồn gốc của 95% các sai lầm trong giao dịch. Nếu bạn để nỗi sợ kiểm soát, bạn không thể duy trì sự nhất quán, vì sợ hãi dẫn đến lỗi lầm, và lỗi lầm lại phá vỡ dòng chảy tự nhiên trong giao dịch.

Thực tế, cuộc đấu tranh không phải với thị trường, mà là với chính bản thân bạn. Thị trường không có cảm xúc, không thiên vị bất kỳ ai nó chỉ đơn thuần cung cấp thông tin. Chính cách bạn tiếp nhận và xử lý thông tin đó sẽ quyết định kết quả giao dịch của bạn. Khi bạn cảm thấy như mình đang đấu tranh với thị trường, thực chất bạn đang đấu tranh với những kỳ vọng không thực tế, tư duy sai lệch, và những cảm xúc chưa được kiểm soát của chính mình.

Câu hỏi lớn đặt ra là: Làm thế nào để tư duy về giao dịch mà không còn bị nỗi sợ chi phối? Câu trả lời chính là: Hãy học cách chấp nhận rủi ro. Chấp nhận rủi ro không phải là bỏ mặc hay thờ ơ với kết quả, mà là hiểu rằng giao dịch luôn đi kèm với xác suất và bạn không thể kiểm soát thị trường, chỉ có thể kiểm soát phản ứng của chính mình.

Đến từ bạn nhưng không phải lỗi từ bạn

Chấp nhận rủi ro, chấp nhận sai lầm không có nghĩa là bạn sai, đó là công việc chứ không phải là chính bạn. Bởi vì vào thời điểm đó, bạn đã làm tốt nhất có thể. Điều quan trọng là giữ tâm thức chuẩn chỉ trong mọi giao dịch. Giống như câu:

“Cẩn tắc vô áy náy”, Làm kỹ thì không lo nghĩ. Chính sự cẩn trọng này là nền tảng của tâm thái an vui và bao dung. Nếu bạn có thể bao dung chính mình khi sai lầm, nhưng vẫn gắt gao trong công việc để đảm bảo mọi thứ đúng quy chuẩn, quy tắc và chuẩn mực, thì mỗi sai lầm đều là một bài học quý giá, giúp bạn trưởng thành hơn trong giao dịch.

Vậy bài học nào cho tâm thái an vui và bao dung? Bao dung là chấp nhận rằng bản thân không hoàn hảo, rằng sai lầm là điều không thể tránh khỏi. Bao dung cũng là sự thấu hiểu rằng thị trường không phải kẻ thù của bạn nó chỉ phản ánh thực tế khách quan. Khi bạn bao dung với bản thân, bạn sẽ bớt đi sự nuối tiếc và trách móc, thay vào đó là sự nhẹ nhàng để học hỏi từ những thất bại và tiến lên phía trước.

Vậy chả khác gì dung túng cho bản thân? Tôi cũng từng đặt câu hỏi như vậy cho đến khi người thầy chỉ dạy rằng: Dung túng và bao dung thoạt nhìn có vẻ giống nhau, nhưng sâu bên trong là hai hướng hoàn toàn khác biệt.

– Dung túng là khi ta đánh mất hình ảnh tâm trí, dễ dàng buông xuôi và lặp lại sai lầm cũ.

– Bao dung là khi ta xây dựng được hình ảnh tốt đẹp hơn, hiểu rằng mỗi sai lầm chính là bài học quý giá, giúp ta trưởng thành và không lặp lại lỗi cũ.

Chừng nào còn dung túng, sai lầm sẽ lặp đi lặp lại. Nhưng một khi đã bao dung với chính mình, mọi trải nghiệm đều trở thành nền tảng bài học tâm đắc ngộ ra để ta tiến xa hơn trong giao dịch và cuộc sống.

Tâm thái an vui xuất phát từ việc không bám chấp vào đúng hay sai, thắng hay thua, mà là duy trì sự bình thản trong mọi tình huống. Đó chính là lúc bạn có thể nhìn nhận thị trường một cách khách quan, đưa ra quyết định sáng suốt, và cảm nhận sự tự do thực sự trong giao dịch.

Sau khi quản trị tâm thức bằng tâm thái an vui và bao dung thì cần quản trị tư duy bắt đầu bằng:

Tư duy đúng đắn trong giao dịch dựa trên nguyên lý vận hành của tâm thức bao gồm: Hình ảnh tâm trí về nhà giao dịch đúng nghĩa trong đó có sơ đồ khái niệm nguồn, quan niệm giao dịch và đích đến của công việc giao dịch. Đây chính là khát khao sâu sắc mà một nhà giao dịch đúng nghĩa luôn hướng tới.

Chúng ta sẽ làm rõ bằng những quan niệm trong ngành và đích đến của công việc giao dịch.

Vai trò của nhà giao dịch

Vai trò của nhà giao dịch trong việc tạo ra giá trị cho thị trường vẫn còn khá mơ hồ, tôi thừa nhận điều đó. Nhưng mơ hồ không có nghĩa là không tồn tại.

Xét về yếu tố vĩ mô, nhà giao dịch đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thanh khoản cho thị trường. Thanh khoản này là mạch máu, giúp dòng tiền lưu chuyển, từ đó thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế. Nghĩ mà xem, nếu chỉ có các nhà tạo lập thị trường (market makers) mà không có sự tham gia của các nhà giao dịch nhỏ lẻ như chúng ta, liệu thanh khoản từ đâu mà có để thị trường vận hành?

Vì vậy, mỗi nhà giao dịch, dù lớn hay nhỏ, đều có vai trò nhất định. Ngay cả nhà đầu tư dài hạn khi thực hiện giao dịch cũng đang góp phần vào việc tạo thanh khoản. Tham gia thị trường chính là bạn đã đóng góp vào sự vận hành của nền kinh tế và sự phát triển chung của xã hội.

Ở khía cạnh vi mô, mỗi giao dịch là sự luân chuyển dòng tiền – từ cá nhân sang tổ chức, hoặc từ người này sang người khác. Hệ thống môi giới giúp đưa lệnh giao dịch ra thị trường, và nếu bạn tham gia vào các thị trường như ngoại hối (forex), thì dòng tiền thậm chí còn chảy qua hệ thống liên ngân hàng, phản ánh sự tương tác giữa các quốc gia thông qua các cặp tiền tệ.

Kết luận: Nhà giao dịch không chỉ đơn thuần là kiếm lời cho bản thân mà còn đóng vai trò mắt xích trong hệ thống tài chính toàn cầu.

Vậy thì mối liên quan nằm ở đâu? Rõ ràng, nhà giao dịch chắc chắn mang lại giá trị cho nền kinh tế và xã hội. Nhưng điều này thường không được nhìn nhận giống như bác sĩ, kỹ sư, giáo viên hay các ngành nghề danh giá khác. Mấu chốt ở đây là cách sử dụng dòng tiền kiếm được từ thị trường. Nếu chỉ vì lợi ích cá nhân, khả năng lan tỏa giá trị sẽ giảm dần theo thời gian. Nhưng đó vẫn là lựa chọn của mỗi nhà giao dịch.

Còn nếu tầm nhìn rộng hơn, hiểu rằng tiền có thể là công cụ để giúp đỡ, nâng cao chất lượng sống cho gia đình, tổ chức, cộng đồng hoặc môi trường xung quanh, thì lúc đó giá trị của nhà giao dịch sẽ lớn dần lên. Đơn giản là dòng tiền không chỉ dừng lại ở bản thân mà còn lan tỏa đến xã hội. Có rất nhiều cách để tác động tích cực: nâng cao nhận thức qua giáo dục, bảo vệ môi trường, hoặc hỗ trợ những hoàn cảnh khó khăn.

Kết lại, mọi thứ nằm ở quản trị tâm thức. Sự bảo hộ lớn nhất chính là tâm thức. Giá trị của một nhà giao dịch không nằm ở việc trở thành nhà giao dịch, mà là kế hoạch sử dụng dòng tiền có ý nghĩa ngay từ đầu.

Điều này giúp xóa bỏ lầm tưởng rằng giao dịch là trò đỏ đen hay thắng thua. Mọi thứ diễn ra trên thị trường đều khởi nguồn từ tâm thức. Như câu: “Nhất thiết duy tâm tạo” mà tôi đã học được từ người thầy của mình.

Trên hành trình trở thành một nhà giao dịch đúng nghĩa, điều đầu tiên chúng ta cần nghiêm túc thừa nhận là rủi ro trong giao dịch là điều không thể loại trừ. Chính rủi ro nuôi dưỡng sự trưởng thành nội tâm, giúp mỗi nhà giao dịch phát triển và hoàn thiện bản thân qua từng trải nghiệm.

Thấu hiểu và chấp nhận rủi ro

Người thầy đã từng nhấn mạnh rằng, không có điều gì trong giao dịch quan trọng hơn việc thấu hiểu và chấp nhận rủi ro, nhưng đây cũng là một trong những khái niệm bị hiểu sai nhiều nhất. Rất nhiều nhà giao dịch lầm tưởng rằng, chỉ vì họ tham gia vào một hoạt động vốn đã chứa đầy rủi ro như việc đặt và hủy lệnh, nghĩa là họ đã chấp nhận rủi ro. Nhưng thực tế không phải vậy. Chấp nhận rủi ro không chỉ đơn thuần là tham gia giao dịch, mà là khả năng đối mặt với hậu quả của các giao dịch mà không bị khó chịu hay sợ hãi về mặt cảm xúc.

Điều này có nghĩa là bạn phải học cách suy nghĩ về giao dịch và mối quan hệ của bạn với thị trường sao cho khả năng bị sai, bị mất tiền, bỏ lỡ cơ hội hoặc không tận dụng hết lợi nhuận tiềm năng sẽ không kích hoạt các cơ chế phòng vệ tâm lý, khiến bạn tự đánh mất cơ hội. Nếu nỗi sợ hậu quả cứ chi phối tâm trí bạn, thì bạn sẽ không bao giờ tận dụng được hết cơ hội mà thị trường mang lại. Trên thực tế, chính nỗi sợ đó sẽ làm méo mó cách bạn nhìn nhận thông tin và tác động đến hành vi của bạn, dẫn đến việc bạn tạo ra đúng những trải nghiệm mà mình muốn tránh.

Người thầy đề xuất một chiến lược tư duy cụ thể, bao gồm một tập hợp hình ảnh tâm trí giúp bạn tập trung, sống trọn vẹn với hiện tại và giữ được sự hòa nhịp với dòng chảy của thị trường. Với tư duy này, bạn không còn cố gắng đạt được bất kỳ điều gì từ thị trường hoặc tránh bất kỳ điều gì từ nó. Thay vào đó, bạn để thị trường tự vận động, và bạn sẵn sàng tận dụng bất kỳ tình huống nào mà bạn định nghĩa là cơ hội.

Khi bạn thực sự sẵn sàng tận dụng cơ hội, bạn không áp đặt bất kỳ giới hạn hay kỳ vọng nào lên hành vi của thị trường. Bạn chỉ đơn giản để thị trường làm điều mà nó sẽ làm, và trong quá trình đó, thị trường sẽ tạo ra những điều kiện mà bạn định nghĩa và nhận thức là cơ hội. Lúc này, bạn hành động dựa trên những cơ hội đó với khả năng tốt nhất của mình, nhưng trạng thái nhận thức nội tâm của bạn hoàn toàn không bị phụ thuộc hay ảnh hưởng bởi hành vi của thị trường.

Nếu bạn có thể tạo ra một trạng thái nội tâm không bị ảnh hưởng bởi thị trường, mọi sự đấu tranh nội tâm sẽ biến mất, và khi cuộc đấu tranh này kết thúc, mọi thứ sẽ trở nên dễ dàng hơn. Đây là lúc bạn có thể tận dụng toàn bộ kỹ năng của mình dù là kỹ năng phân tích hay bất kỳ khả năng nào khác để dần hiện thực hóa tiềm năng của mình như một nhà giao dịch.

Nhưng đây chính là thách thức: Làm thế nào để bạn chấp nhận rủi ro trong giao dịch mà không bị cảm xúc khó chịu và sợ hãi chi phối, trong khi ngay tại khoảnh khắc bạn nhận thức được rủi ro, bạn lại đồng thời cảm thấy sự sợ hãi và khó chịu? Nói cách khác, làm thế nào để bạn duy trì sự tự tin và thoải mái ngay cả khi biết chắc rằng bạn có thể sai, có thể mất tiền, có thể bỏ lỡ cơ hội, hoặc không tận dụng được hết lợi nhuận tiềm năng?

Khi nhìn lại, bạn sẽ thấy rằng nỗi sợ hãi và cảm giác khó chịu của mình khi giao dịch hoàn toàn hợp lý và có cơ sở. Mỗi khả năng như sai lầm, thua lỗ, bỏ lỡ cơ hội, hay không tận dụng được lợi nhuận đều trở thành thực tế ngay khi bạn suy nghĩ về việc tương tác với thị trường. Tuy nhiên, dù những khả năng này đúng với mọi nhà giao dịch, điều không đúng là cách mỗi người hiểu về ý nghĩa của những khả năng đó. Không phải ai cũng có cùng tư duy, tâm thái, hay sự nhạy cảm cảm xúc đối với các khả năng này. Nói cách khác, không phải ai cũng sợ hãi giống nhau.

Nghe thì có vẻ hiển nhiên, nhưng tôi đảm bảo rằng điều này không phải lúc nào cũng rõ ràng. Khi chúng ta sợ hãi, cảm giác bất an ngay tại thời điểm đó thật đến mức không thể chối cãi, và từ đó ta thường mặc định rằng mọi người cũng phải có cùng nỗi sợ như mình. Tôi sẽ đưa ra một ví dụ cụ thể. Tôi từng làm việc với một nhà giao dịch cực kỳ sợ rắn. Anh ấy không thể nhớ nổi thời điểm nào trong đời mà mình không sợ rắn, nỗi sợ đó đã ăn sâu đến mức anh ta tin rằng đó là điều đương nhiên. Sau này, anh kết hôn và có một cô con gái ba tuổi.

Một tối nọ, khi vợ anh đi công tác, anh và con gái được mời đến nhà một người bạn ăn tối. Điều mà anh không ngờ tới là đứa trẻ nhà bạn anh lại nuôi một con rắn làm thú cưng. Khi con rắn được mang ra để mọi người xem, anh hoảng loạn đến mức nhảy ra phía bên kia căn phòng, cố gắng tránh xa con rắn hết sức có thể. Trong khi đó, cô con gái ba tuổi của anh lại hoàn toàn bị cuốn hút bởi con rắn và không rời mắt khỏi nó.

Khi kể lại câu chuyện này, anh nói rằng không chỉ bất ngờ bởi việc phải đối mặt với con rắn, mà còn sốc hơn khi thấy phản ứng của con gái mình. Cô bé không hề sợ hãi điều mà anh mặc định rằng cô bé sẽ có. Tôi giải thích với anh rằng nỗi sợ của anh quá mạnh mẽ và tình yêu dành cho con quá lớn đến mức anh không thể tưởng tượng được rằng con gái mình lại không chia sẻ thực tại của anh về loài rắn. Nhưng tôi cũng chỉ ra rằng, con gái anh không thể có chung trải nghiệm với anh nếu anh không trực tiếp dạy cô bé sợ rắn hoặc cô bé chưa từng trải qua một sự kiện kinh hoàng liên quan đến loài vật này. Nếu không có điều gì tiêu cực trong hệ thống tư duy của cô bé, phản ứng tự nhiên nhất khi lần đầu gặp con rắn sống sẽ là sự tò mò thuần khiết.

Câu chuyện này phản ánh đúng nội tâm của các nhà giao dịch. Cũng giống như anh ấy cho rằng con gái mình phải sợ rắn, hầu hết các nhà giao dịch đều mặc định rằng những nhà giao dịch giỏi nhất cũng phải sợ sai lầm, sợ thua lỗ, sợ bỏ lỡ cơ hội và sợ không tận dụng hết lợi nhuận. Họ cho rằng những nhà giao dịch giỏi nhất đã vượt qua nỗi sợ của mình bằng một lượng can đảm khổng lồ, tinh thần thép và khả năng tự kiểm soát tuyệt vời. Nhưng thực tế thì sao?

Chính sự khác biệt trong cách nhìn nhận rủi ro mới là yếu tố quyết định. Tôi sẽ tiếp tục phát triển ý tưởng này dựa trên bài học từ người thầy, đồng thời bổ sung từ trải nghiệm thực chiến để giúp bạn hiểu sâu hơn về cách những nhà giao dịch giỏi thực sự vượt qua nỗi sợ hãi và thấu hiểu rủi ro như thế nào.

Người thầy từng nói, hiểu về rủi ro thực sự là một điều không đơn giản như vẻ ngoài của nó, đặc biệt là trong giao dịch. Nhiều người lầm tưởng rằng cần phải có sự dũng cảm, thần kinh thép, hoặc khả năng tự kiểm soát phi thường để trở thành một nhà giao dịch xuất sắc. Nhưng sự thật là những phẩm chất này không hề đóng vai trò trong hiệu suất vượt trội của các chuyên gia.

Nếu bạn cần dũng cảm, nghĩa là bạn đang đối đầu với nỗi sợ. Cần thần kinh thép, tức là bạn đang căng thẳng. Còn khi cần tự kiểm soát, bạn đang chống lại sự bốc đồng của chính mình. Mọi sự đấu tranh nội tại này đều kéo bạn ra khỏi trạng thái dòng chảy (flow), nơi mà các quyết định giao dịch diễn ra một cách tự nhiên, dễ dàng và hiệu quả. Các nhà giao dịch chuyên nghiệp khác biệt bởi họ không chiến đấu với cảm xúc mà hòa vào dòng chảy của thị trường, nơi mà tâm trí họ hoàn toàn tập trung và an vui.

Khi bạn chấp nhận rủi ro theo cách mà các chuyên gia làm, bạn sẽ không còn thấy bất kỳ điều gì mà thị trường làm là mối đe dọa. Nếu không có mối đe dọa, bạn sẽ không cảm thấy sợ hãi. Khi không sợ hãi, bạn không cần phải dũng cảm. Nếu không căng thẳng, bạn cũng chẳng cần thần kinh thép. Và khi bạn có những cơ chế giám sát phù hợp để quản lý sự bốc đồng, bạn sẽ không cần đến khả năng tự kiểm soát.

Hãy dừng lại và suy ngẫm về điều này: Rất ít người bước vào thị trường giao dịch với những niềm tin và tâm thái đúng đắn về trách nhiệm và rủi ro. Một số ít có thể sở hữu những niềm tin này từ đầu, nhưng điều đó hiếm. Hầu hết mọi người bắt đầu giao dịch với một tâm thái “bình chân như vại”, không màng rủi ro, nhưng sau đó nhanh chóng bị nỗi sợ chi phối khi thị trường đi ngược lại kỳ vọng. Và chính nỗi sợ này khiến họ mất đi tiềm năng thực sự của mình.

Những nhà giao dịch vượt qua được vòng lặp này và đạt đến thành công cuối cùng đều phải học cách từ bỏ sự né tránh, thay vào đó là chấp nhận trách nhiệm và đối diện với rủi ro. Phần lớn họ không thay đổi tư duy một cách có ý thức, mà sự thay đổi diễn ra sau khi họ trải qua những tổn thất đau đớn đủ lớn để xóa bỏ mọi ảo tưởng về bản chất thực sự của giao dịch. Chính những thất bại này buộc họ phải đối mặt với thực tế, giúp họ thay đổi góc nhìn và hành động khác đi trên thị trường.

Điều thú vị là, hầu hết những thay đổi này xảy ra một cách vô thức. Những nhà giao dịch thành công thường không thể giải thích được chính xác tại sao họ đạt được thành công, ngoại trừ việc lặp lại những câu nói ngắn gọn như “cắt lỗ sớm” hay “theo dòng chảy của thị trường”. Tuy nhiên, điều quan trọng ở đây không phải là cách họ đã thay đổi, mà là bạn hoàn toàn có thể học cách tư duy như các chuyên gia và giao dịch mà không có sự sợ hãi, ngay cả khi những trải nghiệm trước đây của bạn có thể nói ngược lại.

Từ kinh nghiệm của tôi, bài học quan trọng nhất từ người thầy chính là hiểu rằng việc chấp nhận rủi ro không chỉ đơn thuần là kỹ thuật, mà là một trạng thái tâm thức. Bạn không thể thắng lớn nếu cứ mãi trốn tránh những điều khiến bạn sợ hãi. Khi bạn học cách đối mặt với rủi ro một cách bình tĩnh, mọi quyết định của bạn sẽ trở nên rõ ràng hơn, nhất quán hơn, và bạn sẽ tự nhiên đạt được kết quả giao dịch tốt hơn.

Đồng bộ tâm thái giao dịch: Lựa chọn cảm xúc phù hợp và định tâm

Người thầy từng nhấn mạnh rằng để trở thành một nhà giao dịch chuyên nghiệp, bạn cần học cách đồng bộ hóa môi trường tâm thức của mình tức là điều chỉnh lại cảm xúc, nhận thức và cách phản ứng với thị trường để chấp nhận rủi ro và giao dịch như một người chuyên nghiệp thực thụ. Những gì ông ấy chia sẻ trước đó chỉ là bước chuẩn bị, giúp bạn sẵn sàng thực hiện công việc thực sự: Học một chiến lược tư duy mà cốt lõi là niềm tin vững chắc vào xác suất và lợi thế giao dịch (probabilities and edges).

Với chiến lược tư duy này, bạn sẽ xây dựng một mối quan hệ mới với thị trường, một mối quan hệ giúp tách rời giao dịch khỏi những khái niệm thường gắn với cảm xúc cá nhân như “sai lầm” hay “thua lỗ”. Khi không còn xem thị trường là một điều gì đó đe dọa, nỗi đau sẽ biến mất, kéo theo đó là nỗi sợ hãi và những lỗi lầm xuất phát từ sự sợ hãi. Khi đó, tâm trí bạn sẽ trở nên sáng suốt, tự do để nhìn thấy những cơ hội thực sự và hành động dựa trên những gì bạn quan sát được.

Người thầy giải thích rằng đạt đến trạng thái nội tâm không còn sợ hãi, bước vào “trạng thái tự nhiên biết” không phải là kết quả của bất kỳ nỗ lực nào, và chắc chắn không giống như bạn nghĩ ban đầu. Thực tế, khi bạn đọc xong cuốn sách này, bạn sẽ nhận ra rằng giải pháp cho những vấn đề trong giao dịch đơn giản đến mức bạn không ngờ tới. Cuốn sách này không chỉ mang đến những quan niệm chuẩn mực về giao dịch mà còn khai mở các khái niệm nguồn của tâm thức giao dịch, thứ cốt lõi giúp kiến tạo nên hình ảnh tâm trí của một nhà giao dịch đúng nghĩa.

Hình ảnh tâm trí này là kim chỉ nam, là nền tảng cho mọi quyết định và hành động trong giao dịch. Quan trọng nhất, ngay cả khi bạn phạm sai lầm hoặc có những lần thất bại, nhưng hình ảnh về nhà giao dịch trong bạn vẫn rõ ràng và mạnh mẽ, thì con đường bạn đi sẽ vẫn chuẩn chỉ.

Tâm thức giao dịch, trong nhiều khía cạnh, giống như một đoạn mã phần mềm, bạn có hàng ngàn dòng mã được viết hoàn hảo. Tuy nhiên, chỉ cần một dòng sai, thậm chí chỉ sai một ký tự, cũng có thể làm giảm hiệu suất hoặc phá hủy toàn bộ hệ thống. Cách giải quyết thực ra rất đơn giản: nhận diện lỗi và sửa chữa. Nhưng việc nhìn ra lỗi này, hoặc thậm chí nhận thức rằng nó tồn tại, đôi khi đòi hỏi một trình độ nhận thức và sự kiên nhẫn rất lớn hướng đến hình ảnh tâm trí mà bạn mong muốn trở thành. Đọc hết cuốn sách, bạn sẽ nhận ra mình đã trở thành một nhà giao dịch đúng nghĩa một cách tự nhiên và nhẹ nhàng, không phải vì bạn cố gắng sửa từng lỗi nhỏ mà vì bạn đã xây dựng được hình ảnh trong nội tâm rõ nét về bản thân trên thị trường.

Khi nói về trạng thái nhận thức nội tâm giao dịch lý tưởng, mỗi người trong chúng ta đều cách mục tiêu này một “khoảng cách tâm lý” nhất định. Người thầy sử dụng khái niệm “clicks” hay “độ lệch” để chỉ mức độ khoảng cách này, nhưng không có nghĩa là một khoảng cách cụ thể. Chẳng hạn, bạn có thể chỉ cách trạng thái nội tâm lý tưởng đúng một hoặc hai bước nhỏ, tương đương với một hoặc hai giả định sai lầm mà bạn có về bản chất của giao dịch. Khi bạn suy ngẫm về một số ý tưởng trong cuốn sách này, góc nhìn của bạn có thể thay đổi.

Nếu sử dụng hình ảnh đoạn mã phần mềm, sự thay đổi đó giống như việc bạn tìm được dòng mã sai trong hệ thống tâm trí của mình và thay thế nó bằng một dòng mã hoạt động đúng. Khoảnh khắc này thường được gọi là trải nghiệm “ah-ha” khi ánh sáng bừng lên trong tâm trí. Bạn có thể cảm nhận thế giới xung quanh mình dường như thay đổi ngay lập tức, như thể mọi thứ đột nhiên khác biệt. Bạn có thể tự nhủ: “Tại sao không ai nói điều này với mình sớm hơn?” hay “Nó luôn ở ngay trước mắt mình mà mình không nhận ra” hoặc “Thật đơn giản, tại sao mình không thấy?”

Vậy câu hỏi lớn đặt ra là: Bạn có bao nhiêu dòng mã sai trong tâm trí của mình? Liệu bạn đã có hình ảnh tâm trí đích đến hướng tới chưa? Và nếu đã nhận diện, bạn chỉ cần ngồi đây và đọc thật kỹ từng trang sách? Cuối cùng, bạn đã sẵn sàng để tiến gần hơn đến sự đồng bộ hoàn hảo giữa tâm thức và thị trường hay chưa?

Người thầy từng nói về một hiện tượng thú vị gọi là “khoảnh khắc aha”, khi chúng ta có một sự giác ngộ, một nhận thức mới mẻ đến mức chỉ trong tích tắc hoặc một khoảng thời gian ngắn nào đó ta cảm thấy như phần mới này của nhận thức đã luôn là một phần của con người mình. Điều kỳ lạ là, ngay sau đó, ta khó có thể tin rằng mình từng suy nghĩ hay hành động theo cách khác trước khi trải qua sự giác ngộ này. Nói cách khác, bạn có thể đã có một số nhận thức về những điều bạn cần biết để trở thành một nhà giao dịch thành công bền vững. Nhưng hãy nhớ rằng, nhận thức không đồng nghĩa với việc nó trở thành một phần bản chất của bạn.

Nhận thức không phải lúc nào cũng là niềm tin bên trong thực sự. Bạn không thể giả định rằng việc học về một điều mới và đồng ý với nó có nghĩa là bạn đã tin tưởng nó ở mức đủ sâu để hành động dựa trên điều đó. Để làm rõ hơn, người thầy đã kể về một khách hàng của ông một người sợ rắn. Anh ta hoàn toàn nhận thức được rằng không phải tất cả các loài rắn đều nguy hiểm, và rằng việc phân biệt giữa rắn độc và không độc không phải là điều khó khăn. Nhưng liệu kiến thức đó có ngay lập tức khiến anh ta không còn sợ những con rắn không độc không? Câu trả lời là không.

Tại sao vậy? Vì nhận thức rằng một số con rắn không nguy hiểm và nỗi sợ rắn của anh ta có thể cùng tồn tại trong tâm trí anh ta như hai ý niệm mâu thuẫn. Bạn có thể đặt anh ta đối diện với một con rắn, và anh ta có thể dễ dàng thừa nhận rằng con rắn đó không độc và không gây hại, nhưng anh ta vẫn sẽ gặp khó khăn lớn nếu muốn chạm vào nó, thậm chí ngay cả khi anh ta rất muốn. Điều này có phải có nghĩa là anh ta sẽ sợ rắn mãi mãi không? Không, chỉ khi nào anh ta chọn sống với nỗi sợ đó mà không muốn thay đổi.

Điều quan trọng ở đây là, nỗi sợ này hoàn toàn có thể được hóa giải, nhưng nó đòi hỏi sự nỗ lực và động lực đủ lớn. Rất nhiều người trong chúng ta chấp nhận sống chung với những nỗi sợ phi lý, những mâu thuẫn trong tâm trí, chỉ vì không muốn đối mặt với cảm xúc tiêu cực hoặc vượt qua thử thách cần thiết để hóa giải chúng. Và đây chính là vấn đề mà người thầy nhấn mạnh: trong thế giới giao dịch, có rất nhiều mâu thuẫn tương tự về mặt tâm thức liên quan đến rủi ro và trách nhiệm.

Trong nhiều năm làm việc với các nhà giao dịch, người thầy đã phát hiện ra rằng, việc giữ nhiều niềm tin mâu thuẫn về rủi ro và trách nhiệm là một trong những nguyên nhân lớn nhất dẫn đến thất bại. Những mâu thuẫn này, dù có vẻ không rõ ràng, có thể dễ dàng triệt tiêu mọi ý định tích cực của bạn, ngay cả khi bạn có động lực mạnh mẽ để thành công.

Vấn đề không chỉ là bạn nhận thức được điều gì, mà là bạn có sẵn sàng vượt qua mâu thuẫn bên trong để thực sự hành động hay không.

Người thầy đã dẫn dắt chúng ta đến một chân lý quan trọng: Giao dịch không chỉ là câu chuyện về thị trường, mà là bài học về chính tâm thức của bạn. Những mâu thuẫn nội tại, những niềm tin sai lệch hay các phần mềm tâm trí lỗi thời không chỉ làm bạn mất tiền mà còn khiến bạn mất đi sự tự tin, sự cân bằng và niềm vui trong hành trình giao dịch. Khi tâm thức bị chi phối bởi cảm xúc như hưng phấn, sợ hãi hay hoài nghi, hành động của bạn sẽ rơi vào vòng xoáy bất ổn, và kết quả cuối cùng thường là thất bại. Nhưng nếu bạn học cách quản trị tâm thức tức là làm chủ nhận thức, cảm xúc và hành động của mình bạn sẽ chuyển hóa mọi thách thức thành cơ hội.

Quản trị tâm thức trong giao dịch chính là nghệ thuật đồng bộ hóa giữa hình ảnh tâm trí, tư duy và hành vi. Đó là khả năng nhìn thấy thị trường như nó vốn có, không gắn kết cảm xúc hay kỳ vọng cá nhân, để từ đó đưa ra quyết định dựa trên sự rõ ràng và tự tin. Đồng thời, nó cũng đòi hỏi bạn phải nhận diện và kiểm soát những yếu tố đang vô thức ngăn cản bạn đạt được mục tiêu, từ những xung đột bên trong cho đến những thói quen tự phá hoại. Cái vô thức ấy trong tâm thức của chúng ta là “niềm tin bên trong”.

Câu chuyện của Luke trong Cool hand Luke không chỉ là minh chứng cho hậu quả của việc cứng đầu áp đặt ý chí, mà còn nhấn mạnh rằng một tâm trí không đồng nhất là kẻ thù lớn nhất của chính bạn. Trong giao dịch, điều này càng trở nên rõ ràng khi bạn vừa muốn kiểm soát mọi thứ, nhưng đồng thời lại không sẵn sàng chấp nhận sự ngẫu nhiên vốn có của thị trường. Đây chính là lý do khiến nhiều nhà giao dịch mắc kẹt trong vòng lặp “bùng nổ và sụp đổ”, bởi họ không hiểu rằng chìa khóa nằm ở việc đồng bộ và quản trị tâm thức, chứ không phải kiểm soát thị trường.

Quản trị tâm thức không chỉ là việc lựa chọn cảm xúc phù hợp mà còn là việc định tâm tạo nên một trạng thái tinh thần ổn định, không bị khuấy động bởi những biến động thị trường hay những kết quả ngắn hạn. Đây là nền tảng giúp bạn hành động nhất quán, bất kể thị trường diễn ra thế nào. Khi bạn làm chủ được tâm thức, giao dịch sẽ không còn là cuộc chiến, mà trở thành một hành trình của sự trưởng thành nơi bạn không chỉ kiếm tiền mà còn học cách vượt qua những giới hạn của chính mình.

Tâm thức là cốt lõi của mọi thành công trong giao dịch. Khi bạn quản trị được tâm thức, bạn không chỉ giao dịch hiệu quả hơn mà còn đạt được sự tự do thật sự: Tự do khỏi áp lực, tự do khỏi sự bất an, và tự do để tận hưởng cuộc sống. Đây không chỉ là một kỹ năng giao dịch, mà là một nghệ thuật sống. Và nếu bạn sẵn sàng dành thời gian để quản trị tâm thức của mình, giao dịch sẽ trở thành một phương tiện tuyệt vời để bạn tạo ra giá trị, không chỉ cho bản thân mà còn cho cả cuộc sống mà bạn đang hướng tới.

Nhắc lại: Giao dịch không phải là việc đánh bại thị trường, mà là làm chủ chính mình. Khi bạn hiểu điều này, mọi thứ sẽ trở nên nhẹ nhàng và rõ ràng hơn rất nhiều, và đích đến cuối cùng không chỉ là lợi nhuận, mà còn là sự an vui từ bên trong.